Ο πόνος είναι ένα μεγάλο ιατρικό πρόβλημα και σύμφωνα με μια αναφορά από το Ινστιτούτο της Ιατρικής (Institute of Medicine), οι χρόνιοι πόνοι κοστίζουν στις Η.Π.Α. περισσότερα από 600 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως είτε σε ιατρικούς λογαριασμούς είτε με τη μορφή απώλειας παραγωγικότητας. Μόνο οι πόνοι στη μέση και την πλάτη κοστίζουν σχεδόν 90 δισεκατομμύρια δολάρια σε ιατροφαρμακευτικά έξοδα, ένα ποσό σχεδόν ισοδύναμο με αυτό που ξοδεύεται για τις περιπτώσεις καρκίνου.

Παρά την αύξηση στην εμφάνιση των χρόνιων πόνων (σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικάνους πάσχει από αυτούς) η ιατρική πρόοδος είναι βραδεία. Είναι σα μια επιδημία που δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι γιατροί καταφεύγουν σε αναλγητικά φάρμακα, κάποια εκ των οποίων είναι οπιοειδή. Παρόλο που τα τελευταία μπορούν να ανακουφίσουν σε μεγάλο βαθμό, είναι πολύ εύκολο να εθιστεί κάποιος σε αυτά και αυτός είναι ο λόγος που οι υπερβολικές δόσεις από συνταγογραφούμενα παυσίπονα αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες τυχαίου θανάτου.

Εντούτοις, υπάρχουν κάποια φωτεινά σημάδια στην πρόοδο κατά του πόνου. Νέες θεραπευτικές μέθοδοι που δεν έχουν ως στόχο τους διάφορα τμήματα του σώματος ή τα νεύρα κοντά στην πηγή του προβλήματος. Που δεν κάνουν χρήση χειρουργικών μεθόδων υψηλής τεχνολογίας ή ακριβών φαρμάκων. Απεναντίας, επικεντρώνονται στο μυαλό και στη μεταβολή του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ίδιο τον πόνο.

Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήχθη από επιστήμονες στο Wake Forest University, ύστερα από λίγες ημέρες εκπαίδευσης στο διαλογισμό ο οποίος περιλάμβανε τη διδασκαλία των συμμετεχόντων να εστιάζουν καλύτερα την προσοχή τους καθώς και να επικεντρώνονται λιγότερο σε καταστάσεις που προκαλούν δυσφορία και περισσότερο σε καταστάσεις που προκαλούν ευφορία, οι άνθρωποι αυτοί ανέφεραν ότι η δυσφορία που ένιωθαν μειώθηκε κατά 57 τοις εκατό. Τέτοιες βελτιώσεις είναι ισοδύναμες σχεδόν με τα οφέλη από την χορήγηση μορφίνης.

Η εγκεφαλική σάρωση έδειξε το πώς επετεύχθη αυτή η παρέμβαση. Η εκμάθηση του διαλογισμού άλλαξε την εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές όπως η νήσος και ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου, περιοχές που αποτελούν επίσης στόχο για τα παυσίπονα νέας γενιάς. Είναι σα να διαχειρίζονται οι ίδιοι οι άνθρωποι τα δικά τους παυσίπονα.

Ενώ αυτή η έρευνα δείχνει την πρακτικότητα αυτής της θεραπείας (χρειάστηκε λιγότερο από δύο ώρες εκπαίδευσης ώστε να παρατηρηθεί αξιοσημείωτη πρόοδος) δεν είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες έχουν καταδείξει μια σύνδεση ανάμεσα στον διαλογισμό και στη μειωμένη ευαισθησία στον πόνο. Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι όσοι έχουν εμπειρία στον διαλογισμό Ζεν εμφανίζουν πολύ υψηλότερα επίπεδα αντοχής πόνου και ότι η εκμάθηση τεχνικών διαλογισμού μπορεί να ελαττώσει το άγχος που είναι συνυφασμένο με κάποια έντονη δυσφορία.

Ο διαλογισμός όμως δεν είναι η μόνη μέθοδος που βασίζεται στο νου η οποία έχει δώσει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ερευνητές από το Duke University εξέτασαν πρόσφατα μια μεγάλη ποικιλία ψυχολογικών παρεμβάσεων που σχετίζονται με τους χρόνιους πόνους της μέσης και που περιλαμβάνουν γνωστική συμπεριφορική ψυχολογία, βιοανατροφοδότηση και ύπνωση. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση, αυτές οι θεραπείες απεδείχθησαν επιτυχείς και οδήγησαν στη βελτίωση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων και μάλιστα με πολύ χαμηλότερο κόστος από αυτό των συμβατικών ιατρικών προσεγγίσεων.

Το σημαντικότερο μάθημα είναι ότι για πολύ καιρό αντιμετωπίζαμε τον πόνο ως ένα κατεξοχήν σωματικό πρόβλημα, μια πεποίθηση η οποία έχει τις ρίζες της στο γεγονός ότι το υλικό σώμα μας διαρκώς φθείρεται. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επενδύσουμε σε ακριβές και συχνά αναποτελεσματικές χειρουργικές επεμβάσεις που προσπαθούν να διορθώσουν κινητικά προβλήματα.

Αυτή όμως η προσέγγιση υπεραπλουστεύει μια εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση. Είναι πλέον προφανές ότι ο πόνος είναι μάλλον μια νοητική κατάσταση η οποία αφορά το σώμα, μια αντικειμενική αίσθηση η οποία τροποποιείται σε μεγάλο βαθμό από τον εγκέφαλο. Και αυτός είναι ο λόγος που οι ψυχολογικού τύπου παρεμβάσεις ορισμένες φορές λειτουργούν καλύτερα από το νυστέρι, αφού μας βοηθούν να ξεμπερδέψουμε τις σκέψεις μας.

Στο έργο του,«Πολύ κακό για το τίποτα» o Shakespeare είπε ότι «δεν έχει υπάρξει ακόμα ούτε ένας φιλόσοφος που θα μπορούσε να υπομείνει τον πονόδοντο με υπομονή». Ο συγγραφέας έκανε ένα σχόλιο για την δυνατή φύση του πόνου και πόσο δύσκολο είναι για κάποιον να τον αγνοήσει. Εξάλλου, όταν έχουμε αυτή την άσχημη αίσθηση όταν ένας τραπεζίτης πιέζεται ή ένας μυς τεντώνεται σε μεγάλο βαθμό φαίνεται πως η δυσφορία βρίσκεται πέραν του δικού μας ελέγχου.

Όμως ο Shakespeare έκανε λάθος, εφόσον προκύπτει ότι μπορούμε να μάθουμε πώς να υπομένουμε καλύτερα έναν πονόδοντο καθώς ακόμα και απλές θεραπείες λόγου μπορούν να ανακουφίσουν τον πόνο μας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο πόνος μας δεν είναι αληθινός. Ο πόνος είναι πάντοτε αληθινός αλλά ο νους μας είναι τόσο δυνατός που μπορεί να μεταβάλλει ακόμη και τα πιο αληθινά πράγματα στον κόσμο.

Συμβαίνουν όντως θαύματα; Οι άγγελοι είναι αληθινοί; Η προσευχή αποδίδει; Υπάρχουν κάποια φαινόμενα για τα οποία η επιστήμη προσπαθεί να βρει λογικές απαντήσεις αλλά για την πίστη οι εξηγήσεις δεν είναι απαραίτητες. Τα 10 μυστήρια τα οποία εξετάζονται στην συνέχεια έχουν κερδίσει το διαρκές ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων, ακόμη και από απλή περιέργεια και υπόκεινται σε γνήσιο έλεγχο των ερευνητών παραφυσικών φαινομένων. Παρατίθενται παρακάτω τα 10 κυριότερα θρησκευτικά μυστήρια και θαύματα.

Οι εμφανίσεις της Παρθένου Μαρίας

Εδώ και αιώνες έχουν αναφερθεί σε όλο τον κόσμο περιπτώσεις θέασης της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού. Αξιοσημείωτες περιπτώσεις θέασης κάποιας οπτασίας μεταξύ άλλων είναι αυτή της Guadelupe του Μεξικό (1531), της Fatima της Πορτογαλίας (1917), της Lourdes στη Γαλλία (1858) και του Giertwald της Πολωνίας (1877). Οι ισχυρισμοί για οπτασίες συνεχίζονται έως τις ημέρες μας με πιο γνωστή αυτή της Medjugorje της Κροατίας. Το 1968 μια υποτιθέμενη εμφάνιση της Μαρίας καταγράφηκε ζωντανά σε τηλεοπτική κάμερα στο Zeitoun της Αιγύπτου. Σε αυτές τις θεάσεις συνήθως η Μαρία ζητάει από τους ανθρώπους να προσευχηθούν ενώ κατά περιπτώσεις δίνει και κάποιες προφητείες, οι πιο γνωστές εκ των οποίων είναι αυτές της Fatima. Οι σκεπτικιστές αποδίδουν αυτές τις οπτασίες σε παραισθήσεις ή σε μια μαζική υστερία ενώ κάποιοι άλλοι ερευνητές που αναζητούν εξηγήσεις για αυτά τα συμβάντα, έχουν κάνει συγκρίσεις μεταξύ των θεάσεων αυτών και συναντήσεων με UFO.

Συναντήσεις με Αγγέλους

Έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία και έχουν ειπωθεί αναρίθμητες ιστορίες από ανθρώπους οι οποίοι πιστεύουν ότι είχαν προσωπικές συναντήσεις με όντα τα οποία αποκαλούν αγγέλους. Ορισμένες φορές περιγράφονται ως όντα από φως, άλλες φορές ως άνθρωποι εκπληκτικής ομορφιάς ακόμη και ως συνηθισμένοι άνθρωποι. Σχεδόν πάντοτε εμφανίζονται σε περιπτώσεις ανάγκης και κάποιες φορές η ανάγκη αυτή είναι μεγάλη, όπως όταν ένας άνθρωπος είναι έτοιμος να αυτοκτονήσει, ενώ άλλες φορές η ανάγκη είναι περισσότερο συνυφασμένη με εγκόσμια θέματα όπως για παράδειγμα η περίπτωση που μια νεαρή γυναίκα οδηγεί τη νύχτα και μένει από λάστιχο και δέχεται την βοήθεια κάποιου ευγενικού ξένου που εμφανίστηκε από το πουθενά, ενώ στη συνέχεια εξαφανίζεται χωρίς να αφήσει το παραμικρό ίχνος.

Η Κιβωτός της Διαθήκης

Το βιβλίο 'Έξοδος' της Παλαιάς Διαθήκης περιγράφει με λεπτομέρειες την κιβωτό, που ήταν επικαλυμμένη με χρυσό και την οποία κατασκεύασαν οι Ισραηλίτες με τις οδηγίες του Θεού προκειμένου να φυλάξουν τις σπασμένες πλάκες επάνω στις οποίες είχαν γραφεί οι Δέκα Εντολές. Και δε συνέβη μονάχα αυτό, αλλά ακόμα ο Θεός είπε, «Και εκεί θα συναντηθώ μαζί σας και θα μιλήσω μαζί σας για όλα όσα σας δώσω ως διαθήκη για τα τέκνα του Ισραήλ.» Οι Ισραηλίτες κουβαλούσαν την κιβωτό μαζί τους στις περιπλανήσεις τους ακόμη και στις μάχες τους επειδή λέγεται ότι αυτή είχε απίστευτες δυνάμεις. Ορισμένοι θεωρούν ότι η Κιβωτός ήταν στην πραγματικότητα ένα είδος πομπού για επικοινωνία με το Θεό και ένα θανατηφόρο όπλο, το μεγαλύτερο όμως μυστήριο είναι το τι συνέβη σε αυτήν. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι η Κιβωτός συνεχίζει να υπάρχει στις ημέρες μας και παραμένει κρυμμένη και προστατευμένη από την κοινή θέα.

Αφθαρσία

Άφθαρτα θεωρούνται τα σώματα των Αγίων τα οποία ως εκ θαύματος δεν αποσυντίθενται ακόμη και μετά την πάροδο κάποιων δεκαετιών, ενός αιώνα ή και περισσότερο. Τα σώματα είναι συχνά σε κοινή θέα μέσα σε εκκλησίες και βωμούς. Ανάμεσα σε αυτούς τους Αγίους είναι η Αγία Clare του Assisi, ο Άγιος Vincent De Paul, η Αγία Bernadette του Soubirous, ο Άγιος John Bosco, η ευλογημένη Imelda Lambertini, η Αγία Catherine Labour και άλλοι. Ακόμα και το σώμα του Πάπα Ιωάννη του 23ου φημολογείται ότι είναι καλά διατηρημένο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της ευλογημένης Margaret της Metola. Πέθανε το 1330, όμως το 1558 το λείψανο της έπρεπε να μεταφερθεί επειδή το φέρετρό της άρχισε να φθείρεται. Αυτόπτες μάρτυρες ανακάλυψαν προς μεγάλη τους έκπληξη ότι όπως το φέρετρο της, έτσι και τα ρούχα της είχαν αρχίσει να φθείρονται, όχι όμως και το σώμα της.

Στίγματα

Ένα από τα πιο ανατριχιαστικά και αντιφατικά θαύματα είναι τα στίγματα, δηλαδή όταν ένα πρόσωπο εμφανίζει χωρίς κανένα λόγο τις πληγές του Ιησού από την σταύρωση, συνήθως στους καρπούς των χεριών και στα πόδια. Το φαινόμενο χρονολογείται τουλάχιστον από τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης (1186 1226) και από τότε έχει αναφερθεί για πάρα πολλούς Αγίους. Η πιο γνωστή περίπτωση των πρόσφατων χρόνων είναι αυτή του αγίου Πίου της Pietrelcina, γνωστός ακόμη και ως Πατέρας Πίος (1887 1968). Πολλοί οι οποίοι είχαν θεωρηθεί ανεπίσημα ως σημαδεμένοι με στίγματα αποδείχθηκε ότι ήταν απατεώνες αφού προκάλεσαν τις πληγές στο σώμα τους με διάφορους τρόπους. Ακόμη και ο Πατέρας Πίος είχε κατηγορηθεί ότι προκάλεσε τις πληγές του με οξύ. Πέραν της εξήγησης που αφορά σε περίπτωση θαύματος, μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι η ψυχοσωματική, δηλαδή ότι η υπερβολική πίστη προκαλεί αυτές τις πληγές στο σώμα.

Εικόνες που κλαίνε και ματώνουν

Αγάλματα, εικόνες και άλλα ομοιώματα του Ιησού, της Μαρίας και Αγίων που εμφανίζονται να κλαίνε ή και να ματώνουν έχουν αναφερθεί αμέτρητες φορές σε όλο τον κόσμο και συνεχίζουν να αναφέρονται σε τακτική βάση. Μια τέτοια εικόνα είναι αυτή του Ιησού που βρίσκεται στην Εκκλησία της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, η οποία έχει χτιστεί στο σημείο που λέγεται ότι γεννήθηκε ο Ιησούς, καθώς φαίνεται ότι κλαίει με κόκκινα δάκρυα. Άλλες περιπτώσεις είναι η κλαίουσα Μαντόνα στο Τορόντο του Καναδά, η κλαίουσα εικόνα της Μαρίας στον ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου στο Cicero του Ιλινόις, η φυσικών διαστάσεων εικόνα του Ιησού που αναβλύζει παρθένο ελαιόλαδο στον ορθόδοξο ναό της Αγίας Μαρίας στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας και πάρα πολλές άλλες. Οι σκεπτικιστές υποψιάζονται ότι κρύβεται κάποια απάτη σε όλες αυτές τις περιπτώσεις και οι σχετικοί έλεγχοι σταθερά δεν καταλήγουν σε κάποιο αποτέλεσμα, γεγονός που ανάγει αυτό το θέμα σε ζήτημα πίστης.

Η θεραπευτική δύναμη της προσευχής

Επικρατεί μια συνεχόμενη συζήτηση σχετικά με την θεραπευτική δύναμη της προσευχής. Κάποιες φορές υπάρχουν πειράματα που δείχνουν ότι η προσευχή ήταν στατιστικά σχετική με θεραπεία ασθενών ενώ κάποιες άλλες φορές τα πειράματα υποδηλώνουν ότι δεν είχε καμία απολύτως επίδραση. Εάν όντως η προσευχή έχει κάποια επίδραση, ποιος είναι ο μηχανισμός εκείνος ο οποίος εμπλέκεται; Είναι όντως ένα θαύμα ή ένα είδος ψυχικής ή άλλης επίδρασης που δε μπορούμε ακόμα να κατανοήσουμε; Και πόσο ισχυρή είναι; Οι σκεπτικιστές αντιδρούν έντονα στην υπόθεση αυτή και υποστηρίζουν ότι αν η προσευχή μπορούσε να κάνει θαύματα θα μπορούσε να ξαναφυτρώσει το κομμένο πόδι ενός αναπήρου.

Η Σινδόνη του Τορίνο

Ασχέτως με το πόσες επιστημονικές έρευνες θα γίνουν στη Σινδόνη του Τορίνο, τα αποτελέσματα δεν θα είναι ποτέ ικανοποιητικά για όλους. Αυτοί οι οποίοι επιθυμούν να το θεωρούν ως το σάβανο του Ιησού δεν θα χάσουν την πίστη τους παρά την χρονολόγηση με άνθρακα και άλλες μεθόδους. Η σινδόνη είναι μια λινή λωρίδα μήκους 14 ποδιών στην οποία έχει αποτυπωθεί αδρά η μορφή ενός άνδρα που φέρεται να είχε σημάδια από σταύρωση. Οι πιστοί θεωρούν ότι αυτό είναι όντως το αποτύπωμα του Ιησού το οποίο αποτυπώθηκε ως εκ θαύματος στο ύφασμα, πιθανότατα κατά την στιγμή της ανάστασης του. Η ραδιοχρονολόγηση που έλαβε χώρα το 1988 έδειξε ότι η σινδόνη φτιάχτηκε κάπου ανάμεσα στο 1260 και στο 1390 μ.Χ., ενώ μια σύγχρονη θεωρία αναφέρει ότι αυτή είναι ένα κατασκεύασμα του Leonardo da Vinci.

Παπικές προφητείες

Πολλοί Πάπες της Καθολικής Εκκλησίας όχι μόνο αποτέλεσαν το θέμα διαφόρων προφητειών αλλά ήταν και οι ίδιοι προφήτες. Ένα όραμα του Πάπα Πίου του 12ου (1939 1958) για παράδειγμα, τον οδήγησε στην δήλωση «Η ανθρωπότητα πρέπει να προετοιμαστεί για δυσκολίες που ποτέ πριν δεν βίωσε [&], τις πιο σκοτεινές μετά από την εποχή του κατακλυσμού». Ο Πάπας Πιος ο 9ος (1846 1878) προφήτεψε «θα συμβεί ένα μεγάλο θαύμα το οποίο θα κάνει όλο τον κόσμο να εκπλαγεί. Αυτό το θαύμα θα προηγείται από τον θρίαμβο μιας επανάστασης ενώ η εκκλησία θα υποφέρει πάρα πολύ. Οι υπηρέτες και οι υπέρμαχοί της θα γίνουν αντικείμενο χλεύης, θα μαστιγωθούν και θα μαρτυρήσουν». Αυτό περιγράφει μήπως την σημερινή κρίση της Εκκλησίας; Οι πιο αξιοσημείωτες προφητείες είναι αυτές του Αγίου Μαλαχία, ο οποίος προέβλεψε την ανάδειξη κάθε Πάπα από τον 12ο αιώνα.

Το αστέρι της Βηθλεέμ

Ενώ οι πιστοί αποδέχονται τα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης ως πραγματικά, οι ερευνητές της θρησκείας και οι επιστήμονες συχνά αναζητούν μια επιστημονική βάση για πολλά από τα γεγονότα που αυτά περιγράφουν. Ένα από αυτά το οποίο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα είναι η υπόθεση με το αστέρι της Βηθλεέμ. Σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Ματθαίου, οι μάγοι (αλλιώς γνωστοί και ως Τρεις Βασιλείς) έφθασαν στην Ιερουσαλήμ αναζητώντας το νεογέννητο «Βασιλέα των Ιουδαίων», λέγοντας ότι ακολούθησαν ένα κινούμενο αστέρι για να φθάσουν εκεί. Οι πιστοί αναφέρουν πως αυτό ήταν σίγουρα ένα θαύμα το οποίο προανήγγειλε την γέννηση του Μεσσία ενώ άλλοι ερευνητές αναφέρουν ότι το αστέρι θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο όπως ένας κομήτης, μια πλανητική σύνοδος, ο πλανήτης Δίας, ένας υπερκαινοφανής αστέρας ή ακόμα και ένα UFO.

Pasadena Καλιφόρνια. Παρατηρήσεις από το αναγνωριστικό σκάφος που έχει η NASA σε τροχιά γύρω από τον Άρη, αποκάλυψαν την πιθανότητα ύπαρξης τρεχούμενου νερού κατά τη διάρκεια των πιο θερμών αριανών μηνών. «Το ερευνητικό πρόγραμμα της NASA στον Άρη εξακολουθεί να μας φέρνει όλο και πιο κοντά στο να προσδιορίσουμε το εάν ο Κόκκινος Πλανήτης θα μπορούσε να φιλοξενήσει κάποια μορφή ζωής,» δηλώνει ο διαχειριστής της NASA Charles Bolden, «και επανεπιβεβαιώνει τον Άρη ως έναν σημαντικό μελλοντικό προορισμό για την ανθρώπινη εξερεύνηση».

Σκοτεινές μορφές που μοιάζουν με δάχτυλα εμφανίζονται να εκτείνονται προς τα κάτω σε κάποιες πλαγιές του Άρη στα τέλη της άνοιξης και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ φθίνουν τον χειμώνα για να επιστρέψουν και πάλι κατά την επόμενη άνοιξη.

Επαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις ιχνηλάτησαν τις εποχιακές αλλαγές στις περιοδικές αυτές μορφές σε διάφορες απόκρημνες πλαγιές στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη του νοτίου ημισφαιρίου του Άρη.

«Η καλύτερη εξήγηση για τις παρατηρήσεις αυτές είναι μέχρι στιγμής η ροή υφάλμυρου νερού,» είπε ο Alfred McEwen του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, στην Tucson. Ο McEwen είναι ο επικεφαλής ερευνητής του Επιστημονικού Πειράματος Απεικόνισης Υψηλής Ανάλυσης (High Resolution Imaging Science Experiment, HiRISE) του δορυφόρου και κύριος συγγραφέας μιας αναφοράς σχετικά με τις περιοδικές ροές, η οποία δημοσιεύτηκε στην έκδοση της Πέμπτης στο περιοδικό Science.

Κάποιες όψεις των παρατηρήσεων ακόμα βάζουν σε αμηχανία τους ερευνητές, αλλά οι ροές υγρής άλμης ταιριάζουν καλύτερα στα χαρακτηριστικά των σχηματισμένων μορφών απ' ότι άλλες εναλλακτικές υποθέσεις. Η αλμυρότητα χαμηλώνει την θερμοκρασία πήξεως του νερού. Ενώ το καθαρό νερό θα πάγωνε στις παρατηρούμενες θερμοκρασίες, οι περιοχές με ενεργές ροές θερμαίνονται σε επαρκή βαθμό, ακόμα και στη ρηχή επιφάνεια, ώστε να διατηρήσουν νερό σε υγρή μορφή που είναι σχεδόν τόσο αλμυρό όσο στους γήινους ωκεανούς.

«Αυτά τα σκοτεινά γραμμικά περιγράμματα είναι διαφορετικά από άλλων ειδών μορφές στις πλαγιές του Άρη» είπε ο Richard Zurek, επιστήμονας στο Πρόγραμμα Αναγνώρισης της NASA που διεξάγεται από το Jet Propulsion Laboratory (JPL) στην Pasadena της Καλιφόρνια. «Επαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις δείχνουν ότι εκτείνονται ακόμα πιο πέρα προς τα κάτω καθώς αναπτύσσεται η θερμή περίοδος.»

Οι μορφές που έχουν απεικονισθεί έχουν πλάτος μόλις λίγα μέτρα, ενώ το μήκος τους είναι εκατοντάδες. Είναι στενότερες από προηγούμενα αναφερθέντα χαντάκια που έχουν εντοπιστεί σε πλαγιές του Άρη. Ωστόσο, κάποιες από τις περιοχές παρουσιάζουν περισσότερες από 1,000 ξεχωριστές ροές. Επίσης, ενώ τα χαντάκια είναι άφθονα σε κρύες πλαγιές που κοιτούν προς τους πόλους, αυτές οι σκοτεινές ροές βρίσκονται σε θερμότερες πλαγιές που κοιτούν προς τον ισημερινό.

Οι εικόνες δείχνουν ροές που εκτείνονται και σκοτεινιάζουν σε βραχώδεις πλαγιές που κοιτούν προς τον ισημερινό και που ξεκινούν από το τέλος της άνοιξης και τελειώνουν στις αρχές του φθινοπώρου. Η σύμπτωση του φαινομένου με τις εποχές, η κατανομή τους σε συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη και η εναλλαγή της φωτεινότητάς τους υποδηλώνουν ότι εμπλέκεται ένα πτητικό υλικό, αλλά δεν υπάρχει απευθείας ανίχνευση για κάτι τέτοιο. Οι συνθήκες είναι πολύ θερμές για παγετό που προέρχεται από διοξείδιο του άνθρακα και σε κάποιες περιοχές είναι πολύ ψυχρές για να πρόκειται περί καθαρού νερού. Αυτό αποτελεί ένδειξη για την ύπαρξη άλμης που έχει χαμηλότερα σημεία πήξης. Οι πολλές εναποθέσεις άλατος στον Άρη υποδηλώνουν ότι τα διαλύματα άλμης ήταν άφθονα στο παρελθόν του πλανήτη. Οι πρόσφατες παρατηρήσεις προτείνουν ότι τέτοια διαλύματα άλμης πιθανόν να εξακολουθούν να σχηματίζονται κοντά στην επιφάνεια ακόμα και σήμερα, σε περιορισμένους χρόνους και τοποθεσίες.

Όταν οι ερευνητές μέτρησαν τον δείκτη διάθλασης των ροών δεν εμφανίστηκε κάποιο ίχνος νερού. Πιθανόν οι μορφές να στεγνώνουν πολύ γρήγορα στην επιφάνεια ή να πρόκειται περί ρηχών ροών που βρίσκονται λίγο κάτω από την επιφάνεια. «Οι ροές δεν είναι σκούρες λόγω υγρασίας» λέει ο MvEwen. «Είναι σκούρες για κάποιον άλλο λόγο». Μια ροή που έχει ξεκινήσει από αλμυρό νερό θα μπορούσε να επαναδιευθετήσει τους κόκκους ενός κοκκώδους υλικού ή να αλλάξει τη σκληρότητα της επιφάνειας με τρόπο που να εμφανιστεί σκοτεινότητα. Πιο δύσκολο να εξηγηθεί είναι το πώς οι μορφές γίνονται ξανά ανοιχτόχρωμες όταν οι θερμοκρασίες γίνονται και πάλι πιο χαμηλές. «Για την ώρα είναι μυστήριο, αλλά πιστεύω ότι θα λυθεί με περαιτέρω παρατηρήσεις και εργαστηριακά πειράματα» είπε ο McEwen.

Τα προαναφερθέντα αποτελέσματα είναι τα κοντινότερα που έχουν μέχρι στιγμής οι επιστήμονες σχετικά με την ύπαρξη υγρού νερού στην επιφάνεια του πλανήτη. Ωστόσο, έχει εντοπιστεί παγωμένο νερό κοντά στην επιφάνεια σε πολλές περιοχές μεσαίου και υψηλού γεωγραφικού πλάτους. Κάποια χαντάκια που φαίνονται φρέσκα υποδηλώνουν τη μετακίνηση πλαγιών σε πρόσφατες γεωλογικές περιόδους, πιθανότατα κάτι που έγινε με τη βοήθεια του νερού. Κάποιες μικρές σταγόνες άλμης έχουν επίσης εμφανιστεί σε υποστυλώματα του διαστημοπλοίου προσεδάφισης στον Άρη, Phoenix. Εάν η περαιτέρω έρευνα των περιοδικά επαναλαμβανόμενων σκοτεινών ροών υποστηρίξει την ύπαρξη άλμης, οι περιοχές αυτές θα είναι οι πρώτες για τις οποίες έγινε γνωστό ότι περιέχουν ρευστό νερό.

Το 1997 ο τότε πρωταθλητής του σκακιού, ο Garry Kasparov, αντιμετώπισε τον υπερ-υπολογιστή της IBM, τον Deep Blue. Ο Kasparov είχε παίξει με τον υπολογιστή ήδη πέντε φορές και ήταν έτοιμος να δείξει για άλλη μια φορά στον κόσμο ότι η ευφυής σκέψη αποτελεί μοναδικό προνόμιο για τα ανθρώπινα όντα. Αλλά αυτό το παιχνίδι ήταν διαφορετικό. Μετά από τρεις ισοπαλίες και μια νίκη για τον καθένα, ο Deep Blue νίκησε τον Kasparov στο έκτο παιχνίδι. Η κοινότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης ανήγγειλε μια νίκη: τελικά, ο άνθρωπος πρωταθλητής ηττήθηκε από τον ευφυΐα μιας μηχανής.

Αλλά η αναγγελία της νίκης ήταν πρώιμη. Αν και ο Deep Blue νίκησε τον Kasparov, δεν ήταν ευφυής, αλλά απλά υπολόγιζε συνδυασμούς κινήσεων του σκακιού με πολύ αποτελεσματικό τρόπο, κάτι που έκανε την στρατηγική του ακαταμάχητη. Η IBM απέσυρε το πρόγραμμα Deep Blue μετά από το τελευταίο παιχνίδι με τον Kasparov και η υπόσχεση για μια μηχανή γενικής χρήσεως που θα είχε ανθρωπόμορφη νοημοσύνη θα έπρεπε να περιμένει κι άλλο για να πραγματοποιηθεί.

Ο λόγος είναι απλός. Η κατασκευή νοημοσύνης σε πυρίτιο, συγκρίσιμης με αυτή του ανθρώπινου εγκεφάλου, απαιτεί βαθιά κατανόηση του πώς οι αλληλεπιδράσεις δισεκατομμυρίων νευρώνων και συνάψεων δίνουν γένεση στην ανθρώπινη νοημοσύνη, όπως επίσης απαιτεί και τη δυνατότητα να αντιγραφούν αυτές οι αλληλεπιδράσεις σε ένα πολύπλοκο, ισχυρό και ακριβό υπολογιστικό υπόστρωμα. Ερευνητές στην επιστήμη των υπολογιστών και στη νευροεπιστήμη ασχολούνται σταθερά για να αποκαλύψουν τις σημαντικότερες αρχές σχεδιασμού που υπόκεινται της ευφυούς συμπεριφοράς και εφεύρουν αποφασιστικής σημασίας τεχνολογίες για να κατασκευάσουν μηχανές που θα μιμούνται τη συμπεριφορά αυτή. Με μια πρόσφατη ανακάλυψη στα εργαστήρια της Hewlett-Packard το ερευνητικό αυτό πεδίο προορίζεται για ένα μεγάλο άλμα προς τα εμπρός καθώς θα καταστεί δυνατή η κατασκευή μεγάλων, παρόμοιων με τον εγκέφαλο συστημάτων, που θα τρέχουν σε φθηνά και ευρέως διαθέσιμα υποστρώματα.

Μέχρι προσφάτως οι υπερ-υπολογιστές προορίζονταν να είναι μηχανές που θα προσομοίωναν τη νοημοσύνη. Το 2005 ο Henry Markram ανακοίνωσε ότι η ομάδα του, που αποτελούνταν από νευροεπιστήμονες και επιστήμονες υπολογιστών στο Ecole Polytechnique Fererale de Lausanne στην Ελβετία, θα χρησιμοποιούσαν έναν υπερ-υπολογιστή της IBM για να προσομοιώσουν ένα τετραγωνικό εκατοστό του εγκεφαλικού φλοιού. Το Νοέμβριο του 2009 ο Dharmendra Modha της IBM ισχυρίστηκε ότι η ομάδα του χρησιμοποίησε μια παρόμοια μηχανή για να προσομοιώσει έναν 'μεγέθους γάτας εγκέφαλο'. Παρόλο που αυτοί οι υπερ-υπολογιστές είναι αρκετά γρήγοροι για να προσομοιώσουν με ακρίβεια όψεις μεγάλων νευρωνικών συστημάτων, το αποτέλεσμα δε γίνεται αυτόματα ευφυές. Γι' αυτό, θα πρέπει να κατασκευαστούν αυτόνομα συστήματα, ικανά να μαθαίνουν ευφυείς συμπεριφορές, ένα κατόρθωμα που αναφέρεται σε ένα ολόκληρο σύνολο προσομοιωμένων νευρώνων, κάτι για το οποίο οι βιολογικοί οργανισμοί έχουν εξασκηθεί πολύ καλά για να το κατέχουν και να το χρησιμοποιούν. Η περισσότερη βασική έρευνα έχει εστιαστεί σε μικρότερα και πιο εύχρηστα θέματα, όπως τον χαρακτηρισμό της μικροσκοπικής δομής των συνάψεων, τα θεμελιώδη επικοινωνιακά και μνημονικά στοιχεία στον εγκέφαλο, ή τη χρήση μαθηματικών μοντέλων για να συλλάβουν χοντρικά τη δυναμική των μεγάλων πληθυσμών από νευρώνες που αποτελούν τις οπτικές περιοχές οι οποίες είναι αφιερωμένες στην αναγνώριση αντικειμένων.

Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας ήδη έχουν αποδώσει εφαρμογές για τον πραγματικό κόσμο. Η υψηλού επιπέδου κατανόηση της ανθρώπινης νόησης επηρεάζει τα πάντα από την βασική σχολική εκπαίδευση μέχρι τις εκπαιδευτικές διαδικασίες που αφορούν τεχνικούς ιατρικής απεικόνισης. Και όλα τα είδη των προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης αποτελούν πλέον ένα σημαντικό τμήμα της καθημερινής ζωής: απλά το να χρησιμοποιεί κανείς το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο θα ήταν αδιανόητο χωρίς την ύπαρξη φίλτρων τεχνητής νοημοσύνης που επιτελούν πιστά το καθήκον του να μπλοκάρουν την ανεπιθύμητη αλληλογραφία κάθε μέρα που περνάει.

Ωστόσο αυτές είναι μόνο μερικές προσπάθειες για να κατασκευαστούν πραγματικά, γενικής χρήσεως, ευφυή συστήματα. Όλα τα φίλτρα ανεπιθύμητης αλληλογραφίας ή οι παίχτες σκακιού αποτελούν υψηλά εξειδικευμένες λύσεις για περιορισμένα και καθαρώς ορισμένα προβλήματα. Η βιολογική νοημοσύνη αντίθετα, χρησιμοποιεί υγρούς ιστούς γενικών σκοπών για να φέρει σε πέρας πολλές διαφορετικές αποστολές με αξιοσημείωτη ελαστικότητα. Ένα πεινασμένο ποντίκι, για παράδειγμα, δημιουργεί εσωτερικά έναν 'οδηγό πείνας' που πυροδοτεί την εξερευνητική συμπεριφορά. Το ποντίκι μπορεί να ακολουθήσει οικείες διαδρομές που έχει κρατήσει στη μνήμη του αφού έμαθε ότι είναι ασφαλείς, αλλά την ίδια στιγμή θα πρέπει να ενοποιήσει σήματα από διαφορετικές αισθήσεις καθώς αντιμετωπίζει διάφορα αντικείμενα στο περιβάλλον του. Το ποντίκι μπορεί να αναγνωρίζει αντικείμενα, όπως μια ποντικοπαγίδα, και να τα αποφύγει ακόμα κι αν είχε δει το συγκεκριμένο αντικείμενο από μια άλλη οπτική γωνία. Καθώς φτάνει και καταναλώνει την τροφή, το ποντίκι μπορεί γρήγορα να αποσπαστεί από το τρέχων σχέδιό του και να μεταπηδήσει στην επόμενη προτεραιότητά του. Ακόμα και αυτή η φαινομενικά απλή συμπεριφορά, που ελέγχεται από έναν σχετικά μικρού μεγέθους εγκέφαλο, εμπλέκει τη δραστηριότητα δικτύων που αποτελούνται από εκατομμύρια νευρώνες και δισεκατομμύρια συνάψεις, που είναι διεσπαρμένα σε πολλές εγκεφαλικές περιοχές και λειτουργούν συνεργατικά.

Χωρίς να είναι χαοτική, η δομή αυτή απαρτίζεται από πολλαπλά επίπεδα οργάνωσης, που ξεκινούν από τη μοριακή δομή και φτάνουν σε ομάδες μεγάλων εγκεφαλικών περιοχών. Αυτά τα πολλά είδη δομών απαιτούν ανάλυση σε πολλά επίπεδα βάθους και υποδηλώνουν ότι δε θα είναι δυνατό να κατασκευαστεί μια λειτουργική νευρομορφική οντότητα χωρίς να αντιγραφεί πιστά η πολύπλοκη συμπεριφορά της με προσομοιώσεις.

Ενώ ο βιολογικός εγκέφαλος ανέπτυξε αξιοσημείωτα συμπυκνωμένα και χαμηλής ισχύος κυκλώματα, οι σύγχρονοι νευροεπιστήμονες θα πρέπει να προσομοιώσουν αυτά τα μεγάλα δυναμικά συστήματα σε συμβατικούς υπολογιστές. Η πρόσφατη ραγδαία βελτίωση της υπολογιστικής τεχνολογίας έκανε την προσπάθεια αυτή ευκολότερη και οικονομικά πιο ανεκτή ακόμα και για ερευνητικά εργαστήρια χαμηλού προϋπολογισμού. Οι ταχύτεροι υπολογιστές του κόσμου είναι ήδη αρκετά μεγάλοι για να προσομοιώσουν βιολογικής κλίμακας νευρωνικά συστήματα, όπως δείχνουν οι εργασίες των Modha και Markram. Υπάρχει ωστόσο ακόμα ένα θεμελιώδες πρόβλημα με την προσέγγιση αυτή. Οι συμβατικοί υπολογιστές δε λειτουργούν καθόλου σαν βιολογικοί εγκέφαλοι. Η αποθήκευση δεδομένων στους υπολογιστές είναι φυσικώς αποσπασμένη από την περιοχή επεξεργασίας των δεδομένων, ενώ κάθε σύναψη στον εγκέφαλο είναι ταυτόχρονα ένα υπολογιστικό και ένα μνημονικό στοιχείο. Τέτοιου είδους φυσικό υπόστρωμα μπορεί φυσικά να εξομοιωθεί σε έναν ψηφιακό υπολογιστή αλλά με μεγάλο μειονέκτημα στην αποδοτικότητα. Για κάθε byte υπολογισμού ένας συμβατικός υπολογιστής θα πρέπει να διαθέσει ένα byte μνήμης, να το στείλει μέσω ενός επικοινωνιακού διαύλου σε έναν επεξεργαστή, να μετακινήσει το byte σε έναν καταχωρητή, να κάνει τον υπολογισμό και να κάνει την αντίστροφη διαδικασία για να φυλάξει τα αποτελέσματα και πάλι στη μνήμη. Ένα βιολογικό σύστημα αντίθετα, κάνει τον υπολογισμό στην ίδια τοποθεσία με τη μνήμη και δε χρειάζεται να σπαταλήσει ενέργεια διακινώντας δεδομένα εδώ κι εκεί. Αυτό σημαίνει ότι ένας σύγχρονος υπερ-υπολογιστής που θα είναι αρκετά μεγάλος για να προσομοιώσει έναν ανθρώπινο εγκέφαλο σχετικά κοντά στον πραγματικό χρόνο, θα έπρεπε να έχει ένα ειδικά σ' αυτόν αφιερωμένο εργοστάσιο για να του παρέχει ενέργεια, τη στιγμή που ένας ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με περίπου τόση ενέργεια όση χρειάζεται μια συνηθισμένη λάμπα.

Δεδομένης της απίστευτης αναποτελεσματικότητας στην υλοποίηση βιολογικού υπολογισμού σε ένα συμβατικό υπόστρωμα από πυρίτιο, η πρόοδος υπήρξε κατανοητώς αργή. Υπάρχει ακόμα αρκετή διαφωνία σχετικά με το πώς λειτουργούν βασικές όψεις των βιολογικών εγκεφάλων και για το πώς θα μπορούσαν να αναδημιουργηθούν σε κάποιο είδος τεχνητής υλοποίησης, έτσι είναι δύσκολο για τα ερευνητικά ιδρύματα να διανείμουν δικαιολογημένα τα είδη των πόρων που είναι αναγκαία για την προσπάθεια κατασκευής τεχνητών νευρωνικών συστημάτων βιολογικής κλίμακας. Μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, διάφορες ομάδες εργάζονται για να υλοποιήσουν υψηλής πυκνότητας, βιο-εμπνευσμένα chips που μπορούν να έχουν συγκεκριμένες εφαρμογές. Ο Kwabena Boahen στο Πανεπιστήμιο του Stanford αναπτύσσει ένα chip πυριτίου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προσομοιωθεί η δυναμική και η ικανότητα μάθησης μερικών εκατοντάδων χιλιάδων νευρώνων και μερικών δισεκατομμυρίων συνάψεων. Ένας από τους στόχους αυτής της έρευνας είναι να κατασκευαστούν τεχνητοί αμφιβληστροειδείς για να χρησιμοποιηθούν ως ιατρικά εμφυτεύματα για τους τυφλούς. Το 4ης γενιάς σύστημα του Πανεπιστημίου Johns Hopkins (IFAT 4G) που σχεδιάστηκα από τον Ralph Etienne-Cummings θα αποτελείται από πάνω από 60.000 νευρώνες με 120 εκατομμύρια συναπτικές ενώσεις. Μια προγενέστερη έκδοση του chip χρησιμοποιήθηκε για να υλοποιήσει το μοντέλο ενός οπτικού φλοιού για αναγνώριση αντικειμένων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει επίσης στρατηγικά σε νευρομορφικά chips ως μια μελλοντική, κριτικής σημασίας, τεχνολογία. Το πρόγραμμα Fast Analog Computing with Emergent Transient States (FACETS, Γρήγορος Αναλογικός Υπολογισμός με Αναδυόμενες Μεταβατικές Καταστάσεις) είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία όπου πάνω από εκατό επιστήμονες των υπολογιστών, μηχανικοί και νευροεπιστήμονες, υλοποιούν ένα νέο chip που εκμεταλλεύεται τις έννοιες που έχουν παρατηρηθεί πειραματικά σε βιολογικά νευρικά συστήματα. Το υπόστρωμα που υλοποιήθηκε με αρχιτεκτονική που δεν είναι του τύπου von Neumann (ανήκει δηλαδή σε μια τάξη υπολογιστικών συστημάτων που είναι κατάλληλη για παράλληλη επεξεργασία), βασίζεται σε ανώτατα επίπεδα τεχνογνωσίας που έχει συλλεχθεί από νευροεπιστημονική έρευνα και συμπεριλαμβάνει μηχανισμούς πλαστικότητας και ένα πολύπλοκο νευρωνικό μοντέλο με πάνω από 16.000 συναπτικές εισόδους για κάθε νευρώνα. Το σύστημα FACETS, συναρμολογώντας πάνω από 200.000 νευρώνες και 50.000,000 συνάψεις σε έναν wafer, δεν είναι σχεδιασμένο ακόμα για κάποια συγκεκριμένη εφαρμογή, αλλά είναι το πρώτο του είδους του που παρέχει στους επιστήμονες μια ερευνητική υποδομή για να πειραματιστούν με μεγάλης κλίμακας τεχνητά συστήματα σε ταχύτητες 10.000 έως 100.000 γρηγορότερες από τον πραγματικό χρόνο. Αυτό θα επιτρέψει στους ερευνητές του FACETS να προσομοιώσουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τη διάρκεια ζωής ενός συστήματος που είναι τόσο μεγάλο όσο ο εγκέφαλος ενός ποντικού, κερδίζοντας τεράστια γνώση για τις υπολογιστικές αρχές του εγκεφάλου και βελτιώνοντας την κατανόησή μας για νοητικές δυσλειτουργίες και συντελώντας στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων φαρμάκων.

Τον Μάιο του 2008, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Defence Advanced Research Projects Agency (DARPA, Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Άμυνας), με ένα μακρύ ιστορικό στην προώθηση υψηλού ρίσκου και υψηλής ανταμοιβής προγραμμάτων (όπως ο πρόδρομος του Διαδικτύου), ξεκίνησε τη διαδικασία μέσω της πρωτοβουλίας Systems of Neuromorphic Adaptive Plastic Scalable Electronics (SyNAPSE, Συστήματα Νευρομορφικών Προσαρμόσιμων Πλαστικών Κλιμακωτών Ηλεκτρονικών). Ο στόχος αυτού του ερευνητικού προγράμματος είναι να δημιουργήσει ηλεκτρονική νευρομορφική μηχανική τεχνολογία σε κλίμακα βιολογικών επιπέδων. Το SyNAPSE είναι ένα πολύπλοκο και πολυεπίπεδο σχέδιο, αλλά τα ίχνη του βρίσκονται σε δύο θεμελιώδη προβλήματα. Πρώτον, οι κλασικοί αλγόριθμοι της Τεχνητής Νοημοσύνης γενικώς αποδίδουν λίγο σε πολύπλοκα περιβάλλοντα πραγματικού κόσμου, εκεί δηλαδή που αναπτύσσονται και προοδεύουν οι βιολογικοί πράκτορες. Δεύτερον, οι παραδοσιακοί μικροεπεξεργαστές είναι υπερβολικά αναποτελεσματικοί στην εκτέλεση υψηλά κατανεμημένων και απαιτητικών σε δεδομένα αλγορίθμων, ενώ ο βιολογικός υπολογισμός είναι υψηλά κατανεμημένος και ιδιαίτερα απαιτητικός σε δεδομένα.

Το SyNAPSE επιζητεί να αναπτύξει μια νέας γενιάς νανοτεχνολογία απαραίτητη για την αποτελεσματική υλοποίηση αλγορίθμων που μιμούνται πιο κοντινά την βιολογική νοημοσύνη. Το DARPA βράβευσε με πόρους τρεις βασικούς συνεργάτες, την HP, την HRL και την IBM. Πριν από την έναρξη του σχεδίου SyNAPSE, η HP έκανε μια σημαντική πρόοδο προς την δημιουργία ενός συμπαγούς, μικρής ισχύος υποστρώματος, που θα μπορούσε να υποστηρίξει τον βιολογικό υπολογισμό. Πρόκειται για την ανακάλυψη του Μεμρίστορα (Memristor, Memory Resistor).

Η έννοια του Μεμρίστορα δεν ήταν καινούργια, είχε προβλεφθεί από ένα συμμετρικό επιχείρημα του Leon Chua το 1971. Ο Chua πρόσεξε ότι τα τρία παθητικά στοιχεία ενός κυκλώματος, η αντίσταση, το πηνίο και ο πυκνωτής, θα έπρεπε να είναι μέλη μιας τετραμελούς οικογένειας. Αυτή η τέταρτη συσκευή, την οποία ο Chua αποκάλεσε 'Memristor', θα συμπεριφερόταν σα μια αντίσταση με αγωγιμότητα που θα άλλαζε σε συνάρτηση με την εσωτερική της κατάσταση και την εφαρμογή ηλεκτρικής τάσης σ' αυτήν. Με άλλα λόγια, θα συμπεριφερόταν σα μια μονάδα μνήμης.

Η έρευνα του Chua αγνοήθηκε ωστόσο σε μεγάλο βαθμό, μέχρι που ο Greg Snider στα εργαστήρια της HP αντιλήφθηκε ότι μια παράξενη συσκευή σε νανοκλίμακα, πάνω στην οποία εργαζόταν, παρουσίαζε την συμπεριφορά που είχε προβλέψει ο Chua. Αυτή η συμπεριφορά, που καλείται βρόχος υπερτονισμένης υστέρησης (pinched hysteresis loop) είχε εμφανιστεί περιοδικά εδώ και χρόνια στην βιβλιογραφία της νανοτεχνολογίας. Ο Greg όμως, ήταν το πρώτο άτομο που βρήκε μια σύνδεση μεταξύ των δεδομένων αυτών και της θεωρίας του Chua. Αυτή η ανακάλυψη ήταν κριτικής σημασίας για το μέλλον της νευρομορφικής τεχνολογίας επειδή οι μεμρίστορες είναι η πρώτη τεχνολογία μνήμης με αρκετά υψηλή ενεργειακή αποτελεσματικότητα και πυκνότητα, εφάμιλλη του βιολογικού υπολογισμού.

Το νέο νευρομορφικό chip της HP που βασίζεται στον μεμρίστορα είναι ένα σημαντικό βήμα γιατί φέρνει τα δεδομένα πλησιέστερα στον υπολογισμό, σε μεγάλο βαθμό όπως το κάνουν τα βιολογικά συστήματα. Η αρχιτεκτονική πλησιάζει σε έναν συμβατικό μαζικό επεξεργαστή πολλαπλών πυρήνων, περισσότερο από όσο πλησιάζουν οι νευρομορφικοί επεξεργαστές που αναπτύχθηκαν από άλλες ομάδες, αλλά με μια πολύ υψηλή πυκνότητα η μνήμη του μεμρίστορα κατατάχθηκε απευθείας στην κορυφή. Κάθε πυρήνας έχει κατευθείαν πρόσβαση στη δική του μεγάλη τράπεζα μνήμης, κάτι που μειώνει δραματικά το καλωδιακό μήκος και συνεπώς, την κατανάλωση ενέργειας.

Η αρχιτεκτονική αυτή είναι δυνατή επειδή οι μεμρίστορες είναι παθητικά στοιχεία, συμβατά με συμβατικές κατασκευαστικές διαδικασίες και είναι επίσης ιδιαίτερα μικροί σε μέγεθος. Η παθητική τους ιδιότητα είναι αυτή που επιτρέπει την ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας. Οι μεμρίστορες αποθηκεύουν πληροφορία μέσω φυσικών αλλαγών στη συσκευή που δε χρειάζεται ενέργεια για να διατηρηθεί, έτσι η ενέργεια χρειάζεται μόνο όταν ένας μεμρίστορας πρέπει να ενημερωθεί σε μια νέα τιμή. Αυτή η ιδιότητα περιγράφεται με τον όρο 'μη-πτητικός'. Τα κυκλώματα μνήμης τύπου flash είναι επίσης μη-πτητικά, αλλά είναι πολύ μεγαλύτερα και χρησιμοποιούν σημαντικά περισσότερη ενέργεια. Επειδή η μνήμη αυτή είναι συμβατή με καθιερωμένες κατασκευαστικές διαδικασίες, μπορεί να τοποθετηθεί απευθείας στην κορυφή ενός συμβατικού επεξεργαστή. Αυτό αποφέρει ακόμα μια μεγάλη πτώση στην κατανάλωση ενέργειας, γιατί τα δεδομένα δε χρειάζεται να διακινηθούν σε μεγάλες αποστάσεις. Τέλος, επειδή ένα κύτταρο μνήμης μεμρίστορα δεν απαρτίζεται από τίποτε παραπάνω από ότι ένας μόνο μεμρίστορας που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο νανο-καλώδια, οι μνήμες με μεμρίστορες μπορούν να κατασκευαστούν σε υπερβολικά μεγάλες πυκνότητες. Το σχέδιο SyNAPSE στοχεύει να υποστηρίξει την κατασκευή δισεκατομμυρίων συνάψεων ανά τετραγωνικό εκατοστό, αλλά τρισεκατομμύρια ή και περισσότερες είναι δυνατές στο κοντινό μέλλον χάρη στην βελτίωση της τεχνολογίας και την αύξηση στον αριθμό των στρώσεων των μεμρίστορων που θα αποτεθούν.

Βάζοντας όλα αυτά μαζί, αυτοί οι παράγοντες παραμερίζουν έναν από τους θεμελιώδεις περιοριστικούς παράγοντες στις προηγούμενες γενιές των νευρομορφικών υποστρωμάτων, την έλλειψη αυξομείωσης κλίμακας. Με μια συμβατική διαδικασία κατασκευής υλικού υποστρώματος, η ποσότητα επιφανειακής περιοχής που προορίζεται να προσομοιώσει έναν νευρώνα είναι περίπου η ίδια με την επιφανειακή περιοχή που χρειάζεται για την προσομοίωση μιας σύναψης. Στα βιολογικά συστήματα, η αναλογία μεγέθους μεταξύ νευρώνων και συνάψεων είναι περίπου δέκα χιλιάδες προς ένα και μπορεί να κυμαίνεται από μερικές φορές μεγαλύτεροι προς ένα μέχρι και εκατό χιλιάδες μεγαλύτεροι προς ένα. Οι μεμρίστορες είναι αρκετά μικροί σε σύγκριση με τα συμβατικά τεχνικά μέρη και έτσι η επιφανειακή περιοχή που απαιτείται για να προσομοιωθεί μια σύναψη πέφτει σε ένα μικρό κλάσμα της περιοχής που χρειάζεται για την προσομοίωση ενός νευρώνα, μια αναλογία που είναι πολύ κοντύτερα στα βιολογικά συστήματα. Αυτό μειώνει την ενέργεια λόγω της δραματικής μείωσης των ενεργειακών εξόδων για αποστολή σημάτων και τη διακλάδωση, επιτρέποντας πολύ υψηλότερη αλλαγή κλίμακας και υπολογιστική πυκνότητα. Μια συσκευή υλοποίησης που θα βασίζεται σε μεμρίστορες και θα μπορεί να προσομοιώσει περίπου τον ίδιο αριθμό νευρώνων και συνάψεων ενός μεγάλου θηλαστικού, θα χρειαζόταν τον όγκο ενός κουτιού για παπούτσια, με μια κατανάλωση ενέργειας περίπου 1 kW. Όση ενέργεια χρειάζεται μια κοινή μηχανή για espresso.

Παρόλο που η τεχνολογία της HP παρείχε μια τεράστια πρόοδο στο πεδίο του υλικού υποστρώματος που είναι συμβατό με τον νευρωνικό υπολογισμό, η δυνατότητα κατασκευής ευφυούς λογισμικού για να τρέξει σε αυτές τις συσκευές αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για το πρόγραμμα SyNAPSE. Η HP εργάζεται με μια ομάδα ερευνητών στο τμήμα Γνωσιακών και Νευρωνικών Συστημάτων του Πανεπιστημίου της Βοστώνης για να βρουν μια λύση στην πρόκληση αυτή. Η ομάδα του Πανεπιστημίου της Βοστώνης έχει συγκροτηθεί με μοναδικό τρόπο ώστε να προσφέρει μια τέτοια λύση, λόγω της διαπεδιακής της προσέγγισης στην κατασκευή ευφυών μηχανών. Ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί ειδικούς από πεδία όπως η νευροεπιστήμη, τα μαθηματικά, η επιστήμη των μηχανικών, η ψυχολογία και η ρομποτική. Το Center of Excellence for Learning in Education, Science and Technology (CELEST, Κέντρο Υπεροχής για Μάθηση στην Εκπαίδευση, Επιστήμη και Τεχνολογία), ένα εθνικό επιστημονικό ίδρυμα μάθησης που ιδρύθηκε το 2004, στο οποίο ανήκει η ομάδα του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό. Η ερευνητική προσέγγιση του CELEST αναπτύσσει ένα νέο παράδειγμα στην ταυτόχρονη μελέτη και κατανόηση των εγκεφάλων και της συμπεριφοράς ώστε να εφαρμόσει μια ενδελεχή γνώση από την υπολογιστική μοντελοποίηση στην κατασκευή ευφυών μηχανών.

Η καινοτόμος συσκευή που βασίζεται στον μεμρίστορα, που κατασκευάστηκε στη HP και εφοδιάστηκε με νευρωνικά μοντέλα που σχεδιάστηκαν, αναπτύχθηκαν και υλοποιήθηκαν στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, θα χαμηλώσει δραματικά το φράγμα της μελέτης του εγκεφάλου και της προσομοίωσης υπολογιστικών συστημάτων μεγάλης κλίμακας που είναι εμπνευσμένα από τον εγκέφαλο, επιταχύνοντας ριζοσπαστικά την πρόοδο στη βασική νευροεπιστημονική έρευνα και δημιουργώντας νέες τεχνολογικές εφαρμογές. Η νέα τεχνολογία είναι επίσης θεμελιωδώς φθηνή και μικρή, τόσο μικρή που το αντίστοιχο ενός σαφώς μεγάλου δικτύου φλοιωδών κυττάρων θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε ένα κινητό τηλέφωνο. Ένα μεγάλο βήμα θα είναι να προσομοιωθεί η συμπεριφορά ενός σαφώς πολύπλοκου εγκεφάλου που βάζει σε κίνηση έναν τεχνητό οργανισμό σε ένα εικονικό περιβάλλον. Το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και η HP επί του παρόντος σχεδιάζουν τα αντιληπτικά, πλοηγικά και συναισθηματικά συστήματα που θα προσομοιώσουν κάποια βασική συμπεριφορά τρωκτικού σε ένα υλικό υπόστρωμα. Το προσομοιωμένο νευρικό σύστημα, που αρχικά είχε εκτελεστεί σε συμβατικούς υπολογιστές και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε έναν αριθμό μικρότερων chips, θα επιτρέψει στο ζωοειδές να μαθαίνει μέσω πλαστικών αλλαγών στις συναπτικές συνδέσεις των νευρώνων του και να αλληλεπιδρά ευφυώς με το περιβάλλον του. Να αναζητά τροφή ακολουθώντας διαδρομές που έχει μάθει, αποφεύγοντας την τιμωρία και τα αρπακτικά, ενώ αργότερα θα ανταγωνίζεται άλλα ζωοειδή για πόρους.

Υπάρχουν ακόμα πολλές προκλήσεις να λυθούν πριν οι νευρομορφικές συσκευές που βασίζονται στους μεμρίστορες να αλλάξουν την καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, η νοημοσύνη των ζώων εξελίχθηκε για να αντιμετωπίσει την νευρωνική και συναπτική απώλεια. Η απώλεια ενός τρανζίστορ είναι καταστροφική σε έναν παραδοσιακό επεξεργαστή, αλλά οι βιολογικοί εγκέφαλοι υποφέρουν τη συνεχή απώλεια νευρώνων και συνάψεων καθώς γερνάνε και επιδεικνύουν μονάχα μια 'χαριτωμένη έκπτωση'. Οι συνάψεις των μεμρίστορων είναι πολύ μικρές και ευπρόσβλητες σε κατασκευαστικές αστοχίες. Θα μπορούσε ένα προσομοιωμένο νευρωνικό σύστημα να είναι τόσο ανθεκτικό στην απώλεια μεμριστικών συνάψεων όσο είναι ένας βιολογικός εγκέφαλος σε αντίστοιχη ανεπάρκεια;

Παρολαυτά, τέτοιες πρόοδοι στην ανάπτυξη της νευρομορφικής τεχνολογίας ανοίγουν πραγματικά τον δρόμο προς την ανάπτυξη ανθρωπόμορφης ευφυούς συμπεριφοράς σε μηχανές. Θα μπορούσε να ελπίσει κανείς, ότι την επόμενη φορά που ένας πρωταθλητής του σκακιού θα κάτσει σε ένα παιχνίδι με έναν ευφυή υπολογιστή, ο υπολογιστής μπορεί να κερδίσει ή να χάσει, αλλά η συμπεριφορά του, τα συναισθήματά του και οι αποφάσεις του θα είναι απαράλλαχτες με αυτές του ανθρώπου συμπαίχτη του. Και αυτό θα είναι μια πραγματική νίκη της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Οι παραισθήσεις συχνά συνδέονται με ψυχιατρικές καταστάσεις όπως η σχιζοφρένεια ή με τη λήψη ναρκωτικών σαν το LSD. Η ακοή φωνών είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα που αναφέρεται από περίπου 70% των σχιζοφρενών ασθενών όπως επίσης από περίπου 15% των ασθενών με διαταραχές διάθεσης όπως η κατάθλιψη. Όσοι είναι κάτω από την επήρεια LSD συχνά βιώνουν ακραίες χωρικές στρεβλώσεις και σουρεαλιστικά οράματα.

Πιο συχνές είναι οι ακουστικές και οπτικές παραισθήσεις, αλλά απάτες των αισθήσεων μπορούν να δημιουργηθούν και σε άλλες αισθήσεις. Η επιληψία του κροταφικού λοβού ή ένας εγκεφαλικός τραυματισμός μπορεί να οδηγήσει σε οσφρητικές παραισθήσεις κατά τις οποίες κάποιος εντοπίζει ευχάριστες ή βρομερές οσμές (για παράδειγμα, φρέσκα λουλούδια ή σάπιο κρέας) που δεν είναι στην πραγματικότητα παρούσες. Πιο ασυνήθιστη είναι η απτική παραίσθηση κατά την οποία κάποιος βιώνει την αίσθηση εντόμων να έρπουν κάτω από το δέρμα του. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε έρπητα ή σε κατάχρηση κοκαΐνης και ονομάζεται 'Μυρμηκίαση' (Formication, από τη λέξη formica, δηλαδή μυρμήγκι).

Οι παραισθήσεις εμφανίζονται αυθόρμητα και έχουν παροδική φύση, κάτι που καθιστά δύσκολη τη νευρική δραστηριότητα που υπόκειται αυτών των συμπτωμάτων. Πρόσφατα όμως, ο Dominic Ffytche του Ψυχιατρικού Ινστιτούτου στο Λονδίνο επινόησε μια καινοτόμο πειραματική τεχνική με την οποία μελέτησε τις αλλαγές που συμβαίνουν στην εγκεφαλική δραστηριότητα καθώς λαμβάνει χώρα μια προκαλούμενη οπτική παραίσθηση. Τα ευρήματά του παρείχαν μια νέα θεωρητική κατανόηση του τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια μιας παραίσθησης.

Οι θεωρίες αναφορικά με το πώς συμβαίνουν οι παραισθήσεις μπορούν χοντρικώς να διακριθούν σε δύο κατηγορίες. Οι τοπολογικές θεωρίες δίνουν έμφαση στη μη φυσιολογική δραστηριότητα σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, οι οπτικές ή οι ακουστικές παραισθήσεις συνδέονται με αυξημένη δραστηριότητα στην οπτική και στην ακουστική περιοχή του εγκεφάλου αντίστοιχα και μπορούν να προκληθούν με ηλεκτρικό ερεθισμό κατά τη διάρκεια, για παράδειγμα, της προεγχειρητικής αξιολόγησης επιληπτικών ασθενών.

Από την άλλη μεριά υπάρχουν οι θεωρίες που εστιάζονται στις διασυνδέσεις των νευρικών κυττάρων και δίνουν έμφαση στις αλλαγές της δραστηριότητας που συμβαίνει σε οδούς που συνδέουν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, σε σχιζοφρενείς ασθενείς που είναι επιρρεπείς σε παραισθήσεις, η νευροαπεικόνηση δείχνει αλλαγές στη δραστηριότητα των οδών που συνδέουν τον μετωπιαίο και τον κροταφικό λοβό. Περαιτέρω στοιχεία προέρχονται από ασθενείς που έχουν υποστεί μετωπική λοβοτομή, κάτι που περιλαμβάνει την αποκοπή περιοχών της λευκής ουσίας η οποία περιέχει τις συνδετικές ίνες μεταξύ των λοβών.

Οι παραισθήσεις δεν περιορίζονται μονάχα στους νοητικά ασθενείς ή όσους βρίσκονται κάτω από την επήρεια ψυχοτρόπων ουσιών. Είναι μάλλον αρκετά συνηθισμένες και συχνά βιώνονται από υγιείς ανθρώπους κάτω από ποικίλες συνθήκες. Μπορούν επίσης να προκληθούν με διάφορους τρόπους. Ο Τσέχος ανατόμος Jan Evangeliste Purkinje, ένας από τους πατέρες της σύγχρονης νευροεπιστήμης, αντιλήφθηκε το παραπάνω από πολύ νωρίς:

"Ο ζωηρός νους του παιδιού οργιάζει μέσα στα πολύμορφα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου& Ποιος δεν θυμάται, αν και μόνο αμυδρά, τέτοια παιχνίδια από την υπέροχη αυτή εποχή; Ένα από αυτά, που θα μπορούσε να μας κρατήσει απασχολημένους σε μια πιο σοβαρή ηλικία, είναι το ακόλουθο: στέκομαι σε λαμπρό ηλιόφως με κλειστά μάτια και αντικρίζω τον ήλιο. Μετά κινώ τα απλωμένα μου και κάπως ανοιχτά δάχτυλα προς τα πάνω και κάτω μπροστά από τα μάτια μου έτσι ώστε να φωτίζονται και να σκοτίζονται εναλλάξ. Εκτός από το ομοιόμορφο κιτρινοκόκκινο που κάποιος προσδοκά όταν έχει κλειστά τα μάτια, εμφανίζονται πανέμορφες κανονικές μορφές που αρχικά είναι δύσκολο να καθοριστούν αλλά σιγά σιγά γίνονται πιο καθαρές. Εάν συνεχίσουμε να κινούμε τα δάχτυλα η μορφή γίνεται πιο πολύπλοκη και γεμίζει όλο το οπτικό πεδίο."

Ο Purkinje μελέτησε αυτό και άλλα οπτικά φαινόμενα στην διδακτορική του διατριβή. Στο εργαστήριο, προκάλεσε απλές παραισθήσεις στα υποκείμενά του χρησιμοποιώντας ένα λαμπρό φως και έναν περιστρεφόμενο τροχό. Αμέσως μετά ζητούσε να του σχεδιάσουν τα μοτίβα που είχαν δει. Το εικονιζόμενο σχέδιο (βλ. εισαγωγική εικόνα), που προέρχεται από τη διατριβή του Purkinje, απεικονίζει ένα από τα οπτικά φαινόμενα όπως σχεδιάστηκε από έναν από τα υποκείμενα του πειράματος.

Ο Ffytche υιοθέτησε την παλιά μέθοδο του Purkinje για τη δική του έρευνα. Προκάλεσε τα επονομαζόμενα 'μοτίβα Purkinje' σε 6 πειραματικά υποκείμενα χρησιμοποιώντας χειροποίητα κιάλια που περιείχαν διόδους εκπομπής φωτός για να προκαλέσει ερεθίσματα που απαρτίζονταν από επαναλαμβανόμενες λάμψεις φωτός συγκεκριμένης συχνότητας. Χρησιμοποιήθηκε λειτουργική μαγνητική τομογραφία και ηλεκτρεγκεφαλογράφος για να παρατηρηθούν οι αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της μετάβασης μεταξύ του παραισθητικού και του μη παραισθητικού σταδίου. Ως συνθήκη ελέγχου ο ερευνητής χρησιμοποίησε τη νευρική δραστηριότητα που συμβαίνει ως απόκριση σε φωτεινά ερεθίσματα υψηλότερης ή χαμηλότερης συχνότητας που δεν προκαλούν παραισθήσεις.

Οι παραισθήσεις που προκλήθηκαν με τον παραπάνω τρόπο ξεκίνησαν μερικά δευτερόλεπτα μετά από τον φωτεινό ερεθισμό και δεν περιλάμβαναν μονάχα γεωμετρικά μοτίβα αλλά επίσης χρώμα και κίνηση. Βρέθηκε ότι συνδέονται με αυξημένη δραστηριότητα σε ένα ευρέως κατανεμημένο δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών, ιδιαίτερα στον οπτικό φλοιό (στον ινιακό λοβό), αλλά επίσης σε περιοχές του μετωπιαίου και των κροταφικών λοβών. Βρέθηκε επίσης δραστηριότητα στις οδούς της λευκής ουσίας (στις συνδέσεις) μέσα στον ινιακό λοβό, η οποία αρχικά μειώθηκε και στη συνέχεια αυξήθηκε, κάτι που ήταν σύμφωνο με τις αναφορές των υποκειμένων για το ότι οι παραισθήσεις ξεκίνησαν μερικά δευτερόλεπτα μετά την εμφάνιση των ερεθισμάτων σε αυτούς.

Στα πειράματα με τον ηλεκτρεγκεφαλογράφο, η δραστηριότητα που καταγράφηκε από τα δύο εκ των ηλεκτροδίων βρέθηκε να συγχρονίζεται καθώς τα υποκείμενα βλέπανε τις παραισθήσεις. Κατά παράδοξο τρόπο, η νευροαπεικόνιση έδειξε επίσης ότι οι παραισθήσεις συνδέονταν με μια αρνητική συσχέτιση μεταξύ δραστηριότητας στον οπτικό φλοιό και στο έξω γονατώδες σώμα (LGN). Το LGN είναι μια περιοχή μέσα στον εγκεφαλικό θάλαμο που αποτελεί τον πρώτο σταθμό της οπτικής πληροφορίας που προέρχεται από το μάτι και συνδέει την πληροφορία που δεχόμαστε από τον αμφιβληστροειδή με την πληροφορία που καταφτάνει στον οπτικό φλοιό. Όταν λάμβανε χώρα μια παραίσθηση, η δραστηριότητα στο LGN έδειχνε να μειώνεται ενώ την ίδια στιγμή η δραστηριότητα στον οπτικό φλοιό αυξανόταν.

Ο Ffytche υπέθεσε ότι οι αλλαγές στη συνδεσιμότητα θα μπορούσαν να προέρχονται από αλλαγές στον τρόπο πυροδότησης των συνδέσεων μεταξύ θαλάμου και φλοιού. Πρότεινε ότι κατά τη διάρκεια μιας παραίσθησης το LGN αλλάζει τον τρόπο πυροδότησής του, που από τονικός (δηλαδή, η συχνότητα των σημάτων μεταγράφεται πιστά στον φλοιό) γίνεται εκρηκτικός (δηλαδή αλλάζει η συσχέτιση της συχνότητας σημάτων που εισέρχονται στο LGN και μεταγράφονται στον φλοιό). Ο δεύτερος αυτός τρόπος πυροδότησης συνδέεται με μια αύξηση στις ενεργειακές απαιτήσεις του οπτικού φλοιού και μια μείωση στις ενεργειακές απαιτήσεις του LGN, κάτι που είναι συνεπές με τα παράδοξα ευρήματα της νευρικής απεικόνισης.

Πάνω από όλα, τα ευρήματα του Ffytche υποδηλώνουν ότι η παραίσθηση δε μπορεί να εξηγηθεί μόνο τοπολογικά ή μέσω των οδών διασύνδεσης των νευρώνων, αλλά από έναν συνδυασμό και των δύο. Και σύμφωνα με την υπόθεσή του ότι οι αλλαγές στη συνδεσιμότητα αλλάζουν λόγω της αλλαγής της πυροδότησης των νευρώνων του LGN από τονικό σε εκρηκτικό τρόπο, οι παραισθήσεις (ή συγκεκριμένα, τα μοτίβα Purkinje) συμβαίνουν εξαιτίας προσωρινής 'τύφλωσης'. Κατά τη διάρκεια της εκρηκτικής πυροδότησης, συγκεκριμένες όψεις του οπτικού πεδίου δεν φτάνουν στον οπτικό φλοιό εξαιτίας της αποσύνδεσης της δραστηριότητας του LGN και του φλοιού.

Σκεφτείτε τους παρακάτω συνήθεις τύπους εμπειριών με φαντάσματα: Μια ομάδα από εφήβους συγκεντρώνονται γύρω από έναν πίνακα Ouija και λαμβάνουν μυστηριώδη μηνύματα από το πνεύμα ενός ατόμου που ισχυρίζεται ότι πέθανε πριν από 40 χρόνια. Μια ομάδα παραφυσικών ερευνών κάνει μια seance όπου έρχονται σε επαφή με ένα φάντασμα το οποίο επικοινωνεί με χτυπήματα στο τραπέζι. Τέλος, οι κάτοικοι ενός παλιού σπιτιού βλέπουν συνεχώς το πνεύμα ενός νεαρού παιδιού να παίζει στον διάδρομο. Τι είναι αυτές οι εκδηλώσεις; Πρόκειται πραγματικά για τα φαντάσματα από ανθρώπους που έχουν φύγει; Ή είναι δημιουργήματα των μυαλών των ανθρώπων που τα βλέπουν;

Πολλοί ερευνητές του παραφυσικού υποψιάζονται πως κάποιες εκδηλώσεις φαντασμάτων και φαινόμενα θορυβοποιών πνευμάτων (αντικείμενα που πετάνε στον αέρα, ανεξήγητα βήματα και χτυπήματα από πόρτες) αποτελούν προϊόντα του ανθρώπινου νου. Για να ελεγχθεί η ιδέα αυτή, έγινε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από την Εταιρία Ψυχικών Ερευνών του Τορόντο (Toronto Society for Psychical Research TSPR) για να δουν εάν μπορούν να δημιουργήσουν ένα φάντασμα. Η ιδέα ήταν να φτιάξουν μια ομάδα από ανθρώπους που θα κατασκεύαζαν έναν εντελώς φανταστικό χαρακτήρα και μετά, μέσω πνευματιστικών συναντήσεων (seances) θα έβλεπαν εάν μπορούσαν να επικοινωνήσουν μαζί του και να λάβουν μηνύματα και άλλα φυσικά φαινόμενα, ίσως ακόμα και μια εμφάνιση.

Η γέννηση του Philip

Η TSPR, κάτω από την καθοδήγηση του Δρ. A.R.G. Owen, μάζεψε μια ομάδα από οκτώ ανθρώπους που επέλεξε από τα μέλη της, κανείς από τους οποίους δεν είχε ισχυριστεί ποτέ ότι έχει ψυχικά χαρίσματα. Η ομάδα, που έγινε γνωστή ως η ομάδα Owen, απαρτίζονταν από τη σύζυγο του Δρ. Owen, μια γυναίκα που είχε υπάρξει επικεφαλής στη MENSA (μια οργάνωση για ανθρώπους με υψηλό IQ), έναν βιομηχανικό σχεδιαστή, έναν οικονομολόγο, μια νοικοκυρά, έναν λογιστή και έναν φοιτητή κοινωνιολογίας. Ένας ψυχολόγος που λεγόταν Δρ. Joel Whitton παρέστη επίσης σε πολλές από τις συναντήσεις της ομάδας ως παρατηρητής.

Η πρώτη αποστολή της ομάδας ήταν να δημιουργήσουν τον φανταστικό ιστορικό χαρακτήρα τους. Έγραψαν από κοινού μια σύντομη βιογραφία του ατόμου που ονόμασαν Philip Aylesdord. Τμήμα της βιογραφίας αυτής παρουσιάζεται παρακάτω:

"Ο Philip ήταν άγγλος αριστοκράτης, που έζησε στα μέσα του 1600 την εποχή του Oliver Cromwell. Υπήρξε υποστηρικτής του Βασιλιά και ήταν Καθολικός. Ήταν παντρεμένος με μια πανέμορφη αλλά ψυχρή γυναίκα, τη Dorothea, που ήταν κόρη ενός γειτονικού ευγενή."

Μια μέρα όταν είχε βγει έξω να κάνει ιππασία στα όρια του κτήματός του, ο Philip πέρασε από μια κατασκήνωση τσιγγάνων και είδε εκεί μια πανέμορφη νεαρή τσιγγάνα με μαύρα μάτια και κορακίσια μαλλιά, τη Margo, και αμέσως την ερωτεύτηκε. Την έφερε πίσω μυστικά να ζήσει στο σπιτάκι της πύλης, κοντά στους στάβλους του Υποστατικού Manor, που ήταν η οικογενειακή του οικεία.

Για λίγο καιρό είχε κρατήσει μυστική την ερωτική του φωλιά, αλλά τελικά η Dorothea, που κατάλαβε ότι κρατούσε κάποιον εκεί, βρήκε τη Margo και την κατηγόρησε για άσκηση μαγείας και ότι της έκλεψε τον άντρα. Ο Philip φοβήθηκε να υπερασπιστεί τη Margo στη δική για να μη χάσει την υπόληψη και τα υπάρχοντά του κι έτσι η κοπέλα καταδικάστηκε ως μάγισσα και κάηκε στην πυρά.

Στην συνέχεια ο Philip ένιωσε τσακισμένος από τις τύψεις που δεν προσπάθησε να υπερασπιστεί την Margo και περπατούσε στις επάλξεις του Diddington με απόγνωση. Τελικά, ένα πρωί βρέθηκε το σώμα του στη βάση των επάλξεων, όπου είχε βουτήξει μέσα σε μια έκρηξη αγωνίας και μετάνοιας."

Η ομάδα Owen στρατολόγησε ακόμα και τα καλλιτεχνικά προσόντα ενός από τα μέλη της ώστε να φτιάξει ένα πορτρέτο του Philip. Με την ζωή και την εμφάνιση της δημιουργίας τους να έχει εγκατασταθεί σταθερά στο νου τους, η ομάδα ξεκίνησε τη δεύτερη φάση του πειράματος: την επαφή.

Οι πνευματιστικές συναντήσεις ξεκινούν

Το Σεπτέμβριο του 1972 η ομάδα ξεκίνησε τις συνεδριάσεις της, δηλαδή ανεπίσημες συγκεντρώσεις στις οποίες θα συζητούσαν για τον Philip και τη ζωή του, θα διαλογίζονταν γι' αυτόν και θα προσπαθούσαν να απεικονίσουν νοερά την 'συλλογική ψευδαίσθησή' τους με περισσότερη λεπτομέρεια. Αυτές οι συνεδριάσεις, που γίνονταν σε πλήρως φωτισμένο δωμάτιο, συνέχισαν για περίπου έναν χρόνο χωρίς αποτελέσματα. Κάποια μέλη της ομάδας περιστασιακά ισχυρίστηκαν ότι ένιωσαν μια παρουσία στο δωμάτιο, αλλά δεν υπήρχε κάποιο αποτέλεσμα που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κάποιο είδος επικοινωνίας από τον Philip.

Έτσι, άλλαξαν τις τακτικές τους. Η ομάδα αποφάσισε ότι ίσως να είχανε καλύτερη τύχη εάν επιχειρούσαν να αντιγράψουν την ατμόσφαιρα μιας κλασικής πνευματιστικής συγκέντρωσης. Χαμήλωσαν τα φώτα του δωματίου, κάθισαν γύρω από ένα τραπέζι, τραγούδησαν τραγούδια και περιτριγυρίστηκαν με εικόνες του είδους του κάστρου που είχαν φανταστεί ότι αποτελούσε την κατοικία του Philip, όπως επίσης και με αντικείμενα εκείνης της χρονικής περιόδου.

Δούλεψε. Κατά τη διάρκεια μιας απογευματινής πνευματιστικής συγκέντρωσης, η ομάδα έλαβε την πρώτη επικοινωνία από τον Philip με τη μορφή ενός ευδιάκριτου χτυπήματος στο τραπέζι. Σύντομα ο Philip απαντούσε ερωτήσεις που του έθεταν από την ομάδα, ένα χτύπημα για το ναι και δύο χτυπήματα για το όχι. Ήξεραν ότι ήταν ο Philip, γιατί τον είχανε ρωτήσει.

Οι συνεδριάσεις απογειώθηκαν έκτοτε, παρουσιάζοντας μια σειρά από φαινόμενα που δε μπορούσαν να εξηγηθούν επιστημονικά. Μέσω της επικοινωνίας με τα χτυπήματα στο τραπέζι, η ομάδα μπόρεσε να μάθει πιο συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με τη ζωή του Philip. Φαινόταν ακόμα και να παρουσιάζει κάποια προσωπικότητα, επικοινωνώντας τις αρέσκειες και τις δυσαρέσκειές του και τις ισχυρές πεποιθήσεις τους για διάφορα αντικείμενα, που γίνονταν εμφανή από τον ενθουσιασμό ή τη διστακτικότητα των χτυπημάτων του. Το 'πνεύμα' του μπορούσε επίσης να μετακινήσει το τραπέζι, γλιστρώντας το από τη μια μεριά στην άλλη, παρά το γεγονός ότι το πάτωμα ήταν καλυμμένο με χοντρό χαλί. Κάποιες φορές 'χόρεψε' ακόμα και στο ένα του πόδι.

Τα όρια και η δύναμη του Philip

Το ότι ο Philip αποτελούσε δημιούργημα της συλλογικής φαντασίας της ομάδας ήταν φανερό λόγω των ορίων του. Παρόλο που μπορούσε να απαντήσει με ακρίβεια ερωτήσεις σχετικά με γεγονότα και ανθρώπους της εποχής του, δεν φάνηκε να δίνει πληροφορίες για κάτι που δεν ήξεραν στην ομάδα. Με άλλα λόγια, οι αποκρίσεις του Philip προέρχονταν από το υποσυνείδητό τους, τον ίδιο το νου τους. Κάποια μέλη της ομάδας νόμισαν ότι άκουσαν ψίθυρους σε απάντηση ερωτήσεων, αλλά ποτέ δεν καταγράφηκε κάποια φωνή σε κασέτα.

Οι ψυχοκινητικές δυνάμεις του Philip ωστόσο, ήταν καταπληκτικές και εντελώς ανεξήγητες. Εάν η ομάδα ζητούσε στον Philip να χαμηλώσει τα φώτα, θα χαμήλωναν αμέσως. Όταν του ζητούσαν να τα επαναφέρει, θα υπάκουε. Το τραπέζι γύρω από το οποίο καθόταν η ομάδα ήταν σχεδόν πάντοτε το εστιακό σημείο των παράξενων φαινομένων. Μετά από την αίσθηση μιας κρύας αύρας που έπνεε δια μέσου του τραπεζιού, ρωτούσαν τον Philip εάν μπορούσε να την επιφέρει ή να τη σταματήσει με τη θέλησή του. Μπορούσε και το έκανε. Η ομάδα πρόσεξε ότι το ίδιο το τραπέζι είχε διαφορετική αίσθηση στην αφή όταν ήταν παρών ο Philip, έχοντας μια λεπτή ηλεκτρική ή 'ζωντανή' αίσθηση. Σε μερικές περιστάσεις, μια λεπτή ομίχλη σχηματίστηκε πάνω από το κέντρο του τραπεζιού. Ακόμα πιο εντυπωσιακό ήταν το ότι η ομάδα ανέφερε πως το τραπέζι κάποιες φορές γινόταν τόσο κινητικό που ορμούσε για να συναντήσει κάποιους από την ομάδα που ήρθαν αργοπορημένοι, ή ακόμα ότι παγίδευε μέλη στη γωνία του δωματίου.

Η κορύφωση του πειράματος ήταν μια seance που έγινε μπροστά από ένα ζωντανό ακροατήριο 50 ατόμων. Η συνεδρίαση κινηματογραφήθηκε ως μέρος ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ. Για καλή τους τύχη, ο Philip δεν ένιωθε ντροπή μπροστά στη σκηνή κι έτσι απέδωσε πάνω από τις προσδοκίες τους. Εκτός από χτυπήματα τραπεζιού, άλλους θορύβους στο δωμάτιο και φώτα που αναβόσβηναν, η ομάδα κατόρθωσε μια πλήρη αιώρηση του τραπεζιού. Ανασηκώθηκε μονάχα ενάμιση εκατοστό επάνω από το πάτωμα, αλλά αυτό το απίστευτο κατόρθωμα επιβεβαιώθηκε από την ομάδα και από τους κινηματογραφιστές. Δυστυχώς, ο αμυδρός φωτισμός εμπόδισε την αιώρηση να αποτυπωθεί στο φιλμ.

Αν και το πείραμα με τον Philip έδωσε στην ομάδα Owen πολλά περισσότερα από αυτά που είχαν φανταστεί ότι θα ήταν πιθανά, δεν μπόρεσαν ποτέ να πετύχουν έναν από τους αρχικούς τους σκοπούς, που ήταν να κάνουν τον Philip να υλοποιηθεί.

Τα επακόλουθα

Το πείραμα με τον Philip ήταν τόσο επιτυχές που η οργάνωση του Τορόντο αποφάσισε να το ξαναδοκιμάσει με μια εντελώς διαφορετική ομάδα ανθρώπων και έναν νέο φανταστικό χαρακτήρα. Μετά από πέντε βδομάδες, η νέα ομάδα απέκτησε 'επαφή' με το νέο τους 'φάντασμα', τη Lilith, μια Γαλλίδα Καναδέζα κατάσκοπο. Άλλα παρόμοια πειράματα αφορούσαν οντότητες όπως ο Sebastian, ένας αλχημιστής του Μεσαίωνα και ακόμα τον Axel, έναν άντρα από το μέλλον. Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες ήταν εντελώς φανταστικοί, ωστόσο όλοι τους παρήγαγαν ανεξήγητη επικοινωνία μέσω των ιδιαίτερων χτυπημάτων τους.

Πρόσφατα, μια ομάδα στο Sydney της Αυστραλίας προσπάθησε ένα παρόμοιο τεστ με το 'Πείραμα Skippy'. Οι έξι συμμετέχοντες δημιούργησαν την ιστορία της Skippy Cartman, ενός δεκατετράχρονου κοριτσιού από την Αυστραλία. Η ομάδα αναφέρει ότι η Skippy επικοινώνησε μαζί τους με χτυπήματα και ήχους ξυσίματος.

Συμπεράσματα

Τι μπορεί να εξάγει κανείς από αυτά τα απίστευτα πειράματα; Αν και κάποιοι θα κατέληγαν ότι αποδεικνύουν πως τα φαντάσματα δεν υπάρχουν, ότι τέτοια πράγματα βρίσκονται μονάχα στο μυαλό μας, κάποιοι άλλοι λένε ότι το υποσυνείδητό μας θα μπορούσε να είναι υπεύθυνο για αυτού του είδους τα φαινόμενα κάποιες φορές. Δε μπορούν όμως να αποδείξουν πως δεν αφορούν φαντάσματα.

Μια άλλη οπτική είναι ότι, παρόλο που ο Philip ήταν εντελώς φανταστικός, η ομάδα Owen πραγματικά επικοινώνησε με τον κόσμο των πνευμάτων. Ένα παιχνιδιάρικο (ή ίσως δαιμονικό, θα ισχυρίζονταν κάποιοι) πνεύμα άρπαξε την ευκαιρία αυτών των πνευματιστικών συγκεντρώσεων για να 'δράσει' σαν τον Philip και να παράγει τα ασυνήθιστα ψυχοκινητικά φαινόμενα που καταγράφηκαν.

Σε κάθε περίπτωση, τα πειράματα απέδειξαν ότι τα παραφυσικά φαινόμενα είναι αρκετά πραγματικά. Και όπως πολλές τέτοιες έρευνες, μας αφήνουν με περισσότερα ερωτήματα από απαντήσεις σχετικά με τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Το μόνο σίγουρο συμπέρασμα είναι ότι υπάρχουν πολλά για την ύπαρξή μας που ακόμα είναι ανεξήγητα.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μια βιολογική μηχανή κατασκευής μοτίβων. Κατά τη γέννηση, ο εγκέφαλος ενός μωρού περιέχει 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, περίπου τόσα νευρικά κύτταρα όσα αστέρια υπάρχουν στον Γαλαξία μας. Αυτά τα δισεκατομμύρια των νευρώνων στον ανθρώπινο εγκέφαλο έχουν ασυνήθιστα μεγάλη δυνατότητα να δομούν και να συνθέτουν αλληλουχίες χρήσιμων πληροφοριακών μοτίβων που γίνονται ακόμα πιο πολύπλοκα καθώς αυξάνεται η γνωσιακή επεξεργασία των σκέψεων. Αυτά τα νευρωνικά μοτίβα βοηθούν τον εγκέφαλο να αναγνωρίζει, να οργανώνει, να αποθηκεύει και να ανακτά πληροφοριακά μοτίβα όταν χρειαστεί. Έχει παρατηρηθεί ότι οι ηγέτες ασχολούνται με δραστηριότητες που παρέχουν τον χρόνο, τον χώρο και τη δομή που διευκολύνουν τη δημιουργία τέτοιων νευρωνικών μοτίβων.

Άνθρωποι που είναι ανοιχτόμυαλοι στο να βιώνουν νέες ιδέες ή διαδικασίες και που εκτίθενται σε πιο πλούσιες πληροφοριακές πηγές όπως έντυπα, τηλεόραση, νέα μέσα, Διαδίκτυο, σεμινάρια και διαδραστικά συνέδρια, μπορούν να δομήσουν πιο πλούσια και πυκνά νευρωνικά δίκτυα και συνεπώς εξελίσσονται ως φυσικοί ηγέτες. Από την άλλη μεριά, οι άνθρωποι που αντιπαθούν τις νέες μορφές, τις μεταφορές, τις πληροφορίες, τις αλληλεπιδραστικές συζητήσεις, παραμένουν ακόλουθοι.

Η φύση της ανθρώπινης ευφυΐας είναι στοχαστική. Η στοχαστικότητα είναι η δυνατότητα του εγκεφάλου να χειρίζεται συνειδητά πληροφορίες που δέχεται και να ανασκοπεί τις επιλογές που έχει πριν από μια δράση. Όταν παίζει κανείς το παιχνίδι του να μαντέψει τη σωστή απάντηση και υπάρχει πίεση στον εγκέφαλο, οι άνθρωποι που επιδεικνύουν στοχαστική νοημοσύνη και προνοητική σκέψη και δράση έχουν διακεκριμένα πλεονεκτήματα ως ηγέτες. Τέτοιοι άνθρωποι έχουν υψηλότερο ένστικτο επιβίωσης και πιο επιμελή στάση απέναντι στα γεγονότα. Ο εγκέφαλός τους αυθόρμητα αντιδρά σε προβλήματα και εμπόδια ανακτώντας και μελετώντας πληροφορίες που είναι σχετικές με τις επιλογές δράσης. Κάποιοι τρόποι ανάπτυξης της στοχαστικής νοημοσύνης είναι η συγγραφή κειμένων, ο διαλογισμός, η ανάλυση και μελέτη περιπτώσεων και η μάθηση μέσω έρευνας. Έχει βρεθεί ότι άνθρωποι με ηγετικά χαρίσματα έχουν ασκήσει τέτοιες δραστηριότητες πιο συχνά από άλλους ανθρώπους που παρέμειναν ακόλουθοι.

Η στοχαστική νοημοσύνη του ανθρώπινου εγκεφάλου αυξάνεται επίσης με την άσκηση κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Η κριτική ανάλυση και η δημιουργική σκέψη εμπλέκει τη φυσική ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου στο να εντοπίζει συσχετισμούς μεταξύ φαινομενικά ασχέτων αντικειμένων, να συνδέει φαινομενικά άσχετες πληροφορίες σε χρήσιμες αποκαλύψεις και να δημιουργεί καινοτόμες γνώσεις με νέες πληροφορίες. Ενώ άνθρωποι με τάσεις ηγεσίας έχουν βρεθεί σε μεγάλο βαθμό να εμπλέκονται σε κριτική και πλατιά σκέψη, καινοτόμες εφευρέσεις και ανάλυση λαθών μέσω αλληλεπιδραστικών συζητήσεων, οι ακόλουθοι βρίσκονται συχνά να ακολουθούν τα πιο οικεία μονοπάτια και να αποφεύγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση σε αντιφατικές καταστάσεις.

Η ικανότητα για στοχαστική νοημοσύνη δε συνεπάγεται αυτόματα την ευφυή συμπεριφορά και σκέψη. Οι δομικές και στοχαστικές διαστάσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης χρειάζονται να καλλιεργηθούν συνειδητά και να ασκούνται διαρκώς για να εμφανιστεί η πραγματική δυναμική τους. Η δομική και στοχαστική ευφυΐα θα πρέπει να αναπτυχθεί και να εκλεπτυνθεί σε βαθμό που το άτομο θα έχει τη φυσική κλίση να τη χρησιμοποιεί κάθε δεδομένη στιγμή, σε κάθε του δράση και σκέψη. Οι ηγέτες έχουν μια φυσική διάθεση να καλλιεργούν και να μεγιστοποιούν αυτού του είδους τη νοημοσύνη σκεπτόμενοι επάνω στις σκέψεις τους, στοχαζόμενοι σε συγκεκριμένες στρατηγικές, αναζητώντας κοινωνικές ευκαιρίες για να μοιραστούν και να βάλουν σε πρόκληση ιδέες και βελτιστοποιούν τη φυσική τους νοημοσύνη επιλέγοντας πιο υγιείς τρόπους ζωής.

Οι ακόλουθοι από την άλλη μεριά δε νοιάζονται για το ποιες είναι οι στρατηγικές σκέψης τους ή για τις προδιαθέσεις τους. Δε νιώθουν την ανάγκη να αποκτήσουν τη γνώση για να αναθρέψουν την ευφυΐα τους. Αντιδρούν σε καταστάσεις του περιβάλλοντός τους με αυθόρμητο τρόπο, χωρίς να εφαρμόσουν κριτική σκέψη και χωρίς να αναλύουν τη θέση στην οποία βρίσκονται. Θα εμπλέκονταν πιο εύκολα σε κοινωνικά σχόλια (κουτσομπολιά) παρά σε ανταλλαγή ιδεών και σε σημαντικά σοβαρά θέματα συζητήσεων. Έχουν μικρότερη αντοχή στη θέαση άλλων ανθρώπων που αποκλίνουν από αυτούς (μικρή ανοχή στη διαφορετικότητα).

Μια άλλη σημαντική παράμετρος για τη διαφοροποίηση της ηγετικής προσωπικότητας είναι το συναίσθημα. Αυτό εμπλέκει την επεξεργασία αισθητικών πληροφοριών μέσω νευρωνικών και αδενικών συστημάτων που μεταβάλλουν τις νοητικές και σωματικές καταστάσεις ενώ διεγείρουν τον προμετωπιαίο φλοιό για πράγματα που αξίζει να σκεφτεί κανείς. Το συναίσθημα συνδέεται στενά με την εμφάνιση και τη λειτουργία της κοινωνικής και της στοχαστικής ικανότητας του εγκεφάλου. Οι εγκέφαλοι των ανθρώπων με ηγετικές ικανότητες έχουν συνείδηση των συναισθημάτων τους και μπορούν να ελέγχουν και να μετριάζουν τις αντιδράσεις τους στα δικά τους αισθήματα. Αυτό είναι μια ιδιαίτερη ποιότητα που διαφοροποιεί τους ηγέτες από τους ακόλουθους. Καλείται επίσης, συναισθηματική νοημοσύνη.

Ο εγκέφαλος των ηγετών μπορεί να τιθασεύει τη δύναμη των συναισθημάτων που βοηθά τους ηγέτες να κάνουν κρίσεις εφόσον λαμβάνουν ερεθίσματα από το περιβάλλον και κινητοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τις προκλήσεις. Ο εγκέφαλός τους διαρκώς προβάλει αισθητικές πληροφορίες, που οδηγούνται από συναισθήματα, ώστε να καταλάβουν ποια αποστολή αξίζει την προσοχή και την εμπλοκή τους. Με άλλα λόγια, όταν ο εγκέφαλος των ατόμων που έχουν ηγετικές ικανότητες διεγείρεται συναισθηματικά σχετικά με κάποιο έργο, αυτό βοηθάει τον ηγέτη να ασχοληθεί αποτελεσματικά στην απόκτηση γνώσεων σχετικά με το έργο αυτό, να εμπλακεί σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και να βρει άλλους ανθρώπινους εγκεφάλους με κοινούς στόχους και να αφιερωθεί τέλος σε σκέψεις ώστε να λύσει προβλήματα που εμφανίζονται στους στόχους που έχει βάλει στο νου του. Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε ενισχυμένη φυσιολογική αύξηση και εκλέπτυνση των νευρωνικών δικτύων.

Πηγές:
- Gardner, H. (1997). Leading Minds An Anatomy of Leadership. London: Harpers Collins.
- Dickmann, M. H. & Blair, N.S. (2001). Connecting Leadership to the Brain. Thousand Oaks: Corwin Press.

Δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να πειστούν οι περισσότεροι άνθρωποι ότι έχουν δει μια πειραματική εκτόξευση ή ένα UFO. Ένα σύννεφο με περίεργο σχήμα ή ένας ιδιαίτερα λαμπρός πλανήτης είναι συνήθως υπεύθυνοι. Θα δούμε στη συνέχεια 7 πράγματα που δίνουν την εσφαλμένη εντύπωση θέασης Αγνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενων Αντικειμένων (Α.Τ.Ι.Α.).

7. Αστραπές

Μυστηριώδεις θεάσεις UFO μπορεί να ερμηνεύονται μέσω κάποιων φυσικών καιρικών φαινομένων που είναι γνωστά ως «sprites» και πρόκειται για μεγάλης κλίμακας ηλεκτρικές εκκενώσεις που συμβαίνουν σε μεγάλο ύψος σε καταιγίδες πάνω από τα σύννεφα δίνοντας συνήθως περίεργα και εντυπωσιακά σχήματα. Οι περίεργες αυτές λάμψεις εμφανίζονται ξαφνικά όταν οι αστραπές από καταιγίδες διεγείρουν το ηλεκτρικό πεδίο που βρίσκεται πάνω από την καταιγίδα προκαλώντας λάμψεις που χορεύουνε ή έντονο φως. Τα sprites μπορούν να πάρουν το σχήμα παλλόμενων σφαιρών ηλεκτρισμού αν και μπορούν επίσης να έχουν σχήμα λωρίδων ή σπειρών. Οι ηλεκτρικές αυτές εκκενώσεις είναι συχνές στο Βόρειο Ημισφαίριο κατά τους χειμερινούς μήνες.

6. Δοκιμές Πυραύλων

Το Δεκέμβριο του 2009 εμφανίστηκε ένα εντυπωσιακό σπειροειδές φως στον ουρανό πάνω από τη βόρεια Νορβηγία. Ένα γιγάντιο σπιράλ με μια πρασινογάλαζη στήλη φωτός να εκτοξεύεται από το κέντρο του φώτισε τον ουρανό μοιάζοντας σα μια σκουληκότρυπα που προερχόταν από άλλη διάσταση. Τελικά προέκυψε ότι οι λάμψεις προήλθαν από έναν Ρωσικό πύραυλο που έπεσε ακριβώς μετά την εκτόξευσή του, σύμφωνα με το Ρωσικό Υπουργείο Αμύνης. Ο Ρωσικός βαλλιστικός δοκιμαστικός πύραυλος τύπου 'Bulava' ξέφυγε από τον έλεγχο δημιουργώντας αυτήν τη μυστηριώδη εντύπωση του περιστρεφόμενου φωτεινού σπιράλ.

5. Περίεργοι Σχηματισμοί από Σύννεφα

Στις 7 Οκτωβρίου του 2009 εμφανίστηκε στο YouTube το βίντεο από ένα γιγάντιο κυκλικό φωτοστέφανο πάνω από τον ουρανό της Μόσχας. Το βίντεο είχε όλα τα χαρακτηριστικά που απαιτούνταν για να εκκινήσει τη φημολογία σχετικά με UFO. Το βίντεο είναι αρκετά κοκκώδες. Σε κάποιο σημείο ένα σκοτεινό αμβλύ αντικείμενο φαίνεται να εξέχει από τον δακτύλιο. Υπάρχει ακόμα και μια ρωσική ραδιοφωνική εκπομπή στο υπόβαθρο που δίνει την εντύπωση πανικού.

Οι ψυχρόαιμοι μετεωρολόγοι γρήγορα ερμήνευσαν την περίεργη αυτή ιστορία: επρόκειτο απλά για μια οπτική πλάνη που προήλθε από το φως του ήλιου το οποίο προσέκρουε σε ένα σύννεφο το οποίο είχε διαταραχθεί και σχηματοποιηθεί κατάλληλα λόγω του αέρα ή κάποιου αεροπλάνου που είχε περάσει από εκεί. Ή αλλιώς, δεν ήταν τίποτε περισσότερο από την αντανάκλαση του φωτός σε ένα σύννεφο με τη μορφή ντόνατ. Τέτοιες μορφές δημιουργούνται σε υψηλά σύννεφα που βρίσκονται σε ύψος 6 έως 15 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας του τύπου 'θύσανοι' και 'θυσανοστρώματα', τα οποία συχνά αποτελούνται από κρυστάλλους πάγου και υπέρ-ψυχρα σταγονίδια νερού, δηλαδή νερό που βρίσκεται κάτω από τη θερμοκρασία πήξεως αλλά που είναι ακόμα υγρό. Οι φυσικές ιδιότητες που διατηρούν τη μορφή αυτών των σύννεφων είναι ευαίσθητες και όταν διαταράσσονται από ένα αεριωθούμενο αεροπλάνο ή από τον αέρα, τα σταγονίδια μπορούν να παγώσουν αστραπιαία ή να εξατμιστούν. Στην περίπτωση της εξάτμισης δημιουργείται το σχήμα τρύπας.

4. Μπαλόνια

Αν και έχουν υπάρξει περιπτώσεις προσπάθειας εξαπάτησης με ψεύτικα UFO που στην πραγματικότητα είναι μπαλόνια, αυτό δε σημαίνει πως όλες οι περιπτώσεις θέασης UFO μπαλονιών είναι σκόπιμες. Το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου της περασμένης χρονιάς (2010) εκατοντάδες άνθρωποι στην περιοχή Chelsea του Manhattan είδαν ένα σύμπλεγμα από ασημένια γυαλιστερά φώτα να λάμπουν στον ουρανό. Όπως είναι φυσικό, οι αρχικές περιγραφές για την υποτιθέμενη θέαση αγνώστων ιπτάμενων αντικειμένων ποικίλε ευρέως. Κάποιοι κάτοικοι ανέφεραν ότι είδαν ένα μεγάλο, αργά κινούμενο αντικείμενο με πολλά φώτα, ενώ άλλοι είπαν ότι είδαν περίπου μισή ντουζίνα αντικείμενα.

Τα παράξενα, λαμπυρίζοντα φώτα προέκυψε ότι προήλθαν από 12 μπαλόνια Ηλίου που ξέφυγαν από ένα πάρτι αρραβώνων που δινόταν για έναν δάσκαλο του σχολείου Milestone του υψώματος Vernon στην περιοχή Westchester, περίπου 15 μίλια πιο πέρα. Τα μπαλόνια απελευθερώθηκαν κατά λάθος στη 1 μετά τα μεσάνυχτα και η πρώτη υποτιθέμενη θέαση UFO συνέβη περίπου στη 1.30.

3. Αφροδίτη

Ο πλανήτης Αφροδίτη συχνά συγχέεται με UFO. Για τους θεατές που βρίσκονται στη Γη, ο δεύτερος πλανήτης από τον Ήλιο εμφανίζεται σαν ένα λαμπρό φως που φαίνεται στον ουρανό κατά το Ηλιοβασίλεμα, μοιάζοντας σα να ταλαντεύεται σιγανά στο ημίφως καθώς είναι λαμπρότερο από κάθε άστρο εκτός από τον Ήλιο. Η τροχιά της Αφροδίτης είναι εσωτερικά της δικής μας τροχιάς και για τη δική μας προοπτική μοιάζει σα να εξακοντίζεται συνεχώς προς την κάθε πλευρά του Ηλίου, κάτι που οι άνθρωποι συχνά μπερδεύουν με τη θέαση UFO.

2. Αεροπλάνα

Σχεδόν κάθε τι περίεργο στον ουρανό μπορεί να προκαλέσει αναστάτωση. Στις αρχές του περασμένου Οκτώβρη (2010) υπήρξε καταιγισμός αναφορών για έναν μυστηριώδη πύραυλο που εμφανίστηκε πάνω από την ακτή της California. Οι θεάσεις είχαν καταγραφεί σε βίντεο όπου φαινόταν ένα συμπυκνωμένο ίχνος, σαν ίχνος πυκνών ατμών αεροπλάνου, που διέσχιζε τα σύννεφα τα οποία φωτίζονταν από τον ανερχόμενο Ήλιο. Κανείς δε μπορούσε να πει με σιγουριά εκείνη την ώρα περί τίνος επρόκειτο, οι αξιωματικοί στο Υπουργείο Άμυνας ανέφεραν ότι δεν υπήρχαν προγραμματισμένες εκτοξεύσεις πυραύλων, η NORAD (North American Aerospace Defense Command) και η USNORTHCOM (United States Northern Command) δεν εντόπισαν κάποια ξένη δραστηριότητα και η FAA (Federal Aviation Administration) δεν ανέφερε κάποια εμπορικής φύσεως εκτόξευση ή απογείωση στην περιοχή.

Μετά από προσεκτική έρευνα πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως η πολύ έντονη λωρίδα που εμφανίστηκε στον ουρανό ήταν στην πραγματικότητα μια γραμμή συμπυκνωμένων ατμών από κινητήρα αεροσκάφους που έτυχε να παραμείνει στον ουρανό περισσότερο από το συνηθισμένο. Οι γραμμές αυτές είναι πιο ζωηρές κοντά στην αυγή και στο ηλιοβασίλεμα και δεν είναι σπάνιο πως η εμφάνιση μιας τέτοιας γραμμής σε μια μη αναμενόμενη περιοχή θα δημιουργήσει ψιθύρους για UFO ή για πειραματικά στρατιωτικά αεροσκάφη.

Φώτα στον ουρανό, ιδιαίτερα όταν τα βλέπουν πιλότοι, μπορούν επίσης να δημιουργήσουν έξαψη και ανησυχία, αλλά τις περισσότερες φορές αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για φώτα άλλων αεροσκαφών, ή για φωτοβολίδες που ρίπτονται από σκάφη που ερευνούν τον καιρό.

1. Στρατιωτικά Πειράματα

Τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και οι αρχές του 1950 ήταν πολύ καλή εποχή για εντοπισμό UFO και εξωγήινων στο Νέο Μεξικό, κυρίως επειδή στην περιοχή αυτή ήταν εκεί που η Αεροπορία διενεργούσε κάποια από την πιο απόρρητη έρευνα. Ένα από τα προγράμματα αυτά ήταν το Σχέδιο Mogul και περιλάμβανε επιπλέοντα μπαλόνια που έφεραν μικρόφωνα και κινούνταν σε μεγάλα ύψη με σκοπό να εντοπίσουν τα ηχητικά κύματα που προκαλούνταν από τις δοκιμές ατομικών βομβών των Σοβιετικών. Έκτοτε η Αεροπορία επιβεβαίωσε ότι η συντριβή ενός τέτοιου μπαλονιού το 1947 προκάλεσε τα συντρίμμια που γέννησαν τη φήμη για τη συμπλοκή των UFO στο Roswell.

Ένα άλλο στρατιωτικό πείραμα παρείχε τα σώματα για το UFO αυτό. Στη δεκαετία του 1950 οι επιστήμονες της Αεροπορίας πέταξαν μερικές δεκάδες ανθρωπόμορφα ανδρείκελα από αεροπλάνα για να ελέγξουν καινούργια αλεξίπτωτα μεγάλου ύψους και να προσδιορίσουν εάν στα σώματα θα δημιουργούνταν μια επικίνδυνη περιστροφή καθώς θα έπεφταν. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών συντέλεσαν στο σχεδιασμό αλεξίπτωτων και στολών που θα φορούσαν στη συνέχεια πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών και αστροναύτες. Η Αεροπορία ήταν περισσότερο από ευτυχής να αφήνει τους Ρώσους κατάσκοπους να πιστεύουν ότι κάτι περίεργο και εξωγήινο συνέβαινε στο Νέο Μεξικό παρά να ανακαλύψουν την πραγματική στρατιωτική προέλευση των μυστηριωδών θεάσεων.

Ο οργανισμός μας είναι ένα πολύπλοκο και συχνά αρκετά περίεργο σύστημα. Συνδυάζει μεγάλη αντοχή σε κλονισμούς που απειλούν να διαταράξουν την υγεία μας, ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να αποσυντονιστεί με φαινομενικά ασήμαντες αφορμές. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα βέβαια όταν στο παιχνίδι συμμετάσχει και η ψυχολογία, όπου είτε κάποιοι ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να είναι υπεύθυνοι για σωματικές διαταραχές, ή το αντίστροφο. Με ή και χωρίς την εμπλοκή των ψυχολογικών παραγόντων πάντως, υπάρχουν ασθένειες που θα προκαλούσαν έκπληξη και στον πιο έμπειρο γιατρό. Κάποιες από τις πιο παράξενες αναφέρονται παρακάτω.

Επίθεση της Τέχνης (Stendhal Syndrome)

Η Δρ. Graziella Magherini, συγγραφέας του βιβλίου «Το Σύνδρομο Stendhal» (The Stendhal Syndrome), μελέτησε πάνω από 100 τουρίστες στη Φλωρεντία της Ιταλίας που αρρώστησαν στην παρουσία μεγάλων έργων τέχνης. Τα συμπτώματα περιλάμβαναν ταχυκαρδίες, ιλίγγους, και πόνους στο στομάχι. Ο τυπικός παθών είναι άτομο στην ηλικία μεταξύ των 26 και 40 χρόνων που σπανίως αφήνει το σπίτι του. Η Δρ Magherini πιστεύει ότι το σύνδρομο είναι αποτέλεσμα αποδιοργάνωσης βιολογικού κύκλου λόγω υπερατλαντικών μετακινήσεων, άγχος ταξιδιών και το σοκ της υπερβολικής αίσθησης που προκαλεί η επαφή με το παρελθόν. Όπως λέει, «πολύ συχνά υπάρχει η αγωνία του θανάτου.»

Το σύνδρομο ονομάστηκε Stendhal από έναν Γάλλο νοβελίστα του 19ου αιώνα που ένιωθε ταραχή όταν αντίκριζε τα φρέσκο (είδος τοιχογραφίας, ιδιαίτερα συχνό στην Ιταλία, που συναντάται συχνά σε οροφές μεγαλόπρεπων μνημείων) στην εκκλησία Santa Croce της Φλωρεντίας. Έργα τέχνης που δημιουργούν ιδιαίτερη ταραχή είναι το άγαλμα του Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου, ο Βάκχος του Caravaggio και οι ομόκεντροι κύκλοι της Duomo cupola.

Στριμμένο έντερο από Hula-hoop

Στις 26 Φλεβάρη του 1992 ένας εργάτης στο Πεκίνο, ο Xu Denghai, νοσηλεύτηκε με το έντερό του στριμμένο, κάτι που επήλθε μετά από επίμονο παίξιμο με hula-hoop. Ήταν η τρίτη περίπτωση που εμφανίστηκε σε διάστημα μερικών βδομάδων από τότε που μια μανία για παίξιμο με hula-hoop είχε εξαπλωθεί στην Κίνα. Τα απογευματινά Νέα του Πεκίνου συμβούλεψαν τους ανθρώπους να κάνουν ζέσταμα πριν από το παίξιμο και να αποφεύγουν να παίζουν με το hula-hoop αμέσως μετά το φαγητό.

Εθισμός στα Καρότα

Το 1992, το βρετανικό περιοδικό για τον Εθισμό (British Journal of Addiction) περιέγραψε τρεις ασυνήθιστες περιπτώσεις εξάρτησης από καρότα. Ένας σαραντάχρονος άντρας αντικατέστησε τα τσιγάρα με καρότα. Έφαγε πέντε μάτσα καρότα σε μια μέρα και έπαθε εμμονή στη σκέψη τους. Σύμφωνα με δύο Τσέχους ψυχιάτρους, όταν τους απομακρύνανε τα καρότα, αυτός και οι υπόλοιποι ασθενείς που έπασχαν επίσης από εθισμό στα καρότα έπεσαν σε έντονη ευερεθιστότητα.

Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1996 στο επιστημονικό περιοδικό «The Australian and New Zealand Journal of Psychiatry» προτάθηκε η υπόθεση ότι οι ασθενείς ίσως είχαν εθισμό με την ουσία Βήτα Καροτίνη και ότι πιθανώς η ουσία αυτή να αποτέλεσε γι΄αυτούς ένα υποκατάστατο της Νικοτίνης δεδομένου ότι η μεγάλη κατανάλωση των καρότων σχετιζόταν σε κάποιο βαθμό με εθιστική συμπεριφορά στο κάπνισμα.

Ακατάσχετη επιθυμία για Αιχμηρά Αντικείμενα

Η επιθυμία για βρώση μεταλλικών αντικειμένων είναι σχετική συνηθισμένη. Περιστασιακά υπάρχει κάποια ακραία περίπτωση, όπως αυτή του 47χρονου Άγγλου, του Allison Johnson. Αλκοολικός διαρρήκτης που έπασχε από καταναγκασμό να τρώει ασημικά, ο Johnson υπεβλήθη σε 30 εγχειρήσεις για να του αφαιρέσουν περίεργα πράγματα από το στομάχι του. Το 1992, είχε τραφεί με οκτώ πιρούνια και με τα μεταλλικά τμήματα μιας σκούπας. Κατ' επανάληψη είχε κλειστεί στη φυλακή και αφεθεί ελεύθερος και κάθε φορά αμέσως μετά την αποφυλάκισή του πήγαινε σε ένα εστιατόριο όπου παράγγελνε πλουσιοπάροχα. Χωρίς να μπορεί να πληρώσει το λογαριασμό, έλεγε στη συνέχεια στον ιδιοκτήτη να καλέσει την αστυνομία και έτρωγε αιχμηρά αντικείμενα μέχρι να φτάσει η αστυνομία. Ο δικηγόρος του είπε για τον πελάτη του ότι δυσκολεύεται να φάει και φυσικά έχει δυσκολίες με την τουαλέτα.

Το σύνδρομο του Δρ. Strangelove

Είναι γνωστό επισήμως ως Σύνδρομο του Ξένου Χεριού (Alien Hand Syndrome). Αυτή η περίεργη νευρολογική ασθένεια προσβάλλει χιλιάδες ανθρώπους. Προκαλείται από καταστροφή σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και κάνει το ένα από τα δύο χέρια του ασθενή να δρα ανεξάρτητα από το άλλο και ανεξάρτητα από τις βουλές του ιδιοκτήτη του. Για παράδειγμα, το δυσλειτουργικό χέρι μπορεί να κάνει το αντίθετο από αυτό που κάνει το κανονικό. Εάν ένα άτομο προσπαθεί να κουμπώσει ένα πουκάμισο με το ένα χέρι, το άλλο θα ακολουθήσει και θα ξεκουμπώσει τα κουμπιά. Αν το ένα χέρι σηκώνει προς τα πάνω το παντελόνι, το άλλο θα το κατεβάζει προς τα κάτω. Κάποιες φορές το χέρι γίνεται επιθετικό, κλέβει, δίνει μπάτσους ή και μπουνιές στον ασθενή. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση προσπάθησε να στραγγαλίσει τον ιδιοκτήτη του. Η νευρολόγος Rachelle Doody λέει, «συχνά ένας ασθενής κάθεται πάνω στο χέρι αλλά στο τέλος χαλαρώνει και εκείνο ξεκινά να κάνει τα ίδια και πάλι.»

Εξάνθημα από Λασπομαχίες (Palastaie Limosae)

Εικοσιτέσσερις άντρες και γυναίκες πάλεψαν σε λάσπη στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Μέσα σε 35 ώρες, 7 από τους παλαιστές καλύφθηκαν με μπαλώματα κόκκινων προεξοχών που ήταν γεμάτες με πύον και έμοιαζαν με σπυριά και οι υπόλοιποι υπέκυψαν λίγο αργότερα. Τα εξανθήματα εμφανίστηκαν σε περιοχές του δέρματος που δεν ήταν καλυμμένες με μαγιό, ένας άτυχος παλαιστής όμως είχε πέσει στη λάσπη γυμνός. Η δερματίτιδα «palastaie limosae» ή το «εξάνθημα από λασπομαχίες» πιθανότατα προκλήθηκε από μόλυνση της λάσπης με κοπριά.

Ηλεκτρικοί Άνθρωποι

Σύμφωνα με τον Βρετανό ερευνητή του παραφυσικού Hilary Evans, κάποιοι άνθρωποι είναι «όρθια ανθρώπινα ηλεκτρικά χέλια, ικανοί να παράγουν φορτία τόσο δυνατά ώστε να σβήσουν φώτα στους δρόμους και να σταματήσουν ηλεκτρικές συσκευές.» Περιπτώσεις ηλεκτρικών ανθρώπων χρονολογούνται από το 1786, η πιο διάσημη από τις οποίες είναι αυτή της δεκατετράχρονης Angelique Cottin, που η παρουσία της έκανε τις βελόνες από τις πυξίδες να περιστρέφονται μανιασμένα. Για να μελετήσει περαιτέρω το φαινόμενο ο Evans ίδρυσε την SLIDE, που είναι τα αρχικά γράμματα της φράσης «Street Lamp Interference Data Exchange» (Ανταλλαγή Πληροφοριών σχετικά με την Παρεμβολή σε Οδικά Φώτα).

Η επιληψία της Mary Hart

Η περίπτωση της Dianne Neale, ετών 49, εμφανίστηκε στο επιστημονικό περιοδικό New England Journal of Medicine. Σ' αυτό το πολυδημοσιευμένο συμβάν του 1991, η Neale όπως φαίνεται προσβαλλόταν από επιληπτικές κρίσεις καθώς άκουγε τη φωνή της συμπαρουσιάστριας της εκπομπής «Entertainment Tonight», Mary Hart. Η Neale ένιωθε ταραγμένο στομάχι, μια αίσθηση πίεσης στο κεφάλι της και σύγχυση. Εργαστηριακοί έλεγχοι επιβεβαίωσαν τις αντικανονικές ηλεκτρικές εκκενώσεις στον εγκέφαλό της και τις επιληπτικές κρίσεις κροταφικού λοβού και η Neale εμφανίστηκε σε μια συνέντευξη τύπου όπου επέμενε ότι δεν ήταν τρελή. Δήλωσε πως δεν έτρεφε άσχημα αισθήματα για την Hard, η οποία ζήτησε συγνώμη στον αέρα για την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί.

Σύνδρομο Ξενικής Προφοράς

Υπάρχουν περίπου 50 καταγεγραμμένες περιπτώσεις του Συνδρόμου Ξενικής Προφοράς, στις οποίες άνθρωποι που έπαθαν εγκεφαλικά ή άλλους τραυματισμούς υιοθέτησαν μια νέα προφορά. Για παράδειγμα, η Tiffany Roberts από την Φλόριντα έπαθε εγκεφαλικό και στη συνέχεια ξεκίνησε να μιλάει με αγγλική προφορά. Απόκτησε ακόμα και αγγλικανικά ιδιώματα όπως το «bloody» και το «loo». Η κυρία Roberts δεν είχε βρεθεί ποτέ της στη Μεγάλη Βρετανία και δεν παρακολουθούσε Βρετανικές τηλεοπτικές εκπομπές.

Ίσως η πιο περίεργη περίπτωση είναι αυτή που αφορά μια γυναίκα από τη Νορβηγία που έπεσε σε κώμα αφού είχε χτυπηθεί από βλήμα σε μια αεροπορική επιδρομή το 1941. Όταν ξύπνησε μίλησε με βαριά γερμανική προφορά, κάτι που προκάλεσε τον εξοστρακισμό της από τους γείτονές της.

Σύνδρομο Αχτένιστων Μαλλιών

Γνωστό και ως μαλλιά-τσόχα, η κατάσταση αυτή κάνει τα μαλλιά να σχηματίζουν μια μπλεγμένη μάζα. Σε μια περίπτωση που αναφέρθηκε το 1993, τα μαλλιά μιας 39χρονης έπεσαν και αντικαταστάθηκαν από ξηρά, τραχιά και κατσαρά μαλλιά που ήταν τόσο μπλεγμένα ώστε ήταν αδύνατο να τα χτενίσει. Δεν είχαν κόμπους, μπερδέματα ή στριψίματα που θα μπορούσαν να εξηγήσουν το μπλέξιμο. Οι ίδιες οι τρίχες των μαλλιών είχαν περίεργο σχήμα: η διατομή τους ήταν τριγωνική με αυλάκια ή είχαν νεφροειδές αντί για κυκλικό σχήμα.

Η ασυνήθιστη λύση για την κατάσταση αυτή είναι να κοπεί η στερεοποιημένη μάζα μαλλιών. Σε μια περίπτωση, μια γυναίκα από την Ινδιάνα ήθελε να κρατήσει τα μαλλιά της εφόσον είχε αφιερώσει 24 χρόνια για να τα μακρύνει. Μετά από δυόμιση μήνες που εφαρμόστηκαν λιπαντικά στα μαλλιά της με ελαιόλαδο και διαχωρίζοντας τις δέσμες με βελόνες πλεξίματος, τα μαλλιά της επανήλθαν στο κανονικό.

Τον περασμένο Απρίλιο ((2011) ερευνητές κατάφεραν να επιλύσουν ένα αίνιγμα που σχετίζεται με την ανθρώπινη αντίληψη το οποίο είχε κάνει να απορήσουν φιλόσοφοι και επιστήμονες από τότε που πρωτο-διατυπώθηκε, πριν από 323 χρόνια, από έναν Ιρλανδό πολιτικό σε ένα γράμμα προς τον φιλόσοφο John Locke. Φαντάσου, έγραφε ο Molyneux στον μεγάλο Βρετανό στοχαστή, ότι ένας άνθρωπος που είναι εκ γενετής τυφλός και έχει μάθει να αναγνωρίζει αντικείμενα (π.χ. μια σφαίρα και έναν κύβο) μόνο μέσω της αίσθησης της αφής, ξαφνικά αποκτάει την όρασή του. Το αίνιγμα είναι, συνέχιζε στο γράμμα του, «εάν θα μπορούσε μέσω της όρασής του και πριν τα πιάσει, να γνωρίσει ποια είναι η σφαίρα και ποιος είναι ο κύβος». Το ερώτημα το είχε θέσει ο Molyneux στον John Locke παίρνοντας αφορμή από τη γυναίκα του, που ήταν τυφλή.

"Υπέθεσε έναν άνθρωπο γεννημένο τυφλό, και τώρα ενήλικο, και μαθημένο μέσω της αφής του να διακρίνει μεταξύ ενός κύβου και μιας σφαίρας του ίδιου μετάλλου και σχεδόν του ίδιου μεγέθους, έτσι ώστε να μπορεί να καταλάβει όταν αγγίζει το ένα και το άλλο ποιος είναι ο κύβος και ποια η σφαίρα. Υπέθεσε μετά τον κύβο και τη σφαίρα να έχουν τοποθετηθεί σε ένα τραπέζι και ο τυφλός να μπορεί να δει. Ερωτώ, εάν μέσω της όρασης, πριν να τα αγγίξει, θα μπορούσε τώρα να διακρίνει και να πει, ποιο είναι η σφαίρα και ποιος ο κύβος; Στο οποίο, ο ακριβής και σκεπτόμενος απαντάει: «Όχι, διότι αν και απέκτησε την εμπειρία του πώς μια σφαίρα και πώς ένας κύβος επηρεάζει την αφή του, ωστόσο δεν έχει ακόμα αποκτήσει την εμπειρία, ώστε ότι επηρεάζει την αφή του να πρέπει να επηρεάζει την όρασή του με τον ίδιο τρόπο."

Στο ερώτημα απάντησε ο Locke στο An Essay Concerning Human Understanding:

"Συμφωνώ με αυτόν τον σκεπτόμενο κύριο, τον οποίο είμαι περήφανος να καλώ φίλο μου, στην απάντησή του σ' αυτό το πρόβλημα και είμαι της γνώμης ότι ο τυφλός άνθρωπος, με την πρώτη ματιά δε θα μπορούσε με σιγουριά να καταλάβει ποια θα ήταν η σφαίρα και ποιος ο κύβος, ενώ μονάχα θα τα έβλεπε. Αν και θα μπορούσε άψογα να τα κατονομάσει μέσω της αφής του και σίγουρα να τα διακρίνει από τη διαφορά της ψηλάφησης της μορφής τους."

Για τους φιλοσόφους της εποχής, το να απαντήσουν την ερώτηση του Molyneux θα έλυνε μια θεμελιώδη αμφιβολία σχετικά με τον ανθρώπινο νου. Οι εμπειριστές πίστευαν ότι γεννιόμαστε σαν λευκοί πίνακες και ότι γινόμαστε το σύνολο των αποκτημένων εμπειριών μας, ενώ σύμφωνα με άλλες απόψεις οι νόες μας είναι ήδη γεμάτοι με ιδέες που περιμένουν να ενεργοποιηθούν μέσω της όρασης, της ακοής και της αφής. Θεωρούσαν πώς εάν ένας τυφλός αποκτούσε ξαφνικά ξανά την όρασή του και μπορούσε με μιας να διακρίνει τον κύβο από τη σφαίρα, αυτό θα σήμαινε ότι η γνώση είναι κατά κάποιον τρόπο εγγενής. Και αυτή η διαφωνία αναφορικά με το έμφυτο ή επίκτητο (το γεννιέσαι ή γίνεσαι) συνεχίζεται πλέον στις έρευνες της νευροεπιστήμης.

«Η ομορφιά του αινίγματος του Molyneux είναι ότι επίσης σχετίζεται με το πώς σχηματίζονται αναπαραστάσεις στον εγκέφαλο» είπε ο Pawan Sinha, καθηγητής στο MIT της Βοστόνης και κύριος σχεδιαστής της επιστημονικής έρευνας. «Σχηματίζουν οι διαφορετικές αισθήσεις την ίδια κοινή αναπαράσταση, ή πρόκειται για ανεξάρτητες αναπαραστάσεις στις οποίες δε μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση παρόλο που έχουν σχηματιστεί από μια άλλη αίσθηση;»

Πρόσφατες έρευνες έχουν προτείνει ότι οι νοητικές εικόνες που αποκτούμε μέσω της όρασης και της αφής δημιουργούν στην πραγματικότητα μια κοινή δεξαμενή από εντυπώσεις που μπορούν να ενεργοποιηθούν και να ανακτηθούν από τη μία ή την άλλη αίσθηση. Αλλά μέχρι τώρα κανείς δεν είχε μπορέσει να σχεδιάσει ένα καθοριστικό πείραμα.

Το πρόβλημα ήταν το να βρεθούν ερευνητικά υποκείμενα. Θα έπρεπε να είναι εκ γενετής τυφλά άτομα και στη συνέχεια να ανέκτησαν την όρασή τους αλλά σε ηλικία που να μπορούν να συμμετάσχουν στην έρευνα. Οι περισσότερες περιπτώσεις ιάσιμης εκ γενετής τύφλωσης ωστόσο, αναγνωρίζεται και θεραπεύεται από τη νηπιακή ηλικία. Είναι λοιπόν σπάνιο να βρεθούν άτομα κατάλληλα για την έρευνα, τουλάχιστον για τις πλούσιες χώρες.

Έτσι, το 2003 ο Sinha οργάνωσε ένα πρόγραμμα στην Ινδία σε συνεργασία με το φιλανθρωπικό Νοσοκομείο Shroff Charity Eye στο Νέο Δελχί. Ανάμεσα στους πολλούς ασθενείς που αντιμετώπισε, βρήκε πέντε άτομα, τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι, με ηλικίες από οκτώ έως δεκαεπτά, που πληρούσαν τα κριτήρια για εγχείρηση η οποία σχεδόν αμέσως θα τους έφερνε από την πλήρη τύφλωση στην πλήρη ικανότητα όρασης.

Μετά από την αφαίρεση των επιδέσμων οι ερευνητές έπρεπε να διαπιστώσουν ότι οι εθελοντές μπορούσαν να δουν καλά. Χρησιμοποιώντας αντικείμενα που έμοιαζαν με τουβλάκια τύπου Lego, έλεγξαν την ικανότητα οπτικής διάκρισης μεταξύ όμοιων σχημάτων. Τα υποκείμενα πέτυχαν σε ποσοστό περίπου εκατό τοις εκατό. Πέτυχαν σχεδόν τόσο καλά όσο και όταν έπρεπε να καταλάβουν τη διαφορά μονάχα μέσω της αφής, σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Nature Neuroscience.

Για το σημαντικό τεστ ωστόσο, στο οποίο τα παιδιά αρχικά άγγιζαν ένα αντικείμενο και στη συνέχεια προσπαθούσαν να διακρίνουν οπτικά μεταξύ του ίδιου αντικειμένου και ενός παρόμοιου, τα αποτελέσματα ήταν μόλις καλύτερα από το να είχαν απλώς μαντέψει. «Δεν μπορούσαν να σχηματίσουν τη σύνδεση», είπε ο Yuri Ostrovsky, επίσης ερευνητής στο MIT και συνεργάτης ερευνητής στην εν λόγω έρευνα. «Το συμπέρασμα είναι πως δε φαίνεται να υπάρχει διαθέσιμη κάποια δια-αισθητική (δηλαδή από τη μία αίσθηση στην άλλη) αναπαράσταση για να κάνει το έργο της διάκρισης», δήλωσε.

Έτσι, η απάντηση στην ερώτηση του Molyneux φαίνεται να είναι «όχι»: Οι απτικές πληροφορίες που συλλέγουν οι τυφλοί και που τους επιτρέπουν να διακρίνουν ένα φλιτζάνι από ένα βάζο δεν είναι προσβάσιμες μέσω της όρασης. Τουλάχιστον, όχι με την πρώτη.

«Από μια νευροεπιστημονική άποψη, το πιο ενδιαφέρον εύρημα είναι η ταχύτητα με την οποία αυτή η ανικανότητα αντισταθμίστηκε,» είπε ο Richard Held, επίτιμος καθηγητής στο MIT και επικεφαλής ερευνητής της μελέτης. «Γίνεται μέσα σε περίπου μια βδομάδα και αυτό είναι πολύ γρήγορο. Μας εξέπληξε», δήλωσε.

Τα συνολικά αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πιο «πλαστικός» ή εύπλαστος, για περισσότερο διάστημα στην παιδική ηλικία από αυτό που θεωρούνταν, είπαν οι ερευνητές. Σύμφωνα με τον Sinha, αυτό αντικρούει το δόγμα των «κρίσιμων περιόδων», σύμφωνα με το οποίο εάν ένα παιδί έχει αποστερηθεί την όραση τα πρώτα τρία ή τέσσερα χρόνια της ζωής του, δε θα μπορέσει να επανακτήσει μεγάλο μέρος της.

Ο ιδρυτής της Apple, Steve Jobs, πολλές φορές έχει αναφερθεί ως οραματιστής, τη στιγμή του θανάτου του όμως, ίσως αυτό που οραματίστηκε να ήταν κάπως διαφορετικό από τα οράματα που του χάρισαν τον τίτλο του οραματιστή. Ίσως κάτι πιο μεταφυσικό και όχι τόσο τεχνολογικό. Η αδελφή του, η συγγραφέας Mona Simpson, ήταν μαζί του τη στιγμή του θανάτου του και ανέφερε ότι οι τελευταίες του λέξεις ήταν: «Oh, wow! Oh, wow! Oh, wow!».

Τα τελευταία λόγια του Jobs αποκαλύφθηκαν σχεδόν έναν μήνα μετά από το θάνατό του, στην ηλικία των 56 ετών. Ο Jobs, που κάποτε είχε περιγράψει τον θάνατο ως «πιθανότατα η μοναδική καλύτερη εφεύρεση της ζωής», έφυγε από αυτόν τον κόσμο με ένα αργόσυρτο βλέμμα στην οικογένειά του και μια απλή, αν και αρκετά μυστηριώδη παρατήρηση: Oh, wow!

Οι λεπτομέρειες των τελευταίων στιγμών του προήλθαν από την αδελφή του, Mona Simpson, η οποία έγραψε μια επικήδειο ομιλία προς τιμήν του την οποία εκφώνησε στις 16 Οκτωβρίου. Στην επικήδειο εξηγεί το πώς προσέτρεξε στον αδελφό της όταν την κάλεσε να έρθει το συντομότερο δυνατό. «Ο τόνος του ήταν τρυφερός, αγαπητός, αλλά σαν κάποιου που οι αποσκευές είχαν ήδη επιβιβαστεί στο όχημα, που ήταν ήδη στο ξεκίνημα του ταξιδιού του, ακόμα κι αν ήταν στεναχωρημένος, πραγματικά βαθιά στεναχωρημένος, που μας άφηνε», γράφει.

Όταν έφτασε, βρήκε τον Jobs να περιβάλλεται από την οικογένειά του, «κοίταζε τα μάτια των παιδιών του σα να μη μπορούσε να ξεκολλήσει το βλέμμα του από πάνω τους», και προσπαθούσε να κρατηθεί συνειδητός, όπως είπε. Άρχισε όμως να επιδεινώνεται η κατάστασή του. Και η αναπνοή του άλλαξε. Έγινε αυστηρή, προσεκτική και εξέφραζε κάποιον σκοπό. «Μπορούσα να τον νιώσω που μετρούσε ξανά τα βήματά του, πιέζοντας πιο πέρα από ότι πρότερα. Αυτό έμαθα: εργαζόταν και πάνω σ' αυτό. Ο θάνατος δε συνέβη στον Steve, αυτός τον κατόρθωσε.»

Αφού τα κατάφερε να επιζήσει για μια ακόμα, τελευταία νύχτα, έγραφε η Simpson, ο αδελφός της άρχισε να ξεγλιστρά μακριά. «Η αναπνοή του μαρτυρούσε ένα δύσκολο ταξίδι, ένα απόκρημνο μονοπάτι, ύψος. Έμοιαζε σα να σκαρφάλωνε».

Τα τελευταία του λόγια, λίγες ώρες πριν από το θάνατό του, ήταν ένα μονοσύλλαβο επιφώνημα που εκφώνησε τρεις φορές. Τι σήμαιναν άραγε αυτά τα λόγια; Τι έβλεπε ο Jobs με τα μάτια του νου του; Ο άνθρωπος που θάμπωσε τον κόσμο με τα εξαιρετικά καλαίσθητα σχέδια των iPods, των υπολογιστών και των iPads, φαίνεται σα να ενατένισε κάτι που τον έκανε να θαυμάσει.

Άνθρωποι που ασχολούνται με την έρευνα των επιθανάτιων φαινομένων θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι ο Jobs αναφώνησε με αυτόν τον τρόπο, γιατί είχε ένα επιθανάτιο όραμα, μια γρήγορη ματιά από τον άλλο κόσμο.

Το 1961, ο Karlis Osis συνέταξε μια ανασκόπηση από αναφορές ιατρών και νοσηλευτών σχετικά με τις παρατηρήσεις τους σε ασθενείς που είχαν δει να πεθαίνουν. Μόνο το 10 τοις εκατό των ασθενών είναι συνειδητοί λίγο πριν πεθάνουν και οι μισοί περίπου από αυτούς φαίνεται να έχουν επιθανάτια οράματα. Στα οράματα αυτά, σύμφωνα με την ανασκόπηση του Osis, οι ετοιμοθάνατοι συνήθως βλέπουν είτε φυσικά αντικείμενα και τοπία, ή οικογενειακά πρόσωπα, φίλους και άλλους ανθρώπους.

Πολλοί ερευνητές του παραφυσικού υποστηρίζουν ότι αυτά τα οράματα των ανθρώπων που ετοιμάζονται να πεθάνουν είναι αληθινά, ότι δηλαδή βλέπουν στην πραγματικότητα την είσοδο του επόμενου σταδίου ύπαρξης, ενώ πολλοί επιστήμονες και σκεπτικιστές απαντούν ότι πρόκειται κυρίως για παραισθήσεις που προέρχονται από την ξαφνική άνοδο της ηλεκτρικής δραστηριότητας στον εγκέφαλο κατά τη στιγμή του θανάτου. Δεν μπορεί όμως καμιά από τις δύο απόψεις να αποδειχθεί σωστή έναντι της άλλης.

Αν όμως πρόκειται μονάχα για μια άνοδο της ηλεκτρικής δραστηριότητας, τότε είναι απλά σύμπτωση το γεγονός ότι οι άνθρωποι που πριν πεθάνουν έχουν αυτά τα οράματα νιώθουν ήρεμα και γαλήνια κατά τη στιγμή της εμπειρίας τους αυτής; Κι αν ακόμα τα οράματα είναι προϊόν εξελικτικής προσαρμογής ώστε να κάνει τη στιγμή του θανάτου πιο ανώδυνη, ποιο είναι άραγε το εξελικτικό πλεονέκτημα για κάποιον που πρόκειται να πεθάνει; Δεν είναι κάτι που θα μας βοηθούσε να ζήσουμε, αλλά να πεθάνουμε!

Κοντά στη στιγμή του θανάτου, εμφανίσεις αποθανόντων φίλων και αγαπημένων προσώπων φαίνεται ότι συνοδεύουν αυτόν που πηγαίνει στην άλλη πλευρά. Είναι ένα φαινόμενο αρκετά πιο συχνό από ότι ίσως φανταζόμαστε.

"Ο πατέρας κείτεται στο κρεβάτι και είναι έτοιμος να πεθάνει. Το νοσοκομείο είναι σιωπηρό. Οι ώρες του επισκεπτηρίου έχουν περάσει και ο ήλιος έχει δύσει εδώ και ώρα. Ο πατέρας αποκοιμιόταν και ξυπνούσε συνέχεια κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι γιατροί του είπαν ότι μπορεί να πεθάνει σε οποιαδήποτε στιγμή. Τα ρυτιδωμένα, βαθουλωμένα του μάτια ανοίγουν σιγανά. Η αναπνοή του έχει γίνει δύσκολη αλλά τώρα φαίνεται σα να έγινε πιο εύκολη και πιο μαλακή. Τα μάτια του εστιάζονται σε μια γωνία του δωματίου όπου υπάρχει μονάχα μια ξεθωριασμένη πράσινη καρέκλα από βινύλιο. Ο πατέρας χαμογελάει.

«Είσαι εδώ,» ψιθυρίζει. Η κόρη του, αποφασισμένη να είναι μαζί του στις τελευταίες του στιγμές, του πιάνει το χέρι. «Ναι, εδώ είμαι πατέρα,» του λέει. Αλλά ξέρει ότι δεν κοιτάζει προς τη μεριά της. «Όχι,» αποκρίνεται ο πατέρας, χωρίς να πάρει τα μάτια του από τη γωνία του δωματίου. «Εκεί. Είναι ο θείος σου ο Jerome. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα τον ξανάβλεπα.» Η κόρη κοιτάζει προς τη γωνία, αλλά φυσικά δεν βλέπει τίποτε. Ο πατέρας φαίνεται ότι δεν τα έχει χάσει. Στην πραγματικότητα, δεν τον έχει ξαναδεί τόσο συνειδητό εδώ και πολλές ημέρες. «Ω Θεέ μου!» Το χαμόγελο του πατέρα πλαταίνει. «Και η Lucille! Και η μητέρα είναι μαζί τους! Λένε, λένε ότι ήρθαν να με βοηθήσουν. Ήρθαν να με πάρουν μαζί τους. Δε μπορείς να τους δεις; Φαίνονται τόσο υπέροχοι!»

Η κόρη τυλίγει το χέρι του πατέρα στα δύο δικά της. Δεν ξέρει τι να σκεφτεί. Ο πατέρας κλείνει ξανά τα μάτια του και το χαμόγελο σβήνει αργά στα χείλη του. Αφήνει μια μακριά, τελευταία πνοή, και έχει πια φύγει."

Τέτοια οράματα που συμβαίνουν στο κρεβάτι του θανάτου δεν είναι μονάχα αντικείμενο ιστοριών και ταινιών. Είναι, στην πραγματικότητα, αρκετά συχνά και εκπληκτικά όμοια ανάμεσα σε διάφορες εθνικότητες, θρησκείες και πολιτισμούς. Περιστατικά τέτοιων ανεξήγητων οραμάτων έχουν καταγραφεί σε όλη την ιστορία και για κάποιους αποτελούν από τις πειστικότερες ενδείξεις για την ύπαρξη ζωής μετά από το θάνατο.

Έχουν εμφανιστεί στη βιβλιογραφία διάφορες ανέκδοτες ιστορίες που αφορούν τέτοια οράματα, όπως επίσης και σε βιογραφίες, αλλά μόλις τον 20ο αιώνα έγινε το θέμα αυτό αντικείμενο επιστημονικής μελέτης. Ένας από τους πρώτους που εξέτασε σοβαρά την υπόθεση ήταν ο Σερ William Barrett, καθηγητής Φυσικής στο Βασιλικό Κολέγιο Επιστημών του Δουβλίνου. Το 1926 δημοσίευσε μια σύνοψη των ευρημάτων του σε ένα βιβλίο με τίτλο «Death Bed Visions» (Οράματα στο Κρεβάτι του Θανάτου).

Στις πολλές περιπτώσεις που είχε μελετήσει, ανακάλυψε κάποιες ενδιαφέρουσες όψεις των εμπειριών αυτών που μερικές δεν εξηγούνται εύκολα:

"Δεν ήταν ασυνήθιστο στους ετοιμοθάνατους που έβλεπαν αυτά τα οράματα να αναγνωρίζουν φίλους και συγγενείς για τους οποίους όλοι νόμιζαν ότι εξακολουθούσαν να ζουν. Αλλά σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τον Barrett, αργότερα ανακαλυπτόταν ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν πεθάνει (πρέπει να σημειωθεί ότι οι επικοινωνίες δεν ήταν εκείνη την εποχή τόσο εύκολες όσο σήμερα κι έτσι πολύ συχνά περνούσαν βδομάδες ή και μήνες μέχρι να μαθευτεί ότι κάποιος φίλος ή αγαπημένος γνωστός έχει πεθάνει).

Ο Barrett βρήκε περίεργο το γεγονός ότι τα παιδιά αρκετά συχνά επέδειχναν έκπληξη για το γεγονός ότι οι «άγγελοι» που έβλεπαν τη στιγμή του θανάτου τους δεν είχαν φτερά. Εάν τα οράματα κατά τη στιγμή του θανάτου είναι μονάχα ψευδαισθήσεις, τότε ένα μικρό παιδί δεν θα έπρεπε να δει έναν άγγελο με τη μορφή που συχνότερα απεικονίζεται στην τέχνη και στη λογοτεχνία, δηλαδή με μεγάλα, λευκά φτερά;"

Περισσότερο εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τα μυστηριώδη αυτά οράματα έγινε τις δεκαετίες του 1960 και 1970 από τον Δρ. Karlis Osis της Αμερικανικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών. Στην έρευνα αυτή και σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1977 με τίτλο «At the Hour of Death» (την Ώρα του Θανάτου) ο Osis ασχολήθηκε με χιλιάδες μελέτες περιπτώσεων και πήρε συνεντεύξεις από περισσότερους των χιλίων γιατρούς, νοσοκόμους και άλλους που φρόντιζαν τους ετοιμοθάνατους. Η εργασία του απεκάλυψε έναν αριθμό σημαντικών συμπτώσεων:

"Αν και κάποιοι ετοιμοθάνατοι ανέφεραν ότι είδαν αγγέλους και άλλες θρησκευτικές μορφές (και ακόμα και μυθικές μορφές σε κάποιες περιπτώσεις), η συντριπτική πλειοψηφία υποστήριξε ότι είδε οικεία πρόσωπα που είχαν πεθάνει πριν από αυτούς.

Πολύ συχνά, οι φίλοι και οι συγγενείς που εθεάθησαν στα οράματα αυτά ανέφεραν στους ετοιμοθάνατους ότι είχαν έρθει για να τους βοηθήσουν να φύγουν.

Το άτομο που επρόκειτο να πεθάνει καθησυχαζόταν από την εμπειρία του οράματος και εξέφραζε μεγάλη χαρά με το όραμα. Αυτή η αίσθηση είναι αντίθετη με ότι θα περίμενε κανείς να συμβεί στη θέαση ενός «φαντάσματος». Οι ετοιμοθάνατοι επίσης, φάνηκε ότι ήθελαν να πάνε μαζί με τα άτομα που έβλεπαν στις εμφανίσεις αυτές.

Η διάθεση και ακόμα και η υγεία σε κάποιες περιπτώσεις των ετοιμοθάνατων, φαινόταν ότι αλλάζει κατά τη διάρκεια των εμφανίσεων, σα μια τελευταία αναλαμπή πριν από το θάνατο.

Οι εμπειρίες αυτές δεν έμοιαζαν με ψευδαισθήσεις ή με εμπειρίες που υφίστανται σε εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης, εφόσον οι άνθρωποι που τις είχαν φαίνονταν αρκετά ενήμεροι του πραγματικού περιβάλλοντός τους και της κατάστασής τους.

Το εάν ο ετοιμοθάνατος πίστευε ή όχι στη μεταθανάτιο ζωή ήταν άσχετο με την εμπειρία των οραμάτων που είχαν πολλά κοινά σημεία ανεξαρτήτως πεποιθήσεων."

Πραγματικότητα ή Φαντασία;

Πόσοι άνθρωποι έχουν επιθανάτια οράματα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι γνωστή, εφόσον μονάχα το 10 τοις εκατό περίπου των ανθρώπων που πεθαίνουν είναι συνειδητοί λίγο πριν πεθάνουν. Αλλά από αυτό το 10 τοις εκατό, εκτιμάται ότι περίπου το 50 με 60 τοις εκατό έχουν την εμπειρία αυτών των οραμάτων. Τα οράματα φαίνεται ότι διαρκούν περίπου πέντε λεπτά και τα βλέπουν περισσότερο άνθρωποι που πλησιάζουν σταδιακά το θάνατο, όπως αυτοί που πάσχουν από βλάβες που απειλούν τη ζωή τους ή από ασθένειες στο τελικό τους στάδιο.

Τι είναι όμως τα οράματα αυτά; Πώς μπορούν να εξηγηθούν; Πρόκειται για ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από εγκεφάλους οι οποίοι πεθαίνουν; Πλάνες που παράγονται από φάρμακα στα συστήματα των ασθενών; Ή θα μπορούσαν τα οράματα των πνευμάτων να είναι ακριβώς αυτό που φαίνονται ότι είναι σε όσους τα βλέπουν: μια επιτροπή υποδοχής από αποθανόντες αγαπημένους που έχουν προστρέξει για να διευκολύνουν τη μετάβαση στη ζωή σε ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης;

Η Carla Wills Brandon προσπαθεί να απαντήσει τις ερωτήσεις αυτές στο βιβλίο της «One Last Hug Before I Go: The Mystery and Meaning of Death Bed Visions» (Μια τελευταία Αγκαλιά Πριν Φύγω: Το Μυστήριο και το Νόημα των Επιθανάτιων Οραμάτων), το οποίο περιλαμβάνει πολλές σύγχρονες αναφορές.

Θα μπορούσαν να είναι δημιουργήματα του εγκεφάλου που πεθαίνει, ένα είδος αυτό-προκαλούμενων καταπραϋντικών για να διευκολύνουν τη διαδικασία του θανάτου; Αν και αυτή είναι μια θεωρία που προτείνεται από πολλούς επιστήμονες, η Wills Brandon δε συμφωνεί. «Οι επισκέπτες στα οράματα σε πολλές περιπτώσεις ήταν εκλιπόντες συγγενείς που έρχονταν για να προσφέρουν υποστήριξη στο άτομο που πέθαινε», γράφει. «Σε κάποιες περιπτώσεις, ο άνθρωπος που ετοιμαζόταν να πεθάνει δεν ήξερε ότι οι επισκέπτες αυτοί ήταν ήδη νεκροί». Με άλλα λόγια, γιατί θα έπρεπε ο ετοιμοθάνατος εγκέφαλος να παράγει μονάχα οράματα ατόμων που ήταν νεκρά, όταν ο άνθρωπος που έβλεπε τα οράματα δεν ήξερε αν ζούσαν ή είχαν πεθάνει;

Και τι γίνεται με τα αποτελέσματα των φαρμάκων; Πολλά από τα άτομα που είχαν αυτά τα οράματα δεν ήταν σε φαρμακευτική αγωγή και ήταν σε πλήρη συνειδητότητα, όπως αναφέρει η Wills Brandon. «Όσοι ήταν σε φαρμακευτική αγωγή ανέφεραν επίσης αυτά τα οράματα, αλλά έμοιαζαν με αυτά που είχαν τα άτομα που δεν έπαιρναν φαρμακευτική αγωγή».

Η καλύτερη ένδειξη

Ίσως ποτέ να μη μπορέσουμε να μάθουμε εάν οι εμπειρίες αυτές είναι όντως παραφυσικές, τουλάχιστον μέχρι να φύγουμε και οι ίδιοι από τη ζωή. Αλλά υπάρχει μια όψη αυτών των επιθανάτιων οραμάτων που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εξηγηθεί και προσδίδει περισσότερα διαπιστευτήρια στην ιδέα πως πρόκειται όντως για επισκέψεις πνευμάτων από την «άλλη όχθη». Σε σπάνιες περιπτώσεις, τις πνευματικές οντότητες δεν τις βλέπει μονάχα ο ασθενείς που πεθαίνει, αλλά επίσης και φίλοι του, συγγενείς ή άλλοι άνθρωποι που τον προσέχουν!

Σύμφωνα με μια περίπτωση που έχει αναφερθεί στην έκδοση του Φεβρουαρίου 1904 του Περιοδικού της Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών, μια επιθανάτια εμφάνιση εθεάθη από μια ετοιμοθάνατη γυναίκα, την Harriet Pearson, αλλά και από τρεις συγγενείς της που βρίσκονταν στο δωμάτιο.

Tο όφελος για τον ετοιμοθάνατο και τους συγγενείς του

Είτε είναι αληθινά είτε όχι τα επιθανάτια οράματα, η εμπειρία είναι συχνά πολύ ωφέλιμη για τους ανθρώπους που εμπλέκονται. Στο βιβλίο του «Parting Visions» (Οράματα Αναχωρούντων) ο Melvin Morse γράφει ότι τα οράματα πνευματικής φύσεως μπορούν να ενδυναμώσουν τους ασθενείς που πεθαίνουν, κάνοντάς τους να αντιληφθούν ότι έχουν κάτι κοινό με άλλους. Επίσης, αυτά τα οράματα μειώνουν δραματικά ή και απαλείφουν τον φόβο του θανάτου στους ασθενείς και είναι ιδιαίτερα θεραπευτικά για τον πόνο των συγγενών.

Η Carla Wills Brandon πιστεύει ότι τα επιθανάτια οράματα μπορούν να βοηθήσουν να αλλάξουμε όλη τη στάση μας απέναντι στο θάνατο. «Πολλοί άνθρωποι σήμερα φοβούνται τον θάνατό τους και έχουν δυσκολία στο να χειριστούν τον αποχωρισμό τους από αγαπημένα άτομα τα οποία πεθαίνουν», λέει. «Εάν μπορούμε να σκεφτούμε τον θάνατο ως κάτι που δεν πρέπει να το φοβόμαστε, ίσως να μπορέσουμε να ζήσουμε με μεγαλύτερη πληρότητα τη ζωή μας. Η γνώση ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος μπορεί να επιλύσει κάποιες από τις κοινωνικές δυσκολίες μας που είναι βασισμένες στο φόβο».

Στην ταινία του Charlie Kaufman, «Η Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού», ο Joel (που τον υποδύεται ο ηθοποιός Jim Carrey) έχει σβήσει τις μνήμες που είχε από μια θλιβερή ερωτική σχέση, διαδικασία στην οποία υποβλήθηκε από έναν κάπως ύποπτο ερευνητικό οργανισμό με το όνομα Lacuna Inc. Ο Lacuna χρησιμοποιεί «καινοτόμες, μη χειρουργικές διαδικασίες για εστιασμένη εξάλειψη προβληματικών αναμνήσεων». Όσα διηγείται βέβαια η ταινία είναι φανταστικά.

Ή μήπως δεν είναι; Αμερικανοί νευροεπιστήμονες αναπτύσσουν φάρμακα για τον χειρισμό των αναμνήσεων. Θεωρούν ότι τέτοιες φαρμακευτικές αγωγές θα μπορούσαν να βοηθήσουν άτομα να βελτιώσουν τις μνημονικές τους ικανότητες ή ακόμα να σβήσουν ανεπιθύμητες μνήμες, όπως κάποιες δυσάρεστες παιδικές αναμνήσεις που κρύβονται στην πίσω μεριά του μυαλού μας.

Σύμφωνα με τον Eric Kandel, νομπελίστα ερευνητή της μνήμης από το Πανεπιστήμιο Columbia στο Μανχάταν, τα φάρμακα που θα μπορούν να βελτιώσουν ή να σβήσουν τη μνήμη θα είναι διαθέσιμα μέσα στα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια. Πάνω από 40 φάρμακα που σκοπεύουν στη βελτίωση της μνήμης αυτή τη στιγμή περνούν από κλινικές δοκιμές μέσω της Αμερικανικής Υπηρεσίας Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων (US Food and Drug Administration).

Και όσοι δεν αντέχουν να περιμένουν άλλα πέντε χρόνια, μπορούν να δοκιμάσουν την τύχη τους σε μια συνεδρία με τον διάσημο στις τεχνικές ελέγχου του νου, Derren Brown, για τον οποίο φημολογείται ότι «έχει την θαυμαστή ικανότητα να βάζει ιδέες στα κεφάλια των ανθρώπων». Αν και ο παραστάσεις που δίνει μπορούν να πείσουν και τους πιο δύσπιστους ότι κατέχει ιδιαίτερα υπερφυσικά χαρίσματα, ο ίδιος υποστηρίζει ότι επιτυγχάνει να ελέγχει το νου του ακροατηρίου του χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό από ταχυδακτυλουργία, υποβολή, ψυχολογία, παραπλάνηση και θεατρινισμούς. Με τις παραπάνω ικανότητες, μπορεί να επηρεάζει τις σκέψεις των ανθρώπων με υποβολές και με χειρισμό της διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Αν και ο ισχυρισμός του οργανισμού Lacuna Inc. για απάλειψη συγκεκριμένων προβληματικών αναμνήσεων μπορεί να φαίνεται σαν επιστημονική φαντασία, σε μια επίδειξη των ικανοτήτων του ο Brown μέσω υποβολών και χειρισμών, έκανε έναν ταξιτζή του Λονδίνου να ξεχάσει που βρίσκεται ένας διάσημος τουριστικός προορισμός (συγκεκριμένα, ο τεράστιος τροχός Λούνα Παρκ «London Eye» που βρίσκεται στη Νότια όχθη του Τάμεση). Ο νοητικός έλεγχος ήταν τόσο έντονος, που ο ταξιτζής σε κάποια στιγμή πέρασε δίπλα από τον συγκεκριμένο προορισμό μουρμουρίζοντας προβληματισμένος, ότι κάπου εδώ γύρω είναι.

Από την άλλη μεριά, υπάρχει και η επιλογή του υπνωτισμού, στην οποία ο υπνωτιζόμενος τίθεται σε μια κατάσταση έκστασης και η συγκεκριμένη μέθοδος μπορεί να χρησιμεύει για θεραπευτικούς σκοπούς ή για σκοπούς ψυχαγωγίας. Πολλοί υπνωτιστές ισχυρίζονται ότι μπορούν να βοηθήσουν ανθρώπους να σταματήσουν το κάπνισμα.

Ένας άλλος τρόπος για έλεγχο του νου είναι οι διαφημίσεις, όπου εμφυτεύονται υποσυνείδητα μηνύματα στο νου των ανθρώπων που τις βλέπουν ώστε να πειστούν να αγοράσουν διάφορα προϊόντα. Κάποιοι υποστηρίζουν ακόμα, ότι σύντομα θα περάσουμε στην εποχή των «υπερηχητικών μηνυμάτων», όπου οι διαφημιστές θα χρησιμοποιούν ανακαλύψεις της νευροτεχνολογίας για να βομβαρδίζουν τους εγκεφάλους των ανθρώπων με σήματα ώστε να τους διεγείρουν για να αγοράζουν.

Δεν είναι καθόλου παράξενο λοιπόν το γεγονός ότι το Διαδίκτυο είναι πλούσιο σε σελίδες με συνομωσιολογικές θεωρίες, μπορεί να βρει κανείς ακόμα και το πώς μπορεί να κατασκευάσει από αλουμινόχαρτο ένα καπέλο παρεκτροπής σημάτων υποβολής, ώστε να αποφύγει τα εκπεμπόμενα σήματα για νοητικό έλεγχο.

Είναι τελικά ο νοητικός έλεγχος μύθος ή πραγματικότητα; Σύμφωνα με τον καθηγητή E Mark Stern του Iona College στη Νέα Υόρκη, ο όρος «νοητικός έλεγχος» είναι κατασκευασμένος, αλλά είναι πιθανό να επηρεαστεί πλήρως ο εσωτερικός κόσμος ενός ατόμου. Κατά τον Stern, μπορεί να υπάρξει καλός και κακός νοητικός έλεγχος. Στην καλύτερή του εκδοχή, ο νοητικός έλεγχος μοιάζει με τον αυτό-έλεγχο, κάτι που συχνά χρησιμοποιείται ως προϊόν διαλογισμού. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο για τη διαχείριση του πόνου.

Αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπως στις σέκτες, συμπληρώνει ο Stern. Εκεί, ο νοητικός έλεγχος υφίσταται όταν η σέκτα κυριαρχεί έναντι της συνείδησης ενός ατόμου μέσα από παρακινήσεις υπνωτιστικής φύσεως, συμπεριλαμβανομένων «βομβών αγάπης», επαίνων, συνεχούς επίβλεψης κάθε δράσης των στρατολογημένων μελών και τελικά με τη χρήση ως μέσο ελέγχου της ντροπής και της απειλής για απώθηση από τη σέκτα.

Ο νοητικός έλεγχος είναι σχετικώς πρόσφατη έννοια. Αρχικά αναδύθηκε ως επακόλουθο του πολέμου με την Κορέα, όταν εμφανίστηκαν ισχυρισμοί ότι οι Κινέζοι έκαναν πειράματα νοητικού ελέγχου στους αμερικανούς αιχμαλώτους πολέμου, όπως παρουσιάστηκε στην ταινία του 1962, «Ο άνθρωπος της Μαντζουρίας» (The Manchurian Candidate). Από τότε, ο νοητικός έλεγχος ή ο όρος «πλύση εγκεφάλου» χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει πολλά διαφορετικά φαινόμενα, από την καταναλωτική μας κουλτούρα, έως την προθυμία κάποιων ανθρώπων να προσυπογράψουν κάθε προτροπή χιλιαστικών σεκτών.

Υπάρχουν πολλές υποθετικές τεχνικές για νοητικό έλεγχο. Μεταξύ αυτών είναι η χρήση φαρμάκων για την επίτευξη μιας πιο χαλαρής κατάστασης του νου, η ύπνωση όπου ένα υποκείμενο τίθεται σε κατάσταση έκστασης και μπορεί να δεχτεί υποβολές από έναν υπνωτιστή, η παβλόφια εξάρτηση (πήρε το όνομά της από τα πειράματα του Ρώσου ψυχολόγου Ivan Pavlov ο οποίος μπορούσε να εξαρτήσει τα υποκείμενά του σε συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς) και τέλος η κατήχηση, όπου κάποιο άτομο ή ομάδα που έχουν ισχύ αυθεντίας αναλαμβάνουν με τη χρήση προπαγάνδας ή και απειλών να διαμορφώσουν το νου και τα πιστεύω των υποκειμένων της κατήχησης.

Ωστόσο, ανάμεσα στους κοινωνιολόγους και τους ψυχολόγους ο νοητικός έλεγχος είναι μια κάπως αμφισβητούμενη θεωρία. Κάποιοι δεν πιστεύουν ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί ποτέ να ελεγχθεί πλήρως από εξωτερικές δυνάμεις. Αν και δέχονται οι άνθρωποι μπορούν να πεισθούν να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο κάτω από εξαναγκασμό ή απειλή (για παράδειγμα, τι δε θα έκανε κάποιος, εάν του είχαν βάλει ένα περίστροφο στον κρόταφο;), αμφιβάλλουν ότι κάποιοι μπορούν να γίνουν υποκείμενα χειρισμού μέσω ερωτικών διαφημίσεων, υπνωτικών ή ακόμα από ηγέτες σεκτών.

Ο Massimo Introvigne, ιδρυτής του Κέντρου Μελετών για Νέες Θρησκείες (Center for Studies on New Religions), πιστεύει ότι οι υποστηρικτές της θεωρίας του νοητικού ελέγχου αποκλείουν από τη θεωρία τους ένα σημαντικό στοιχείο, την ελεύθερη βούληση, την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας ακόμα και κάτω από ακραίες συνθήκες. Σύμφωνα με τον Introvigne, ο νοητικός έλεγχος, ή ο «νοητικός χειρισμός» ή η «νοητική αποσταθεροποίηση» αποτελούν πιο επιστημονικοφανείς όρους για την πλύση εγκεφάλου. Υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος όρος έχει αναιρεθεί από πολλούς ερευνητές της νοητικής υγείας και ότι τον χρησιμοποιούμε συχνά για να χαρακτηρίσουμε συμπεριφορά που δεν την κατανοούμε πλήρως.

Ίσως τελικά να είναι κάπως τραβηγμένο να φτιάξουμε καπέλα από αλουμινόχαρτο για να προστατευτούμε, αλλά η υπόθεση του νοητικού ελέγχου δεν έχει ακόμα κλείσει, ίσως τώρα, με την μεγάλη ανάπτυξη των νευροεπιστημών να ανοίξει για τα καλά. Δεν έχουμε παρά να περιμένουμε να δούμε τα πορίσματα των ερευνών.

Ήταν 7 Ιουλίου του 2005 (συχνά αναφέρεται το περιστατικό και ως 7/7) όταν μια σειρά από συντονισμένες επιθέσεις αυτοκτονίας συγκλόνισαν τη μεγάλη Βρετανία. Οι βομβιστικές αυτές επιθέσεις είχαν ως στόχο αθώους πολίτες που χρησιμοποιούσαν τα μαζικά μέσα συγκοινωνίας του Λονδίνου και έλαβαν χώρα τις πρωινές ώρες κυκλοφοριακής αιχμής. Το πρωί εκείνης της Πέμπτης, τέσσερις τρομοκράτες εκπυρσοκρότησαν τέσσερις βόμβες, τρεις εκ των οποίων όντας επιβάτες στα υπόγεια τραίνα του Λονδίνου κατά μήκος της πόλης και μια τέταρτη σε ένα διώροφο λεωφορείο στην πλατεία Tavistock. Πενήντα δύο άνθρωποι, όπως επίσης και οι τέσσερις βομβιστές, σκοτώθηκαν στις επιθέσεις αυτές και τραυματίστηκαν πάνω από 700 άλλοι άνθρωποι. Πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο;

Μια από τις πιο συνήθεις αντιδράσεις στην αποκάλυψη της ταυτότητας των βομβιστών του Λονδίνου ήταν η έκπληξη που απευθυνόταν στο γεγονός ότι ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι και σε κάποιες περιπτώσεις ήταν αρκετά μορφωμένοι. Πώς μπόρεσαν αυτοί οι άνθρωποι να επιδείξουν τέτοια αναισθησία ώστε να σκοτώσουν δεκάδες συμπολίτες τους; Η έκπληξη είναι στην πραγματικότητα, ότι μας προκαλεί έκπληξη το παραπάνω γεγονός. Διότι εάν ανατρέξουμε στην ιστορία θα δούμε συνηθισμένους, καθημερινούς ανθρώπους που πίστεψαν και έκαναν ασυνήθιστα πράγματα. Το κλειδί για να κατανοήσουμε το γιατί, είναι να σκεφτούμε ότι κάτι τέτοιο γίνεται όταν οι άνθρωποι κινητοποιούνται από δύο πράγματα. Από σφοδρή δέσμευση σε μια ισχυρή ιδεολογία και όταν γίνονται μέρος ενός ομαδικού περιβάλλοντος με υψηλό έλεγχο στο οποίο κάθε τελετή είναι σχεδιασμένη για να ενισχύει την ιδεολογική δέσμευση. Ομάδες τέτοιου είδους είναι ευρέως γνωστές ως σέκτες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν ότι εφόσον αυτά που κάνουν οι σέκτες είναι τρελά και ακραία, τα μέλη τους θα πρέπει επίσης να είναι τρελά και ακραία για να συμμετέχουν σ’ αυτές. Αλλά στην πραγματικότητα, σε έρευνες που έχουν γίνει, δεν έχει βρεθεί συσχετισμός μεταξύ συμμετοχής σε σέκτα και ψυχολογικής διαταραχής. Αντίθετα με το τι θα πίστευε κανείς, τα περισσότερα άτομα που είναι μέλη σε σέκτες έχουν τουλάχιστον μέση νοημοσύνη και τα προφίλ της προσωπικότητάς τους είναι τελείως φυσιολογικά. Αυτό είναι και το στοιχείο που κάνει τα άτομα αυτά πολύτιμα στους αρχηγούς σεκτών, διότι οι άνθρωποι που είναι αμφισβητήσιμης προσωπικότητας δεν θα είναι χρήσιμοι στη στρατολόγηση άλλων μελών, στη συλλογή χρημάτων ή στην επιτυχή ενασχόλησή τους με την τρομοκρατία. Σε συμφωνία με το προαναφερθέν, μια πρόσφατη ανάλυση που έγινε σε 500 μέλη της Al Qaeda βρήκε ότι η πλειοψηφία από τα άτομα αυτά είχαν λάβει ανώτερη εκπαίδευση και προέρχονταν από σχετικά εύπορες οικογένειες. Η μοναδική διαφορά μεταξύ ενός μέλους σέκτας και οποιουδήποτε άλλου είναι ότι τείνουν να αποτελέσουν μέλος σε αυτές κάποια στιγμή στη ζωή τους που είναι ιδιαίτερα ευπρόσβλητοι, όπως μετά από ένα διαζύγιο, όταν χάνουν τη δουλειά τους ή όταν πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο μακριά από το σπίτι τους για πρώτη φορά. Σε τέτοιες στιγμές, είναι πιο εύκολο να αναζητήσουμε τη σιγουριά και την άνεση του να ανήκουμε σε κάποια ομάδα που δίνει στις ζωές μας έναν υψηλότερο σκοπό από την καθημερινή επιβίωση.

Οι σέκτες προωθούν ένα μήνυμα που διεκδικεί βεβαιότητα σχετικά με θέματα που αντικειμενικά είναι αβέβαια. Παρά το λογικό αυτό ψεγάδι, το μήνυμα είναι δελεαστικό. Οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι πιο τακτοποιημένος απ’ ότι είναι και ότι κάποια μορφή με κύρος έχει πειστικές απαντήσεις για όλα τα προβλήματα του κόσμου. Ένα άτομο που ισχυρίζεται ότι κατέχει ‘Την Αλήθεια’ είναι πιο πειστικό από κάποιον που ανακοινώνει ότι ‘Δεν Γνωρίζω’. Δεν θα έπρεπε ποτέ να υποτιμήσουμε τη δύναμη της ιδεολογίας. Οι ηγέτες σεκτών το γνωρίζουν αυτό. Επενδύουν στην ιδεολογία τους ασυνήθιστη δύναμη μεγαλοποιώντας το βαθμό στον οποίο είναι σίγουροι για τις αρχές που υποστηρίζουν. Η γνώμη γίνεται πίστη. Εφόσον δεν μπορούμε να δούμε μέσα στο κεφάλι τους εκλαμβάνουμε την δημόσια εμφάνιση της σιγουριάς που εκπέμπουν ως περισσότερο αυθεντική απ’ ότι πραγματικά είναι. Και μέσω του χαρίσματος που έχει ως ερμηνευτής και προμηθευτής της επιλεγμένης ιδεολογίας ο ηγέτης γίνεται επίσης μια ισχυρή μορφή αυθεντίας, που οι αναγγελίες του λαμβάνονται πολύ σοβαρά από τους ακόλουθούς του, όσο παράξενες κι αν φαίνονται σε όσους βρίσκονται απ’ έξω.

Ακόμα περισσότερο, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε πιο πρόθυμοι να κάνουμε εκκεντρικά πράγματα κάτω από τις επιταγές ατόμων που εκφράζουν την αυθεντία, πιο πρόθυμοι από όσο νομίζουμε. Αυτό είχε δειχθεί με το περίφημο πείραμα του Stanley Milgram, ενός Αμερικάνου ψυχολόγου στη δεκαετία του 1960. Ο Milgram είχε πείσει τα υποκείμενά του ότι, με το να παρέχουν πιθανώς θανάσιμα ηλεκτροσόκ σε άλλα υποκείμενα που βρίσκονταν σε ένα διπλανό δωμάτιο, θα τον βοηθούσαν να βγάλει πορίσματα για ένα πείραμα μάθησης, κάτι που βασιζόταν σε μια λογική ή μια ιδεολογία που δικαιολογούσε απάνθρωπη συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα βέβαια, οι αποδέκτες των ηλεκτροσόκ υποδύονταν ότι υπέφεραν και στις κατάλληλες περιστάσεις του πειράματος φώναζαν και ούρλιαζαν με μεγάλη πειστικότητα. Τα τρία τέταρτα από τα πειραματικά υποκείμενα που μελέτησε ο Milgram ακολούθησαν τις οδηγίες της αυθεντίας μέχρι το τέλος, όταν δηλαδή τα υποτιθέμενα πειραματικά υποκείμενα που δέχονταν το σοκ στο άλλο δωμάτιο κατέληγαν να κείτονται σιωπηλά, υποδηλώνοντας ότι είχαν χάσει τις αισθήσεις τους ή ακόμα και ότι είχαν πεθάνει. Κατά αναλογία, οι τρομοκράτες του Λονδίνου είχαν δύο απόλυτες μορφές αυθεντίας, τον Osama bin Laden και πέρα από αυτόν, τον ίδιο το Θεό. Οι σέκτες, είτε είναι πολιτικές ή θρησκευτικές, γενικά μπαίνουν σε μεγάλο κόπο για να προβάλλουν τους ηγέτες τους με ένα φως ημίθεου, με την ευλογία ασυνήθιστης διορατικότητας, χάρισμα και αφοσίωση στον σκοπό της σέκτας. Πειστικά μηνύματα που προέρχονται από τέτοιες πηγές, υπενδεδυμένα με τη γλώσσα της ιδεολογίας, έχουν ισχυρή επίδραση.

Έτσι, η ιδεολογία είναι πολύ σημαντική και οι σέκτες είναι πολύ επιδέξιες στο να ενισχύουν τη δύναμή της. Τα μέλη περνούν όλο και περισσότερο χρόνο με το να μιλάνε μονάχα μεταξύ τους. Εμπλέκονται σε τελετές που είναι σχεδιασμένες να ενισχύσουν το κυρίαρχο σύστημα πεποιθήσεων της ομάδας. Η γλώσσα εκφυλίζεται σε μια σειρά από κλισέ που αγκυλώνουν τη σκέψη και ενθαρρύνουν για άλλες πράξεις που είναι συμβατές με την ιδεολογία της σέκτας. Συγκεκριμένα, σχηματίζουν μια αξίωση αγνότητας από τη μεριά των μελών. Ο κόσμος διαχωρίζεται στον απόλυτα κακό και στον απόλυτα καλό, ένα μαύρο και ένα άσπρο σύμπαν στο οποίο υπάρχει μονάχα ο αιώνια σωστός τρόπος για να σκέφτεται, να νιώθει και να πράττει κανείς. Τα μέλη ανοσοποιούνται εναντίον της αμφιβολίας, υιοθετώντας μια νοητική κατάσταση στην οποία οποιαδήποτε συμπεριφορά είναι θεμιτή, εφόσον έχει θεσπιστεί από έναν ηγέτη στον οποίο έχουν εμπιστευτεί τις στρεβλωμένες τους ηθικές ευαισθησίες.

Ένας επιπλέον παράγοντας είναι αυτό που έχει περιγραφεί ως η αρχή της ‘δέσμευσης και συνέπειας’. Έχει βρεθεί ότι όταν οι άνθρωποι κάνουν μια αρχική μικρή δέσμευση σε μια σειρά δράσεων ή σε ένα σύστημα πεποιθήσεων, παρακινούνται όλο και περισσότερο να εμπλακούν σε περαιτέρω δράσεις που είναι συνεπείς με την αρχική τους δέσμευση. Κανένας δεν θέλει να τον θεωρούν ασυνεπή ή ότι δεν έχει το κουράγιο να δεσμευτεί. Για παράδειγμα, εάν πείσουμε κάποιους ανθρώπους να έρθουν σε μια γιορτή με σκοπό την επίδειξη προϊόντων της Tupperware, υπάρχουν πολλές πιθανότητες ότι θα αγοράσουν κάτι, ακόμα κι αν δεν έχουν την επιθυμία να το κάνουν. Στο ίδιο πνεύμα, εάν κάνουμε κάποιον να αγοράσει κάποιο έντυπο υλικό από σέκτα, να παρακολουθήσει μια συγκέντρωση ή να εμπλακεί ενεργά σε μια δραστηριότητα που οργανώνεται από τη σέκτα, θα ακολουθήσουν κι άλλες ανάλογες δεσμεύσεις. Το κλειδί είναι ότι κάθε νέο βήμα αποτελεί μια μικρή πρόοδο σχετικά με ότι ήδη έχει γίνει. Μια σέκτα τρομοκρατών δεν δίνει εντολή σε κάθε νέο οπαδό της να εμπλακεί αύριο σε μια τρομοκρατική επίθεση αυτοκτονίας. Αλλά θα χτίσουν σταδιακά την κατάσταση ώστε να φτάσει σ’ αυτό το σημείο, έτσι ώστε η τελική πράξη της έκρηξης να είναι ένα μικρό σταδιακό βήμα από αυτό που είχε γίνει την προηγούμενη μέρα. Το χάσμα από το οποίο ξεκίνησε το άτομο μέχρι το σημείο που τελικά έφτασε δεν είναι εμφανές με άμεσο τρόπο.

Μέσα στο περιβάλλον της σέκτας που περιγράφεται, η ιδεολογική ζέση ενδυναμώνεται περαιτέρω από την απουσία διαφωνίας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια ομάδα από τρομοκράτες να παρακολουθούν με υπομονή ένα μέλος της σέκτας που προτείνει ότι ‘ίσως να μην είναι και τόσο καλή ιδέα να βάλουν βόμβες στο Λονδίνο’. Πιο πιθανό είναι, η οποιαδήποτε παρέκκλιση από το επίσημο σενάριο να εισπράξει έναν συνδυασμό σιωπής, σαρκασμού και ακόμα ισχυρότερων δηλώσεων της κυρίαρχης ιδεολογίας της ομάδας. Ο σαρκασμός είναι μια πολύ ισχυρή κοινωνική δύναμη. Ισχυροποιεί την πίστη των ανθρώπων στο σύστημα ιδεών τους. Αποφεύγοντας το ρίσκο να περιθωριοποιηθούμε, οι περισσότεροι από εμάς επιθυμούμε να συσχετιστούμε πιο στενά με τις ομάδες εκείνες που θεωρούμε ως σημαντικές. Αναζητούμε συνεπώς την αποφυγή της κριτικής συμφωνώντας με όλη την καρδιά μας στην γενική ιδεολογία της ομάδας. Δεύτερον, όταν κανείς δεν εκφράζει κάποια κριτική, τείνουμε να φανταζόμαστε λανθασμένα, ότι οι υπόλοιποι είναι πιο σίγουροι για τις απόψεις τους απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα. Η απουσία προφανούς αμφιβολίας από οποιονδήποτε άλλο καταστέλλει και τις όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσαμε να διατηρούμε και μας σπρώχνει σε όλο και πιο ενθουσιώδεις εκφράσεις συμφωνίας με την κυριαρχούσα ορθοδοξία. Δικαιολογούμαστε με τη σκέψη, πως εάν κάτι δεν πήγαινε καλά, κάποιος άλλος εκτός από εμάς θα το πρόσεχε. Η συγκεκριμένη διαδικασία λέγεται ‘ομόφωνη επικύρωση’. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι προβλέψιμο. Αυτό που φαίνεται τρελό για κάποιον που είναι απ’ έξω γίνεται η τυπική σοφία της ομάδας. Όλα τα είδη ζοφερών ομαδικών αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων πολλών που έγιναν από εταιρίες και κυβερνήσεις, μπορούν να εξηγηθούν μερικώς από αυτή τη δυναμική.

Πολλοί άνθρωποι προσπάθησαν και δεν τα κατάφεραν να φανταστούν τι μπορεί να συνέβαινε μέσα στο μυαλό των βομβιστών τα τελευταία λεπτά της επίθεσης. Σίγουρα θα πρέπει να είχαν κοιτάξει γύρω τους και να είχαν κάποιο μικρό ίχνος αμφιβολίας. Πιθανότατα εάν υπήρξε τέτοια σκέψη αυτή θα καταπνίγηκε αμέσως μόλις δημιουργήθηκε. Μέσα στις σέκτες, το χάσμα μεταξύ ρητορείας και πραγματικότητας είναι τόσο αποφασιστικό που σίγουρα κάποιες στιγμές μπορούν να εισβάλλουν αμφιβολίες στο μυαλό των μελών τους. Αλλά τα μέλη διδάσκονται μια ποικιλία από αυτόματες αντιδράσεις ώστε να δαμάσουν τον δαίμονα του σχίσματος. Για παράδειγμα, ένας οπαδός της θρησκευτικής σέκτας «Εκκλησία της Συνένωσης» (Unification Church) που ξαφνικά αμφιβάλλει για το εάν ο αιδεσιμότατος Moon είναι ο θεσπισμένος απεσταλμένος του Θεού στη Γη ίσως να ψάλλει «Ύπαγε οπίσω μου Σατανά» για να αποβάλλει τη σκέψη αυτή. Είναι πιθανό, οι βομβιστές του Λονδίνου να πέρασαν τις τελευταίες τους στιγμές σε μια τελική σιωπηλή κραυγή, σχεδιασμένη να εξαλείψει στο νου τους τις επερχόμενες κραυγές των θυμάτων τους.

Τι μπορεί λοιπόν να γίνει; Είναι σίγουρα ξεκάθαρο ότι όπου οι σεκταριστικού τύπου ομάδες εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από ισχυρές νομικές δυνάμεις. Λιγότερο ξεκάθαρο είναι το να καταλάβει κανείς πότε πρόκειται για μια σέκτα. Ακόμα και μια θρησκευτική ομάδα που φαίνεται καθόλα νόμιμη μπορεί να κρύβει νοοτροπία σέκτας. Ένας καλός τρόπος να την ξεχωρίσει κανείς είναι μια μεγαλύτερη ενημερότητα σχετικά με τη δυναμική των ομάδων. Να αναπτύσσουμε δυσπιστία σε όσους ισχυρίζονται μεγάλη βεβαιότητα, να αμφισβητούμε τις μορφές αυθεντίας και να περιθάλπουμε όσους εκφράζουν τη διαφωνία τους. Διότι αυτές οι φωνές μπορούν να προσβάλλουν τους αρχηγούς των σεκτών, περισσότερο από την κοινωνία μέσα στην οποία αυτοί δρουν.

Ο Norm Ledgin δημιούργησε σάλο με το βιβλίο του ‘Diagnosing Jefferson' (Διαγιγνώσκοντας τον Jefferson). Ο συγγραφέας ισχυρίστηκε ότι η ιδιοφυία του τρίτου προέδρου της Αμερικής, Thomas Jefferson, οφειλόταν στο σύνδρομο Asperger από το οποίο έπασχε, κάτι που μπορούσε να εξηγήσει την 54χρονη εμμονή του με την κατασκευή και ανακατασκευή του Monticello (του κτήματος στο οποίο διέμενε), την ανικανότητά του να ελέγξει τα έξοδά του και τη σχέση του με ένα παιδί που ήταν σκλάβος. Μετά από την επιτυχία του βιβλίου του ο συγγραφέας έγραψε το "Asperger's and Self-Esteem: Insight and Hope through Famous Role Models" (Asperger και Αυτό-εκτίμηση:Επίγνωση και Ελπίδα μέσα από διάσημα Μοντέλα Ρόλων), στο οποίο ισχυρίζεται ότι δεκατρείς γίγαντες της ιστορίας, η Marie Curie, ο Albert Einstein και ο Mozart μεταξύ άλλων, έπασχαν από σύνδρομο Asperger. Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο Shakespeare, ο Δαρβίνος, ο Γαλιλαίος και ο Αριστοτέλης έπασχαν επίσης από το ίδιο σύνδρομο.

Τελευταίως υπάρχουν συγγραφείς που προσθέτουν και τον Bill Gates στη λίστα των διάσημων ατόμων που πάσχουν από Asperger, εξαιτίας της έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων που τον χαρακτηρίζει, της αδυναμίας του να έχει άμεση επαφή με τα μάτια κάποιου άλλου και της τάσης του να λικνίζεται μπρος και πίσω, όλα αυτά μαζί με την εμμονή του για την τεχνολογία. Η Diane Kennedy, συγγραφέας και υποστηρικτής του συνδρόμου Asperger γράφει, «είναι οι οραματιστές μας, επιστήμονες, διπλωμάτες, εφευρέτες, σεφ, καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικοί. Είναι οι αυθεντικοί στοχαστές και μια καθοδηγητική δύναμη του πολιτισμού μας.»

Ο Hans Asperger, ο Γερμανός γιατρός που ανακάλυψε το σύνδρομο, θα συμφωνούσε με την αξιολόγηση της Kennedy. Πίστευε ότι «για την επιτυχία στην επιστήμη ή την τέχνη, μια μικρή ποσότητα αυτισμού είναι απαραίτητη. Το απαραίτητο στοιχείο μπορεί να είναι μια ικανότητα να απομακρύνεται κανείς από τον καθημερινό κόσμο, από τα απλά πρακτικά και να επανεξετάζει ένα θέμα με πρωτοτυπία σα να δημιουργεί από την αρχή παρθένους τρόπους με όλες τις επιδεξιότητες να διοχετεύονται σε μια ειδικότητα.»

Παρομοίως, η Δρ. Temple Grandin, ενήλικας με αυτισμό που έγινε επιτυχημένη μηχανικός, ακαδημαϊκός και ομιλήτρια, πιστεύει ότι η δυσλειτουργία της αποτελεί πλεονέκτημα. Φημολογείται ότι κάποτε αποκάλεσε τη NASA ως καταφύγιο για ανθρώπους με αυτισμό και σύνδρομο Asperger. Πιστεύει ότι άνθρωποι που πάσχουν από διαταραχές του φάσματος που ανήκει στον αυτισμό είναι μεγάλοι εφευρέτες και «εάν ο κόσμος αφηνόταν στους κοινωνικούς, δε θα γινόταν τίποτε και θα εξακολουθούσαμε να βρισκόμαστε στις σπηλιές να μιλάμε ο ένας με τον άλλο.»

Ωστόσο, είναι απολύτως αδύνατο να διαγνωστεί κάποιος μετά το θάνατό του ή χωρίς καν να βρίσκεται στον χώρο διάγνωσης. Οι νοσοκομειακοί γιατροί μπορούν να διαγνώσουν το σύνδρομο Asperger μονάχα εάν παρατηρούν συμπεριφορές. Ένα άλλο πρόβλημα στην κατάταξη ανθρώπων όπως ο Mozart και ο Benjamin Franklin στον πληθυσμό αυτών που έχουν Asperger είναι το ότι ακόμα και εάν ένα άτομο βρίσκεται μπροστά τους, οι γιατροί θα δυσκολευτούν να διακρίνουν εάν πρόκειται για διανοητικό χάρισμα, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής, ή σύνδρομο Asperger. Έχει γίνει λίγη έρευνα για τις προσωπικότητες ατόμων που είναι διανοητικά χαρισματικοί, αλλά όση έχει γίνει δείχνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις είναι έντονες προσωπικότητες, αεικίνητοι, με ισχυρή θέληση, ευαίσθητοι στο φως και στον ήχο, χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται στο σύνδρομο Asperger. Άνθρωποι με πολύ υψηλό IQ συχνά αμφισβητούν το υπάρχον κατεστημένο, ανθίστανται στην καθοδήγηση, έχουν μεγάλα διάκενα προσοχής, περνούν διαστήματα έντονης εργασίας και προσπάθειας και τους αρέσει να οργανώνουν πράγματα ακόμα και ως παιδιά. Άλλοι άνθρωποι συχνά τους αντιλαμβάνονται ως "διαφορετικούς". Τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι ίδια σε όσους πάσχουν από σύνδρομο Asperger.

Η ιδέα ότι κάθε πάσχων από Asperger είναι δυνητικά ιδιοφυία μπορεί να επιφέρει αδικαιολόγητη πίεση σε ένα παιδί που πάσχει από το σύνδρομο. Ο Luke Jackson, δεκατριάχρονος συγγραφέας που πάσχει από Asperger, παραπονιέται ότι βλέπει συνεχώς στην τηλεόραση για υπερδραστήριους αυτιστικούς που μπορούν να κάνουν πράγματα όπως το να παίζουν τέλεια πιάνο χωρίς να πάρουν μαθήματα, να σχεδιάσουν λεπτομερείς αναπαραστάσεις κτιρίων που είδαν μονάχα μια φορά ή να προσθέτουν αριθμούς στο μυαλό τους όπως έκανε ο "Άνθρωπος της Βροχής" (Rainman). «Βρίσκω καταθλιπτικά αυτά τα τηλεοπτικά προγράμματα», λέει. «Έχω όλη την παραξενιά και ιδιοτροπία αλλά καθόλου ιδιοφυία».

Πολλοί άνθρωποι που είναι ειδικοί στο σύνδρομο Asperger όπως οι Δρ. Teresa Bolick, Δρ. Tony Attwood και Dr. Dierdre Lovecky γράφουν σχετικά με τις θετικές όψεις του συνδρόμου Asperger χωρίς να εστιάζουν στην ιδέα της ιδιοφυίας. Ο Lovecky σημειώνει πως οι πάσχοντες από Asperger έχουν συχνά πολύ πλούσια λεξιλόγια, αναγνωρίζουν πρότυπα που οι άλλοι δεν μπορούν και ακολουθούν ιδέες παρά τις ενδείξεις εναντίον των ιδεών αυτών, επειδή δεν επηρεάζονται εύκολα από τις γνώμες των άλλων. Η ικανότητά τους να εστιάζουν σε λεπτομέρειες και η ανικανότητά τους να δουν τη συνολική εικόνα σημαίνει ότι συχνά μπορούν να καταλήξουν σε λύσεις προβλημάτων που κάποιοι άλλοι τις είχαν παραβλέψει. Τους αρέσει συχνά να περνούν πολλές ώρες σε εργαστήρια ή μπροστά από οθόνες υπολογιστών γιατί δεν τους πειράζει να είναι μόνοι τους. Όλα αυτά τους δίνουν τη δυνατότητα να κάνουν τρομαχτικές συνεισφορές στη δουλειά ή στο σχολικό περιβάλλον. Η συγγραφέας Patricia Bashe τονίζει ότι οι άνθρωποι συχνά θαυμάζουν όσους μπορούν να δουλεύουν ανεξάρτητοι. Γράφει ότι, η κοινωνία μας εξυμνεί το άτομο που κάνει αυτό που πιστεύει ότι είναι σωστό και βαδίζει το δρόμο του.

Οι έχοντες Asperger βλέπουν τον κόσμο διαφορετικά απ' ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, λόγω των ασυνήθιστων αντιδράσεών τους σε ερεθίσματα όπως το φως και ο ήχος. Μπορούν να κατανοήσουν πολλαπλά επίπεδα σημασίας λέξεων και να εφεύρουν υπέροχα ευφυολογήματα. Κάποιοι ειδικοί τους θεωρούν ιδανικούς για φίλους. Συχνότατα δεν διακατέχονται από σεξιστικά ή ρατσιστικά αισθήματα. Δεν χειραγωγούν τους ανθρώπους αλλά μιλούν με ειλικρίνεια και γνησιότητα. Τους αρέσει να λένε την αλήθεια και είναι στη φύση τους να μην μπορούν να υποδυθούν ή να δράσουν μυστικά. Ως υπάλληλοι είναι εντελώς αξιόπιστοι και ακολουθούν τους κανόνες της δουλειάς.

Οι γονείς που έχουν μεγαλώσει με επιτυχία παιδιά που έχουν Asperger συχνά συμβουλεύουν άλλους γονείς να μην τα παρατάνε και να μη χάνουνε το κουράγιο τους με τα παιδιά αυτά. Ένα τέτοιο παιδί που δέχεται καλή βοήθεια και υπηρεσίες από συνειδητοποιημένους ειδικούς μπορεί να οδηγηθεί σε μια πολύ καλή ζωή. Και το καλό δεν έχει να κάνει αναγκαστικά με την ιδιοφυία αλλά με την καθημερινή αγάπη και το μοίρασμα μέσα σε μια οικογενειακή ζωή.

Στην εποχή των tablet pc, των βιντεοπαιχνιδιών και της εικονικής πραγματικότητας, ίσως να φαίνεται αναχρονιστικό να συμβουλεύει κανείς τα παιδιά για τα καλά του διαβάσματος. Είναι ευρέως γνωστό ότι το διάβασμα για ποικίλους λόγους και με πολλούς τρόπους μπορεί να είναι εξαιρετικά ωφέλιμο για την διαπαιδαγώγηση των νέων, προκαλεί όμως ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση το γεγονός ότι γενικότερα τα βιβλία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη ζωή μας και ακόμα περισσότερο να αποτελέσουν μια μορφή εναλλακτικής θεραπείας για ψυχολογικά προβλήματα.

Πρόκειται για την ‘Βιβλιοθεραπεία’, ή Bibliotherapy στην αρχική αγγλική της ονομασία που προέρχεται από την ελληνική λέξη ‘βιβλίο’, η οποία χρησιμοποιεί βιβλία για να αντιμετωπίσει μια ποικιλία ψυχολογικών προβλημάτων. Υπάρχει μια βασική διάκριση που πρέπει να γίνει μεταξύ της βιβλιοθεραπείας η οποία χρησιμοποιεί βιβλία του τύπου της αυτό-βοήθειας και της βιβλιοθεραπείας που προσπαθεί να θεραπεύσει πιο έμμεσα βάζοντας τους ανθρώπους να διαβάσουν άλλους τύπους βιβλίων όπως μυθιστορήματα, ή άλλα βιβλία, το περιεχόμενο των οποίων θεωρείται ότι μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικές μεταμορφώσεις. Έχουν διεξαχθεί πολλές επιστημονικές έρευνες μετά το τέλος της δεκαετίας του 1970 που παρέχουν πειστήρια για τα θετικά αποτελέσματα της βιβλιοθεραπείας στη νοητική υγεία.

Βιβλία για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης των διεθνών φοιτητών

Μια έρευνα που έγινε το 2010 και που είχε ως στόχο Ιάπωνες φοιτητές σε Αμερικάνικα πανεπιστήμια έδειξε σημαντικές βελτιώσεις στην κατάθλιψη και στο άγχος που σχετιζόταν με τη διαμονή και φοίτηση μακριά από την Ιαπωνία σε άτομα που είχαν διαβάσει ένα θεραπευτικό βιβλίο αυτό-βοήθειας σχετικό με την αποδοχή και την συγκατάθεση. Οι επιστήμονες κατέληξαν ότι για την περίπτωση των Ιαπώνων φοιτητών η βιβλιοθεραπεία ήταν υπεύθυνη για μια γενική βελτίωση της ψυχικής υγείας και της ψυχολογικής ευελιξίας.

Βιβλιοθεραπεία για παιδιά

Αρκετά νωρίτερα, το 1983, ο Robert Douglas Ray και ο Donavon D. Lumpkin παρουσίασαν μια σημαντική έρευνα που σχετιζόταν με τη χρήση της βιβλιοθεραπείας για νηπιαγωγεία. Η διαδικασία περιλάμβανε την ανάγνωση από δασκάλους, την επαναδιατύπωση των ιστοριών από τα παιδιά και μια σειρά από δραστηριότητες που ακολουθούσαν τις προαναφερθείσες. Οι ερευνητές μέτρησαν τα αποτελέσματα της βιβλιοθεραπείας στην αντίληψη του εαυτού που είχαν τα παιδιά και στην αμεσότητα του διαβάσματος που απέκτησαν και το συμπέρασμά τους ήταν πως είχε εξαιρετικά θετική επίδραση στις αντιλήψεις και στα κατορθώματα των μικρών μαθητών.

Αποτελέσματα σε καταθλιπτικούς ενήλικες μεγάλης ηλικίας

Μια έρευνα του 2011 χρησιμοποίησε βιβλιοθεραπεία για να θεραπεύσει μεγάλης ηλικίας ενήλικες που έπασχαν από υποουδική κατάθλιψη (δηλαδή την κατάθλιψη που βρίσκεται ακριβώς κάτω από το σημείο που θα την καθιστούσε διακριτή). Η έρευνα κατέληξε στο ότι δεν υπήρχαν σημαντικά θετικά αποτελέσματα και πως η θεραπευτική αυτή μέθοδος πιθανόν να είναι πιο αποτελεσματική σε άτομα με υψηλότερη παρορμητικότητα.

Βιβλία για τη ζωή

Εκτός από τις γνωσιακά συμπεριφορικές χρήσεις της βιβλιοθεραπείας, βιβλιόφιλοι και λογοτέχνες έχουν αρχίσει να παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους δρώντας στα περιθώρια του επιστημονικού κόσμου. Στο Λονδίνο, μια ομάδα από συγγραφείς ξεκίνησαν μια προσπάθεια που ονομάζουν ‘School of Life’ (Σχολείο της Ζωής), όπου προσφέρουν ‘συνταγές’ βιβλιοθεραπείας προσαρμοσμένες στις ατομικές ανάγκες των πελατών τους. Αν και αυτού του είδους η βιβλιοθεραπεία φαίνεται να γίνεται της μόδας, δεν υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που να προσπαθούν να διερευνήσουν το κατά πόσον ενδεχόμενοι δολοφόνοι θα μπορούσαν να αποθαρρυνθούν εάν διάβαζαν το ‘Έγκλημα και Τιμωρία’.

Την ώρα που η βιβλιοθεραπεία φαίνεται να υπόσχεται πολλά για τη θεραπεία ψυχολογικών προβλημάτων, είναι αναγκαίο να υπάρξουν περισσότερες σύγχρονες ελεγχόμενες μελέτες και να γραφτούν περισσότερα εξειδικευμένα κείμενα ώστε να την καθιερώσουν ως μια καθαρή θεραπευτική εναλλακτική λύση για μια ποικιλία ψυχολογικών προβλημάτων. Στο μεταξύ, αν και δεν υπάρχει επαρκής επιστημονικός λόγος για να το εξηγήσει, φαίνεται ότι είναι υγιές να απολαύσει απλώς κάποιος ένα καλό βιβλίο που σπάει εκείνες τις παγωμένες θάλασσες μέσα στην ψυχή μας, όπως θα το έθετε και ο Kafka.

Πρόσθετες βιβλιογραφικές πηγές:

Το όνειρο του να ζήσει κανείς για πάντα είναι ένα από τα παλιότερα της ανθρωπότητας, κάτι που είναι εμφανές σε ήρωες που αποτελούν το επίκεντρο μύθων, λογοτεχνικών έργων και ταινιών. Από τον Τιθωνό, στον Dorian Gray και τον Highlander, το παρακάτω άρθρο παρουσιάζει μερικούς από τους πιο διάσημους αθάνατους του πολιτισμού μας.

Peter Pan
Πρόκειται για το διάσημο αγόρι που ποτέ δεν μεγαλώνει και δεν γερνάει. Χοροπηδάει από δω κι από κει με νεράιδες και παλεύει με μονόχειρες πειρατές στο μαγικό νησί της Χώρας του Ποτέ.

Δράκουλας
Εάν θέλετε απεγνωσμένα να ζήσετε για πάντα, θα μπορούσατε να προσπαθήσετε να σας δαγκώσει ο Δράκουλας ή κάποιος από τους βρικόλακες υφιστάμενούς του. Αλλά σ’ αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να εγκαταλείψετε τα καλά ρεστοράν και να υιοθετήσετε πιο ακραίες συνήθειες όπως το να πίνετε φρέσκο αίμα, να αποφεύγετε το ηλιόφως και να αναπαύεστε σε φέρετρο.

Lazarus Long
Είναι φανταστικός χαρακτήρας σε νουβέλες επιστημονικής φαντασίας του Robert Heinlein. Η ζωή του είναι το αποτέλεσμα ενός πειράματος επιλεκτικής γονιμοποίησης που είχε διεξαχθεί από το ίδρυμα Ira Howard Foundation. Ο Λάζαρος, που το αρχικό του όνομα ήταν Woodrow Wilson Smith, καταλήγει να ζήσει μέχρι και 2.000 χρόνια, ταξιδεύει σε μακρινούς πλανήτες, ακόμα και στον χρόνο και κάνει οποιαδήποτε δουλειά μπορεί να φανταστεί κανείς, από γιατρός μέχρι σκλάβος

Nicolas Flamel
Στο επεισόδιο «Ο Harry Potter και η Φιλοσοφική Λίθος» ο Nicolas Flamel είναι καλός φίλος του διευθυντή της Μαγικής Σχολής του Hogwarts, του Albus Dumbledore. Ο χαρακτήρας αυτός βασίστηκε στην πραγματική ιστορία ενός Γάλλου αλχημιστή του 15ου αιώνα που ο θρύλος τον θέλει να έχει κατασκευάσει επιτυχώς τη φιλοσοφική λίθο, ένα μυθικό ελιξίριο που μετατρέπει τα μέταλλα σε χρυσό και χαρίζει την αιώνια ζωή.

Τιθωνός
Όταν η ελληνίδα θεά Ηώς (Αυγή) ζήτησε στον Δία να δωρίσει στον αγαπημένο της, τον Τιθωνό, την αιώνια ζωή, ξέχασε να του ζητήσει να του χαρίσει και την αιώνια νεότητα. Έτσι, ο Τιθωνός ζει για πάντα, αλλά γίνεται γέρος και αδύναμος και εκλιπαρεί να πεθάνει. Σύμφωνα με κάποιες ιστορίες, τελικά ο Τιθωνός έγινε ακρίδα.

Dorian Gray
Ο χαρακτήρας αυτός του Oscar Wilde παραμένει νέος και ωραίος καθώς όμως γερνάει το πορτρέτο του. Σταδιακά γίνεται όλο και πιο διεφθαρμένος, αλλά τα εγκλήματά του και η πραγματική του ηλικία φαίνονται μονάχα στο πρόσωπο του πίνακα που γίνεται όλο και πιο τερατώδες και σταφιδιασμένο.

Highlander
Στην ταινία του 1986 «Highlander, ο Connor MacLeod είναι μέλος των αθανάτων, μιας μυστηριώδους φυλής που πεθαίνουν μονάχα όταν αποκεφαλίζονται. Οι αθάνατοι θα πρέπει να πολεμήσουν ο ένας τον άλλον μέχρι που να απομείνει μονάχα ένας για να διεκδικήσει το βραβείο: τη θνησιμότητα και τη δυνατότητα να πεθάνει όπως οποιοσδήποτε άλλος.

Ιππότης του Αγίου Δισκοπότηρου
Ένας ιππότης της Πρώτης Σταυροφορίας που, σύμφωνα με την ταινία «Indiana Jones και η τελευταία Σταυροφορία» έχει ως αποστολή να φυλάει το Άγιο Δισκοπότηρο (Γκράαλ), ένα σκεύος που χαρίζει αιώνια ζωή σε όποιον πιει από αυτό. Όταν ο Indiana επιλέγει να διαφυλάξει το Γκράαλ από μια σωρεία απατεώνων, ο ιππότης τον προειδοποιεί ότι δεν μπορεί να το πάρει έξω από το ναό, διότι αυτό είναι το τίμημα της αθανασίας.

Μαθουσάλας
Είναι ο γηραιότερος άνθρωπος που η ηλικία του αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη της Βίβλου. Είναι παππούς του Νώε που φημολογείται ότι είχε φτιάξει την Κιβωτό. Ο Μαθουσάλας έγινε πατέρας στα 187 του χρόνια, έζησε μέχρι τα 969 χρόνια και πέθανε την ημέρα που εμφανίστηκε η Μεγάλη Πλημμύρα.

Arwen
Μια κοπέλα που ήταν κατά το ήμισυ ξωτικό, που στον «Άρχοντα των Δακτυλιδιών» του J.R.R. Tolkien απαρνείται την αιώνια ζωή για να παντρευτεί τον θνητό αγαπημένο της, Aragorn, άνθρωπο θεό του Gondor. Η Arwen πεθαίνει λίγο μετά από τον Aragorn, στην ώριμη ηλικία των 2.901 χρόνων.

Καθώς οι μέρες πλησίαζαν προς την 21η Δεκεμβρίου του 2012, οι προφήτες σε όλον τον κόσμο προειδοποιούσαν ότι μας έχει μείνει πολύ λίγος χρόνος ζωής πριν την ολοσχερή καταστροφή μας. Το παρακάτω άρθρο αναπτύσσει κάποια από τα σενάρια που είχαν προταθεί σχετικά με την επερχόμενη μεγάλη καταστροφή. Γνωρίζουμε πλέον ότι ο κόσμος έχει παραμείνει στη θέση του, τουλάχιστον αυτός, γιατί ο μικρόκοσμός μας και ιδιαίτερα ο ελληνικός, καθημερινά απειλείται ολοένα και περισσότερο.
Ας δούμε όμως παρακάτω, από ποιες καταστροφικές προβλέψεις γλυτώσαμε, έστω και προσωρινά. Το άρθρο που θα διαβάσετε είχε γραφτεί πριν την 21η Δεκεμβρίου του 2012.

Υπάρχουν πολλές θεωρίες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο σχετικά με το πώς θα τελειώσει ο κόσμος τη χρονιά που μόλις τώρα μπαίνει. Η πιο δημοφιλής είναι αυτή που αφορά την πρόβλεψη των Μάγια πριν από 1,300 χρόνια. Σύμφωνα με το Ημερολόγιο Μακράς Μέτρησης (Long Count Calendar) των Μάγια, η 21η Δεκεμβρίου θα σηματοδοτήσει το τέλος ενός b’ak’tun, που είναι ένας κύκλος 144,000 ημερών. Το b’ak’tun που θα τελειώσει στις 21 Δεκεμβρίου είναι ο 13ος κύκλος, αριθμός που έδωσε αφορμή για όλες τις προβλέψεις περί αποκάλυψης. Η αλήθεια είναι ότι οι Μάγια δεν προέβλεψαν ποτέ κατακλυσμούς. Το τέλος του Ημερολογίου Μακράς Μέτρησης ήταν απλώς μια μέτρηση του χρόνου για τους αρχαίους Μάγια. Φραγκισκανοί ιεραπόστολοι ήταν αυτοί οι οποίοι στην πραγματικότητα προσάρμοσαν την ερμηνεία για το τέλος του κόσμου στο τέλος του 13ου b’ak’tun.

Ένα άλλο σενάριο για την καταστροφή του κόσμου το 2012 σχετίζεται με ένα υπερ-ηφαίστειο που θα εκραγεί και θα σκοτώσει όλη τη ζωή στον πλανήτη. Τα υπερ-ηφαίστεια είναι ικανά να εκτοξεύσουν χιλιάδες φορές περισσότερο μάγμα και στάχτη απ’ ότι τα κανονικά ηφαίστεια. Μια έκρηξη ενός υπερ-ηφαιστείου θα μπορούσε να εξαφανίσει εκατομμύρια ανθρώπους και να καλύψει το ηλιακό φως λόγω της στάχτης. Η μεγαλύτερη έκρηξη ενός τέτοιου ηφαιστείου είχε γίνει πριν από 74,000 χρόνια στη Σουμάτρα. Η έκρηξη του βουνού Toba απελευθέρωσε 700 κυβικά μίλια μάγματος και ένα παχύ στρώμα στάχτης που κάλυψε όλη τη Νότια Ασία.

Σήμερα υπάρχουν δεκάδες υπερ-ηφαίστεια, τα περισσότερα εκ των οποίων βρίσκονται στον πυθμένα της θάλασσας, αλλά ερευνητές συμφωνούν ότι οι πιθανότητες για μια υπερ-έκρηξη τη χρονιά που μας έρχεται είναι μηδαμινές. Οι γεωλόγοι θεωρούν ότι συμβαίνει μια τεράστια έκρηξη κάθε 700,000 χρόνια περίπου και δεν υπάρχει κάποια ένδειξη που να υποδηλώνει ότι θα έπρεπε να περιμένουμε σύντομα μια τέτοια μεγάλη έκρηξη.

Κάποια πιο δημοφιλή σενάρια καταστροφής του κόσμου εμπλέκουν αστρονομικά φαινόμενα. Οι θεωρίες έχουν γίνει τόσο διαδεδομένες που η NASA έχει καταναλώσει πάρα πολύ χρόνο για να τις διαψεύδει και να διαβεβαιώνει τον κόσμο ότι ένας ατίθασος πλανήτης, μια μαύρη τρύπα ή ένας υπερκαινοφανής αστέρας δεν πρόκειται να διαλύσει τον πλανήτη μας σε θρύψαλα. Σύμφωνα με μια θεωρία, ένας μυστηριώδης πλανήτης Χ ή Νιμπίρου θα συγκρουστεί με τη Γη το 2012. Αυτή η θεωρία ανασκευάστηκε εύκολα διότι δεν υπάρχει πλανήτης Νιμπίρου, αλλιώς η NASA θα τον είχε δει εδώ και πολλά χρόνια. Παρομοίως, δεν υπάρχει απολύτως καμία πιθανότητα για το ότι μια κοσμική ευθυγράμμιση μεταξύ της Γης, του Ήλιου, της Μαύρης Τρύπας του Γαλαξία και της σκοτεινής κοσμικής σκόνης θα στείλει τη Γη κατευθείαν μέσα στο κέντρο της μαύρης τρύπας. Το κέντρο του γαλαξία μας είναι 165 τετράκις εκατομμύρια μίλια μακριά από τη Γη, κάτι που είναι ένα πολύ μακρύ ταξίδι για να κάνουμε.

Και τι γίνεται με την περίπτωση του υπερκαινοφανή αστέρα που θα εκραγεί τον ερχόμενο Δεκέμβριο; Σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση του Francis Reddy από το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA, δεν υπάρχει κανένα απειλητικό άστρο αρκετά κοντά στη Γη ώστε να τη βλάψει. «Οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι, κατά μέσο όρο, περίπου ένας ή δύο υπερκαινοφανείς αστέρες εκρήγνυνται κάθε αιώνα στο γαλαξία μας» λέει ο Reddy. «Αλλά για να υποστεί βλάβη το στρώμα όζοντος της Γης λόγω ενός υπερκαινοφανούς αστέρα, η έκρηξη θα πρέπει να συμβεί σε απόσταση μικρότερη των 50 ετών φωτός.»

Μια θεωρία καταστροφής που κατά κάποιον τρόπο βασίζεται στην επιστήμη εμπλέκει τον Ήλιο του δικού μας ηλιακού συστήματος. Καταστροφολόγοι ισχυρίζονται ότι μια μαζική ηλιακή έκρηξη θα κάψει τον επόμενο χρόνο τη Γη. Ενώ είναι αλήθεια το ότι ο Ήλιος θα έχει περισσότερες ηλιακές αναλαμπές καθώς τελειώνει το 2012 και αρχίζει το 2013 αυτό δε σημαίνει και ότι πλησιάζει η Αποκάλυψη. Φυσιολογικά ο Ήλιος διέρχεται κύκλων δραστηριότητας και ηρεμίας που διαρκούν 11 χρόνια. Η επερχόμενη κορύφωση της ηλιακής δραστηριότητας αναμένεται να συμβεί το 2013 αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι ηλιακές καταιγίδες θα σημάνουν το τέλος της ζωής στη Γη. Οι άνθρωποι θα έπρεπε να ανησυχούν για τις καταιγίδες αυτές επειδή είναι επικίνδυνες για τις ηλεκτρονικές συσκευές στον πλανήτη αλλά οι βιομηχανίες μπορούν να προετοιμαστούν κατάλληλα και οι κυβερνητικές υπηρεσίες να προειδοποιήσουν για μια επερχόμενη τέτοια ηλιακή καταιγίδα.

Μια άλλη, τέλος, θεωρία για την ημέρα της κρίσης είναι αυτή που θέλει του μαγνητικούς πόλους να αντιστρέφονται. Όσοι πιστεύουν τη συγκεκριμένη θεωρία εκτιμούν ότι το μαγνητικό πεδίο της Γης θα αντιστραφεί τον ερχόμενο χρόνο και θα καταστραφεί η ζωή στον πλανήτη καθώς θα αρθεί το φράγμα του μαγνητικού πεδίου και η ζωή θα εκτεθεί σε επικίνδυνη ακτινοβολία από το διάστημα. Σύμφωνα με τη NASA ο πλανήτης μας έχει επιζήσει από αντιστροφές του μαγνητικού πεδίου που είχαν συμβεί στο παρελθόν και αυτό χωρίς ούτε μία γρατζουνιά. Οι αναστροφές συμβαίνουν κάθε 200,000 με 300,000 χρόνια και διαρκούν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια, δεν γίνονται μέσα σε έναν χρόνο.

Σε τελευταία ανάλυση τα σενάρια για την ημέρα της κρίσης είναι μόνο θεωρίες. Το 2012 θα έρθει και θα περάσει και όσοι πιστεύουν ότι θα έρθει το τέλος του κόσμου θα πρέπει να σκεφτούν νέες θεωρίες για την τελική καταστροφή που θα επέλθει το 2013.

Μεταξύ των ανθρώπων που βρίσκονται σε ηλικία 65 ετών και άνω, οι πτώσεις είναι η πρωταρχική αιτία μη θανάσιμων τραυματισμών και εισαγωγών σε νοσοκομείο. Εκτιμάται ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο των ενηλίκων που είναι πάνω από 65 ετών έχουν τύχει σοβαρών πτώσεων στη ζωή τους. Η αιτία των πτώσεων στους ηλικιωμένους είναι συχνά πολύ-παραγοντική και δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αιτία για την πλειοψηφία των περιπτώσεων. Συχνά ωστόσο ενοχοποιείται το σύστημα ισορροπίας, ως ένα σύστημα ενοποίησης πληροφοριών που προέρχονται από πολλές πηγές: όραση, σήματα από την παρεγκεφαλίδα, αισθήσεις των αρθρώσεων και ακόμα, βασικά σπονδυλικά αντανακλαστικά.

Μια νέα έρευνα από το Κέντρο Μελέτης Βάδισης του Πανεπιστημίου Temple βρήκε ότι η Yoga βοηθάει την ισορροπία και τη σταθερότητα και μειώνει αποτελεσματικά την πιθανότητα για σοβαρές πτώσεις στους ηλικιωμένους. Ο Δρ. Jinsup Song και ο συνεργάτες του στο Σχολείο Ποδιατρικής Ιατρικής (School of Podiatric Medicine) και το Κολλέγιο Επαγγελμάτων Υγείας (College of Health Professions) μελέτησαν τα αποτελέσματα ενός συγκεκριμένου προγράμματος Iyengar Yoga σε 24 εθελοντές, που ήταν γυναίκες ηλικίας άνω των 65 ετών.

Μετά από την ολοκλήρωση του προγράμματος που διαρκούσε εννέα βδομάδες όλοι οι συμμετέχοντες ανέφεραν αύξηση της ταχύτητας στο δρασκέλισμα, βελτίωση στη στήριξη στο ένα πόδι και σιγουριά στη βάδιση και ισορροπία, καθώς επίσης αυξημένη ελαστικότητα στα κάτω άκρα. Επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες έγιναν πολύ καλύτεροι στο να ανακατανέμουν την πίεση μέσω των πατουσών των ποδιών τους.

Κάποιοι συμμετέχοντες ανέφεραν ακόμα βελτίωση στα συμπτώματα πόνου που είχαν, κάτι που επετεύχθη με τη μείωση στη φόρτιση των αρθρώσεων που έπασχαν από αρθρίτιδα. Επίσης, η έρευνα βρήκε ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν μια πιο οπτιμιστική, εστιασμένη και πλήρη στόχων, αντιμετώπιση της ζωής. Για τους ηλικιωμένους αυτό σημαίνει μια πολύ βελτιωμένη αυτοπεποίθηση στην εξισορρόπησή τους και στην αύξηση της κινητικότητάς τους, κάτι που με τη σειρά του βοηθάει στην πρόληψη των πτώσεων.

Ίσως αυτό που δείχνει η έρευνα να είναι ότι οι πτώσεις στους ηλικιωμένους οφείλονται στο γεγονός ότι σταματούν να χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς που υποστηρίζουν την ισορροπία, κάτι που μπορεί σε μεγάλο βαθμό να προαχθεί μέσα από κατάλληλα διαμορφωμένα προγράμματα.

Όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν κάποια φαινόμενα τα οποία μπορούν να περιγραφούν με τον όρο θρησκεία. Είναι δύσκολο να κατανοήσουμε γιατί η θρησκεία έχει διεισδύσει τόσο πολύ στην ανθρώπινη κουλτούρα. Μερικές θεωρίες αναφέρουν ότι η θρησκεία είναι ένα παραπροϊόν της εξέλιξης αλλά παρόλα αυτά κανένα άλλο ζωικό είδος δεν έχει αναπτύξει κάτι το οποίο θα μπορούσε - έστω και προσεγγιστικά - να παρομοιαστεί με αυτό που χαρακτηρίζεται από την ανθρωπολογία ως θρησκεία.

Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα πιο κοινωνικά ζώα, οι άνθρωποι είναι αρκετά καλοί στο να δημιουργούν και να διατηρούν σχέσεις με ‘οντότητες' πέραν της υλικής υπόστασης. Από την παιδική ηλικία οι άνθρωποι είναι ικανοί στο να δημιουργούν μακροχρόνιες, σταθερές και σημαντικές κοινωνικές σχέσεις με φανταστικούς χαρακτήρες, φανταστικούς φίλους και υπερήρωες. Επομένως, δεν είναι δύσκολο για τον άνθρωπο να φανταστεί έναν θεό που, αν και αόρατος και άυλος, είναι με κάποιον τρόπο παρών στην ζωή του. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις στηρίζονται σε σιωπηρές παραδοχές και όταν οι άνθρωποι δηλώσουν την πίστη τους σε κάποια συγκεκριμένη πεποίθηση, αποδέχονται ισχυρισμούς για τους οποίους δεν υπάρχει καμία απόδειξη. Σε αντίθεση με τις συνειδητές πεποιθήσεις, οι οποίες διαφέρουν σημαντικά από παράδοση σε παράδοση, αυτού του είδους οι σιωπηρές παραδοχές σχετικά με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιες σε όλες τις θρησκείες.

Οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία των θρησκευτικών γνώσεων μπορούν να μελετηθούν με την χρήση σύγχρονων τεχνικών νευροαπεικόνισης. Έγιναν πειράματα ώστε να βρεθούν τα ψυχολογικά στοιχεία που υπόκεινται των θρησκευτικών πεποιθήσεων και να εκτιμηθεί η νευρολογική τους βάση. Αυτές οι μελέτες υποστηρίζουν την άποψη ότι δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη περιοχή στον ανθρώπινο εγκέφαλο για την θρησκεία. Η θρησκευτικότητα είναι ενσωματωμένοι στις γνωστικές μας διεργασίες και χρησιμοποιεί τα ίδια εγκεφαλικά δίκτυα που χρησιμοποιούνται στις διάφορες κοινωνικές και συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις. Η κατανόηση της θρησκείας πιθανότατα διαμορφώθηκε ως ένας μοναδικός συνδυασμός αρκετών και εξελικτικά σημαντικών γνωστικών διαδικασιών. Οι άνθρωποι τείνουν προς την θρησκευτική πίστη εξαιτίας αυτών των ιδιαιτεροτήτων. Επομένως, η θρησκευτική σκέψη φαίνεται πως είναι ο δρόμος της μικρότερης αντίστασης για τα γνωστικά μας συστήματα και είναι μια συνέπεια του να έχουμε ένα απολύτως ανθρώπινο είδος εγκεφάλου.

Αντιθέτως, ο ανθρώπινος εγκέφαλος κατανοεί δυσκολότερα την αθεΐα, η οποία είναι γενικότερα το αποτέλεσμα μιας εσκεμμένης προσπάθειας ενάντια στις φυσικές γνωστικές μας διαθέσεις και συνεπώς μια ιδεολογία που διαδίδεται πιο δύσκολα. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι παρόλο που η αθεΐα είναι πιο ελκυστική εξαιτίας της λογικής που την διέπει, έχει λίγους οπαδούς.

Ενδεχομένως η ικανότητα για θρησκευτική σκέψη, και όχι κάποια συγκεκριμένη θρησκεία στο τωρινό κοινωνικοπολιτικό της πλαίσιο, να παρείχε κάποια χρήσιμα οφέλη στους προγόνους μας κατά την διάρκεια της εξέλιξης. Η θρησκεία μπορεί να προκαλέσει ποικίλα και έντονα συναισθήματα, τα οποία μπορούν πλέον να μελετηθούν πειραματικά. Οι νευροεπιστήμες προσπαθούν να παράσχουν κάποιες πρακτικές εξηγήσεις όσον αφορά το σύνθετο φαινόμενο το οποίο ονομάζεται θρησκεία, η οποία συνεχίζει να κυριαρχεί τόσο στις προσωπικές όσο και στις πολιτικές απόψεις της σύγχρονης κοινωνίας και είναι σχεδόν απίθανο ότι η όποια κατανόηση των αιτίων για την θρησκευτική πίστη στον άνθρωπο θα υπονομεύσει την επίδραση της θρησκείας στη ζωή μας.

Λίγοι ήχοι μπορούν να επιταχύνουν το σφυγμό τόσο, όσο ο κρότος της μπίλιας της ρουλέτας καθώς πέφτει. Περιουσίες μπορούν να κερδιστούν η να χαθούν καθώς σταθεροποιείται στην αριθμημένη της κόγχη. Ο Michael Franklin νομίζει ότι ίσως μπορεί να ισχυριστεί το αδύνατο. Με πάνω από χίλιες δοκιμές, φαίνεται ότι βρήκε τον τρόπο να προβλέψει, με ορθότητα ελαφρώς μεγαλύτερη από την τυχαία εικασία, εάν η μπίλια θα πέσει στο κόκκινο ή στο μαύρο. Δεν θα βρείτε μαγικά ραβδιά η κρυστάλλινες σφαίρες να βοηθούν τον Franklin. Ούτε και χειρίζεται τις δυνάμεις του αυτές μέσα από μια ομιχλώδη σκηνή με σιρίτια και μυστήρια αρώματα. Εργάζεται σε ένα εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στη Santa Barbara.

Ανήκει σε μια μικρή ομάδα ψυχολόγων που ερευνούν την πρόγνωση, τη δυνατότητα να προλέγει κανείς το μέλλον. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κάποιοι από την ομάδα, συμπεριλαμβανομένου του Franklin, έχουν βγάλει θετικά αποτελέσματα. «Θέλω ακόμα να δω ότι μπορώ πραγματικά να κερδίσω λεφτά με αυτό» λέει ο Franklin, που βαθμολογεί την εμπιστοσύνη του στα δεδομένα με 7,5 βαθμούς στους 10. «Ως επιστήμων, πρέπει να είμαι αγνωστικιστής».

Εάν η πρόβλεψη προκύψει να είναι πραγματική, θα ταρακουνήσει τα θεμέλια της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Λίγοι είναι οι επιστήμονες που θα στοιχημάτιζαν γι’ αυτήν την έκβαση ωστόσο. Οι περισσότεροι περιμένουν ότι τα αινιγματικά αποτελέσματα θα αρχίσουν να εξατμίζονται καθώς άλλοι θα επιχειρούν να επαναλάβουν τα πειράματα. Ακόμα κι έτσι, αυτό θα μπορούσε να αλλάξει την επιστήμη με τον τρόπο που την ξέρουμε. Ο Franklin και οι συνεργάτες του χρησιμοποιούν όλοι καθιερωμένες ερευνητικές μεθόδους που συνήθως δεν αμφισβητούνται. Εάν τέτοιες μέθοδοι μπορούν να οδηγήσουν σεβαστούς επιστήμονες σε τέτοια σημαντικά λάθη, πόσες άλλες έρευνες θα μπορούσαν παρομοίως να ακυρωθούν;

Μια κοντινότερη ματιά

Παρά τον εκτεταμένο σκεπτικισμό από τους επιστήμονες της κυρίαρχης τάσης, οι μελέτες για πρόβλεψη και άλλες μορφές εξωαισθητήριας αντίληψης έχουν μακριά ιστορία. Στη δεκαετία του 1940 είχαν να κάνουν με το μάντεμα καρτών, το 1980 με την δυνατότητα επίδρασης σε γεννήτριες τυχαίων αριθμών και την τελευταία δεκαετία με το επονομαζόμενο ‘προαίσθημα’, στο οποίο οι εθελοντές εμφάνιζαν αλλαγές στην αγωγιμότητα του δέρματός τους λίγο πριν δουν εικόνες που προκαλούν ταραχή. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, ανεξάρτητοι ερευνητές απέτυχαν να επαναλάβουν τα αρχικά αποτελέσματα, καταλήγοντας τελικά στο ότι επρόκειτο για ελαττωματικές πειραματικές διαδικασίες ή για συμπτώσεις.

Εν τούτοις, μόλις πριν από έναν χρόνο ακόμα και οι σκεπτικιστές έπρεπε να δουν το θέμα πιο προσεκτικά όταν ο Daryl Bem, αξιοσέβαστος ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Cornell στη Νέα Υόρκη, ανέφερε κάποια θετικά αποτελέσματα στο περιοδικό Journal of Personality and Social Psychology. «Όταν ο Daryl Bem μιλάει, εμείς ακούμε,» λέει ο Jeff Galak του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon στο Pittsburgh της Pennsylvania.

Η ελκυστικότητα της δουλειάς του Bem βασίζεται στο ότι χρησιμοποίησε αποδεκτά ψυχολογικά πειράματα, αλλά με έναν ελιγμό. Αμέτρητες έρευνες, για παράδειγμα, έδειξαν ότι η αντιγραφή μιας λίστας από λέξεις είναι ένας τρόπος για να τις θυμηθεί κανείς πιο εύκολα αργότερα. Ο Bem κατά κάποιον τρόπο αντέστρεψε τη σειρά των δύο γεγονότων. Τα υποκείμενα του πειράματός του είδαν τη λίστα για σύντομο χρονικό διάστημα και ελέγχθηκαν για την αρχική ανάκλησή τους. Στη συνέχεια τους δόθηκε μια μικρότερη, τυχαία συλλογή από λέξεις που άνηκαν στην ίδια λίστα, για την οποία τους ζητήθηκε να δακτυλογραφήσουν τις λέξεις και να τις απομνημονεύσουν. Με έκπληξη παρατηρήθηκε πως ήταν πιο πιθανό να έχουν θυμηθεί τις λέξεις αυτές κατά τη διάρκεια του αρχικού τεστ μνήμης, πριν καν δουν τη λίστα. Η διαφορά μεταξύ των δύο συνόλων από λέξεις ήταν ελαφριά, μόλις 2.27 τοις εκατό, αλλά στατιστικώς σημαντική.

Ένα άλλο από τα πειράματα του Bem εστιάστηκε σε ένα ψυχολογικό φαινόμενο που είναι γνωστό ως εξοικείωση (habituation). Εάν ζητείται στους εθελοντές να επιλέξουν μεταξύ δύο παρομοίων εικόνων, θα τείνουν να προτιμήσουν μια εικόνα που είχαν δει από πριν από μια εικόνα που δεν την έχουν ξαναδεί. Ξανά ο Bem αντέστρεψε τη σειρά, έδειξε στα υποκείμενα δύο νέες εικόνες και τους ζήτησε να επιλέξουν ποια από τις δύο τους άρεσε περισσότερο, πριν τους ξαναδείξει τη μία εκ των δύο εικόνων αμέσως μετά. Βρήκε ότι περίπου στο 54 τοις εκατό των περιπτώσεων, οι άνθρωποι προτίμησαν την εικόνα στην οποία θα κατέληγαν να δουν ξανά αμέσως μετά.

Εξέθεσε εννέα τέτοια πειράματα αντιστροφής χρονικής σειράς, σε οκτώ από τα οποία τα μεταγενέστερα γεγονότα εμφανίστηκε ότι επηρέασαν την προγενέστερη συμπεριφορά των ατόμων. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ λεπτές διαφορές, τυπικά κυμαίνονταν στο 2 με 4 τοις εκατό, αλλά οι στατιστικοί έλεγχοι που διεξήγαγε ο Bem έδειξαν ότι ήταν απίθανο να έχουν συμβεί κατά τύχη. Εάν τα λάμβανε κανείς υπόψη όλα μαζί, τα πειράματα υποδείκνυαν με ισχυρό τρόπο ότι οι άνθρωποι μπορούν πράγματι να «νιώσουν το μέλλον», κατέληξε ο Bem.

Μετά την εμφάνιση των μελετών του Bem, δύο ακόμα ερευνητές παρουσίασαν παρόμοια αποτελέσματα στο συνέδριο Towards a Science of Consciousness (Προς μια Επιστήμη της Συνείδησης) που έγινε στη Στοκχόλμη της Σουηδίας, τον Μάιο του 2011. Ο Franklin ήταν ένας από αυτούς. Ζήτησε στους εθελοντές να αναγνωρίσουν συγκεκριμένα πολύπλοκα γεωμετρικά σχήματα, κάποια από τα οποία θα χρησιμοποιούσαν για εξάσκηση λίγο αργότερα. Σε συμφωνία με τα αποτελέσματα του Bem, η επίδοσή τους στο πρώτο έργο φάνηκε να έχει επηρεαστεί από τα σχήματα που είδαν στη μεταγενέστερη διαδικασία της εξάσκησης.

Ο Franklin αναρωτήθηκε εάν θα μπορούσε να προσαρμόσει τη μέθοδό του για να κάνει πιο χρήσιμες προβλέψεις. Ας υποθέσουμε ότι η επιλογή των σχημάτων για την εξάσκηση καθοριζόταν από την περιστροφή ενός τροχού ρουλέτας, για παράδειγμα. Θα μπορούσε τότε να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα των δοκιμών του πειραματικού υποκειμένου για να προβλέψει εάν η μπίλια θα πέσει στο κόκκινο ή στο μαύρο.

«Εάν γνωρίζεις ποια συνθήκη εξάσκησης θα τους τύχει, τότε μπορείς να πεις Εντάξει, πρόκειται να προβλέψω ότι η περιστροφή της ρουλέτας θα βγάλει κόκκινο» λέει ο Franklin. Αρκετά σίγουρος, όταν προσπάθησε πραγματικά να το κάνει κατάφερε όντως να μαντέψει την κατάληξη της μπίλιας της ρουλέτας σε ένα άλλο δωμάτιο με ακρίβεια 57 τοις εκατό στις φορές που έγιναν οι δοκιμές, κάτι που θα ήταν αρκετό για να έχει ένα μικρό κέρδος εάν στοιχημάτιζε με κανονικά χρήματα σε ένα παιχνίδι.

Ο Dick Bierman, φυσικός και γνωσιακός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ στην Ολλανδία, στο μεταξύ, έδειξε στους εθελοντές μια κλασική οπτική πλάνη που είναι γνωστή ως ο κύβος του Necker. Πρόκειται για ένα δισδιάστατο σχέδιο ενός κύβου που η τρισδιάστατη αντιληπτική του εντύπωση εναλλάσσεται δείχνοντας προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Τα υποκείμενα έπρεπε να δηλώσουν ποια από τις δύο εναλλακτικές αντιλήψεις είχαν και πότε άλλαζε η αντίληψή τους.

Στη συνέχεια ο Bierman έδειξε σε κάθε εθελοντή ένα χρωματισμένο σχέδιο κύβου που αναμφίβολα παρίστανε μια από τις δύο αντιλήψεις, την προς τα πάνω ή την προς τα κάτω. Όσοι στη μεταγενέστερη χρωματισμένη απεικόνιση είδαν την προς τα πάνω εικόνα, αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο στο να αντιλαμβάνονται τον κύβο του Necker με την προς τα πάνω κατεύθυνση, το αντίστοιχο συνέβη και σε όσους επιδείχτηκε στη συνέχεια η προς τα κάτω κατεύθυνση στη χρωματιστή εικόνα. Όπως και με την έρευνα του Bem, η διαφορά ήταν ελαφριά, μόλις 3 τοις εκατό περίπου, αλλά ήταν απίθανο να έχει συμβεί από τύχη.

Με μια πρώτη ματιά, τα πειράματα αυτά φαίνεται να καταρρίπτουν την συμβατική έννοια της αιτίας και του αποτελέσματος. Θα μπορούσαν να σημαίνουν ότι τα προαισθήματα όντως μας λένε κάτι για το μέλλον. Ίσως να μπορούσαμε ακόμα και να «θυμηθούμε» τα αποτελέσματα της επόμενης κλήρωσης του λαχείου.

Κι όμως, κανένα από τα προαναφερθέντα δεν θα κατέρριπτε τους νόμους της φυσικής όπως τους γνωρίζουμε, εφόσον οι εξισώσεις της φυσικής είναι στην πλειονότητά τους «συμμετρικές στο χρόνο», σημειώνει ο Daniel Sheehan, φυσικός του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο San Diego. «Εάν επρόκειτο να πεις ότι το παρελθόν επιδρά στο παρόν, ο καθένας θα έλεγε εντάξει. Αλλά μπορείς επίσης να πεις ότι οι οριακές συνθήκες του μέλλοντος επηρεάζουν το παρόν,» λέει ο Sheehan, που οργάνωσε ένα συμπόσιο για την αντίστροφη αιτιότητα το 2011 για μια τοπική συνάντηση της Αμερικάνικης Ένωσης για την Προαγωγή της Επιστήμης (American Association for the Advancement of Science) στο San Diego. «Το μέλλον έχει μια ίση απόκριση στο παρόν όπως έχει το παρελθόν.»

Εμφάνιση ρωγμών

Πράγματι, ακόμα και κάποια πειράματα της φυσικής μπορούν να ερμηνευτούν ως αιτιότητα που κινείται αντίστροφα στο χρόνο. Ένα φωτόνιο που περνάει μέσα από μία ή δύο στενές σχισμές θα συμπεριφερθεί σαν κύμα και σαν σωματίδιο, ανάλογα με το πόσες σχισμές είναι ανοιχτές, ακόμα κι αν οι σχισμές διευθετηθούν αφότου περάσει το φωτόνιο. Το πείραμα μπορεί επίσης να εξηγηθεί χωρίς την επίκληση αντίστροφης αιτιότητας, αλλά τα επιχειρήματα τείνουν να είναι ιδιαίτερα στρυφνά, σύμφωνα με τον Sheehan.

Η μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων δε θα δεχτούνε τις ερμηνείες αυτές ακόμα. «Πριν προχωρήσεις σε προσπάθειες να προσαρμόσεις αυτά τα φαινόμενα στην φυσική, δείξε μας ότι τα φαινόμενα υπάρχουν,» λέει ο James Alcock, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο York του Τορόντο, στον Καναδά. Κι αν κοιτάξει κανείς λίγο πιο προσεκτικά τις τελευταίες μελέτες, αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές στην φαινομενικά πειστική τους πρόσοψη.

Καταρχάς, οι στατιστικές αναλύσεις που προορίζονται να απομακρύνουν αποτελέσματα τα οποία θα μπορούσαν να έχουν συμβεί από τύχη, ίσως να κρύβουν λανθασμένες θετικές απαντήσεις. Με τη χρήση της κλασικής στατιστικής τεχνικής, οι ερευνητές προσπαθούν να εκτιμήσουν την πιθανότητα τα αποτελέσματά τους να συμβαίνουν σύμφωνα με την επονομαζόμενη «μηδενική υπόθεση», που σημαίνει ότι τίποτε αντικανονικό δεν συμβαίνει, δηλαδή ότι δεν ισχύει η πρόγνωση. Εάν αυτή η πιθανότητα είναι αρκετά μικρή, καταλήγουν ότι θα πρέπει να ισχύει η εναλλακτική υπόθεση, η οποία στα συγκεκριμένα πειράματα είναι ότι ισχύει η πρόγνωση.

Αλλά πουθενά στη διαδικασία δεν υπολογίζουν τα πειράματα το πόσο πιθανές θα ήταν οι παρατηρήσεις εάν λαμβανόταν υπόψη η εναλλακτική υπόθεση. Εάν κάνει κανείς αυτόν τον υπολογισμό, χρησιμοποιώντας μια άλλη μέθοδο που είναι γνωστή ως μπαεσιανή (Bayesian) στατιστική, τα αποτελέσματα μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση. Ας υποθέσουμε ότι ρίχνετε ένα καλοζυγισμένο κέρμα 1000 φορές και φέρνει 527 φορές κορώνα. Οι πιθανότητα να απέχει το αποτέλεσμα τόσο πολύ από το 50:50 είναι κάπως λιγότερες από 1 προς 20. Είναι δελεαστικό να σκεφτεί κανείς ότι υπάρχουν 20 προς 1 πιθανότητες το νόμισμα να ήταν κατασκευασμένο έτσι ώστε να «προτιμά» τη μία από τις δύο όψεις, αλλά δεν πρόκειται γι’ αυτήν την περίπτωση, λέει ο Jeff Rouder, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Missouri στην Columbia. Ακόμα και η καλύτερη εναλλακτική, ένα νόμισμα που δίνει κορώνα 52.7 τοις εκατό των φορών, παρέχει πιθανότητα μόλις 0.025 του να φέρει ακριβώς 527 φορές κορώνα, κάτι που είναι μονάχα τέσσερις φορές βελτίωση πάνω από τις πιθανότητες του να φέρει ακριβώς 527 κορώνες ένα καλοζυγισμένο νόμισμα. «Με άλλα λόγια, αυτή η νέα εναλλακτική δεν είναι πολύ περισσότερο πιθανή από αυτήν που απέρριψα» λέει ο Rouder. Άλλες εναλλακτικές, ότι το νόμισμα θα φέρει κορώνα στο 55 τοις εκατό των φορών ας πούμε, προσφέρουν ακόμα λιγότερο απ’ ότι ένα προβάδισμα από τη μηδενική υπόθεση.

Εάν κοιτάξει κανείς τα δεδομένα του Bem με τον παραπάνω τρόπο, η μπαεσιανή επανανάλυση από τον Eric-Jan Wagenmakers, μαθηματικό ψυχολόγο στο Πανεστήμιο του Άμστερνταμ και ο Rouder βρήκαν ότι η περίπτωση της πρόγνωσης δεν είναι πειστική. Τέτοιες αναλύσεις έχουν όμως τα δικά τους ερωτήματα, στην προκειμένη περίπτωση το πόσο πολύ πρόγνωση θα έπρεπε να επηρεάσει τα αποτελέσματα των πειραμάτων. Σύμφωνα πάντως με την μπαεσιανή ανάλυση που έκανε ο ίδιος ο Bem στα πειράματά του, αντιμετωπίζοντάς τα ως σύνολο, παρείχαν πιθανότητες 13,000 προς 1 υπέρ του ισχυρισμού της πρόγνωσης.

Η επιστήμη δεν θα είναι ποτέ ικανή να αποδείξει ή να καταρρίψει την ύπαρξη του Θεού ή κάποιας ανώτερης δύναμης. Άλλωστε, αυτός δεν είναι και ο ακρογωνιαίος λίθος της πίστης, μια πεποίθηση δηλαδή που δεν χρειάζεται καμία απόδειξη; Ίσως πάλι η απόδειξη να βρισκόταν από πάντα μέσα στο κεφάλι μας.

Οι αντιλήψεις μας, τα συναισθήματα μας και οι αντιδράσεις μας προς τον κόσμο γύρω μας ξεκινούν από την στιγμή της γέννησής μας και καθορίζουν την συμπεριφορά και τις αλληλεπιδράσεις μας σε όλη μας τη ζωή. Μέσα από αυτές τις πεποιθήσεις μαθαίνουμε ποιον να εμπιστευόμαστε, τι να περιμένουμε και πώς να αντιμετωπίζουμε διάφορες καταστάσεις. Η διαμόρφωση των πεποιθήσεών μας απαιτεί τη σύνθετη συνεργασία διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου. Παρόλο που οι ακριβείς μηχανισμοί δε μπορούν να οριστούν ξεκάθαρα, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η διαμόρφωση των πεποιθήσεων συνεπάγεται αλλαγές φυσιολογικής υφής στον εγκέφαλο. Μελέτες έχουν δείξει μεταβολές στην δραστηριότητα πρωταρχικών εγκεφαλικών περιοχών σε ποικίλα επίπεδα πίστης ή δυσπιστίας και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν αποτελούν εξαίρεση.

Πως αλλιώς θα μπορούσαμε να βιώσουμε τον Θεό αν όχι με τον εγκέφαλο μας; Ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται κάθε εμπειρία που βιώνουμε: αισθητηριακή, σωματική, συναισθηματική και μεταφυσική. Ο εγκέφαλος πρέπει να επεξεργαστεί και να ερμηνεύσει τις εμπειρίες μας με βάση τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα, προηγούμενες εμπειρίες καθώς επίσης και μέσα από την φυσική και χημική δομή και λειτουργία του εγκεφάλου. Έχει παρατηρηθεί αυξημένη δραστηριότητα στο πρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου σε Θιβετανούς Βουδιστές μοναχούς και σε καλόγριες κατά την διάρκεια της προσευχής. Επίσης, σε αυτό το τμήμα του εγκεφάλου παρατηρείται αυξημένη δραστηριότητα κατά την διάρκεια διαφόρων διεργασιών που απαιτούν έντονη εστίαση ή προσοχή. Ενώ αυτό το εύρημα μπορεί να μην αποτελεί ένα ιδιαίτερα στέρεο επιχείρημα για την επιστημονική βάση της θρησκείας, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η βασική μεταβολή σε εγκεφαλικές δραστηριότητες παρατηρήθηκε σε αυτά τα υποκείμενα ακόμα και όταν δεν εμπλέκονταν σε θρησκευτικού είδους δραστηριότητες. Μήπως έχει αλλάξει η λειτουργία του εγκεφάλου τους μέσα από την πνευματική πρακτική και εξαιτίας των πεποιθήσεων τους ή μήπως ο εγκέφαλος τους ήταν από την αρχή πιο επιδεκτικός στο να βιώνει πιο δυνατές θρησκευτικές εμπειρίες;

Είναι γνωστό ότι ο κροταφικός λοβός συνδέεται με θρησκευτικές και πνευματικού τύπου εμπειρίες ενώ η αμυγδαλή κι ο ιππόκαμπος εμπλέκονται σε θρησκευτικά οράματα και συναισθήματα. Αυτό μας υπενθυμίζει την σύνδεση που υπάρχει μεταξύ των εγκεφαλικών διαταραχών και των υπερφυσικών εμπειριών που έχουν παρατηρηθεί για πάνω από έναν αιώνα. Για παράδειγμα, ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από κρίσεις επιληψίας, και συγκεκριμένα επιληψία κροταφικού λοβού, αναφέρουν ότι έχουν θρησκευτικά προαισθήματα, ότι διακρίνουν την αύρα, ή ότι έχουν γενικότερα κάποιου είδους συναντήσεις κατά την διάρκεια της κρίσης. Άραγε αυτά τα ευρήματα αποδεικνύουν ένα νευρωνικό μηχανισμό για τις θρησκευτικού τύπου εμπειρίες;

Ο εγκέφαλος φαίνεται πως έχει μια προδιάθεση στο να πιστεύει σε όλα τα πνευματικά πράγματα. Οι επιστήμονες μπόρεσαν να προκαλέσουν θρησκευτικές εμπειρίες και μια θρησκευτική αίσθηση σε ανθρώπους εφαρμόζοντας ένα ασθενές μαγνητικό πεδίο στον κροταφικό λοβό και χορηγώντας στα υποκείμενα ορισμένα παραισθησιογόνα. Επιπλέον, φαίνεται πως η θρησκεία είναι ένα κληροδοτούμενο γνώρισμα. Μελέτες που έγιναν σε δίδυμα αδέλφια έδειξαν ότι η ένταση της θρησκευτικής πίστης είναι εν μέρει συνδεδεμένη με γενετικούς μηχανισμούς. Μπορούμε να επιτύχουμε τα ίδια αποτελέσματα από τις θρησκευτικές πρακτικές όπως μπορούμε από τα ναρκωτικά; Είναι ο εγκέφαλος μας κατασκευασμένος να αποδέχεται την θρησκεία ανεξάρτητα από τις εμπειρίες μας ή από το που προερχόμαστε;

Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, εμπειρίες και πρακτικές καθώς και ο ρόλος που διαδραματίζουν στη ζωή μας δε μπορούν να προσδιοριστούν εύκολα καθώς προέρχονται από μια σύνθετη αλληλεπίδραση του πολιτισμού, του τρόπου με τον οποίο μεγαλώσαμε και των συναισθηματικών μας εμπειριών. Από την αρχή της ιστορίας μας, ο άνθρωπος αναζητά ορισμούς, δομή, σαφήνεια και ειρήνη και όλα αυτά τα βρίσκουμε στην θρησκεία. Είναι η θρησκεία απλώς ένα κατάλοιπο της εξέλιξης που μας βοηθάει να αντιμετωπίζουμε τις διάφορες προκλήσεις της ζωής ή μήπως ο εγκέφαλος μας σχεδιάστηκε τόσο ευφυώς από έναν δημιουργό ώστε να εκτιμήσει τον κόσμο σε όλο του το πνευματικό μεγαλείο;

Σχετικές πηγές:

Το Σεπτέμβριο του 1981 το περίβλεπτο επιστημονικό περιοδικό Nature δημοσίευσε ένα ανυπόγραφο Editorial (που θεωρήθηκε ότι προερχόταν από τον εκδότη του περιοδικού, Sir John Maddox) με τον εμπρηστικό τίτλο "A book for burning?" (Ένα βιβλίο για κάψιμο;). Στο εκδοτικό αυτό σημείωμα παρουσιαζόταν η ανασκόπηση και ο αναθεματισμός του τότε, προσφάτως εκδοθέντος, βιβλίου του Rupert Sheldrake με τίτλο "A New Science of Life: The Hypothesis of Causative Formation" (Sheldrake 1981, "Μια νέα Επιστήμη της Ζωής: Η Υπόθεση του Αιτιολογικού Σχηματισμού"). Από τότε ξεσηκώθηκε μια θύελλα αντικρουόμενων απόψεων που η αύρα της διατηρείται ακόμα και σήμερα.

Μέχρι τη στιγμή της έκδοσης του βιβλίου του ο Sheldrake ήταν ένας ευυπόληπτος και ανερχόμενος φυσιολόγος φυτών και είχε απολάβει ακαδημαϊκές τιμές που περιλάμβαναν μια υποτροφία του Κολλεγίου του στο Cambridge. Η παραφορά που φούντωσε μετά από την επίθεση που του έγινε από το Nature έβαλε ένα τέλος στην ακαδημαϊκή του καριέρα και τον κατέστησε ανεπιθύμητο στην επιστημονική κοινότητα. Για τον Sheldrake λοιπόν, η συγκεκριμένη έκδοση αποτέλεσε μια CLM! (career-limiting move, Κίνηση Περιορισμού Καριέρας. Η συγκεκριμένη έκφραση χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, και σε ακαδημαϊκούς κύκλους για να υποδηλώσει μια δράση που είναι πιθανό να προκαλέσει τον υποβιβασμό ή την απώλεια του κύρους του ατόμου που κάνει τη συγκεκριμένη δράση).
Στο πρώτο του βιβλίο ο Sheldrake υποστήριξε ότι η φύση έχει μια εγγενή μνήμη και εξελίσσεται θεμελιωδώς. Ανέπτυξε περαιτέρω αυτές του τις ιδέες στο δεύτερο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1995 με τίτλο "The Presence of the Past" (Η Παρουσία του Παρελθόντος) στο οποίο εξερεύνησε τις συνέπειες της υπόθεσής του για τα 'μορφικά πεδία', όχι μόνο στη σφαίρα της Χημείας και της Βιολογίας, όπως είχε κάνει στην πρώτη του έκδοση, αλλά επίσης στη σφαίρα της Ψυχολογίας, της Κοινωνίας και του Πολιτισμού. Στα δύο αυτά βιβλία του, που απαρτίζουν τις δύο κύριες θεωρητικές του εργασίες, ο Sheldrake θέτει τον εαυτό του απέναντι στις ορθόδοξες επιστημονικές θεωρίες που εκτιμούν ότι οι νόμοι της φύσης δεν αλλάζουν. Με δύο ακόμα βιβλία του, το "Seven Experiments That Could Change the World" (Επτά Πειράματα που θα μπορούσαν να Αλλάξουν τον Κόσμο, 1995) και "The Sense of Being Stared At" (Η Αίσθηση του να σε Κοιτάζουν Επίμονα, 2003) ο Sheldrake πρότεινε μια ακόμα υπόθεση σχετικά με το ότι ο νους εκτείνεται πέρα από τα συνήθως θεωρούμενα όριά του.

Η Θεωρία των Μορφικών Πεδίων

Ο Sheldrake ορίζει τα πεδία με αρκετά γενικό τρόπο ως "μη υλικές περιοχές επίδρασης" που είναι φυσικώς 'πραγματικές', αν και δεν είναι άμεσα εντοπίσιμες από τις αισθήσεις μας. Έχουν συνεχή και ολιστική ποιότητα και δεν χωρίζονται. Πέρα από την εφαρμογή της προαναφερθείσας περιγραφής στα γνωστά και οικεία στους περισσότερους φυσικά πεδία, ο Sheldrake θεώρησε ότι υπάρχουν κι άλλα πεδία όπως τα βιολογικά 'μορφογενετικά' που τα ορίζει ως "η κατάσταση στην οποία το ζωντανό σύστημα οφείλει την τυπική του οργάνωση και τις ιδιαίτερες του δραστηριότητες". Σύμφωνα με τον Sheldrake, υπάρχουν εμβριθείς αναλογίες μεταξύ των οργανωτικών αρχών της βιολογικής σφαίρας και των γνωστών πεδίων της φυσικής, καθώς τα πεδία θεωρούνται ικανά για την παραγωγή χωρικής τάξης. Μια άλλη επίσης σημαντική ιδέα στη θεωρία του είναι μια έννοια 'ενδελέχειας' που χαρακτηρίζει τα πεδία καθώς έχουν τη δυνατότητα της αυτο-οργάνωσης και της κατευθυντικότητας σε στόχους, όπως ακόμα ένα σημαντικό αιτιακό ρόλο στο να οδηγούν τα συστήματα που βρίσκονται κάτω από την επιρροή τους προς χαρακτηριστικά πρότυπα οργάνωσης.

Σημαντική έννοια στη θεωρία των μορφογενετικών πεδίων είναι αυτή του βιολογικού πεδίου, καθώς οι γενικεύσεις που κάνει ο Sheldrake για τη θεωρία του δεν ξεκινούν από τα φυσικά πεδία και επεκτείνονται σε ανώτερης τάξης πεδία, όπως παραδοσιακά θα μπορούσε κανείς να το κατανοήσει, αλλά έχουν ως αφετηρία τα βιολογικά πεδία, ώστε τα φυσικά κατανοούνται ως κατώτερες μορφές των βιολογικών. Έχουν δε, εκτός από οργανωτικές ιδιότητες, μια στοιχειώδη μνήμη, διάρκεια και κατευθυντικότητα, κάτι που τα καθιστά ως έχοντα έναν βαθμό νοητικότητας. Ούτε λίγο ούτε πολύ δηλαδή, τα μορφογενετικά πεδία εξελίσσονται, έχουν εγγενή μνήμη και μπορούν να επηρεαστούν από κάτι που συνέβη στο παρελθόν, όπως επίσης να αποκτήσουν 'συμπεριφορές'.

Οι παραπάνω ιδιότητες εφαρμόζονται επίσης και στα ανώτερης τάξεως πεδία, στα οποία προκύπτει και η αναγκαιότητα να εξηγηθεί το πρόβλημα του φαινομένου της συνείδησης. Ο Sheldrake διακρίνει μεταξύ συνειδητής νοητικής δραστηριότητας και συμπεριφοράς και εξηγεί την πρώτη μέσω ενός πρόσθετου είδους πεδίων, των νοητικών πεδίων. Ενώ τα συμπεριφορικά πεδία οργανώνουν τις συνήθεις δραστηριότητές μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε, η συνειδητή νοητική δραστηριότητα, όπως η σκέψη και η λήψη αποφάσεων, δεν περιλαμβάνει πάντα εμφανή δράση και οργανώνεται από διαφορετικού είδους πεδία. Οι εξηγήσεις που δίνονται σε ψυχολογικές ιδιότητες είναι ωστόσο δύσκολες, εφόσον τα πεδία, εξ' ορισμού, έχουν χωρικές ιδιότητες ενώ τα ψυχολογικά και νοητικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα ο ποιοτικός χαρακτήρας των εμπειριών, δεν καταλαμβάνουν κατ' ανάγκη χώρο, γι' αυτό άλλωστε είχαν διαχωριστεί και από τον Descartes ως res Cogitans (νοητική υπόσταση) σε αντιδιαστολή με την res Extensa (εκτατή υπόσταση), επειδή σε αντίθεση με την ύλη δεν καταλαμβάνουν κάποιον χώρο. Η γενίκευση συνεπώς των βιολογικών μορφογενετικών πεδίων σε θέματα συνείδησης παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα.

Ένα ακόμα προβληματικό σημείο στη θεωρία του Sheldrake είναι η προέλευση των πεδίων, για την οποία ο Sheldrake διατηρεί μια αγνωστικιστική άποψη. Δεν παίρνει ξεκάθαρα θέση για το από που προέρχονται, υποθέτοντας ότι ίσως ακόμα και να εμφανίζονται αυτόματα από το πουθενά. Ή μπορεί να οργανώνονται από κάποιο υψηλότερο είδος πεδίου, ή τέλος μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια εκδήλωση προϋπαρχόντων αρχετύπων που πριν από την εκδήλωσή τους ήταν εντελώς υπερβατικά. Το τελευταίο αυτό σημείο κάνει τη θεωρία του ακόμα πιο αμφισβητήσιμη, εφόσον οι επιστημονικές θεωρίες που προτείνονται θα πρέπει να εξηγούνε περισσότερα πράγματα από αυτά που αφήνουν ως ερωτήματα όταν διατυπώνουν τις υποθέσεις τους και επίσης θα πρέπει να διέπονται από οντολογική οικονομία.

Ο 'εκτεταμένος νους' του Sheldrake

Η θεωρία αυτή του Sheldrake προορίζεται να ερμηνεύσει τα συνήθη αντιληπτικά φαινόμενα των ανθρώπων και των ζώων, αλλά επίσης και πιο ασυνήθιστα είδη φαινομενικώς εξωαισθητήριας ανθρώπινης και ζωικής αντίληψης, όπως η αίσθηση του να σε κοιτάζει κάποιος επίμονα, η τηλεπάθεια και η πρόγνωση. Ο Sheldrake έχει στηρίξει την υπόθεση της εξωαισθητήριας αντίληψης που υποστηρίζει σε διάφορα πειράματα που έχουν γίνει αντικείμενο αμφισβήτησης από πολλούς επιστήμονες, κυρίως ως προς την πειραματική μεθοδολογία που έχει χρησιμοποιήσει. Αφορμή για την ανάπτυξη της θεωρίας του ήταν, όπως ο ίδιος δηλώνει, η ανάγκη εξήγησης κάποιων πολύ συχνών ανεξήγητων ανθρώπινων και ζωικών ικανοτήτων, που δεν τις θεωρεί ως παραφυσικές ή υπερφυσικές, αλλά μέρος της βιολογικής μας φύσης.

Ο βασικός του ισχυρισμός είναι ότι ο νους εκτείνεται προς τα έξω στον κόσμο πέρα και γύρω από το σώμα και αυτή η έκταση του νου συμβαίνει μέσω πεδίων που συνδέουν οργανισμούς με το περιβάλλον τους και μεταξύ τους. Έτσι, η θεωρία του αποτελεί μια προέκταση της θεωρίας των μορφικών πεδίων που είχε παλιότερα διατυπώσει. Στο νέο ερευνητικό του εγχείρημα όμως, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη φύση του νοητικού πεδίου το οποίο είχε εισάγει στα δύο παλιότερα βιβλία του. Το περιγράφει ως:

"Τα μορφικά πεδία υπόκεινται επίσης των αντιλήψεών μας, των σκέψεων και των άλλων νοητικών διεργασιών. Τα μορφικά πεδία των νοητικών διεργασιών καλούνται νοητικά πεδία. Μέσω των νοητικών πεδίων, ο εκτεταμένος νους απλώνεται προς τα έξω στο περιβάλλον μέσω της προσοχής και της πρόθεσης και συνδέεται με άλλα μέλη των κοινωνικών ομάδων. Αυτά τα πεδία βοηθούν να εξηγηθεί η τηλεπάθεια, η αίσθηση του να σε κοιτάζει κάποιος έντονα από πίσω, η μαντεία και η ψυχοκίνηση. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην κατανόηση των προαισθημάτων και των προγνώσεων μέσω προθέσεων που προβάλλονται στο μέλλον."

(Sheldrake 2003, The Sense of Being Stared At).

Αν και βασιζόμενα στον εγκέφαλο, τα νοητικά πεδία εκτείνονται πέρα από αυτόν και περιλαμβάνουν, σύμφωνα με τον Sheldrake, εγγενή μνήμη μέσω μορφικού συντονισμού. Παρομοιάζει ακόμα τη λειτουργία του εκτεταμένου νου με τη συμπεριφορά μιας αμοιβάδας που προεκβάλλει ψευδοπόδια για να τραφεί και για να μετακινηθεί. Θεωρεί τη συμπεριφορά αυτή της αμοιβάδας ως θεμελιώδη, τόσο για την βιολογική δομή και λειτουργία του εγκεφάλου που βασίζεται σε νευρικά κύτταρα τα οποία παρουσιάζουν αμοιβαδοειδείς συμπεριφορές, όσο και για τον ίδιο το νου που στέλνει νοητικά ψευδοπόδια πέρα από το σώμα και δημιουργεί δίκτυα από αλληλοσυνδέσεις με άλλους νόες. Η αναλογία αυτή που κάνει δεν είναι μεταφορική. Απεναντίας, θεωρεί ότι, στην περίπτωση της οπτικής προσοχής για παράδειγμα, ένα οπτικό ψευδοπόδιο εκτείνεται προς τα έξω από το σώμα ώστε να αγγίξει το αντικείμενο της προσοχής και να το επηρεάσει.

Αναλόγως, εικόνες προεκβάλλονται έξω από τα κεφάλια μας μέσω νοητικών πεδίων. Ο ισχυρισμός αυτός αναφέρεται στο φαινόμενο της όρασης. Ενώ παραδοσιακά θεωρείται πως όταν βλέπουμε, το φως κατευθύνεται στους υποδοχείς του αμφιβληστροειδή μας και στη συνέχεια κωδικοποιείται και επεξεργάζεται εσωτερικά μέσω των οπτικών νευρικών οδών και των αντίστοιχων εγκεφαλικών κέντρων, η θεωρία του προτείνει ότι αμέσως μετά την προβολή της εικόνας εσωτερικά υπάρχει μια εξωτερική προβολή της εικόνας. Αυτό καθιστά την όραση μια αμφίδρομη διαδικασία. Η εσωτερική παράμετρος της όρασης δημιουργεί εσωτερικές εικόνες στον εγκέφαλο ενώ η εξωτερική εικόνα επιστρέφει στο αντικείμενο που την προκάλεσε και μας βοηθάει να προσανατολιστούμε στον κόσμο. Υποστηρικτικό των απόψεων αυτών είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να το νιώσουν όταν κάποιος τους κοιτάζει έντονα χωρίς να τον κοιτάνε (π.χ. από πίσω).

Θεωρίες και Προβλήματα

Με την έκθεση των θεωριών του Sheldrake, ιδιαίτερα των σημείων που έχουν να κάνουν με τα νοητικά φαινόμενα, είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς για τις οντολογικές παραδοχές που υπόκεινται των θέσεών του. Είναι προφανές ότι προσπαθεί να συμβιβάσει τα νοητικά φαινόμενα με φαινομενικά φυσικαλιστικές εξηγήσεις και αυτό το κάνει δίνοντας νέες ερμηνείες σε παραδοσιακά φυσικαλιστικές έννοιες όπως τα πεδία και ερμηνεύει εκ νέου τις νοητικές ιδιότητες. Από τη μια μεριά επαναδιατυπώνει την έννοια του πεδίου δίνοντάς του πολλά επιπλέον χαρακτηριστικά που το κάνουν να συγγενεύει με τη νοητική σφαίρα φαινομένων και από την άλλη μεριά προτείνει έναν 'φυσικό' μηχανισμό για τα νοητικά φαινόμενα, στον οποίο αυτό μηχανισμό χρησιμοποιεί τα μορφικά πεδία τα οποία κατάλληλα έχει προσαρμόσει.

Ένα αρκετά αμφισβητήσιμο σημείο είναι το πώς μέσα στο θεωρητικό σύστημα που προτείνει, καταφέρνει και να εξηγήσει ασυνήθιστα, αν όχι έντονα αμφισβητούμενα, αντιληπτικά φαινόμενα, αλλά τα χρησιμοποιεί ταυτόχρονα για να στηρίξει περαιτέρω τους ισχυρισμούς του. Εν ολίγοις, προτείνει έναν μηχανισμό για να εξηγήσει κάποια φαινόμενα που υποθέτει ότι υπάρχουν και στη συνέχεια χρησιμοποιεί τα ίδια αυτά φαινόμενα για να στηρίξει την ισχύ του μηχανισμού αυτού.

Παρόλα τα διάφορα προβληματικά σημεία που μπορεί να εντοπίσει κανείς στις θεωρίες του Rupert Sheldrake, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι χαρακτηρίζονται από κάποιου είδους 'κομψότητα' και σίγουρα από μεγάλη ευρηματικότητα και πρωτοτυπία. Αν και πολλοί είναι εκείνοι που έχουν πολεμήσει τις απόψεις του χαρακτηρίζοντάς τις ως αντιεπιστημονικές, δεν θα πρέπει να αγνοείται το γεγονός ότι κάποια σημεία των θεωριών του προσφέρουν σημαντικές και πολύ χρήσιμες ενοράσεις για το πώς λειτουργούν συστήματα τα οποία απαρτίζονται από πολλά μέρη τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και που παρουσιάζουν αναδυόμενες συμπεριφορές, πεδίο το οποίο είναι σε ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη στις μέρες μας.

ΠΗΓΕΣ:

Αναμφισβήτητα, μια από τις καλύτερες σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου είναι το σημείο όπου χωρίζεται η Ερυθρά Θάλασσα από τον Μωυσή, ρόλο που ενσάρκωσε ο Charlton Heston, στην επική ταινία "Οι Δέκα Εντολές". Φτηνό κινηματογραφικό κόλπο; Ναι! Σε συμφωνία με την Βίβλο; Σε βασικά σημεία. Επιστημονικά εφικτό; Πιθανόν, όπως λέει μια ομάδα επιστημόνων.

Η ομάδα ερευνητών από το National Center for Atmospheric Research (NCAR, Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικής Έρευνας) και το Πανεπιστήμιο του Colorado (UC) στο Boulder δημοσίευσε πρόσφατα τα αποτελέσματα μιας έρευνας αεροδυναμικής και υδροδυναμικής στο διαδικτυακό, ανοιχτής αξιολόγησης περιοδικό, PLoS ONE. Στο μεγαλύτερο τμήμα της έρευνας, οι επιστήμονες περιέγραψαν πως ορισμένοι ισχυροί άνεμοι θα μπορούσαν να είχαν τραβήξει πίσω τα νερά σε κάποιο σημείο όπου ο Νείλος συναντά μια λιμνοθάλασσα, δημιουργώντας έτσι ένα χερσαίο ασφαλές πέρασμα σε έδαφος το οποίο καλυπτόταν μέχρι πρότινος με νερό.

Οι συγγραφείς εξήγησαν ότι ένας άνεμος με ταχύτητα 63 μίλια την ώρα και ο οποίος θα φυσούσε συνεχόμενα επί 12 ώρες θα μπορούσε να τραβήξει προς τα πίσω το νερό σε βάθος σχεδόν δύο μέτρων. Το χερσαίο πέρασμα που θα δημιουργούταν θα είχε μήκος 2 με 2,5 μίλια κατά προσέγγιση και πλάτος 1 μέτρο. Θα είχε παραμείνει ανοιχτό για 4 ώρες αρκετό διάστημα για να γλυτώσουν οι Ισραηλίτες από την καταδίωξη του στρατού του Φαραώ. Σε συμφωνία με την βιβλική καταγραφή, οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι όταν ο άνεμος θα σταματούσε να φυσάει, τα νερά θα επέστρεφαν στην αρχική τους θέση, πνίγοντας όποιον βρισκόταν στο πέρασμα (στην προκειμένη περίπτωση τους Αιγύπτιους στρατιώτες).

Στην προσπάθεια τους να κατασκευάσουν υπολογιστικά μοντέλα και να κάνουν τις απαραίτητες μαθηματικές πράξεις, τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του NCAR και του UC βρήκαν κάποιες πιθανές τοποθεσίες του μεγάλου θαλάσσιου περάσματος. Το ακριβές σημείο του χωρίσματος των υδάτων όμως δεν είναι γνωστό μέσα από την Βίβλο και η τοπογραφία, οι τοποθεσίες και τα βάθη της Μεσογείου έχουν αλλάξει δραματικά στα 3000 χρόνια που μεσολάβησαν από την έξοδο.

Αρκετές επιστημονικές μελέτες έχουν εξετάσει τα μυστήρια και τα θαύματα που περιγράφονται στη Βίβλο. Κάποιες από αυτές παρουσιάζουν στοιχεία για την ηλικία της Γης που συμφωνούν με τα στοιχεία που βρίσκονται στην Βίβλο ενώ κάποιες άλλες ισχυρίζονται ότι το ανθρώπινο DNA περιέχει αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη του Αδάμ και της Εύας. Κάποιες άλλες επίσης υποστηρίζουν κοσμολογικές θεωρίες που στηρίζονται στα βιβλικά κείμενα ενώ μια έρευνα παρεμφερής με την ανάλυση του NCAR-UC παρέχει γεωλογικές αποδείξεις για την πλημμύρα του Νώε.

Εντούτοις, καμία από αυτές τις μελέτες δεν φέρνει κάποιον πιο κοντά σε αληθινές απαντήσεις. Οι άνθρωποι που πιστεύουν δεν χρειάζονται επιστημονικές αποδείξεις για τις πράξεις του Θεού όπως αυτές περιγράφονται στη Βίβλο. Τα θαύματα είναι από μόνα τους η απόδειξη της ύπαρξης μιας ανώτερης δύναμης, ακόμη και όταν αυτά έρχονται σε ρήξη με την εμπειρική πραγματικότητα. Εξ ορισμού η απαιτούμενη πίστη για την πεποίθηση ότι υπάρχει μια ανώτερη δύναμη δεν χρειάζεται υλικές αποδείξεις.

Ενώ η επιστήμη και η θρησκεία φαίνεται πως αντιμάχονται η μία την άλλη ορισμένες φορές, χρειάζεται να παραμένουν αμοιβαία συνδεδεμένες. Κάποιοι από τους μεγαλύτερους επιστήμονες στην ιστορία ήταν άνθρωποι με έντονη θρησκευτική πίστη. Ο Albert Einstein έγραψε ότι Η επιστήμη χωρίς την θρησκεία είναι κουτσή και η θρησκεία χωρίς την επιστήμη είναι τυφλή. Οι πιστοί απλώς πιστεύουν ότι υπάρχουν αρκετά πράγματα που η επιστήμη δε μπορεί και δεν πρόκειται ποτέ να εξηγήσει. Το χάσμα μεταξύ του σημείου όπου η επιστήμη σταματάει και η ανώτερη δύναμη αρχίζει είναι μια γκρίζα ζώνη γεμάτη από αναπάντητα ερωτήματα, η πίστη όμως είναι αυτή που επιτρέπει στους θρησκευόμενους να παρηγορούνται που δεν κατέχουν όλες τις απαντήσεις.

Αρκετές επιστημονικές εξηγήσεις για τα βιβλικά θαύματα όπως αυτή του χωρισμού των υδάτων της Ερυθράς Θάλασσας αφήνουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα ώστε να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο Θεός δεν παρενέβη με τον άνεμο και τα νερά την ημέρα όπου οι Ισραηλίτες χρειάζονταν μια γρήγορη διαφυγή. Για τους ανθρώπους όμως που χρειάζονται μικρή ώθηση προς την θρησκεία, οι μελέτες ίσως παρέχουν τις απαιτούμενες αποδείξεις για να πραγματοποιήσουν ένα άλμα πίστης. Αν και η συγκεκριμένη μελέτη δεν παρέχει σαφή στοιχεία για τα βιβλικά γεγονότα, εντούτοις δεν έρχεται σε αντίθεση με αυτά.

Η επιστήμη και η θρησκεία δεν είναι δύο αντίθετες μεταξύ τους δυνάμεις όπου ο άνθρωπος θα πρέπει να κάνει μια επιλογή. Αυτοί που πιστεύουν στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης δεν χρειάζεται να σταματήσουν να αποδέχονται την επιστήμη αλλά να γνωρίζουν ότι υπάρχουν ενέργειες που πιθανόν να μην υποστηρίζονται από τους νόμους της Φύσης. Η παρούσα μελέτη δίνει μια ενδιαφέρουσα προοπτική για ένα αξιοθαύμαστο φαινόμενο το οποίο γεμίζει με δέος τους πιστούς και μη για σχεδόν 3000 χρόνια.

Είναι μια ενδιαφέρουσα τροφή για σκέψη, οι άνθρωποι όμως που χρειάζονται αποδείξεις για την ύπαρξη ενός θεϊκού όντος καθώς και αυτοί που θέλουν να την αντικρούσουν δεν θα τις βρουν σε αυτήν. Ούτως ή άλλως, αυτοί που ήδη πιστεύουν δεν χρειάζονται επιστημονικές αποδείξεις.

Σχετικές πηγές:

Μπορεί να λειτουργούν, μπορεί και όχι, αλλά οι μηχανές που δημιουργήθηκαν από αυτούς τους ατίθασους εφευρέτες έχουν κάποιες εκπληκτικές αξιώσεις. Κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως παραφυσικά φαινόμενα.

Το Φαινόμενο Hutchison

Εφευρέτης είναι ο John Hutchison και η μηχανή δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο όνομα. Η εκπληκτική ιδιότητα που ισχυρίζεται είναι η αιώρηση βαριών, μη μαγνητικών αντικειμένων. Το 1979 ο John Hutchison από το Vancouver του Καναδά ανακάλυψε τυχαία ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο καθώς πειραματιζόταν με διαμήκη κύματα, κύματα που είχαν τραβήξει επίσης το ενδιαφέρον του εφευρέτη Nikola Tesla. Μια εξήγηση για το περίφημο αυτό φαινόμενο είναι ότι είναι το αποτέλεσμα πολύ ισχυρών παρεμβολών ραδιοκυμάτων. Βαριά αντικείμενα, ακόμα και μη μαγνητικά, μη μεταλλικά αντικείμενα, αιωρούνται ή πετάνε στον αέρα. Επηρεάζονται αντικείμενα από μέταλλο, πορσελάνη, ξύλο και λάστιχο. Ακόμα, σκληρά κράματα μετάλλων γίνονται μαλακά και ευλύγιστα. Ο Hutchison έκανε πειράματα ακόμα και με επιστήμονες από τα εργαστήρια του Los Alamos. Το φαινόμενο βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε σε διαδικτυακή τηλεόραση. Ακόμα δεν έχει βρεθεί πλήρης εξήγηση του φαινομένου αλλά οι πιθανές συνέπειές του είναι τεράστιες.

Η Ενεργειακή Μηχανή

Εφευρέτης είναι ο Joseph Newman και η γεννήτρια που έχει σχεδιάσει έχει, όπως ισχυρίζεται, τη δυνατότητα να παράγει ουσιαστικά απεριόριστη ενέργεια. Συγκεκριμένα, παράγει περισσότερη ενέργεια από αυτή με την οποία τροφοδοτείται, κάτι που θεωρείται αδύνατο από τους ισχύοντες νόμους της Φυσικής. Ο Newman λέει ότι οι αρχές της μηχανής του θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε αυτοκίνητα, σε οικιακές συσκευές, σε εξοπλισμό αγροκτημάτων, σε πλοία και αεροπλάνα. Εάν η μηχανή του δούλευε όπως περιγράφει, τι θα σήμαινε αυτό; Μια πηγή ενέργειας που είναι άφθονη, φθηνή και περιβαλλοντικά ακίνδυνη, μοιάζει σχεδόν με μαγική. Ο εφευρέτης πρέπει πάντως να κατασκευάσει μια μηχανή που να εκμεταλλεύεται πρακτικά τις αρχές που ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε. Για την ώρα ψάχνει για χρηματοδότηση. Δεν είναι λίγοι και όσοι ασκούν κριτική για τις ιδέες του. Σύμφωνα με ισχυρισμούς όσων τον αμφισβητούν, σε μια δοκιμή της μηχανής του που έγινε στο Εθνικό Γραφείο Προτύπων, η μηχανή του Newman επέστρεψε μόνο ένα με δύο τρίτα από την ενέργεια με την οποία είχε τροφοδοτηθεί.

Συσσωρευτής Οργόνης

Εφευρέτης της συσκευής αυτής είναι ο Wilhelm Reich και ο ισχυρισμός αφορά ένα είδος ενέργειας, την οργόνη, που χρησιμοποιείται ως πηγή ισχύος. Η προέλευση της θεωρίας για την οργόνη είναι ο αιθέρας, μια αόρατη ουσία (πηγή ενέργειας) που μας περιβάλλει. Ο Δρ. Wilchelm Reich αποκαλούσε την ενεργειακή αυτή πηγή, οργόνη. Σύμφωνα με το ‘Orgone Energy: A Power Alternative’, το 1939 ο Reich εργαζόταν με ‘βιονικά πειράματα’ και κατά λάθος ανακάλυψε πως κάποια από τα βιόνια εξέπεμπαν μια ενέργεια που δεν υπάκουε τους νόμους που ισχύουν για κάθε άλλη γνωστή μορφή ενέργειας. Ένα βιόνιο είναι ένα κυστίδιο ενέργειας που σχετίζεται με τη μετάβαση από μια μη ζωντανή σε μια ζωντανή ύλη. Ο Reich δημιούργησε μια συσκευή που απαρτιζόταν από εναλλασσόμενους χώρους μεταλλικών και οργανικών ουσιών που όπως ισχυρίστηκε, μπορούσαν να συλλέγουν οργονική ενέργεια. Όσοι συνέχισαν τις έρευνες του Reich, ο οποίος πέθανε το 1957, λένε ότι η συσσώρευση της ενέργειας είναι μετρήσιμη, αλλά αγωνίζονται ακόμα να μετατρέψουν αυτήν την ‘ελεύθερη ενέργεια’ σε μηχανική ενέργεια η κινητήρια δύναμη. Η ύπαρξη της οργόνης είναι φυσικά κάτι που αμφισβητείται από την ισχύουσα επιστήμη.

Γεννήτρια χωρίς Καύσιμα

Εφευρέτης της γεννήτριας είναι ο περίφημος Nikola Tesla και η ηλεκτρική γεννήτριά του δε θα χρειαζόταν κανένα καύσιμο για να λειτουργήσει. Η συγκεκριμένη είναι από τις πιο έντονα αμφισβητούμενες εφευρέσεις του Tesla, καθώς εάν λειτουργούσε όπως ο ίδιος είχε περιγράψει, θα παρείχε απεριόριστες ποσότητες ελεύθερης ενέργειας. 10 χρόνια μετά από τότε που πατένταρε μια μέθοδο για την παραγωγή εναλλασσόμενου ρεύματος, το είδος του ρεύματος που απολαμβάνουμε όλοι σήμερα, ο Tesla ισχυρίστηκε ότι επινόησε μια ηλεκτρική γεννήτρια που δεν κατανάλωνε καθόλου καύσιμα. Το 1931 είχε δηλώσει στην Brooklyn Eagle, «τιθάσευσα τις κοσμικές ακτίνες και τις έκανα να λειτουργούν μια κινητική συσκευή. Πάνω από 25 χρόνια πριν είχα ξεκινήσει τις προσπάθειές μου να τιθασεύσω τις κοσμικές ακτίνες και μπορώ τώρα να δηλώσω ότι επέτυχα.» Αν και ο Tesla αρχειοθέτησε μια πατέντα για μια συσκευή που ονόμασε ‘Μηχανή για την Εκμετάλλευση Ακτινοβολούμενης Ενέργειας’ (Apparatus for the Utilization of Radiant Energy, Νο. 685,957), είναι αμφίβολο το ότι έχει κατασκευαστεί ποτέ ή ότι αποδείχτηκε ότι μπορεί να λειτουργήσει. Αλλιώς, δεν θα χρειαζόταν πλέον να πληρώνουμε λογαριασμούς ρεύματος.

Συσκευή Αντιβαρύτητας

Εφευρέτης της συσκευής αυτής, που αφορά αντιβαρύτητα του είδους που εφαρμόζεται σε ιπτάμενους δίσκους, είναι ο Thomas Townsend Brown. Σύμφωνα με ισχυρισμούς, ο Brown σχεδίαζε και ανύψωνε παράξενους μεταλλικούς δίσκους για πάνω από 40 χρόνια. Και παρόλο που πέθανε μόλις το 1987, δε φαίνεται να υπάρχουν φωτογραφίες, ταινίες ή βίντεο κάποιας μηχανής του που να πετάει. Σύμφωνα με μάρτυρες όμως, ο Brown ανύψωνε λεπτούς δίσκους που ήταν συνδεδεμένοι με ένα κοντάρι, οι οποίοι πέταγαν γύρω από αυτό χωρίς εμφανή μέσα κινητήριας δύναμης. Ο ίδιος έλεγε ότι τροφοδοτούνταν από ένα παράξενο ηλεκτρικό φαινόμενο που το ονόμαζε ‘Biefeld-Brown effect’. Πώς λειτουργούσε; Σύμφωνα με ιστοσελίδα που φέρει το όνομά του (Thomas Townsend Brown), «Το φαινόμενο Biefeld-Brown λέει ότι ένας ηλεκτρικός πυκνωτής, όταν φορτίζεται, θα κινηθεί με κατεύθυνση προς τον θετικό του πόλο και θα παραμείνει έτσι τοποθετημένος μέχρι να αποφορτιστεί, εάν μπορεί να το κάνει, ανεξάρτητα με το ποιος πόλος ή ποια πλευρά του διηλεκτρικού έχει γίνει θετική. Η αντίδραση είναι μια πεπερασμένη αλλά εξαφανιζόμενα μικρή κίνηση όλης της υπόλοιπης ύλης στο σύμπαν. Αλλά οι κοντινότερες μάζες επηρεάζονται πρώτα και περισσότερο!» Αυτό είναι κάτι που θα θέλαμε να το δούμε με τα μάτια μας.

Παρά τα γιγάντια άλματα που έχουν γίνει από την επιστήμη στις τελευταίες δεκαετίες, απομένει να αναδυθεί μια περιεκτική εξήγηση για το τι ακριβώς μας συμβαίνει όταν πεθαίνουμε. Ταυτόχρονα, περισσότερη έρευνα από ποτέ άλλοτε έχει γίνει σχετικά με τις επιθανάτιες εμπειρίες, αυτές τις προσωρινές, σχεδόν υπερφυσικές εμπειρίες που έχουν αναφέρει εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ότι τις έχουν νιώσει στις όχθες του θανάτου. Αυτός ο σχεδόν οξύμωρος συνδυασμός προόδου και έλλειψής της έχει ως συνέπεια την εμφάνιση τα τελευταία χρόνια μιας ποικιλίας θεωριών. Παρακάτω παρουσιάζεται μια γρήγορη ματιά για κάποιες από αυτές.

Υπάρχει μεταθανάτιος ζωή

Ο Δρ. Eben Alexander υπήρξε νευροχειρούργος και καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ για 25 χρόνια. Το 2008, αντιμετώπισε μια εξαιρετικά σπάνια μορφή βακτηριακής μηνιγγίτιδας και έπεσε σε βαθύ κόμμα.

Μετά από επτά ημέρες που είχε πρακτικά εγκεφαλικό θάνατο, ο Δρ. Alexander συνήλθε από το κόμμα, πραγματικά άθικτος. Οι αναμνήσεις του από το κόμμα ποικίλουν από ένα όραμα ενός σκοτεινού καφέ μέχρι ένα ταξίδι μέσα από τον ‘πυρήνα’, όπου αντιμετώπισε τη θέα του θεού. Όταν ξύπνησε είχε συνειδητοποιήσει πως υπήρχε μια άλλου είδους ύπαρξη πέρα από αυτή που ήξερε και μελετούσε.

Οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν ότι «όταν ο εγκέφαλος πεθαίνει, αυτό συμβαίνει και στο νου ή ψυχή ή εαυτό». Αλλά η εμπειρία του Δρ. Alexander δείχνει ότι αυτό δεν είναι όλη η αλήθεια, πώς είναι δυνατόν να πεθαίνει η ψυχή μαζί με τον εγκέφαλο όταν τη στιγμή που κάποιος είναι εγκεφαλικά νεκρός έχει μια πλούσια πνευματική εμπειρία;
Ο νους μπορεί να λειτουργήσει χωρίς το φυσικό σώμα

Ο Δρ. Bruce Greyson, ψυχίατρος στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, είναι ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς στις επιθανάτιες εμπειρίες, έχοντας μελετήσει πάνω από 100 περιπτώσεις επεισοδίων κοντά στο θάνατο. Από τη δουλειά του έμαθε ότι αρκετοί ασθενείς αφηγούνται τη βίωση ενός αισθήματος ειρήνης, αγάπης και αίσθησης αποχώρησης από το φυσικό σώμα. Κάποιες φορές υπήρχαν ακόμα και συναντήσεις με θεότητες ή με αποθανόντα αγαπημένα πρόσωπα.

Αν και οι περισσότεροι επιστήμονες αποπέμπουν τέτοιες ‘εμπειρίες’ ως τίποτε περισσότερο από ψευδαισθήσεις που πυροδοτούνται όταν ο εγκέφαλος βρίσκεται κάτω από φοβερή πίεση, ο Greyson πιστεύει ότι αυτές οι επιθανάτιες εμπειρίες υποδηλώνουν ότι ο νους μπορεί στην πραγματικότητα να λειτουργήσει χωρίς το φυσικό σώμα. Όπως και ο Δρ. Alexander, λέει ότι αυτή η ‘απίστευτα φωτεινή’ εμπειρία συμβαίνει συχνά όταν ο εγκέφαλος κλινικά δεν λειτουργεί.

Δεν πεθαίνουμε ποτέ πραγματικά

Ο Robert Lanza, ο επιστήμονας που ανέπτυξε τη θεωρία του Βιοκεντρισμού (Biocentrism), ισχυρίζεται ότι εφόσον ο χώρος και ο χρόνος υπάρχουν μονάχα ως εργαλεία για να καταλαβαίνουμε τον κόσμο γύρω μας, χωρίς τη συνείδηση ο χώρος και ο χρόνος δεν υπάρχει και συνεπώς στην πραγματικότητα ποτέ δεν πεθαίνουμε. Χωρίς την στερεά ύπαρξη του χρόνου, μπορεί να πάρει κανείς οποιαδήποτε στιγμή του χρόνου, είτε το παρελθόν είτε το μέλλον, ως το νέο πλαίσιο αναφοράς. «Ο θάνατος είναι μια επανεκκίνηση που οδηγεί σε όλες τις λανθάνουσες δυνατότητες».

Οι ιδέες αυτές του Lanza είναι στενά δεμένες με τη θεωρία που έχει εισηγηθεί, σύμφωνα με την οποία, η ζωή και η βιολογία είναι κεντρικές έννοιες στην ύπαρξη, στην πραγματικότητα και στον κόσμο και αυτό που συμβαίνει είναι ότι η ζωή δημιουργεί το σύμπαν και όχι το σύμπαν τη ζωή. Σύμφωνα με τον Βιοκεντρισμό, οι σύγχρονες θεωρίες για τον φυσικό κόσμο δεν λειτουργούν και δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν εάν δεν εξηγήσουν πλήρως τη ζωή και τη συνείδηση.

Δε συμβαίνει τίποτε το ‘φανταστικό’

Σαν πολλούς από την επιστημονική κοινότητα, ο Δρ. Wendy Wright, νευρολόγος από το Πανεπιστήμιο Emory, πιστεύει ότι οι επιθανάτιες εμπειρίες είναι καθαρά ένα αποτέλεσμα της απελευθέρωσης ενδορφίνης στον εγκέφαλο. «Έτσι όταν απελευθερώνονται αυτές οι χημικές ουσίες, αυτά τα διαφορετικά είδη φαινομένων μπορούν να συμβούν: ένα άτομο μπορεί να δει ένα φως, ή να βιώσει μια αίσθηση ειρήνης ή ηρεμίας. Να νιώσουν ότι περιβάλλονται από αγαπημένα πρόσωπα.» Τέτοια οράματα, αν και εν δυνάμει ανακουφιστικά για το άτομο, δεν είναι τίποτε περισσότερο από κόλπα του εγκεφάλου, σύμφωνα με τον Δρ. Wright.

Το 1947, ο Ισαάκ Ασίμωφ ήταν ήδη ένας καθιερωμένος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, αλλά έπρεπε να αφήσει προσωρινά την επιστημονική φαντασία για να πάρει το διδακτορικό του στη βιοχημεία. Πριν αποχωρήσει, έγραψε μια φαιδρά πομπώδη φάρσα που απαρτιζόταν από επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικά με μια ουσία η οποία μπορούσε να περιοδεύει στον χρόνο και ονομαζόταν Θιοτιμολίνη.

Ο τότε 27χρονος Ασίμωφ είχε ήδη γράψει μερικές από τις αντιπροσωπευτικότερες της καριέρας του ιστορίες μικρού μήκους, συμπεριλαμβανομένης της Nightfall (Σούρουπο), κάποιες από τις ιστορίες με ρομπότ που αργότερα θα συναποτελούσαν το «Εγώ το Ρομπότ» και τις περισσότερες από τον πρώτο κύκλο της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας. Είχε αποδείξει ότι μπορούσε να γράψει καλύτερα από ικανοποιητικά ώστε να πληρώνεται για τον κόπο του και αυτό, στο βαθμό που τον αφορούσε, ήταν ακριβώς το πρόβλημα. Εξηγεί το κάπως ασυνήθιστο αίνιγμά του στην συλλογή του (1972), ‘The Early Asimov’:

"Ήμουν στην τελική ευθεία της πορείας μου και ξεκινούσα να σκέφτομαι να γράψω την διδακτορική μου διατριβή. Μάλλον φοβόμουν ότι, δεδομένου του ακραία πομπώδους στυλ που είναι υποχρεωτικό για τις διατριβές, και έχοντας μέχρι στιγμής αφιερώσει εννέα χρόνια προσπαθώντας να γράψω καλά, φοβόμουν μήπως απλώς δεν ήμουν σε θέση να γράψω αρκετά κακώς ώστε να πιστοποιηθώ για το δίπλωμά μου."

Ήταν τότε που έκανε τα βιοχημικά του πειράματα που ο Ασίμωφ σκέφτηκε μια λύση για τα πολύ ειδικά αυτά προβλήματά του. Η δουλειά του περιλάμβανε τη διάλυση μιας οργανικής ουσίας που ονομαζόταν Κατεχόλη στο νερό. Η συγκεκριμένη αυτή ουσία διαλύεται σχεδόν αμέσως όταν έρχεται σε επαφή με το νερό και ο Ασίμωφ σκέφτηκε ότι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε η ουσία αυτή να είναι πιο διαλυτή απ’ όσο ήταν ήδη, θα ήτανε εάν διαλυόταν πριν έρθει σε επαφή με το νερό! Αποφάσισε ότι αυτή ήταν μια καλή βάση για μια ακόμα μικρή ιστορία και μετά συνειδητοποίησε ότι αυτό αντιπροσώπευε τον τελειότερο τρόπο να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες του σχετικά με το επιστημονικό γράψιμο:

"Μου ήρθε ωστόσο, ότι αντί να γράψω μια πραγματική ιστορία βασισμένη στην ιδέα, να έγραφα μια ψεύτικη επιστημονική ανακοίνωση στο αντικείμενο και να κάνω λίγη πρακτική στο πομπώδες γράψιμο. Έκανα τη δουλειά στις 8 Ιουνίου του 1947, δίνοντας ακόμα και το είδος του μακρόσυρτου τίτλου που τόσο συχνά έχουν οι επιστημονικές εργασίες, «Οι Ενδοχρονικές Ιδιότητες της Επανεξαχνωμένης Θιοτιμολίνης» (The Endochronic Properties of Resublimated Thiotimoline), και πρόσθεσα πίνακες, γραφήματα και ψεύτικες αναφορές σε ανύπαρκτα επιστημονικά περιοδικά. "

Ο John Campbell, ο επί μακρόν συντάκτης του ‘Astounding Science Fiction’, αγόρασε άμεσα την ιστορία. Το περιοδικό ταίριαζε όσο φυσικότερα γινόταν γι’ αυτήν την δημοσίευση παρωδία, καθώς στον Campbell άρεσε να αναμειγνύει τα περιστασιακώς σοβαρά επιστημονικά άρθρα μαζί με την επιστημονική φαντασία. Η συμβολή του Ασίμωφ εξυπηρέτησε λοιπόν ως ένα υβρίδιο των δύο αυτών ειδών. Το «Οι Ενδοχρονικές Ιδιότητες της Επανεξαχνωμένης Θιοτιμολίνης» εμφανίστηκε στο τεύχος του Μαΐου του 1948 στο εν λόγω περιοδικό.

Με το στεγνό του ύφος, τις ακαδημαϊκές αναφορές και τα επιδέξια γραφήματα, η εργασία του Ασίμωφ δεν μπορούσε να διακριθεί από οποιαδήποτε άλλη δικαιολογημένα σημαντική και αναμφίβολα βαρετή επιστημονική ανακοίνωση που κατέγραφε λεπτομερώς την τελευταία έρευνα επάνω σε κάποια χημική ουσία. Μόνο αφού τη διάβαζε κανείς μπορούσε να αντιληφθεί το πόσο γελοία ήταν αυτά που ισχυριζόταν, όπως, όταν ο Ασίμωφ εξηγεί το πώς προσπάθησε να ‘εξαπατήσει’ την Θιοτιμολίνη απομακρύνοντας το νερό μετά από τη στιγμή που η ουσία είχε διαλυθεί αλλά πριν προστεθεί στην πραγματικότητα το νερό:

"Αυτό, ευτυχώς για τον νόμο Διατήρησης της Μάζας και της Ενέργειας, δεν επέτυχε ποτέ καθώς ποτέ δεν ελάμβανε χώρα διάλυση εκτός εάν στο τέλος προστίθετο νερό. Η ερώτηση βέβαια εγείρεται αυτομάτως για το πώς η Θιοτιμολίνη μπορεί να ‘γνωρίζει’ από πριν εάν το νερό θα προστεθεί τελικά ή όχι. Μολονότι αυτό δεν εντάσσεται καταλλήλως στην δικαιοδοσία μας ως φυσικοί χημικοί, πολύ πρόσφατο υλικό έχει δημοσιευτεί μέσα στον τελευταίο χρόνο αναφορικά στα ψυχολογικά και φιλοσοφικά ζητήματα που προκύπτουν σχετικά με αυτό. Ωστόσο, οι εμπλεκόμενες χημικές δυσκολίες οφείλονται στο γεγονός ότι ο χρόνος της διάλυσης ποικίλει σε μεγάλο βαθμό σε αναλογία με την ακριβή νοητική κατάσταση του πειραματιστή. Μια περίοδος ακόμα και ελάχιστου δισταγμού στην προσθήκη του νερού μειώνει τον αρνητικό χρόνο της διάλυσης, χωρίς να είναι σπάνιο να τον σπρώχνει ακόμα και κάτω από ανιχνεύσιμα όρια."

Για να παρακάμψει το πρόβλημα αυτό, έγραφε ο Ασίμωφ, ήταν αναγκαίο να δημιουργήσει μια συσκευή που θα ασχολούνταν με το να προσθέτει την Θιοτιμολίνη στο νερό και να μετράει με ακρίβεια πόσο χρόνο πριν από αυτό η ουσία θα είχε διαλυθεί. Η συσκευή ονομαζόταν ‘ενδοχρονόμετρο’ (endochronometer) και πράγματι ο Ασίμωφ αναφερόταν στις ικανότητες της Θιοτιμολίνης να κάνει άλματα στο χρόνο απλώς ως ‘ενδοχρονικές ιδιότητες’. Ποτέ και σε κανένα σημείο της εργασίας δεν θεωρείται κάτι από αυτά ως παράξενο ή άξιο να σημειωθεί πέρα από την απλή περιγραφή των σχετικών πειραμάτων, κάτι που συντέλεσε στο να γίνει το τρικ ακόμα πιο πειστικό.

Όντως, ο Ασίμωφ φρόντισε να περιλάβει πολλαπλές ψεύτικες αναφορές για προηγούμενες έρευνες με την Θιοτιμολίνη, ακριβώς για να το κάνει ξεκάθαρο πως κανένας χημικός δεν θεωρούσε τα σχετικά φαινόμενα ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Με μια επακόλουθη ανακοίνωση το 1953 με τίτλο «Οι Μικροψυχιατρικές Εφαρμογές της Θιοτιμολίνης» ο Ασίμωφ επιχείρησε μια ψεύτικη ερμηνεία του πώς η βασισμένη στον άνθρακα ουσία καταφέρνει να διαλυθεί πριν προστεθεί στο νερό. Επισημαίνει ότι οι τέσσερεις διαθέσιμοι χημικοί δεσμοί που έχει ένα άτομο άνθρακα είναι διευθετημένοι στον τρισδιάστατο χώρο σαν ένα τετράεδρο και όχι σαν ένα δισδιάστατο τετράγωνο. Η ακόλουθη εξήγηση που δίνει ο Ασίμωφ είναι τόσο υπέροχα ασυνάρτητη:

"Τώρα για μια ακόμα φορά μπορούμε να διευρύνουμε τη θέασή μας. Μπορούμε να περάσουμε από το ‘τετράεδρο άτομο του άνθρακα’ στο ‘ενδοχρονικό άτομο του άνθρακα’, στο οποίο τα δύο επίπεδα των δεσμών σθένους του άνθρακα δεν είναι και τα δύο χωρικά με την κανονική έννοια. Το ένα, αντιθέτως, είναι χρονικό. Εκτείνεται στον χρόνο, δηλαδή. Στο χρονικό επίπεδο ο ένας δεσμός εκτείνεται προς το χθες και ο άλλος προς το αύριο. Ένα τέτοιο άτομο άνθρακα δεν μπορεί να παρουσιαστεί εδώ με τον συνηθισμένο τρόπο και δεν θα καταβληθεί καμιά προσπάθεια για να γίνει αυτό."

"Ένα τέτοιο ενδοχρονικό άτομο άνθρακα είναι προφανώς πολύ ασταθές και μπορεί να απαντηθεί μόνο σπανίως, στην πραγματικότητα μονάχα μέσα στο μόριο της Θιοτιμολίνης απ’ όσο γνωρίζουμε. Τι υπάρχει στη δομή της Θιοτιμολίνης που προκαλεί κάτι τέτοιο, τι είδους υπερ χρονική παρεμπόδιση, είναι μέχρι στιγμής άγνωστο, αλλά το ενδοχρονικό άτομο αναμφίβολα υπάρχει. Ως αποτέλεσμα της ύπαρξής του, μια μικρή ποσότητα του μορίου της Θιοτιμολίνης υπάρχει στο παρελθόν και μια άλλη μικρή ποσότητα στο μέλλον. Είναι αυτή η μικρή ποσότητα του μορίου που υπάρχει στο μέλλον αυτή που διαλύεται από το νερό η οποία επίσης υπάρχει στο μέλλον. Το υπόλοιπο του μορίου έλκεται στο διάλυμα στη διαδικασία και έτσι ‘διαλύεται’ στο νερό το οποίο κατά τα φαινόμενα δεν είναι εκεί."

Αυτή η εξήγηση, όπως ισχυρίστηκε ο Ασίμωφ, έκανε όλο το «μυστήριο και το φαινομενικά παράδοξο» που περιέβαλλε την Θιοτιμολίνη να εξαφανιστεί και έκανε όλο το θέμα «εντελώς πεζό και υπαγόμενο σε μαθηματική ανάλυση». Ο Ασίμωφ συνέχισε και έγραψε ακόμα δύο ιστορίες για την Θιοτιμολίνη μετά από αυτήν, αν και εγκατέλειψε το ύφος της ψεύτικης επιστημονικής δημοσίευσης μετά από τη δεύτερή του προσπάθεια. Η ιστορία του 1960 «η Θιοτιμολίνη και η Διαστημική Εποχή» (Thiotimoline and the Space Age) είναι γραμμένη ως αγόρευση για την 12η ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Χρονοχημικής Εταιρίας, στην οποία εξιστορεί με δυσαρέσκεια την σχετική έλλειψη ενδιαφέροντος για τη Θιοτιμολίνη μεταξύ των Αμερικανών και τονίζει το πόσο σοβαρά αντιμετωπίζουν το ζήτημα οι Σοβιετικοί, οι οποίοι κατασκευάζουν μια ολόκληρη πόλη στα Ουράλια μόνο και μόνο για τη διεξαγωγή πειραμάτων.

Εξηγεί επίσης τις προσπάθειές του να δημιουργήσει αυτό που αποκαλεί μια «αποτυχία του Heisenberg», στην οποία προσπάθησε να κάνει την Θιοτιμολίνη να διαλυθεί και στη συνέχεια προσπάθησε να εξασφαλίσει ότι δεν θα προστεθεί ποτέ νερό. Για να το κάνει αυτό, χρησιμοποίησε μια τηλεχρονική μπαταρία, η οποία συνέδεε μεταξύ τους 77,000 ενδοχρονόμετρα για να εξασφαλίσει μια ενδιάμεση μέρα όταν η Θιοτιμολίνη διαλυθεί και όταν προστεθεί το νερό, μεταξύ του οποίου χρόνου τοποθέτησε την διαλυμένη Θιοτιμολίνη μέσα σε ένα χρηματοκιβώτιο το οποίο συγκόλλησε ώστε να μη μπορεί να μπει νερό μέσα σ’ αυτό. Αυτό, όπως εξήγησε, προκάλεσε μια σειρά από σαρωτικούς τυφώνες που χτύπησαν τη Νέα Αγγλία, απλά και μόνο για να διασφαλιστεί ότι το νερό θα έμπαινε μέσα την κατάλληλη ώρα, κάτι που θα μπορούσε να εξηγήσει το γιατί οι Αμερικάνοι είναι πλέον επιφυλακτικοί για τα πειράματά του. Ο Ασίμωφ καταλήγει σε ακόμα ένα συμπέρασμα:

"Ως αποτέλεσμα όλου αυτού, μπορώ να οραματιστώ αυτό που θα μπορούσα μονάχα να αποκαλέσω ως μια «βόμβα ειρήνης». Εχθρικοί πράκτορες που εργάζονται μέσα σε ένα ειδικό κράτος, μπορούν να συναρμολογήσουν τηλεχρονικές μπαταρίες και να τις λειτουργήσουν μέχρι που να συμβεί μια περίπτωση στην οποία θα διαλυθεί η τελική μονάδα. Η μπαταρία μπορεί τότε να εγκλειστεί σε μια ατσάλινη κάψουλα και να τοποθετηθεί δίπλα στην πηγή ενός ποταμού επάνω από το υψηλότερο σημείο του νερού. Εικοσιτέσσερις ώρες αργότερα, θα συμβεί μια καταστροφική πλημύρα, εφόσον μονάχα έτσι θα μπορέσει το νερό να φτάσει στο κοντέινερ. Αυτό θα συνοδευτεί με έντονους ανέμους, αφού μονάχα έτσι θα μπορέσει να σπάσει το κοντέινερ."

"Η καταστροφή θα είναι αναμφίβολα τόσο μεγάλη με τον τρόπο αυτό όπως θα είχε συμβεί με μια έκρηξη βόμβας υδρογόνου, παρολαυτά η τηλεχρονική μπαταρία θα είναι μια ‘βόμβα ειρήνης’ γιατί η χρήση της δεν θα επιφέρει αντίποινα και πόλεμο. Δεν θα υπάρχει λόγος να υποπτευθεί κανείς τίποτε άλλο παρά μια Θεομηνία. Μια τέτοια βόμβα απαιτεί λίγα από την πλευρά της τεχνολογίας ή των εξόδων. Το μικρότερο έθνος, η μικρότερη ομάδα επαναστατών ή διαφωνούντων θα μπορούσε να τα καταφέρει."

Ο Ασίμωφ προσθέτει, ότι απορεί για το εάν ο κατακλυσμός του Νώε ήταν στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα πειραμάτων με Θιοτιμολίνη στην αρχαία Σουμερία, κάτι που φαίνεται τόσο πιθανό όσο και κάθε άλλο ενδεχόμενο. Η τελευταία ιστορία του Ασίμωφ για την Θιοτιμολίνη, «η Θιοτιμολίνη προς τα Άστρα» (Thiotimoline to the Stars), είναι τοποθετημένη στο μακρινό μέλλον και εξηγεί το πώς η Θιοτιμολίνη εν τέλει οδήγησε στη δημιουργία ενδοχρονικών διαστημόπλοιων, τα οποία επιτρέπουν σε ικανώς ταλαντούχους πιλότους να ταιριάξουν την ενδοχρονικότητα των δομικών υλικών του πλοίου με την σχετικιστική διαστολή του χρόνου, επιτρέποντας στα διαστημόπλοια να διανύσουν διαστρικές αποστάσεις και να ταξιδέψουν στον χρόνο. Μέχρι την μακρινή αυτή εποχή, η αρχική ανακάλυψη της Θιοτιμολίνης έχει χαθεί στην ιστορία, αν και ένας θρυλικός επιστήμονας που ονομαζόταν κάπως σαν Αζιμούθιος (Azimuth) ή Ασυμπτώτιος (Asymptote) θεωρείται γενικώς πως ήταν αυτός που την είχε ανακαλύψει.

Τι έγινε όμως με την πρωταρχική αιτία που αποτέλεσε αφορμή για να γράψει ο Ασίμωφ αυτήν την ψεύτικη επιστημονική ανακοίνωση, ως έναν τρόπο να εξασκηθεί στον πομπώδη τρόπο γραφής για την διατριβή του στη Βιοχημεία; Αυτή ίσως να είναι και η καλύτερη από τις ιστορίες κι έτσι θα τελειώσει και η παρούσα εξιστόρηση. Όταν ο Ασίμωφ πούλησε την ιστορία του στον John Campbell, ζήτησε να δημοσιευτεί με ένα ψευδώνυμο ώστε να μην έρθει σε σύγκρουση με τα μονότονα μέλη του σώματος των Χημικών στο Columbia, όπου και ολοκλήρωνε τη διδακτορική του μελέτη.

Προς μεγάλη του φρίκη, ο Campbell αψήφησε εντελώς αυτόν τον όρο και σύντομα είδε τις κόπιες από την ιστορία, με το όνομά του να τη συνοδεύει, να κυκλοφορούν στο τμήμα. Καθώς προετοιμαζόταν για την προφορική εξέτασή του, ο Ασίμωφ είχε τρομοκρατηθεί καθώς σκεφτόταν ότι είχε σαμποτάρει εντελώς τις πιθανότητές του να περάσει, εφόσον όπως φαινόταν είχε γελοιοποιήσει το ίδιο το ερευνητικό πεδίο που είχε επιλέξει. Όπως προέκυψε, δεν θα έπρεπε να έχει ανησυχήσει:

"Στις 20 Μαΐου του 1948, είχα τις προφορικές μου εξετάσεις. Η εξεταστική επιτροπή είχε δει το άρθρο. Μετά από μια ώρα και είκοσι λεπτά που ξεροψηνόμουν, η τελευταία ερώτηση (που τέθηκε από τον Καθηγητή Ralph S. Halford) ήταν, ‘Κύριε Ασίμωφ, πέστε μας κάτι για τις θερμοδυναμικές ιδιότητες της ουσίας Θιοτιμολίνη’."

"Ξέσπασα σε υστερικά γέλια από ξεκάθαρη ανακούφιση, καθώς κατάλαβα με μιας πως δεν θα έκαναν καλοπροαίρετα αστεία μαζί μου (ο καθηγητής Halford ακουγόταν εύθυμος και όλοι οι άλλοι χαμογελούσαν) εάν επρόκειτο να με απορρίψουν. Με άφησαν να φύγω, ακόμα γελώντας, και μετά από μια αναμονή είκοσι λεπτών, βγήκαν οι εξεταστές, μου έσφιξαν το χέρι και είπαν, ‘Συγχαρητήρια κύριε Ασίμωφ’."

"Οι συμφοιτητές μου επέμεναν να κατεβάσω πέντε Manhattans εκείνο το απόγευμα και καθώς είμαι αντιαλκοολικός κάτω από συνήθεις συνθήκες και δεν έχω καμία αντοχή στο αλκοόλ, μέθυσα βασιλικά με την πρώτη. Τους πήρε τρεις ώρες για να με συνεφέρουν. Μετά από τις επίσημες τελετές, την 1η Ιουνίου του 1948, ήμουν ο Isaac Asimov, Ph.D."

Όπως επισήμανε στο ‘The Early Asimov’, η ιστορία του με την Θιοτιμολίνη τον έκανε διάσημο μεταξύ των χημικών και των επιστημόνων γενικότερα με τρόπο που ποτέ δεν το είχε κάνει η επιστημονική του φαντασία. Του ενέπνευσε επίσης την δυνατότητα να γράφει περισσότερο σε θέματα πραγματικής επιστήμης και εκτίμησε την ιστορία του αυτή εκκινώντας τη δεύτερη καριέρα του ως επιστημονικός συγγραφέας, κάτι που κατέληξε τελικά να ξεπεράσει την καριέρα του στην επιστημονική φαντασία, σε καθαρό όγκο δουλειάς εάν όχι σε φήμη.

Ωστόσο, υπάρχει μάλλον τουλάχιστον μια ομάδα, για τους οποίους η λέξη ‘Θιοτιμολίνη’ δεν ξεσηκώνει παρά άσχημες αναμνήσεις. Πρόκειται για τους καημένους βιβλιοθηκάριους της Νέας Υόρκης:

"Αυτό που με εξέπληξε όμως περισσότερο ήταν ότι ένας εκπληκτικά μεγάλος αριθμός αναγνωστών πραγματικά πήρε το άρθρο στα σοβαρά. Ειπώθηκε πως τις βδομάδες μετά την εμφάνισή του οι βιβλιοθηκάριοι της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης είχαν βγει εκτός εαυτού από ορδές ανυπόμονων νεαρών που απαιτούσαν να δουν αντίτυπα των ψεύτικων περιοδικών που είχα χρησιμοποιήσει ως ψεύτικες αναφορές. "

Σχετικές Πηγές:

Πιο γρήγορη από ένα πουλί και πιο αργή από τον ήχο. Κυριότερα όμως, με αποδοτικότητα και συγχρονισμό, χαρακτηριστικά που φαίνονται πως είναι τα σημαντικότερα.

Όταν ο Samuel Morse εφηύρε τον πρώτο εμπορικό τηλέγραφο, το 1844, άλλαξε δραματικά τις προσδοκίες μας για τον ρυθμό της ζωής. Ένα από τα πρώτα τηλεγραφικά μηνύματα ήρθε από την Εθνική Δημοκρατική Συνέλευση στη Βαλτιμόρη, όπου οι αντιπρόσωποι επέλεξαν τον γερουσιαστή Silas Wright ως τον υποψήφιό τους για την αντιπροεδρία. Ο πρόεδρος της συνέλευσης τηλεγράφησε στον Wright στη Washington, D.C., για να δει εάν θα δεχόταν. Ο Wright μετέδωσε άμεσα την απάντησή του. Όχι. Δύσπιστοι για το ότι ένα μήνυμα θα μπορούσε να πετάξει σχεδόν αστραπιαία μέσω ενός σύρματος, οι αντιπρόσωποι διέκοψαν τη συνέλευση και έστειλαν μια επιτροπή με σάρκα και οστά μέσω τραίνου ώστε να επιβεβαιώσουν την απάντηση του Wright, η οποία φυσικά ήταν η ίδια. Από τέτοιου είδους πρώτα βήματα προήλθε η σημερινή, υψηλών ταχυτήτων, δικτυωμένη κοινωνία.

Είναι λιγότερο διάσημο, αλλά όχι και λιγότερο σημαντικό, το γεγονός ότι ο τηλέγραφος μεταμόρφωσε επίσης τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ρυθμό της εσωτερικής μας ζωής. Η εφεύρεση του Morse έκανε το ντεμπούτο της ακριβώς τη στιγμή που οι ερευνητές είχαν ξεκινήσει να κατανοούν το νευρικό σύστημα και τα τηλεγραφικά σύρματα αποτελούσαν ένα εμπνευσμένο μοντέλο για το πώς θα μπορούσαν να λειτουργούν τα νεύρα. Άλλωστε, τα νεύρα και τα σύρματα του τηλέγραφου ήταν και τα δύο μακριές χορδές που χρησιμοποιούσαν τον ηλεκτρισμό για να μεταφέρουν σήματα. Οι επιστήμονες γνώριζαν πως τα τηλεγραφικά σήματα δεν ταξίδευαν αστραπιαία, σε ένα πείραμα μάλιστα, χρειάστηκε ένα τέταρτο του δευτερολέπτου για να ταξιδεύσει ένα σύνολο από τελείες και παύλες για 900 μίλια κατά μήκος ενός τηλεγραφικού καλωδίου. Ίσως, οι πρώτοι αυτοί ερευνητές του εγκεφάλου να είχαν θεωρήσει ότι χρειαζόταν χρόνος και για τα νεύρα ώστε να στείλουν σήματα. Και ίσως να μπορούσαμε να ποσοτικοποιήσουμε τον χρόνο αυτό.

Η ιδέα πως η ταχύτητα της σκέψης θα μπορούσε να μετρηθεί, ακριβώς όπως η πυκνότητα μιας πέτρας, ήταν κάτι το σοκαριστικό. Αλλά αυτό ακριβώς ήταν που έκαναν οι επιστήμονες. Το 1850 ο Γερμανός φυσιολόγος Hermann von Helmholtz προσάρμοσε καλώδια στους μυς του ποδιού ενός βατράχου, έτσι ώστε όταν ο μυς συσπάται να κλείνει ένα κύκλωμα. Βρήκε πως χρειαζόταν ένα δέκατο του δευτερολέπτου για να ταξιδέψει ένα σήμα από το νεύρο μέχρι το μυ. Σε άλλο πείραμα εφάρμοσε ένα ήπιο σοκ στο δέρμα των ανθρώπων που ήταν υποκείμενα στο πείραμά του και τους ζήτησε να κάνουν μια χειρονομία μόλις το ένιωθαν. Όπως διαπιστώθηκε, χρειαζόταν χρόνος για να ταξιδέψουν τα σήματα στα ανθρώπινα νεύρα. Στην πραγματικότητα, ο Helmholtz ανακάλυψε πως χρειαζόταν περισσότερος χρόνος στους ανθρώπους για να αντιδράσουν σε ένα σοκ στο δάκτυλο του ποδιού απ’ ότι σε ένα σοκ που εφαρμοζόταν στη βάση της σπονδυλικής στήλης, επειδή η διαδρομή προς τον εγκέφαλο ήταν πιο μακριά.

Τα αποτελέσματα του Helmholtz συγκρούονταν με τις συνήθεις διαισθήσεις των ανθρώπων που βίωναν τον κόσμο τη στιγμή που συνέβαινε κάθε γεγονός χωρίς να υπάρχει κάποια καθυστέρηση μεταξύ μιας αίσθησης και της συνειδητοποίησής της. «Όλο αυτό είναι μια πλάνη,» δήλωσε ο Γερμανός φυσιολόγος Emil Du Bois-Reymond το 1868. «Φαίνεται ότι το ‘γοργό σαν τη σκέψη’ δεν είναι τελικά και τόσο γρήγορο.»

Με τα απλά τους εργαλεία, ο Helmholtz και άλλοι μπορούσαν να κάνουν μόνο χονδροειδείς μετρήσεις της ταχύτητας της σκέψης. Κάποιοι από αυτούς κατέληξαν με εκτιμήσεις που ήταν διπλάσιες σε ταχύτητα από εκτιμήσεις άλλων. Οι ερευνητές προσπαθούσαν να πάρουν όλο και πιο ακριβή αποτελέσματα. Σήμερα είναι ξεκάθαρο γιατί είχαν δυσκολευτεί τόσο πολύ. Τα νεύρα μας λειτουργούν με τόσες πολλές διαφορετικές ταχύτητες, αντανακλώντας τις βιολογικές προκλήσεις της σύνδεσης όλων των τμημάτων του σώματος. Σε κάποιες περιπτώσεις η εξέλιξη ρύθμισε τους εγκεφάλους μας να λειτουργούν σαν μια ψηφιακή οδό υπερυψηλών ταχυτήτων και σε άλλες μας άφησε με το ‘Pony Express’.

Η σκέψη μπορεί να μην είναι αστραπιαία, αλλά είναι αρκετά γρήγορη για να μοιάζει έτσι τις περισσότερες φορές. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς την ανάγκη για ταχύτητα στο νευρικό σύστημα. Πολλά ζώα εξαρτώνται από τα νεύρα τους για να νιώσουν τον κίνδυνο και να ξεφύγουν από αρπακτικά και τα αρπακτικά με τη σειρά τους, εξαρτώνται από τα νεύρα τους για να κατορθώσουν μια γρήγορη επίθεση. Αλλά η ταχύτητα μας επηρεάζει και με πιο εκπληκτικούς τρόπους.

Σε ένα κοινό πείραμα με προορισμό τη μελέτη της ταχύτητας της σκέψης, οι ερευνητές δείχνουν για σύντομο διάστημα στα πειραματικά υποκείμενα ένα ασύμμετρο, ανάποδο U και στη συνέχεια τους ρωτάνε ποιο σκέλος από το σχήμα είναι πιο μακρύ. Προκύπτει ότι οι χρόνοι αντίδρασης των υποκειμένων λένε πολλά πράγματα για τη ζωή τους εν γένει. Οι άνθρωποι με γρηγορότερες αντιδράσεις τείνουν να κάνουν υψηλότερα σκορ σε τεστ νοημοσύνης. Κάποιοι ψυχολόγοι υποστήριξαν ότι μια μεγάλη ταχύτητα επεξεργασίας στον εγκέφαλο αποτελεί ζωτικό συστατικό για την ευφυΐα. Οι αντιδράσεις επιβραδύνονται όταν οι άνθρωποι υποφέρουν από διάφορες ψυχολογικές δυσλειτουργίες όπως η κατάθλιψη. Είναι ακόμα πιο περίεργο το γεγονός ότι άνθρωποι με πολύ αργούς χρόνους αντίδρασης είναι πιο πιθανό να πεθάνουν από εγκεφαλικά ή καρδιακά επεισόδια.

Η υψηλή ταχύτητα είναι επίσης σημαντική για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τρεις ή τέσσερις φορές στο δευτερόλεπτο, τα μάτια μας εφορμούν προς μια νέα κατεύθυνση, επιτρέποντάς μας να αντιληφθούμε τι βλέπουμε σε κάθε σημείο μονάχα για ένα δέκατο του δευτερολέπτου. Και αξιοποιούμε με θαυμαστό τρόπο το χρονικό αυτό διάστημα. Πρόσφατα, οι νευροεπιστήμονες Michelle Greene και Aude Oliva του MIT έκαναν ένα πείραμα στο οποίο έδειξαν για σύντομο χρόνο στα πειραματικά υποκείμενα μια σειρά από τοπία και στη συνέχεια έθεσαν ερωτήσεις σχετικά με τις σκηνές. Για παράδειγμα, υπήρχε δάσος στην εικόνα; Έμοιαζε σαν ένα ζεστό μέρος; Οι άνθρωποι τα πήγαν καλά στις δοκιμασίες αυτές ακόμα και όταν έριχναν μια πολύ σύντομη ματιά στις εικόνες που διαρκούσε λιγότερο από ένα δέκατο του δευτερολέπτου.

Μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο τόσο γρήγορα λόγω κάποιων έξυπνων ενισχυτών ταχύτητας που βρίσκονται στα μάτια μας από κατασκευής μας. Ο Tim Gollisch του Ινστιτούτου Νευροβιολογίας Max Planck στη Γερμανία βρήκε πρόσφατα, στοιχεία για την ύπαρξη ενός τέτοιου ενισχυτή. Απέσπασε αμφιβληστροειδικό ιστό από αμφίβια και εξέθεσε τον ζωντανό ιστό σε μια σειρά από απλά γεωμετρικά μοτίβα. Στη συνέχεια κατέγραψε το πώς πυροδοτήθηκαν τα νευρικά κύτταρα σε ανταπόκριση των ερεθισμάτων αυτών. Πρόσεξε ότι κάθε νευρώνας ξεκίνησε να πυροδοτείται λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα, ανάλογα με το ποια εικόνα έβλεπε. Οι μεταβολές ήταν αρκετά διακριτές που μπορούσε να προβλέψει ένα σχήμα κοιτάζοντας μόνο τον χρόνο που συνέβαινε η νευρωνική αντίδραση. Αν και το τεστ αυτό ενέπλεκε αμφίβια, ο Gollisch προτείνει πως τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να ισχύουν και σε ανθρώπινους εγκέφαλους. Ίσως να μη χρειάζεται να φτάσουν όλα τα σήματα από τον αμφιβληστροειδή πριν ξεκινήσει να δομείται μια αναπαράσταση του κόσμου. Μπορεί να ξεκινάει μόλις ληφθούν τα πρώτα τμήματα της πληροφορίας.

Η χρήση ενός γρήγορου κώδικα βοηθάει στην αύξηση της ταχύτητας της σκέψης, αλλά σε μεγάλο βαθμό ο εγκέφαλος, όπως συμβαίνει και με το τηλεγραφικό δίκτυο, εξαρτάται από την ύπαρξη αποτελεσματικών οδών. Ώσεις από τον αμφιβληστροειδή, για παράδειγμα, θα πρέπει να ταξιδέψουν μέσω του οπτικού νεύρου στον θάλαμο, ο οποίος αναμεταδίδει τα σήματα στον οπτικό φλοιό στο οπίσθιο τμήμα του εγκεφάλου. Στη συνέχεια κατευθύνονται προς άλλα εγκεφαλικά κέντρα όπου χρησιμοποιούμε τις οπτικές πληροφορίες ώστε να πάρουμε αποφάσεις και να δράσουμε. Ένας τρόπος να επισπευτεί το ταξίδι αυτό είναι να χρησιμοποιηθούν συνδέσεις υψηλής ταχύτητας. Το 1854 ο φυσικός William Thomson έδειξε ότι όσο φαρδύ ήταν ένα τηλεγραφικό σύρμα, τόσο γρηγορότερη ήταν η μετάδοση του σήματος από αυτό. Η ίδια αρχή ισχύει και για τα νεύρα. Οι πιο γρήγοροι νευράξονες, όπως τα κύτταρα του Betz στον εγκέφαλο, είναι 200 φορές πιο χοντροί από τους πιο λεπτούς νευράξονες.

Ένας άλλος τρόπος για να αυξηθεί η ταχύτητα των συρμάτων είναι το να μονωθούν, κάτι που επίσης ισχύει και για τους νευρώνες. Κάποιοι νευρώνες περιβάλλονται από έναν μονωτικό ιστό που λέγεται μυελίνη. Στους υψηλώς μυελινωμένους νευρώνες που κατέρχονται στη σπονδυλική στήλη, τα σήματα μπορούν να ταξιδέψουν με ταχύτητα που φτάνει τα 180 μίλια την ώρα. Σε νευρώνες που δεν έχουν έλυτρα μυελίνης τα σήματα ταξιδεύουν με ταχύτητα που φτάνει μόλις το μισό μίλι την ώρα. Οι νευρικές ίνες που μεταφέρουν την πληροφορία για τον πόνο είναι από τις πιο αργές. Ο πόνος μπορεί να κάνει μέχρι και δευτερόλεπτα για να φτάσει στον εγκέφαλο, κάτι που εξηγεί το γιατί κάποιες φορές μοιάζει να αντιδρούμε σε μια ενόχληση που έχουμε στο δάχτυλο σαν σε αργή κίνηση.

Κατ’ αρχήν, οι σκέψεις μας θα μπορούσαν να μεταφέρονται με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα εάν όλοι οι άξονες στον εγκέφαλό μας ήταν χοντροί. Αλλά ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει τουλάχιστον διακόσιες πενήντα χιλιάδες μίλια από συνδέσεις, κάτι που είναι παραπάνω από αρκετό για να φτάσει κανείς από τη Γη στη Σελήνη και είναι ήδη αρκετά στριμωγμένες. Ο Sam Wang, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου του Princeton, μέτρησε πόσο μεγάλος θα ήταν ο εγκέφαλός μας εάν ήταν κατασκευασμένος με χοντρούς νευράξονες. «Φτιάχνοντας έναν ολόκληρο εγκέφαλο με τέτοιους θα έκανε τόσο μεγάλα κεφάλια που δε θα χωρούσαμε να περάσουμε από τις πόρτες», κατέληξε. Ένας τέτοιος εγκέφαλος θα κατανάλωνε επίσης μια τεράστια ποσότητα ενέργειας.

Δεδομένων των περιορισμών της βιολογίας και της φυσικής, οι εγκέφαλοί μας εμφανίζονται να έχουν εξελιχθεί ώστε να λειτουργούν με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, οι νευρώνες στον εγκέφαλο τείνουν να ενώνονται σχηματίζοντας μικρά δίκτυα, τα οποία με τη σειρά τους συνδέονται μεταξύ τους με σχετικά λίγες συνδέσεις μακρών αποστάσεων. Αυτό το είδος δικτύου χρειάζεται λιγότερες συνδέσεις από άλλες διευθετήσεις και με τον τρόπο αυτό βραχύνονται οι αποστάσεις που χρειάζεται να διανυθούν από τα σήματα.

Οι εγκέφαλοί μας επίσης αυξάνουν την ταχύτητά τους με την άσκηση. Ο Rene Marois, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt, μέτρησε το φαινόμενο αυτό βάζοντας ανθρώπους να κάνουν ένα βασικό τεστ πολλαπλών έργων. Έπρεπε να αναγνωρίσουν ποιο από δύο πιθανά πρόσωπα εμφανιζόταν στην οθόνη ενός υπολογιστή ενώ την ίδια στιγμή έπρεπε να αντιδράσουν σε έναν από δύο πιθανούς ήχους. Μέσα σε ακριβώς δύο βδομάδες εξάσκησης (που περιλάμβαναν οκτώ με δώδεκα συνεδρίες άσκησης) τα πειραματικά υποκείμενα μπορούσαν να επιτελέσουν και τα δύο έργα με αστραπιαία διαδοχή και με τέτοια ταχύτητα που πλησίαζε αυτή την οποία θα επιτύγχαναν εάν έκαναν το κάθε ένα από αυτά από μόνο του. Με την εξάσκηση, υποπτεύεται ο Marois, οι περιοχές του εγκεφάλου όπου συναντάται συνωστισμός νευρωνικής επεξεργασίας, κυρίως στον προμετωπιαίο φλοιό, απαιτούν λιγότερα σήματα και λιγότερο χρόνο για να παράγουν τη σωστή απόκριση.

Αλλά κάποιες φορές οι εγκέφαλοί μας χρειάζεται να καθυστερήσουν. Στον αμφιβληστροειδή, οι νευρώνες που βρίσκονται κοντά στο κέντρο είναι πολύ πιο κοντοί από αυτούς που βρίσκονται στις άκρες, όμως με κάποιον τρόπο όλα τα σήματα καταφέρνουν να φτάσουν στην επόμενη στρώση νευρώνων στον αμφιβληστροειδή και το κάνουν αυτό ταυτόχρονα. Ένας τρόπος με τον οποίο μπορεί το σώμα να το κατορθώνει αυτό είναι με το να καθυστερεί κάποια νευρικά σήματα, για παράδειγμα με το να έχει τοποθετήσει λιγότερη μυελίνη στους σχετικούς νευράξονες. Ένας άλλος πιθανός τρόπος για να ταξιδεύουν οι νευρικοί παλμοί πιο αργά εμπλέκει την ανάπτυξη πιο μακριών αξόνων, έτσι ώστε τα σήματα να έχουν μεγαλύτερη απόσταση να διανύσουν.

Στην πραγματικότητα, η μείωση της ταχύτητας της σκέψης σε συγκεκριμένα σημεία είναι σημαντική για τη θεμελίωση της συνείδησης. Η από στιγμή σε στιγμή ενημερότητά μας για τους εσωτερικούς εαυτούς μας και τον εξωτερικό κόσμο εξαρτάται από τον θάλαμο, μια περιοχή δίπλα στον πυρήνα του εγκεφάλου, ο οποίος στέλνει σήματα που μοιάζουν με αυτά ενός βηματοδότη και προορίζονται για τις εξωτερικές στοιβάδες του εγκεφάλου. Ακόμα και παρόλο που κάποιοι από τους άξονες που εξέρχονται από τον θάλαμο είναι κοντοί ενώ κάποιοι άλλοι είναι μακρύτεροι, τα σήματά τους φτάνουν παντού σε όλα τα τμήματα του εγκεφάλου την ίδια στιγμή, κάτι που είναι καλό εφόσον εάν συνέβαινε αλλιώς δε θα μπορούσαμε να σκεφτούμε με άμεσο τρόπο.

Έτσι, όταν ο Helmholtz αναγνώρισε ότι η σκέψη κινείται με πεπερασμένη ταχύτητα, πιο γρήγορα από ένα πουλί αλλά πιο αργά από τον ήχο, του ξέφυγε μια θεμελιώδης διαφορά μεταξύ του εγκεφάλου και ενός τηλέγραφου. Στα κεφάλια μας, η ταχύτητα δεν είναι πάντα το σημαντικότερο. Κάποιες φορές αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι ο σωστός συγχρονισμός.

Ένας πενηνταπεντάχρονος επλήγη ξαφνικά από καρδιακή προσβολή. Καθώς τον μετέφεραν ετοιμοθάνατο ταχύτατα σε χώρο επειγόντων περιστατικών , ο άντρας ένιωσε να αφήνει το σώμα του και να αιωρείται πάνω από το χειρουργείο σαν ατμός. Παρακολουθώντας από ψηλά την αλλόφρονα κατάσταση που εξελισσόταν ακριβώς από κάτω του, ο άντρας είδε τον καρδιοχειρουργό, φορώντας την χαλαρή ωχρόχρωμη ρόμπα του, να εργάζεται πυρετωδώς προσπαθώντας να του σώσει τη ζωή. Αργότερα το προσωπικό επιβεβαίωσε ότι η περιγραφή του άντρα ήταν ακριβής σχετικά με τη συμπεριφορά της ιατρικής ομάδας.

Ο ετοιμοθάνατος άντρας περιέγραψε ότι είδε ένα έντονο φως στο τέλος ενός σκοτεινού τούνελ. Τον τραβούσε με μια έντονη έλξη που φαινόταν πως πήγαζε από μια περιοχή ζέστης, αγάπης και ειρήνης. Πλησιάζοντας στο φως συνάντησε συγγενείς που είχαν αποβιώσει πριν από καιρό. Επικοινώνησαν μαζί του τηλεπαθητικά. Οι αποβιώσαντες συγγενείς του τον παρότρυναν να αντισταθεί στην δελεαστική έλξη και να επιστρέψει στο σώμα του. Μετά την ανάρρωσή του από την καρδιακή προσβολή ο άντρας ένιωσε ότι είχε μεταμορφωθεί. Η ασυνήθιστη εμπειρία τον είχε διαποτίσει με μια έντονη επιθυμία να βοηθήσει άλλους και να μιλήσει για την υπερβατική του επιθανάτια συνάντηση με την άλλη ζωή που περιμένει την ψυχή μετά τον θάνατο του φυσικού σώματος.

Οι επιθανάτιες εμπειρίες με τη μυστηριακή και εξωσωματική αυτή φύση δεν είναι σπάνιες και οι ιστορίες παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες καθώς αναφέρονται από άτομα που επιστρέφουν από την άλλη όχθη. Τέτοιες έντονες πνευματικές εμπειρίες αναφέρονται από το 23 τοις εκατό των ανθρώπων που υποφέρουν από σημαντικές καρδιακές προσβολές. Συμβαίνουν σε ανθρώπους που πλησιάζουν τον θάνατο από άλλες αιτίες ή ακόμα σε περιπτώσεις μεγάλου φυσικού ή συναισθηματικού κινδύνου. Αυτές οι εμπειρίες έχουν κάποια κοινά στοιχεία. Συχνά παρουσιάζεται μια επιταχυμένη ανασκόπηση της ζωής του ατόμου. Χαρά, αίσθηση ηρεμίας και συναντήσεις με μυστηριακές οντότητες ή εκλιπόντες συγγενείς είναι επίσης συχνά.

Επηρεάζουν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός ατόμου την πιθανότητα βίωσης τέτοιων πνευματικών εμπειριών στο κατώφλι του θανάτου; Μια έρευνα από την Zalika Klemenc-Ketis και τους συνεργάτες της που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Critical Care ερεύνησε τα ερωτήματα αυτά με σκοπό την αναζήτηση πιθανών ομοιοτήτων μεταξύ ατόμων που έχουν βιώσει επιθανάτιες εμπειρίες και τα ευρήματα δείχνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι ερευνητές εξέτασαν ιατρικά αρχεία από ασθενείς με καρδιακές προσβολές και συνέλεξαν λεπτομερή ερωτηματολόγια για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ατόμων, όπως επίσης άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά και ιατρικά δεδομένα. Βρήκαν ότι όταν ένα άτομο ήταν άθεος οι πιθανότητες που είχε να βιώσει μια επιθανάτια εμπειρία ήταν οι ίδιες όπως σε έναν Καθολικό ή σε έναν Μουσουλμάνο.

Τι μπορεί τότε να εξηγήσει το ποιος θα δει και ποιος δε θα δει αυτό το φως στο τέρμα του τούνελ στο κατώφλι του θανάτου και θα επιστρέψει ώστε να ενημερώσει τον κόσμο γι’ αυτό; Διαφορά δεν παρουσιάστηκε ούτε και σχετικά με το φύλο των ατόμων. Η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και ο φόβος για θάνατο πριν από την καρδιακή προσβολή δεν έδειξαν επίσης καμία διαφορά. Βρέθηκε όμως ένα κοινό νήμα μεταξύ αυτών που πολέμησαν το φως και επέστρεψαν στο σώμα τους.

Το κοινό στοιχείο μεταξύ αυτών που είχαν επιθανάτιες εμπειρίες ήταν μια άνοδος στα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα τους, πάνω από κάποιο συγκεκριμένο όριο (5.7 kPa). Καμία άλλη χημική μέτρηση του αίματος των ασθενών δεν είχε κάποια ιδιαίτερης σημασίας συσχέτιση με το εάν βίωσαν ένα τέτοιο πνευματικό γεγονός. Ο έντονος υπεραερισμός μπορεί να προκαλέσει περίπου το ίδιο στον εγκέφαλο, εξηγώντας ίσως το γιατί όσοι βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο ή όταν είναι κοντά στη λιποθυμία μπορούν επίσης να βιώσουν εξωσωματική εμπειρία.

Η μελέτη υποδηλώνει ότι με τον προσεκτικό έλεγχο της ισορροπίας οξέων του αίματος κατά τη διάρκεια μιας ιατρικής κρίσης, κάτι που διαταράσσεται όταν το αίμα υπερφορτώνεται με διοξείδιο του άνθρακα, η όλη μυστηριώδης εμπειρία μπορεί να προληφθεί.

Θα μπορούσε να υπάρχει πιο γρήγορος τρόπος για την ανακάλυψη γειτονικών γαλαξιών που παρουσιάζουν ενδιαφέρον; Υπάρχει κάποιο σχέδιο για την ανίχνευση εξωγήινων που θα μπορούσε να λειτουργήσει γρηγορότερα από την προσπάθεια συντονισμού με τις εκπομπές ραδιοκυμάτων ή το κυνήγι των παλμών λέιζερ;

Θα μπορούσε να υπάρχει και για έναν απλό λόγο. Ο κόσμος είναι τρεις φορές γηραιότερος από τη Γη. Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της 14 δισεκατομμυρίων χρόνων ιστορίας του, το ηλιακό μας σύστημα δεν υπήρχε στην περιοχή. Παρολαυτά, το αρχαίο σύμπαν είχε το κατάλληλο υλικό για ζωή και περιλάμβανε κόσμους που ήταν εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή βιολογίας και νοημοσύνης όπως η δική μας.

Οι άνθρωποι υπήρξαν μόλις το τελευταίο 0,001 τοις εκατό του κοσμικού χρόνου. Κάτι που υποδηλώνει, ότι εάν αποκλείσουμε την πιθανότητα να είναι ο εγκέφαλος του Homo sapiens το μοναδικό παράδειγμα συλλογιστικού μηχανισμού, σχεδόν όλη η νοημοσύνη που βρίσκεται εκεί έξω ξεπερνά το επίπεδό μας. Και αυτή η νοημοσύνη δεν είναι απλώς λιγάκι πιο μπροστά από τη δική μας. Είναι ξεκάθαρο ότι, εκτός εάν τα σκεπτόμενα όντα αναπόφευκτα εξολοθρεύουν τον εαυτό τους λίγο καιρό αφού αναπτύξουν τεχνολογία, η εξωγήινη νοημοσύνη θα μπορούσε στις περισσότερες περιπτώσεις να είναι εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια πιο προηγμένη από τη δική μας. Είμαστε λοιπόν τα ‘ψαρωμένα’ πρωτάκια του γαλαξία.

Αυτό εισηγείται και μια προσέγγιση για την εύρεσή τους που συχνά παραβλέπεται. Οι προηγμένοι σκεπτόμενοι μπορεί πιθανόν να είναι και σε μεγάλο βαθμό απρόσεκτοι. Ίσως οι πραγματικά φιλόδοξοι εξωγήινοι να ‘διατάραξαν το σύμπαν’ (η φράση προέρχεται από τον διάσημο Βρετανό φυσικό, Freeman Dyson) με τρόπους που είναι απευθείας ορατοί. Η διαταραχή μπορεί να έχει τη μορφή κατασκευής μεγάλων μηχανικών έργων, όπως για παράδειγμα τεράστιων τεχνητών δομών. Ίσως να έχουν επαναδιευθετήσει κάποια αστέρια σε εύκολα αναγνωρίσιμα μοτίβα. Ίσως να υπάρχουν εναπομείναντα συντρίμμια από μαζικά καταστροφικούς πολέμους.

Μπορεί να συμβουλευτεί κανείς την επιστημονική φαντασία για άλλα παραδείγματα που απαντούν στο τι θα μπορούσε να διασκορπίσει γύρω της μια υπερβολικά ανεπτυγμένη κοινωνία. Καθώς δεν μπορούμε να ξέρουμε περισσότερα σχετικά με αυτό, οι προβλέψεις της φαντασίας μπορεί να είναι πολύ εύστοχες. Πράγματι, το γεγονός ότι μπορούμε σχετικά εύκολα να προβλέψουμε στοιχεία που θα πρόδιδαν μια νοημοσύνη που βρίσκεται πολλές χιλιάδες έτη φωτός μακριά μας υποδηλώνει ότι μοιάζουμε με μυρμήγκια που προσπαθούν να ανακαλύψουν ανθρώπους. Ας αναρωτηθούμε: θα μπορούσαν άραγε τα μυρμήγκια να αναγνωρίσουν σπίτια, αυτοκίνητα ή πυροσβεστικούς κρουνούς ως το αποτέλεσμα προηγμένης βιολογίας;

Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κοιτάξουμε με προσοχή στις εικόνες που έχουμε συλλέξει (για οποιονδήποτε σκοπό) με τα τηλεσκόπιά μας και να αποφανθούμε για το εάν κάποιες από αυτές δείχνουν κάτι που φαίνεται περίεργο, κάτι που μοιάζει σα να έχει σχηματιστεί από σκόπιμο σχεδιασμό κι όχι από φυσικές διαδικασίες. Σε κάποιο βαθμό αυτού του είδους η άσκηση λαμβάνει χώρα, μολονότι ως τμήμα συμβατικής αστρονομικής έρευνας και όχι ως σκόπιμη προσπάθεια για την αποκάλυψη εξωγήινης αστρο-μηχανικής.

Πριν από μια δεκαετία, δύο Αυστριακοί αστρονόμοι, ο Ronald Weinberger και ο Herbert Hartl, ανέφεραν τα αποτελέσματά τους που προέκυψαν από την επένδυση πάνω από δύο δωδεκάδες χρόνια στην παρατήρηση φωτογραφιών από τηλεσκόπια στους ουρανούς του βόρειου ημισφαιρίου. Ανακάλυψαν 12 χιλιάδες αντικείμενα που πριν ήταν άγνωστα. Αλλά αναζητούσαν επίσης πράγματα που έδιναν την εντύπωση ότι είχαν κατασκευαστεί τεχνητά. Δυστυχώς, δε βρήκαν κανένα.

Πιο πρόσφατα, το πρόγραμμα Galaxy Zoo προσέλκυσε πάνω από 150 χιλιάδες εθελοντές με αποστολή να κοιτούν αστρονομικές φωτογραφίες από το Sloan Digital Sky Survey (όπως επίσης κι από άλλα τηλεσκόπια). Ο σκοπός είναι να ταξινομηθεί η μορφολογία των μυριάδων γαλαξιών που είναι ορατοί στις φωτογραφίες αυτές, μια δουλειά που την χειρίζονταν οι ίδιοι οι αστρονόμοι μέχρι που τα σύγχρονα τηλεσκόπια ξεκίνησαν να παρέχουν δισεκατομμύρια εικόνες από γαλαξίες. Και παρόλο που σ’ αυτήν την κοσμική αφθονία έχουν προκύψει πολλά μη αναμενόμενα πράγματα, μέχρι στιγμής όλα γίνονται αντιληπτά ως φυσικά αντικείμενα.

Ο Richard Carrigan, φυσικός από το Fermilab του Illinois, δε μασάει καθόλου τα λόγια του σχετικά με αυτό: έχει ως σκοπό να ψάξει για εξωγήινες κατασκευές. Μελετά προσεκτικά αστρονομικά δεδομένα αναζητώντας αστρικά συστήματα που εκπέμπουν υπερβολικές ποσότητες υπέρυθρης ακτινοβολίας. Το υπέρυθρο θα μπορούσε να είναι η υπογραφή από διαφυγούσα θερμότητα που προέρχεται πιθανόν από τεράστια σμήνη δορυφόρων με ηλιακές κυψέλες, τοποθετημένα σε τροχιά γύρω από ένα αστέρι ώστε να μπορέσει μια προηγμένη κοινωνία να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερη ενέργεια. Έχει ανακαλύψει κάποιες αρκετά ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει αναγνωριστεί κάτι ως ηλιακό σμήνος.

Σημαίνουν κάτι αυτές οι αποτυχίες στο να βρεθεί το γαλαξιακό ισοδύναμο του Μεγάλου Σινικού Τοίχους της Κίνας ή της διαγαλαξιακής οδού; Αποκαλύπτεται κάποια βαθιά αλήθεια από την απουσία οποιασδήποτε φανερής, υψηλής κλίμακας μηχανικής κατασκευής σε ένα απέραντο και αρχαίο σύμπαν; Ίσως να μας λέει ότι δεν υπάρχει τίποτε εκεί έξω. Από την άλλη μεριά, μια πραγματικά ανυπέρβλητη νοημοσύνη ίσως να μην κατασκευάζει δομές που να είναι τόσο μεγάλες ώστε να φαίνονται στις φωτογραφίες. Ίσως οι υψηλής τεχνολογίας κοινωνίες να στρέφονται προς την άλλη κατεύθυνση, να προτιμούνε δηλαδή τις μικροσκοπικές κατασκευές και όχι τις υπερμεγέθεις. Αλίμονο, μια τέτοια σκέψη αν και ενδιαφέρουσα, δεν θα μας βοηθούσε να πληροφορηθούμε.

Πάντως, επιτυγχάνουμε όλο και πιο λεπτομερείς τηλεσκοπικές εικόνες για λιγότερο από έναν αιώνα. Είναι ακόμα νωρίς για να αποφανθούμε ότι το διάστημα είναι άδειο, δεν το έχουμε ακόμα ελέγξει προσεκτικά. Επιπρόσθετα, η αναζήτηση εξωγήινων κατασκευών σαμποτάρεται από το γεγονός ότι δεν ξέρουμε για τι ακριβώς ψάχνουμε. Εκτιμώντας αυτό, είναι λιγότερο ελκυστικό από τα πειράματα του προγράμματος SETI, τα οποία αναζητούν στο ορατό και στο ράδιο φάσμα για σαφή, τεχνητά σήματα. Όπως όμως έγραψαν οι Weinberger και Hartl, τα ίχνη από εξωγήινες κατασκευές αποτελούν παγωμένα μηνύματα. Δεν χρειάζεται να ελπίζεις να χτυπήσει μια εξωγήινη εκπομπή τη Γη ακριβώς τη στιγμή που θα στρίψεις την κεραία ή το τηλεσκόπιο στο ακριβές σημείο του ουρανού. Και η αναζήτηση εξωγήινων κατασκευών μπορεί να εξυπηρετηθεί από μια πολύ μεγαλύτερη μερίδα ερευνητών, καθώς υπάρχουν χιλιάδες περισσότεροι αστρονόμοι απ’ ότι ερευνητές του προγράμματος SETI.

Έτσι, ας μην αποκλείουμε την τυχευρεσία. Κάποιες φορές οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις έχουν γίνει από αυτούς που καν δεν έψαχναν.