Το προνόμιο: Κοινωνική
ηθική και δίκαιο
Ομιλία του Swami Vivekananda
Δύο δυνάμεις εργάζονται μέσω της φύσης
Δύο δυνάμεις φαίνεται να εργάζονται μαζί στη φύση. Η μία απ' αυτές συνεχώς διαφοροποιώντας και η άλλη συνεχώς ενοποιώντας. Η μία κάνοντας όλο και περισσότερους διαχωρισμούς ατομικοτήτων, η άλλη φέρνοντας τα άτομα σε μια ενότητα, προκαλώντας ομοιότητα στο μέσον όλης της διαφοροποίησης. Φαίνεται ότι η δράση των δύο αυτών δυνάμεων εισβάλλει σε κάθε τομέα της φύσης και της ανθρώπινης ζωής.
Στο φυσικό πεδίο βρίσκουμε πάντοτε τις δύο αυτές δυνάμεις περισσότερο διακριτές και εμφανείς στην εργασία, διαφοροποιώντας τα άτομα, κάνοντάς τα όλο και περισσότερο ξεχωριστά το ένα από το άλλο και ξαναδημιουργώντας είδη και τάξεις και φέρνοντας ομοιότητες σε εκφράσεις και μορφές. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά την κοινωνική ζωή του ανθρώπου. Από τότε που υπάρχει κοινωνία, αυτές οι δύο δυνάμεις εργάζονται μαζί, διαφοροποιώντας και ενοποιώντας.
Η δράση τους εμφανίζεται σε διάφορες μορφές και αποκαλείται με διάφορα ονόματα σε διάφορα επίπεδα και σε διαφορετικές στιγμές, αλλά η ουσία είναι παρούσα σε όλες. Η μία κάνοντας διαχωρισμούς και η άλλη φέρνοντας ομοιότητα. Η μία φτιάχνοντας κάστες και τάξεις και η άλλη διαλύοντάς τις. Η μία δημιουργώντας τάξεις και προνόμια και η άλλη καταστρέφοντάς τα. Όλος ο κόσμος φαίνεται να είναι το πεδίο μάχης αυτών των δύο δυνάμεων.
Η ομοιότητα πρέπει να αποφευχθεί
Η απόλυτη ομοιότητα σε σκέψεις και συναισθήματα θα μπορούσε να παράγει διανοητική φθορά και εκφυλισμό. Η ομοιότητα, συνεπώς, πρέπει να αποφευχθεί. Αυτός είναι ένας ισχυρισμός απ' την μια πλευρά και φαίνεται να υπήρχε σε πολλές χώρες και σε διάφορους καιρούς, με διαφορετική γλώσσα.
Πρακτικά, είναι ο ίδιος ισχυρισμός στον οποίον συμφώνησαν και οι βραχμάνοι της Ινδίας, όταν δημιούργησαν διαφοροποιήσεις και τάξεις, όταν μοίρασαν προνόμια σε συγκεκριμένες μερίδες της κοινωνίας, ενάντια σε κάποια άλλη πλευρά. Η καταστροφή των τάξεων, ισχυρίζονται, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφή της κοινωνίας. Και με τόλμη προβάλλουν το ιστορικό γεγονός ότι η τάξη τους είναι ο πιο διαχρονικός θεσμός που υπήρξε ποτέ σε κοινωνία.
Από την άλλη πλευρά, η ιδέα της ομοιότητας έχει τους υπερασπιστές της σε όλες τις εποχές. Από τους καιρούς των Ουπανισάντς, του Βούδα και του Χριστού και όλων των άλλων ιδρυτών θρησκειών, μέχρι τις σημερινές μέρες στις σύγχρονες πολιτικές κινήσεις και κινητοποιήσεις των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων και όλων αυτών που θεωρούν τον εαυτό τους στερημένο από προνόμια, επανεμφανίζεται η διεκδίκηση αυτής της ενότητας και ομοιότητας.
Αλλά η ανθρώπινη φύση διεκδικεί για τον εαυτό της. Εκείνοι που έχουν το πλεονέκτημα θέλουν να το κρατήσουν. Κι αν βρουν επιχείρημα, όσο κι αν είναι χοντροκομμένο και μονόπλευρο, θα επιμένουν σ' αυτό. Αυτό ισχύει για όλες τις πλευρές.
Η ενότητα είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει πραγματικά
Αν δούμε τη Μεταφυσική, το ερώτημα αυτό προσλαμβάνει άλλη μορφή.
Ο βουδιστής προβάλλει και ξεκαθαρίζει ότι, δεν χρειάζεται να κοιτάζουμε αυτό που φέρνει ενότητα στο μέσον των φαινομένων, αλλά πρέπει να ικανοποιηθούμε μ' αυτόν τον φαινομενικό κόσμο. Αυτή η διαφοροποίηση είναι η ουσία της ζωής. Όσο και να μην είναι επιθυμητή και όσο αδύνατη κι αν φαίνεται να είναι, εμείς δεν έχουμε τίποτε άλλο.
Ο βεδαντιστής ισχυρίζεται ότι η ενότητα είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει, η διαφορά είναι μόνο φαινομενική, εφήμερη. Λέει, "μην προσέχετε τη διαφορά, πηγαίνετε πίσω στην ενότητα".
Ο βουδιστής λέει, "αποφύγετε την ενότητα, είναι μια ψευδαίσθηση, πηγαίνετε στη διαφορά". Οι ίδιες διαφορές απόψεων σε θρησκεία και μεταφυσική υπάρχουν μέχρι τις μέρες μας και το σύνολο των αρχών της γνώσης είναι πολύ μικρό. Η μεταφυσική και η μεταφυσική γνώση, η θρησκεία και η θρησκευτική γνώση έφτασαν στο αποκορύφωμά τους 5000 χρόνια πριν κι εμείς επαναλαμβάνουμε, κατά κάποιο τρόπο, τις ίδιες αλήθειες σε διαφορετικές γλώσσες, μερικές φορές εμπλουτίζοντας και προσθέτοντας νέες επεξηγήσεις και εικόνες.
Ερχόμενοι στην Ηθική, βρίσκουμε μια τρομερή απομάκρυνση. Είναι ίσως η μόνη επιστήμη που έχει απομακρυνθεί απ' αυτή τη διαμάχη. Γιατί για την Ηθική υπάρχει ενότητα, που η βάση της είναι η Αγάπη. Αυτή δεν κοιτάζει αυτές τις διαφορές. Ο ένας σκοπός της Ηθικής είναι η ενότητα, η ομοιότητα. Οι ανώτατοι ηθικοί κώδικες που έχει η ανθρωπότητα μέχρι τον παρόντα καιρό δεν γνωρίζουν διαφορές, δεν έχουν χρόνο να κοιτάξουν σ' αυτές. Ο μοναδικός σκοπός είναι να κατευθυνθούν σ' αυτήν την ομοιότητα.
Ο ινδικός νους, που είναι πιο αναλυτικός ως βεδαντικός νους, βρήκε αυτή την ομοιότητα σαν αποτέλεσμα των αναλύσεών του. Και θέλει να βασίσει το κάθε τι πάνω σ' αυτή την ιδέα της ενότητας. Αλλά, όπως είδαμε και πριν, στην ίδια χώρα υπήρχαν άλλα μυαλά, τα βουδιστικά, που δεν έβρισκαν πουθενά καμιά ενότητα. Γι' αυτούς, όλη η αλήθεια ήταν ένα σύνολο από διαφορές και παραλλαγές και δεν υπήρχε σχέση μεταξύ του ενός πράγματος και του άλλου. Συνεπώς, ερχόμενοι σε πιο συγκεκριμένο σκοπό, ο οποίος είναι η θρησκεία παρά η ηθική, σ' ένα επίπεδο πραγμάτων όπου όλες οι διαφορές έχουν εξαφανιστεί δίνοντας χώρο στην ενότητα, δίνοντας χώρο σε μια μορφή, μια νεκρή ομογενοποίηση είναι αδύνατη, όσο διαρκεί η ζωή και ούτε είναι επιθυμητή.
Την ίδια στιγμή υπάρχει η άλλη πλευρά των γεγονότων, δηλαδή ότι η ενότητα ήδη υπάρχει. Αυτός είναι ο ισχυρισμός, ότι η ενότητα δεν χρειάζεται να κατασκευαστεί, αλλά ότι ήδη υπάρχει. Και ότι δεν θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί τη διαφορά χωρίς αυτήν, χωρίς να υπάρχει δηλαδή ενότητα. Ο Θεός δεν πρόκειται να δημιουργηθεί, Αυτός ήδη υπάρχει. Αυτός είναι ο ισχυρισμός όλων των θρησκειών.
Οποτεδήποτε κάποιος αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο, το πέρας, αυτός έχει επίσης αντιληφθεί και το Άπειρο. Μερικοί δίνουν έμφαση στην πλευρά του πεπερασμένου και δηλώνουν ότι υπάρχει μόνο αυτό. Άλλοι δίνουν έμφαση στην πλευρά του απείρου και ισχυρίζονται ότι το άπειρο είναι πρώτο. Αλλά γνωρίζουμε ότι, είναι λογικά αναγκαίο να μην μπορούμε να αντιληφθούμε το ένα χωρίς το άλλο. Έτσι, ο ισχυρισμός είναι ότι, αυτή η ομοιότητα, αυτή η ενότητα, αυτή η τελειότητα, όπως μπορούμε να την αποκαλούμε, δεν χρειάζεται να ανακατασκευαστεί.
Αυτή είναι η ερμηνεία του Βραχμάν ή του Απόλυτου, που τη βλέπουμε μέσα από το πέπλο της Μάγια ή της εμφάνισης. Ο κόσμος δεν είναι μηδέν, δεν είναι ένα μηδενικό. Έχει μια συγκεκριμένη πραγματικότητα κι αυτή εμφανίζεται γιατί υπάρχει το Βραχμάν. Πρέπει μόνο να το αναγνωρίσουμε και να το καταλάβουμε. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, είτε το εκφράζουμε με ξεκάθαρη γλώσσα είτε όχι, είτε αυτή η γνώση παίρνει τη δύναμη και την καθαρότητα μιας λογικής αντίληψης είτε όχι, αυτή υπάρχει. Γιατί είμαστε περιορισμένοι από τη λογική αναγκαιότητα του μυαλού μας να ισχυριστούμε ότι αυτή υπάρχει. Αλλιώς η αντίληψη του απείρου δεν θα υπήρχε. Δεν μιλάω για την παλιά θεωρία της υπόστασης και των ποιοτήτων, αλλά για την ενότητα, για το Ένα, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο όλων των φαινομένων.
Το γεγονός της συνείδησης ότι, εσύ κι εγώ είμαστε διαφορετικοί, φέρνει σε μας την ίδια στιγμή τη συνείδηση ότι, εσύ κι εγώ δεν είμαστε διαφορετικοί. Η γνώση θα ήταν αδύνατη χωρίς την ενότητα. Χωρίς την ιδέα της ομοιότητας δεν θα υπήρχε ούτε αντίληψη καν της γνώσης. Έτσι και οι δύο πλευρές προχωρούν πλάι-πλάι. Συνεπώς, η απόλυτη ομοιότητα των συνθηκών, αν αυτή είναι ο σκοπός της Ηθικής, εμφανίζεται αδύνατη. Το να πρέπει όλοι οι άνθρωποι να είναι ίδιοι, δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει, όσο κι αν προσπαθούσαμε να το κάνουμε. Οι άνθρωποι θα γεννιούνται διαφοροποιημένοι. Μερικοί θα έχουν περισσότερες δυνάμεις απ' ότι οι άλλοι, κάποιοι θα έχουν φυσικές ικανότητες και οι άλλοι όχι, κάποιοι θα έχουν τελειότερα σώματα και οι άλλοι όχι. Δεν μπορούμε να το αναιρέσουμε αυτό. Την ίδια στιγμή ηχούν στ' αυτιά μας τα όμορφα λόγια της ηθικής, που έρχονται από διάφορους δασκάλους:
"Έτσι, βλέποντας τον ήλιο-θεό, που με ίσο τρόπο παρουσιαζόμαστε μπροστά του, ο σοφός δεν θα τραυματίσει τον εαυτό από τον εαυτό. Έτσι θα φτάσει στον ανώτατο σκοπό. Ακόμη και σ' αυτή τη ζωή, αυτός έχει κατακτήσει και έχει υπερνικήσει τη σχετική ύπαρξη. Και ο νους αυτών των σοφών είναι σταθερά προσηλωμένος στην ομοιότητα, γιατί ο Θεός είναι αγνός και είναι ίδιος για όλους. Έτσι, αυτοί λένε ότι ζουν με τον Θεό".
Η εξάλειψη του προνομίου
Αυτό που μπορεί να επιτευχθεί είναι η εξάλειψη του προνομίου. Αυτό είναι, πράγματι, το έργο για όλο τον κόσμο. Σε όλες τις κοινωνίες, αυτή ήταν η μάχη σε κάθε φυλή και σε κάθε χώρα. Η δυσκολία δεν είναι ότι, κάποια ομάδα ανθρώπων είναι, με φυσικό τρόπο, πιο έξυπνη από κάποια άλλη, αλλά αν αυτή η ομάδα, επειδή έχει αυτό το πλεονέκτημα της νοημοσύνης, θα πρέπει να απολαμβάνει περισσότερα απ' αυτούς που δεν έχουν αυτό το προτέρημα. Η μάχη είναι να καταστρέψουμε αυτό το προνόμιο. Αυτή η ίδια ομάδα ανθρώπων θα μπορούσε να είναι πιο δυνατή φυσικά, απ' ό,τι οι άλλοι κι έτσι θα μπορούσαν να είναι πιο ικανοί φυσικά να ελέγξουν και να νικήσουν τους πιο αδύναμους. Κι αυτό είναι ένα αυταπόδεικτο γεγονός. Αλλά ότι, εξαιτίας αυτής της δύναμης, θα έπρεπε να απολαμβάνουν όσο περισσότερη ευχαρίστηση μπορούν στη ζωή, αυτό δεν είναι σύμφωνο με τον Νόμο και η μάχη είναι ενάντια σ' αυτό.
Αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι, μέσω φυσικών δεξιοτήτων, θα μπορούσαν να είναι ικανοί να συσσωρεύσουν περισσότερο πλούτο απ' ό,τι οι άλλοι κι αυτό είναι φυσικό. Αλλά ότι, κατακτώντας τον πλούτο εξαιτίας αυτής της δύναμης, θα τυραννούν και θα καταπιέζουν τους άλλους επειδή δεν μπορούν να αποκτήσουν τέτοιο πλούτο, αυτό δεν είναι μέρος του Νόμου. Κι ο αγώνας είναι ενάντια σ'αυτό.
Η απόλαυση ενός πλεονεκτήματος εις βάρος κάποιου άλλου είναι το προνόμιο και σε όλες τις εποχές ο σκοπός της Ηθικής είναι η καταστροφή του. Αυτό είναι το έργο, το οποίο τείνει προς την ενότητα, προς την ομοιότητα, χωρίς όμως να καταστρέφει την διαφορά. Ας αφήσουμε αυτές τις διαφορές να υπάρχουν αιώνια. Είναι η ουσία της ζωής. Θα παίξουμε μ' αυτό τον τρόπο αιώνια. Εσείς θα είστε πλούσιοι κι εγώ θα είμαι φτωχός, εσείς θα είστε δυνατοί κι εγώ θα είμαι αδύνατος, εσείς θα είστε μορφωμένοι κι εγώ αμόρφωτος, εσείς θα είστε πιο πνευματικοί κι εγώ λιγότερο. Αλλά και τι μ' αυτό;
Ας μείνουμε έτσι, αλλά επειδή εσείς είστε φυσικά και διανοητικά δυνατότεροι δεν πρέπει να έχετε περισσότερα προνόμια απ' ό,τι εγώ. Κι αν εσείς έχετε περισσότερο πλούτο, δεν είναι αυτός λόγος να θεωρείτε ότι είστε μεγαλύτεροι από μένα. Γιατί η ομοιότητα είναι εδώ, παρά τις διάφορες συνθήκες. Η εργασία ή το έργο της Ηθικής υπάρχει και θα είναι και στο μέλλον, όχι η καταστροφή αυτής της διαφοράς και η εγκαθίδρυση της ομοιότητας στον εξωτερικό κόσμο, κάτι το οποίο είναι αδύνατον, γιατί θα επέφερε θάνατο και εκμηδενισμό, αλλά να αναγνωρίσουμε την ενότητα παρά τις διαφορές, να γνωρίσουμε τον Θεό, παρ' ό,τι εξωτερικά μας φοβίζει και αυτή την άπειρη δύναμη ως μία εν δυνάμει ικανότητα για τον καθένα, παρά την φαινομενική αδυναμία. Και να αναγνωρίσουμε την αιώνια, άπειρη, ουσιώδη αγνότητα της ψυχής, πέρα από κάθε τι το οποίο φαίνεται αντίθετο επιφανειακά. Αυτό πρέπει να αναγνωρίσουμε.
Παίρνοντας τη μία θέση
μόνο είναι επικίνδυνο και μπορεί να μας οδηγήσει σε φιλονικίες και διαμάχες.
Πρέπει να πάρουμε το όλο πράγμα όπως είναι, να μείνουμε σ' αυτό ως βάση και
να εργαστούμε μέσα σ' αυτό σε κάθε όψη της ζωής μας, ως άτομα και ως μέλη
της κοινωνίας.
Στείλτε τα δικά σας σχόλια και παρατηρήσεις στο arthra@esoterica.gr