Χωρίς αμφιβολία η ένταση της σκέψης του Νίτσε τον έφθειρε πρόωρα .

Η μάχη του εναντίον της εποχής του ανέτρεψε την ισορροπία του πνεύματός του , “πάντοτε υπήρξε τρομερό πράγμα να πολεμά κανείς με το ηθικό σύστημα της εποχής του . Αυτό θα πάρει την εκδίκησή του . . . από μέσα κι απ’ έξω” .

Προς το τέλος , το έργο του Νίτσε αυξήθηκε σε οξύτητα . Επιτέθηκε κατά προσώπων και εναντίον ιδεών – Βάγκνερ , Χριστού . . . κ.τ.λ. “Η αύξηση της σοφίας” έγραφε “μπορεί να μετρηθεί ακριβώς με την μείωση της οξύτητας” αλλά δεν μπόρεσε να πείσει την πέννα του . Ακόμα και το γέλιο του έγινε νευρωτικό όσο το μυαλό του κατέρρεε . Τίποτα δεν μπορούσε να αποκαλύψει καλύτερα το δηλητήριο που τον κατέτρωγε από την σκέψη : “Ίσως ξέρω καλύτερα γιατί ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που γελά . Μόνο αυτός υποφέρει τόσο συντριπτικά ώστε αναγκάστηκε να εφεύρει το γέλιο” .

Η αρρώστια και η αυξανόμενη τύφλωση ήταν η φυσιολογική πλευρά της κατάπτωσής του . Άρχισε να εκδηλώνει παρανοϊκές ψευδαισθήσεις μεγαλείου και καταδιώξεως .

Ίσως λίγη περισσότερη εκτίμηση από άλλους θα είχε προλάβει τον αποζημιωτικό εγωκεντρισμό του και θα έκανε τον Νίτσε να τηρήσει καλύτερη προοπτική και ν’ αντιδράσει καλύτερα κατά της διασάλευσης του μυαλού του . Αλλά η εκτίμηση ήρθε πολύ αργά . Ο Τάιν (διάσημος κριτικός της εποχής) του έστειλε ένα θερμό έπαινο όταν σχεδόν όλοι οι άλλοι τον αγνοούσαν ή τον εξευτέλιζαν . Ο Μπράντες του έγραψε για να του πει ότι έδινεμια σειρά διαλέξεων με θέμα τον “αριστοκρατικό ριζοσπαστισμό” του Νίτσε , στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης . Ο Στρίντμπεργκ του έγραψε ότι μετέφερε τις ιδέες του στην δραματουργία . Ίσως καλύτερ’ από όλους . ένας ανώνυμος θαυμαστής έστειλε μια επιταγή 400 δολαρίων . Αλλά όταν ήρθαν αυτές οι ακτίνες φωτός , ο Νίτσε ήταν σχεδόν τυφλός “τον τε νουν τα τ’ όμματα” . Και είχε εγκαταλείψει κάθε ελπίδα : “Ο καιρός μου δεν ήρθε ακόμα” έγραψε . “μόνο το μεθαύριο ανήκει σε μένα”.

Το τελευταίο πλήγμα ήρθε στο Τουρίνο τον Ιανουάριο του 1889 υπό την μορφή μιας προσβολής αποπληξίας . Γύρισε μπουσουλώντας στα τυφλά στην σοφίτα του και έστειλε τρελά γράμματα : στην Κοζίμα Βάγκνερ τρείς λέξεις “Αριάδνη , σε αγαπώ”.

Στον Μπράντες ένα μακρύτερο μήνυμα με την υπογραφή “ο εσταυρωμένος” και στους Μπούρκχαρντ και Όβερμπεκ τέτοια παράξενα μηνύματα ώστε ο τελευταίος έσπευσε να τον βοηθήσει . Βρήκε τον Νίτσε να παίζει πιάνο με τους αγκώνες , να τραγουδά και να κραυγάζει την διονυσιακή του έκσταση .

Τον μετέφεραν πρώτα σ’ ένα άσυλο , αλλά σε λίγο η γριά μητέρα του ήρθε και τον πήρε για τον φροντίσει η ίδια . Τι εικόνα ! – η ευλαβής γυναίκα που είχε υποφέρει βαθειά στο αίσθημά της , αλλά με υπομονή , τον κλονισμό της αποστασίας του γιού της από όλα όσα της ήταν προσφιλή και που , αγαπώντας τον όχι λιγότερο , τον ξαναπήρε στην αγκαλιά της σαν μια άλλη Πιετά . Πέθανε το 1897 , και τότε η αδελφή του πήρε τον Νίτσε να ζήσει μαζί της στη Βαϊμάρη . Εκεί του έκαναν ένα άγαλμα – ένα αξιοθρήνητο πράγμα που δείχνει το άλλοτε ισχυρό πνεύμα τσακισμένο , ανίσχυρο και καρτερικό . Ωστόσο δεν ήταν εντελώς δυστυχής . Η ειρήνη και η ηρεμία που δεν τις είχε γνωρίσει ποτέ όταν είχε τα μυαλά του , ήταν τώρα δικές του . Έπιασε μια φορά την αδελφή του να κλαίει καθώς τον κοιτούσε , και δεν μπορούσε να καταλάβει τον λόγο των δακρύων της : “Λίσπεθ” την ρώτησε , “ γιατί κλαις ; δεν είσαι ευτυχισμένη ;” Σε μια περίπτωση άκουσε να μιλούν για βιβλία . Το χλωμό του πρόσωπο φωτίστηκε : “Α !” είπε χαρούμενος , “εγώ επίσης έχω γράψει μερικά βιβλία” – και η στιγμή της διαύγειας πέρασε .

Πέθανε το 1900 . Σπάνια άνθρωπος πλήρωσε τόσο μεγάλο τίμημα για την μεγαλοφυΐα .

Αντιθέτως , οι περίοδοι άνθησης του Περικλή , και των Μεδίκων και της Ελισάβετ και η ρομαντική εποχή είχαν τραφεί με τον πλούτο μιας ανερχόμενης αστικής τάξης .

Και το δημιουργικό έργο στην φιλολογία και στην τέχνη δεν έγινε από αριστοκρατικές οικογένειες αλλά από απογόνους της μεσαίας τάξης – από ανθρώπους σαν τον Σωκράτη , που ήταν γιος μαμής , και τον Βολταίρο που ήταν γιος δικηγόρου , και τον Σαίξπηρ που ήταν γιος χασάπη .

Χρειάζονται γενεές κίνησης και αλλαγών για να παροτρύνουν την πολιτιστική δημιουργία .

Γενεές κατά τις οποίες μια νέα και ρωμαλέα τάξη ανεβαίνει σε δύναμη και υπερηφάνεια .

Το ίδιο και στην πολιτική : Θα ήταν αυτοκτονία ν’ αποκλεισθεί από την πολιτική μια μεγαλοφυΐα που δεν θα είχε αριστοκρατικές περγαμηνές .

Η καλύτερη φόρμουλα είναι ασφαλώς , “Σταδιοδρομία ανοιχτή στο τάλαντο” , οπουδήποτε κι αν γεννηθεί .

Και η μεγαλοφυΐα έχει έναν τρόπο να γεννιέται στα πιο απίθανα μέρη .

Ας κυβερνηθούμε από όλους τους καλύτερους .

Μια αριστοκρατία είναι ένα συνεχές σώμα από ανθρώπους των οποίων το δικαίωμα για την εξουσία δεν βρίσκεται στην γέννηση αλλά στην ικανότητα , – μια αριστοκρατία διαρκώς εκλεγόμενη και τρεφόμενη από μια δημοκρατία ανοιχτής και ίσης ευκαιρίας για όλους .

Μετά απ’ αυτά τα συμπεράσματα (αν πρέπει να εξαχθούν) , τι απομένει ;

Αρκετά για να φέρουν τον κριτικό σε δύσκολη θέση .

Ο Νίτσε ανασκευάστηκε από όλους όσοι απέβλεπαν να γίνουν αξιοσέβαστοι .

Και όμως στέκεται σαν ορόσημο στην σύγχρονη σκέψη και κορυφή στη γερμανική πεζογραφία .

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ένοχος λίγης υπερβολής όταν προείπε ότι το μέλλον θα διαιρεί το παρελθόν σε “προ του Νίτσε” και “μετά τον Νίτσε” .

Αλλά πέτυχε στην πραγματοποίηση μιας ευεργετικής κριτικής επισκόπησης θεσμών και γνωμών που επί αιώνες είχαν γίνει δεκτοί ως δεδομένοι .

Απομένει ότι άνοιξε μια καινούργια θεώρηση στο ελληνικό δράμα και στην ελληνική φιλοσοφία .

Ότι έδειξε στην αρχή τα σπέρματα της ρομαντικής παρακμής στην μουσική του Βάγκνερ .

Ότι ανέλυσε την ανθρώπινη φύση μας με μια οξύτητα και διεισδυτικότητα κοφτερή σαν νυστέρι χειρούργου , και ίσως εξίσου σωτήρια .

Ότι αποκάλυψε μερικές κρυμμένες ρίζες ηθικότητας όπως δεν έχει κάνει κανένας άλλος νεώτερος στοχαστής .

Ότι “εισήγαγε μια αξία η οποία ως τότε ήταν πρακτικώς άγνωστη στο βασίλειο της ηθικής – δηλ. την αριστοκρατία” .

Ότι επέβαλε μια τίμια σκέψη με τις ηθικές επιπτώσεις του δαρβινισμού .

Ότι έγραψε το μεγαλύτερο πεζοτράγουδο της φιλολογίας του αιώνα του , και (αυτό πάνω απ’ όλα) ότι συνέλαβε τον άνθρωπο σαν κάτι που ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει .

Μίλησε με πικρία , αλλά με ανεκτίμητη ειλικρίνεια . Και η σκέψη του πέρασε μέσ’ από τα σύννεφα και τις αράχνες του νεώτερου πνεύματος σαν καθαρτήρια αστραπή και ορμητικός άνεμος .

Ο αέρας της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας είναι καθαρότερος και δροσερότερος τώρα επειδή ο Νίτσε έγραψε !

Η αριστοκρατία είναι η ιδεώδης κυβέρνηση . Ποιος θα το αρνηθεί !

“Ω σεις ευμενείς ουρανοί ! υπάρχει σε κάθε κράτος . . . ένας καταλληλότερος , ένας σοφότερος , γενναιότερος , καλύτερος . Τον οποίο αν θα μπορούσαμε να βρούμε και να κάνουμε βασιλέα μας , όλα θα πήγαιναν καλά . . . Με ποια τέχνη θα τον ανακαλύψουμε ; Οι ουρανοί θα μας λυπηθούν και θα μας διδάξουν μια τέχνη ; Γιατί η ανάγκη μας γι’ αυτόν είναι μεγάλη !” .

Αλλά ποιοι είναι οι καλύτεροι ;

Μήπως οι καλύτεροι εμφανίζονται μόνο σε μερικές οικογένειες , και πρέπει γι’ αυτόν τον λόγο να έχουμε κληρονομική αριστοκρατία ;

Αλλά την είχαμε . Και οδήγησε σε συγκρότηση κλικών , σε ταξική ανευθυνότητα και στασιμότητα .

Ίσως μερικές αριστοκρατίες σώθηκαν , εξίσου συχνά όπως και καταστράφηκαν , με επιγαμίες με τις μεσαίες τάξεις .

Πώς αλλιώς διατηρήθηκε η αγγλική αριστοκρατία ;

Και ίσως η αιμομιξία εκφυλίζει ;

Προφανώς υπάρχουν πολλές πλευρές σ’ αυτά τα περίπλοκα προβλήματα στα οποία ο Νίτσε πέταξε τόσο πρόχειρα το Ναι ή το Όχι του .

Οι κληρονομικές αριστοκρατίες δεν θέλουν ενοποίηση του κόσμου . Τείνουν προς μια στενή εθνικιστική πολιτική , οσοδήποτε κοσμοπολίτικες κι αν είναι στην συμπεριφορά τους .

Αν εγκατέλειπαν τον εθνικισμό θα έχαναν μια βασική πηγή της δύναμής τους – τον χειρισμό των εξωτερικών σχέσεων .

Και ίσως ένα παγκόσμιο κράτος δεν θα ήταν τόσο ευεργετικό για τον πολιτισμό όσο νομίζει ο Νίτσε .

Οι μεγάλες μάζες κινούνται αργά .

Και η Γερμανία πιθανόν έκανε περισσότερα για τον πολιτισμό όταν ήταν απλώς μια “γεωγραφική έκφραση” , με ανεξάρτητες αυλές που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για την υποστήριξη της τέχνης , παρά κατά τις ημέρες της ενότητάς της και της αυτοκρατορίας και της επέκτασής της . Δεν ήταν αυτοκράτορας εκείνος που αγαπούσε τον Γκαίτε και που βοήθησε τον Βάγκνερ .

Θεωρεί ότι οι εγωιστικές και ατομιστικές παρορμήσεις χρειάζονται ενίσχυση από την φιλοσοφία !

Θα πρέπει κανείς να απορήσει και να διερωτηθεί πού ήταν τα μάτια του Νίτσε όταν ολόκληρη η Ευρώπη λησμονούσε , σε ένα εξευτελισμό ιδιοτελών πολέμων , εκείνες τις πολιτιστικές συνήθειες και αποκτήματα που αυτός θαύμαζε τόσο πολύ και που εξαρτώνται τόσο αβέβαια από την συνεργασία και την κοινωνική ηπιότητα και αυτοσυγκράτηση ;

Επειδή κατάντησε μονήρης από την αρρώστια και την νευρικότητα , και αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της ραθυμίας και της μετριότητας των ανθρώπων , ο Νίτσε οδηγήθηκε στην υπόθεση ότι όλες οι μεγάλες αρετές , είναι οι αρετές των ανθρώπων που μένουν μόνοι .

Αντέδρασε κατά της βύθισης του ατόμου στο είδος , του Σοπενχάουερ , με μια ανισόρροπη απελευθέρωση του ατόμου από τον κοινωνικό έλεγχο .

Όταν αποκρούσθηκε στην αναζήτηση του έρωτα , στράφηκε εναντίον της γυναίκας με μια οξύτητα ανάξια για φιλόσοφο , και αφύσικη για άνδρα . Επειδή δεν είχε οικογένεια και έχασε τους φίλους του , δεν έμαθε ποτέ ότι οι ωραιότερες στιγμές της ζωής προέρχονται μάλλον από την αμοιβαιότητα και την συναδέλφωση παρά από την κυριάρχηση και τον πόλεμο .

Δεν έζησε αρκετά ούτε με την απαιτούμενη ευρύτητα , για να ωριμάσει τις μισο - αλήθειές του σε σοφία . Ίσως αν ζούσε περισσότερο θα είχε γυρίσει το κακόφωνο χάος του σε αρμονική φιλοσοφία . “Πέθανε πολύ νωρίς . Ο ίδιος θα είχε ανακαλέσει την θεωρία του αν είχε φθάσει σε ωριμότερη ηλικία” . Αλλά ο θάνατος είχε άλλα σχέδια .

Η ιδέα της αιώνιας επανάληψης, αν και κοινή στον “απολλώνειο” Σπένσερ όπως και στον “διονυσιακό” Νίτσε , προκαλεί την εντύπωση νοσηρής φαντασίας , μιας διεστραμμένης προσπάθειας της τελευταίας στιγμής για την ανάκτηση της πίστης στην αθανασία .

Ο κάθε κριτικός έχει δει την αντίφαση μεταξύ του τολμηρού κηρύγματος του εγωισμού ( ο Ζαρατούστρα διακηρύττει “το εγώ ακέραιο και άγιο και την ιδιοτέλεια ευλογημένη” – αλάθητη απήχηση του Στίρνερ) και της έκκλησης προς τον αλτρουισμό και την αυτοθυσία κατά την προετοιμασία και την εξυπηρέτηση του υπεράνθρωπου . Αλλά ποιος διαβάζοντας αυτή την φιλοσοφία , θα κατατάξει τον εαυτό του ως υπηρέτη και όχι ως υπεράνθρωπο ;

Όσο για το ηθικό σύστημα του Πέρ’ από το Καλό και το Κακό και της Γενεαλογίας της Ηθικής , αυτό είναι μια παρακινητική υπερβολή .

Αναγνωρίζομε την ανάγκη του να ζητάμε από τους ανθρώπους να είναι γενναιότεροι και σκληρότεροι απέναντι του εαυτού τους – σχεδόν όλες οι ηθικές φιλοσοφίες το έχουν ζητήσει αυτό – , αλλά δεν υπάρχει καμιά επείγουσα ανάγκη να ζητήσουμε από τους ανθρώπους να είναι σκληρότεροι και “πιο κακοί” . Και δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να παραπονεθούμε ότι η ηθική είναι ένα όπλο που μεταχειρίζονται οι αδύνατοι για να περιορίσουν τους ισχυρούς . Αυτό δεν κάνει βαθειά εντύπωση στους ισχυρούς , οι οποίοι κάνουν μάλλον έξυπνη χρησιμοποίησή του με την σειρά τους : Οι περισσότεροι ηθικοί κώδικες επιβλήθηκαν από πάνω μάλλον παρά από κάτω . Και το πλήθος επαινεί και κατακρίνει από μίμηση γοήτρου . Είναι , καλό , επίσης , η ταπεινοφροσύνη να κακομεταχειρίζεται καμιά φορά . “Είχαμε διαμαρτυρίες και σκύψιμο του κεφαλιού αρκετό καιρό”, όπως είπε ο αγαθός γκρίζος ποιητής . Αλλά δεν παρατηρεί κανείς υπεραφθονία αυτής της ιδιότητας στον σύγχρονο χαρακτήρα .

Αυτή η δήθεν οικουμενική “θέληση για δύναμη” δεν εκφράζει την ησυχία του Ινδού , την ηρεμία του Κινέζου ή την ικανοποιημένη ρουτίνα του μεσαιωνικού χωριάτη . Η δύναμη είναι το είδωλο μερικών από μας .

Αλλά οι περισσότεροι από μας ποθούν μάλλον ασφάλεια και ειρήνη .

Θα επανέλθω το απόγευμα.

quote:

---

O Νίτσε σε πολλές σελίδες Εύγε Κηφέα, εξαιρετική ανάλυση!! Είχες και έχεις αρκετά να πεις πάνω στο θέμα και πραγματικά ένας τόσο καλός μονόλογος είναι προτιμότερος από έναν διάλογο!

---

ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΣΟΥ ΕΛΛΑΣ
ΜΕ ΤΑ ΤΕΚΝΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΑΣ.