Για το πνευματικά οκνηρό ή μέτριο άτομο, η Θεοσοφία θα μείνει πάντα ένα αίνιγμα. Στον κόσμο του πνεύματος ο άνθρωπος προχωρεί μονάχα με τις προσωπικές του προσπάθειες. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να σκεφτεί για λογαριασμό του αναγνώστη του, και αν ακόμη το μπορούσε, πάλι ο τελευταίος τίποτε δεν θα είχε να κερδίσει από αυτό. (σελ. 13)

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Ερ. Ποια είναι η πραγματική έννοια αυτού του όρου;

Απ. Λέγοντας Θεοσοφία εννοούμε θεία σοφία, ή σοφία των θεών, ακριβώς όπως λέγοντας θεογονία εννοούμε γενεαλογία των θεών. Η ελληνική λέξη Θεός σημαίνει θείο ον κι όχι θεός με τη σημερινή της σημασία. Θεοσοφία λοιπόν δεν είναι η σοφία του Θεού, αλλά η θεία γνώση που κατέχουνε τα θεία όντα. Είναι ένας παμπάλαιος όρος, που τον χρησιμοποιούνε χιλιάδες χρόνια τώρα. (σελ. 15)

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΣΟΦΙΑ

Ερ. Όλα αυτά νομίζω, πως αφορούνε τα μέλη που είναι στο εξωτερικό τμήμα. Αυτά όμως που είναι γραμμένα στο εσωτερικό τμήμα είναι πραγματικά θεόσοφοι;

Απ. Αναγκαστικά, όχι. Εκτός αν το αποδείξουνε. Μπήκανε στην Εσωτερική Σχολή και δώσανε την υπόσχεση να τηρήσουνε μ' όσο πιο αυστηρή ακρίβεια μπορούνε τους κανόνες του αποκρυφισμού. Αυτή είναι μια πολύ δύσκολη προσπάθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι πρώτος κανόνας, πριν απ' όλους, είναι η τέλεια απάρνηση της προσωπικότητας μας. Μ' άλλους λόγους, ένα τέτοιο μέλος οφείλει να γίνει τέλειος αλτρουιστής, να μη σκέφτεται ποτέ τον εαυτό του, να εγκαταλείψει κάθε αλαζονεία και ματαιοδοξία και νάχει για μοναδική του απασχόληση την εξυπηρέτηση των συναδέλφων του μέσα στη Σχολή και των συνανθρώπων του γενικά. Αν θέλει, η εσωτερική διδασκαλία που δέχεται να τον ωφελήσει, είναι υποχρεωμένος να ασκεί εγκράτεια σε κάθε τι και να ακολουθεί άψογη γραμμή ηθικής κι αυταπάρνησης, εκτελώντας πάντα το καθήκον του προς όλους. Ανάμεσα σ' αυτά τα μέλη βρίσκονται οι λίγοι πραγματικοί θεόσοφοι της Θεοσοφικής Εταιρίας. Μ' αυτό δεν εννοούμε βέβαια πως έξω από την Εσωτερική Σχολή κι από την Εταιρία, δεν υπάρχουνε θεόσοφοι. Δίχως άλλο θα είναι πολύ περισσότεροι απ' ότι φανταζόμαστε, πιο πολλοί μάλιστα απ' όσους τυχόν βρίσκουμε στο εξωτερικό τμήμα της Εταιρίας. (σελ. 34-35)

Σας έχω πει, ότι ο πραγματικός θεόσοφος οφείλει να πραγματοποιεί τα πιο υψηλά ηθικά ιδανικά, να εργάζεται αδιάκοπα για τους άλλους και να αισθάνεται τον εαυτό του ενωμένο μ' όλους τους ανθρώπους. Αν ένας αποκρυφιστής δείχνει διαφορετική διαγωγή, τότε εργάζεται για προσωπικές, εγωιστικές επιδιώξεις. Αν αποκτήσει περισσότερες δυνάμεις απ' τους άλλους ανθρώπους, τότε γίνεται για το περιβάλλον του, για τον κόσμο ολόκληρο, εχθρός πολύ πιο επικίνδυνος από ένα κοινό θνητό. Αυτό είναι φανερό. (σελ. 39)

ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Ερ. Τι ξεχωρίζει λοιπόν την "αληθινή ατομικότητα" απ' το καθημερινό εγώ μας, που ξέρουμε όλοι;

Απ. Πριν σας απαντήσω, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, τι εννοείτε με τη λέξη "εγώ". Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην απλή συνείδηση του εαυτού μας, που εκφράζεται με τη σκέψη: "εγώ είμαι εγώ" και την πιο περίπλοκη σκέψη "εγώ είμαι ο κύριος Σμιθ ή ο κύριος Μπράουν". Αυτή η διάκριση είναι ο κεντρικός άξονας της όλης ιδέας της μετενσάρκωσης, μιας σειράς δηλαδή από γεννήσεις και θανάτους, στην οποία πιστεύουμε. "Κύριος Σμιθ" σημαίνει μια αλληλουχία από καθημερινές πείρες, συνδεδεμένες μεταξύ τους με τη μνήμη. Καμιά όμως απ' αυτές τις πείρες δεν είναι το πραγματικό εγώ, δεν δίνουνε στον κ. Σμιθ το αίσθημα πως είναι ο εαυτός του, αφού τις περισσότερες τις λησμονεί. Όσες μόνο διατηρούνται μέσα του, του δίνουνε το αίσθημα της εγώτητας. Γι' αυτό εμείς οι θεόσοφοι ξεχωρίζουμε το στοιχείο, που δίνει στον άνθρωπο το αίσθημα του "εγώ είμαι εγώ", απ' την ψεύτικη εφήμερη προσωπικότητα, που είναι ένα σύμπλεγμα από καθημερινές πείρες. Αυτό το "εγώ είμαι εγώ' ονομάζουμε αληθινή ατομικότητα και θεωρούμε ότι η ατομικότητα τούτη, όπως κι ένας ηθοποιός, παίζει πολλούς ρόλους στο θέατρο της ζωής. (σελ. 47)

ΓΙΑΤΙ ΕΧΘΡΕΥΟΝΤΑΙ ΤΗΝ ΘΕΟΣΟΦΙΑ;

Ερ. Μιλήσατε για έχθρα, μα αν η θεοσοφία παρουσιάζει την Αλήθεια, γιατί τότε συναντάει τόσο κακή υποδοχή, τόση αντίθεση;

Απ. Για πολλούς και ποικίλους λόγους. Ένας από αυτούς είναι το μίσος που αισθάνονται οι άνθρωποι για κάθε "νεωτερισμό", όπως λένε. Ο εγωισμός διαπνέεται πάντα από πολύ συντηρητική διάθεση κι αντιπαθεί ότι τον ενοχλεί. Προτιμάει την καλοπέραση του, ένα ψέμα τον βολεύει πιο πολύ κι από τη μεγαλύτερη αλήθεια, αν αυτή απαιτεί να θυσιάσει και την παραμικρή του άνεση. Η αντίθεση της διανοητικής αδράνειας είναι πολύ μεγάλη προς κάθε τι που δεν υπόσχεται άμεσο όφελος ή ανταμοιβή. Ο αιώνας μας είναι πολύ υλιστικός. Εξ άλλου η μορφή της Θεοσοφικής διδασκαλίας είναι κάπως ασυνήθιστη, κάπως ακατανόητη, κι αντιφάσκει σε πολλές αντιλήψεις προσφιλείς στις διάφορες αιρέσεις και τις βαθιά ριζωμένες λαϊκές δοξασίες. Αν τώρα προσθέσουμε τις προσωπικές προσπάθειες και τη μεγάλη αγνότητα που χρειάζεται για να γίνει κανείς δεκτός στην Εσωτερική Σχολή, και το πόσο λίγοι είναι εκείνοι, που πρόθυμα δέχονται να ζήσουνε με τόση ανιδιοτέλεια, θα καταλάβουμε πως μοιραία η θεοσοφία θα προοδεύει αργά κι επίπονα. Είναι η φιλοσοφία των πονεμένων, που χάσανε κάθε ελπίδα να λυτρωθούνε μ' άλλο τρόπο απ' το βούρκο της καθημερινής ζωής. Εξ άλλου, η ιστορία κάθε φιλοσοφικού ή ηθικού συστήματος δείχνει πως όταν πρωτοφανερώνεται σε ξένη γη συναντάει στην αρχή κάθε είδους εμπόδιο, που μπορεί να επινοήσει ο ανθρώπινος εγωισμός κι η αμάθεια. Το στεφάνι του μεταρρυθμιστή είναι πάντα στολισμένο μ' αγκάθια. Δεν μπορεί κανείς ακίνδυνα να γκρεμίσει τα ερειπωμένα παλιά οικοδομήματα. (σελ. 51)

. Ο Χριστός είναι γνωστό πως δίδαξε "αγαπάτε αλλήλους, αγαπάτε τους εχθρούς υμών... Εάν γαρ αγαπήσετε τους αγαπώντας υμάς, τίνα μισθόν έχετε; ουχί και οι τελώναι το αυτό ποιούσι; και εάν ασπάσθητε τους φίλους υμών μόνον, τι περισσόν ποιείτε; ουχί και οι τελώναι ούτω ποιούσιν;" Αυτά είναι τα λόγια του Χριστού. Η Γένεση όμως λέει: "Επικατάρατος Χανάαν, παις οικέτης έσται τοις αδελφοίς αυτού". (ΙΧ, 25).
Να γιατί οι λαοί της Βίβλου κι όχι του Χριστού προτιμούνε το νόμο του Μωϋσή από το νόμο του Χριστού. Η Παλαιά Διαθήκη, που προσαρμόζεται περισσότερο στα πάθη τους, είναι η βάση των νόμων τους κατάκτησης και τυραννίας των κατώτερων φυλών. Πόσα εγκλήματα δεν έχουνε γίνει με δικαιολογητικό τη φράση αυτή από τη Γένεση , που μοιάζει αληθινά διαβολική αν περιοριστούμε στην κατά γράμμα εξήγηση της μόνο. (σελ. 55-56)

Η ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΜΑΣ, ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΓΑΠΗ

Η κοινή όμως καταγωγή στην ψυχή και το πνεύμα του πραγματικού αθάνατου ανθρώπου, όπως μας τη διδάσκει η Θεοσοφία, όταν αποδειχθεί, ριζώνει βαθιά μέσα στις καρδιές των ανθρώπων και τους ωθεί στο δρόμο της αληθινής αγάπης, της αδελφικής καλής διάθεσης. (σελ. 57)

ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΔΗΘΕΝ ΣΤΟΝ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Σύμφωνα με τον αμερόληπτο ιστορικό Bancroft, 3,250,000 μαύροι μεταφέρθηκαν απ' την πατρίδα τους στην Αμερική. Διακόσιες πενήντα χιλιάδες ανθρώπινες υπάρξεις πετάχτηκαν στη θάλασσα όσον καιρό κράτησε αυτή η μεταφορά. Οι υπόλοιποι ρίχτηκαν σε μια ζωή γεμάτη ανείπωτη δυστυχία κάτω από το μαστίγιο, μέσα στα μεταλλεία ή στις φυτείες του ρυζιού και του ζαχαροκάλαμου. Η χριστιανική Εκκλησία είναι υπεύθυνη γι' αυτό το βαρύ έγκλημα. Το ισπανικό κράτος (χριστιανοκαθολικό) υπέγραψε εν ονόματι της Αγίας Τριάδος, περισσότερες από δέκα συμφωνίες, που δίνανε την άδεια για πώληση 500,000 ανθρώπων. Στο 1552 ο John Hawkins ξεκίνησε για την Αφρική με το μοχθηρό σχέδιο να αγοράσει σκλάβους και να τους ξαναπουλήσει στις Δυτικές Ινδίες. Το όνομα του καραβιού του ήταν "ΙΗΣΟΥΣ". Η Βασίλισσα Ελισάβετ, χριστιανή διαμαρτυρόμενη, του πρόσφερε ανταμοιβή σ' αυτή του την επιτυχία, (την πρώτη επιχείρηση των Άγγλων σ' αυτό το απάνθρωπο εμπόριο), την άδεια τα οικόσημα του να παριστάνουν ένα δεμένο νέγρο. (Από το άρθρο της Αγνωστικής Εφημερίδας "Κατακτήσεις του Σταυρού".) (σελ. 57)

ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΚΑΤΕΧΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΛΗΘΕΙΑ. ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ

Ύστερα με την κατανόηση ότι δεν υπάρχει πιο ανεξάντλητη πηγή μίσους και σύγκρουσης απ' τις θρησκευτικές διαφορές. Όταν μια ομάδα πιστεύει, πως κατέχει την απόλυτη αλήθεια, θεωρεί ότι όλοι οι άλλοι είναι μπερδεμένοι στα δίχτυα της πλάνης, του "διαβόλου". Αν όμως οι άνθρωποι καταλάβουν ότι κανείς δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια και πως όλες οι απόψεις συμπληρώνουν η μία την άλλη, αν νοιώσουνε πως η όλη αλήθεια βρίσκεται στο συνδυασμό όλων των απόψεων, αφού κάθε μια απορρίψει ότι σφαλερό έχει μέσα της, τότε μόνο θα αποκατασταθεί μια πραγματική αδελφότητα στις θρησκείες. Το ίδιο ισχύει και για τον υλικό κόσμο. (σελ. 59)

ΑΔΙΚΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ, ΑΔΙΚΟΥΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Σας βεβαιούμε, ότι με την παρέλευση του χρόνου το κακό αυτό θα φτάσει και τους άλλους. Γι' αυτό το λόγο, αδελφικά αισθήματα, όπως τα διακήρυξαν ο Χριστός και ο Βούδας, δεν μπορούνε ν' ανθίσουνε πάνω στη γη, όσο καιρό οι άνθρωποι δεν παραδέχονται σαν αξίωμα, ότι την αδικία που κάνουμε σ' έναν άλλο, την κάνουμε όχι μόνο στον ίδιο τον εαυτό μας, αλλά και στην ανθρωπότητα ολόκληρη. (σελ. 60)

Κανένα μέλος της Εταιρίας, είτε της εξωτερικής είτε της εσωτερικής σχολής, δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλει την προσωπική του γνώμη στα άλλα μέλη. Αυτό είναι ένα λάθος, που μπορεί να γίνει συχνά μέσα στην Εταιρία. Όσον αφορά την Εσωτερική Σχολή έχει θεσπιστεί από τα 1880 ο ακόλουθος κανόνας: "Κανένα μέλος δεν θα χρησιμοποιήσει τις γνώσεις, που του μεταδίδει ένα μέλος του ανώτερου κύκλου, για την πραγματοποίηση εγωιστικών σκοπών. Η παραβίαση αυτού του κανόνα συνεπάγεται την αποπομπή του από την Εταιρία". Πριν εξ άλλου αρχίσει να δέχεται οποιαδήποτε διδασκαλία αυτού του είδους, το μέλος δίδει επίσημο όρκο, πως δεν θα τη μεταχειριστεί για προσωπικές επιδιώξεις και δεν θα αποκαλύψει τίποτα χωρίς άδεια. (σελ. 63-64)

Ερ. Μα αν ένα μέλος το υποχρεώσετε να φύγει, αν το διώξετε, δεν θα θεωρήσει τον εαυτό του ελεύθερο από τη δέσμευση του όρκου του και δεν θα αποκαλύψει ότι διδάχτηκε;

Απ. Όχι βέβαια. Η απόσπαση του από την Εταιρία τον ελευθερώνει από την υποχρέωση να ακούει τον Διδάσκαλο του, και από την συμμετοχή του στην εργασία της Εταιρίας, όχι όμως και από τον ιερό του όρκο να κρατήσει μυστικές τις γνώσεις του. (σελ. 64)

Ερ. Το βρίσκετε αυτό λογικό και δίκαιο;

Απ. Χωρίς αμφιβολία. Κάθε άνδρας, κάθε γυναίκα, που έχει και την ελάχιστη έννοια της τιμής μέσα του είναι εύκολο να καταλάβει, ότι ένας όρκος σιωπής, που έδωσε στο λόγο της τιμής του κι ακόμα περισσότερο στο όνομα του ανώτερου "εγώ", του κρυμμένου εντός μας θεού, τον δεσμεύει μέχρι θανάτου. Κανένας τίμιος άνθρωπος, έστω κι αν έφυγε από την Εταιρία, δεν θα σκεφτεί να την πολεμήσει, όταν είναι μαζί της δεμένος με τέτοιο τρόπο. (σελ. 64)

Η δικαιοσύνη και η αγάπη πρέπει να αρχίζουν από τον εαυτό μας. Μήπως δεν θα ήταν άδικο να περιφρονήσετε και να γελοιοποιήσετε την "επί του Όρους ομιλία" επειδή οι κοινωνικοί, πολιτικοί και θρησκευτικοί ακόμη νόμοι σας δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα να πραγματοποιήσουν, όχι το πνεύμα, αλλά ούτε καν το γράμμα αυτής της διδαχής; Καταργήστε τον όρκο στα δικαστήρια, στη Βουλή, στο στρατό, παντού και μιμηθείτε τους Κουάκερους, αν θέλετε να λέγεστε Χριστιανοί. Καταργήστε ακόμη και τα δικαστήρια, γιατί αν θέλετε να ακολουθήσετε το κήρυγμα του Χριστού, πρέπει να προσφέρετε το "ιμάτιον" σ' εκείνον που σας αφαιρεί το "χιτώνα" σας, και να στρέψετε την αριστερή σας παρειά στον εχθρό, που χτυπάει τη δεξιά σας. "Εγώ δε λέγω υμίν μη αντιστήναι τω πονηρώ... αγαπάτε τους εχθρούς υμών, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς..." διότι, "ος εάν ουν λύση μίαν των εντολών τούτων των ελαχίστων και διδάξη ούτω τους ανθρώπους, ελάχιστος κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών", και "ος δ' αν είπη μωρέ, ένοχος έσται εις την γέενναν του πυρός". Γιατί λοιπόν κρίνετε αν δεν θέλετε να κριθείτε; Αν επιμένετε να μη διακρίνετε καμιά διαφορά ανάμεσα στη Θεοσοφία και τη Θεοσοφική Εταιρία, εκθέτετε το σύστημα και την ουσία του χριστιανισμού στις ίδιες κατηγορίες και σε πιο σοβαρές ακόμη. (σελ. 69)

Η συγκριτική μελέτη μας δείχνει την κοινή ουσία των διαφόρων θρησκειών και φιλοσοφιών

Οι άνθρωποι μπορούνε να ελπίζουν πως θα φτάσουν στην αλήθεια, παρά μόνο με τη συγκριτική μελέτη κάθε μεγάλης θρησκείας και φιλοσοφίας, που θα την κάνουν χωρίς πάθος και προκατάληψη. Σ' ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα φτάσουν, αν προπαντός βρούνε και σημειώσουνε τα διάφορα κοινά τους σημεία. Γιατί από τη στιγμή που, είτε με τη δική μας μελέτη, είτε με την καθοδήγηση κάποιου ειδικού, θα συλλάβουμε την εσώτερη τους σημασία, θα καταλάβουμε ότι σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια μεγάλη αλήθεια της Φύσης. (σελ. 73)

Αφού όμως, όπως ξέρουμε, τόσο πολύ ενδιαφέρεσθε να λέγεστε χριστιανοί, κι όχι εβραίοι, ιουδαίοι, γιατί δεν ακολουθείτε τα λεγόμενα του Χριστού; Με πολλή σαφήνεια προτρέπει να μη ακολουθείτε τους "παλαιούς" ή το Μωσαϊκό Νόμο, αλλά να κάνετε εκείνο που λέει, προειδοποιώντας ότι "μάχαιραν έδωσας, μάχαιραν θα λάβεις".

Ο Χριστός σας εδίδαξε μια προσευχή, που τη μεταβάλλατε σ' απλή αποστήθιση από λόγια, σ' αντικείμενο αλαζονείας, ενώ την πραγματική της έννοια μονάχα ένας πραγματικός αποκρυφιστής μπορεί να καταλάβει. Αναφέρετε κατά γράμμα "άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών", ποτέ όμως δεν το κάνετε.

Σας λέει ακόμη να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να κάνετε καλό σ' εκείνους που σας μισούνε. Δεν είναι βέβαια ο "γλυκύς προφήτης της Ναζαρέτ" εκείνος που σας δίδαξε να προσεύχεστε στον "Πατέρα" για να σας βοηθήσει να σκοτώσετε και να σας δώσει τη νίκη κατά των εχθρών σας. Γι' αυτό το λόγο απορρίπτουμε ότι εσείς ονομάζετε "προσευχές". (σελ. 83)

(...)

Διδάσκει ο Βούδδας: "Μη ζητείτε τίποτε από τους ανίσχυρους θεούς, μη προσεύχεστε, αλλά μάλλον ενεργείτε, γιατί το σκοτάδι δεν θα φωτιστεί. Μη ζητείτε τίποτε από τη σιωπή, γιατί δεν μπορεί να ακούσει, ούτε να μιλήσει".

Κι ο Ιησούς: "Ότι αν αιτήσητε εν τω ονόματι μου, (του Χριστού), τούτω ποιήσω". Αυτή η φράση στην κατά γράμμα ερμηνεία της μοιάζει ν' αντιλέγει στον ισχυρισμό της. Αν όμως κατανοήσουμε καλά την έννοια του όρου "Χριστός", που για μας αντιπροσωπεύει το Atma - Bouddhi - Manas, τον ΕΑΥΤΟ, τότε η φράση αυτή του Ιησού ερμηνεύεται έτσι: ο μόνος Θεός που πρέπει να αναγνωρίζουμε και να προσευχόμαστε σ' αυτόν, ή μάλλον να συντονιζόμαστε μ' αυτόν, είναι το Πνεύμα του Θεού, που ναός του και κατοικία του είναι το σώμα μας. (σελ. 85)

(Για τους Βουδδιστές)
Ερ. Τότε είναι αληθινοί άθεοι.

Απ. Δίχως άλλο. Κι όμως είναι οι πιο αφοσιωμένοι στην αρετή, οι πιο ενάρετοι άνθρωποι του κόσμου. Ο βουδδισμός διδάσκει: "Σεβάσου τις θρησκείες των άλλων και μείνε πιστός στη δική σου". Η χριστιανική Εκκλησία θεωρεί δαίμονες τους θεούς των άλλων εθνών και καταδικάζει κάθε μη χριστιανό στον αιώνιο αφανισμό.

Ερ. Δεν κάνουνε το ίδιο και οι βουδδιστές ιερωμένοι;

Απ. Ποτέ. Ακολουθούνε πάρα πολύ πιστά το σοφό δίδαγμα που βρίσκεται στη Dhammapada: "Aν ένας άνθρωπος, μορφωμένος, είτε όχι, θεωρεί τον εαυτό του τόσο σπουδαίο, ώστε να περιφρονεί τους άλλους ανθρώπους, τότε μοιάζει με τυφλό που κρατάει λαμπάδα. Φωτίζει τους άλλους, ο ίδιος όμως δεν βλέπει τίποτε".
(σελ. 88)

(...)

Ένα γεγονός διαφωτιστικό:

Ο βουδιστής ιερέας ρώτησε τον ιεραπόστολο, αν ο Θεός του είχε δώσει στο Μωυσή εντολές, που οι άνθρωποι έπρεπε να τηρούνε, μα που ο ίδιος ο Θεός μπορούσε να παραβεί.

Ο ιεραπόστολος διαμαρτυρήθηκε μ' αγανάκτηση.

"Πολύ καλά", απάντησε ο αντίμαχος του, "μας δηλώνετε πως ο Θεός δεν κάνει εξαιρέσεις στον κανόνα του κι ότι καμιά ψυχή δεν γεννιέται χωρίς τη θέληση του".

Ο Θεός μεταξύ άλλων, απαγορεύει τη μοιχεία. Κι όμως, ισχυρίζεστε ότι εκείνος ο ίδιος δημιουργεί και δίνει ψυχή στα εκατομμύρια νόθα παιδιά.

Ο Θεός σας απαγορεύει και τιμωρεί την παράβαση των νόμων του, κι όμως κάθε μέρα και κάθε ώρα δημιουργεί ψυχές για τέτοια παιδιά.

Σύμφωνα με την πιο στοιχειώδη λογική, ο Θεός σας είναι συνεργός στο έγκλημα, αφού χωρίς την επέμβαση του, και τη βοήθεια του, αυτά τα παιδιά της αμαρτίας δεν θα ήταν δυνατό να γεννηθούν. Είναι σωστό να τιμωρείται μαζί με τους ένοχους γονείς και το αθώο βρέφος, που είναι έργο του Θεού, ενώ, ο ίδιος ο Θεός δεν φέρει το βάρος καμιάς ευθύνης;

Ο ιεραπόστολος κοίταξε το ρολόι του και ξαφνικά βρήκε, πως ήταν πολύ αργά για να συνεχίσει τη συζήτηση. (σελ. 90-91)

(...)

Ερ. Μήπως θέλετε να πείτε, ότι η διδασκαλία του Βούδα και του Χριστού δεν έχει μέχρι τώρα ορθά κατανοηθεί;

Απ. Ακριβώς. Και το βουδδικό και το χριστιανικό Ευαγγέλιο κηρύχθηκαν με τον ίδιο σκοπό. Οι δυο αυτοί μεταρρυθμιστές υπήρξανε θερμοί φιλάνθρωποι, πρακτικοί αλτρουιστές, που αναμφισβήτητα κηρύξανε τον πιο ευγενικό, τον πιο υψηλό Σοσιαλισμό, την τέλεια απάρνηση του εγώ.

"Ας πέσουν επάνω μου οι αμαρτίες όλου του κόσμου, για να μπορέσω να ανακουφίσω τη δυστυχία και τη θλίψη των ανθρώπων", λέει ο Βούδας... "Δεν θέλω ν' αφήσω ν' ακουστεί ούτε μια φωνή πόνου, που θα μπορούσα να εμποδίσω" συνεχίζει ο Πρίγκηπας-αλήτης τυλιγμένος μέσα στα κουρέλια του από τα απορρίμματα των νεκροταφείων.

"Έλθετε προς με οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι κ'αγώ αναπαύσω υμάς", είναι η πρόσκληση των φτωχών κι απόκληρων από τον "Άνθρωπο του πόνου", που δεν είχε "πού την κεφαλήν κλίναι".

Κι οι δυο διδάσκουνε την απεριόριστη αγάπη των ανθρώπων : την ευσπλαχνία, τη συγνώμη, την αυταπάρνηση και τη συμπόνια για τις μάζες, που αποκοιμίζει η πλάνη. Κι οι δυο περιφρονούνε εξίσου τα πλούτη και δεν διακρίνουνε καμιά διαφορά ανάμεσα στο "δικό μου" και στο "δικό σου". Χωρίς ν' αποκαλύπτουνε σ' όλους τα ιερά μυστήρια της μύησης, προσπαθούνε να μεταδώσουνε στους δυστυχισμένους, στους χαμένους, στους βυθισμένους στην άγνοια και που η ζωή τους είναι πολύ βαρύ φορτίο, κάποια ελπίδα, κάποια διαίσθηση της αλήθειας, αρκετή να τους δίνει δύναμη στις πολύ επώδυνες, τις πολύ βαριές ώρες.

Ο υπερβολικός όμως ζήλος, εκείνων που έγιναν αργότερα οπαδοί τους, αφάνισε ότι καλό θέλησαν να κάνουν. Τα λόγια των Διδασκάλων ερμηνεύτηκαν και κατανοήθηκαν λανθασμένα, κι ιδού τώρα οι συνέπειες. (σελ. 93-94).

Ο Χριστιανισμός, ο Βουδισμός και η αθανασία της ψυχής

Ερ. Γιατί ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός αντιπροσωπεύουνε τους δύο αντίθετους πόλους αυτής της πίστης; (Σημ.: για την αθανασία της ψυχής)

Απ. Γιατί οι δύο θρησκείες δεν κηρύχθηκαν μες στις ίδιες συνθήκες περιβάλλοντος. Οι Βραχμάνοι στις Ινδίες, θέλοντας να εξασφαλίσουν την αποκλειστικότητα της ανώτερης γνώσης για την τάξη τους, ωθήσανε εκατομμύρια ανθρώπων σε μια ειδωλολατρία που άγγιζε τα όρια του φετιχισμού.

Ο Βούδας είναι εκείνος που έδωσε το τελειωτικό κτύπημα σ' αυτή την ακατάσχετη νοσηρή φαντασιοπληξία και δεισιδαιμονία, αποτέλεσμα της τρομακτικής άγνοιας που πάντα μπορεί να βρεθεί όμοια της και πριν και μετά απ' αυτή την εποχή. Προτιμότερος είναι ο φιλοσοφικός αθεϊσμός από μια τέτοια σφαλερή λατρεία για όλους όσους καλούνε τους θεούς τους και κανείς δεν τους ακούει, κανείς δεν τους προσέχει, και που ζούνε και πεθαίνουν μέσα στην πνευματική απόγνωση. Πριν αποκαλύψει την αλήθεια ο Βούδας αναγκάσθηκε να σταματήσει το θολό χείμαρρο απ' τη λάσπη της δεισιδαιμονίας, και να ξεριζώσει τις "πλάνες".

Κι όπως ο Χριστός έλεγε στους μαθητές του, ότι τα μυστήρια της βασιλείας των ουρανών δεν είναι προσιτά στον αμαθή όχλο, αλλά μόνο στους "εκλεκτούς" και γι' αυτό το λόγο "εν παραβολαίς" διδάσκει (Ματθ. ΧΙΙΙ 11) έτσι κι ο Βούδας από φρόνηση και περίσκεψη υποχρεώθηκε ν' αποκρύψει ένα μεγάλο μέρος της αλήθειας.

Ακόμη και στο μοναχό Vacchagota αρνήθηκε να διευκρινήσει, αν υπάρχει Εγώ μέσα στον άνθρωπο. Όταν εκείνος επέμεινε να του δώσει μια απάντηση, "ο Μεγάλος Άγιος δεν μίλησε". Όταν ο μαθητής του Ananda τον ρώτησε ποια είναι η αιτία της σιωπής του αυτής, του έδωσε μια ειλικρινή κι ολοκληρωμένη απάντηση. Τον διάλογο τους μετέφρασε ο Oldenburg απ' την Samyattaka Nikonya:

"Αν, Ananda όταν ο περιπλανώμενος μοναχός Vecchagota με ρώτησε "Υπάρχει εγώ;" του απαντούσα "Υπάρχει εγώ" τότε θα πιστοποιούσα ότι έχουνε δίκιο οι Σαμανάς και οι Βραχμάνοι, που πιστεύουνε στην διαρκή ύπαρξη της ζωής. Αν, Ananda, όταν ο περιπλανώμενος μοναχός Vecchagota με ρώτησε "Δεν υπάρχει εγώ;" του απαντούσα "Δεν υπάρχει εγώ", τότε θα δικαίωνα την πεποίθηση εκείνων που πιστεύουνε στην εκμηδένηση. Αν, Ananda, όταν ο περιπλανώμενος μοναχός Vecchagota με ρώτησε "Υπάρχει εγώ;", απαντούσα "Εγώ υπάρχει", θα είχα άραγε επιτύχει το σκοπό μου να του δώσω να καταλάβει ότι όλες οι υπάρξεις "dhamma" δεν είναι Εγώ; Αν όμως, Ananda, του απαντούσα "Το Εγώ δεν υπάρχει", τότε θα έριχνα τον περιπλανώμενο μοναχό Vecchagota από μια απορία σε άλλη, θα με ρωτούσε, Ananda: "Το Εγώ μου δεν έχει υπάρξει άλλη φορά; Και τώρα δεν υπάρχει πια στο μέλλον;"

Αποδεικνύεται λοιπόν πολύ καθαρά ότι ο Γκαουτάμα Βούδας προτιμούσε ν' αποφεύγει τέτοιες μεταφυσικές θεωρίες, προτιμούσε να μη συζητεί με το πλήθος, για να μη προκαλεί περισσότερη περιπλοκή και σύγχυση. Εκείνο που εννοούσε με τα λόγια του είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο προσωπικό, το πρόσκαιρο Εγώ, και τον Ανώτερο Εαυτό, που ακτινοβολεί το φως του πάνω στο άφθαρτο Εγώ, το πνευματικό Εγώ του ανθρώπου.

Ο Χριστιανισμός, ο Βουδισμός και το μήνυμά τους για μια νέα κοινωνική αναγέννηση. Η διαστρέβλωση του μηνύματός τους

Ερ. Αυτά αφορούνε τη διδασκαλία του Γκαουτάμα, σε τι όμως είναι σχετικά με τα Ευαγγέλια;

Απ. Διαβάστε την ιστορία και σκεφθείτε. Στην εποχή όπου έγιναν τα όσα αναφέρουνε τα Ευαγγέλια, υπήρχε μια ανάλογη πνευματική ζύμωση σ' όλο τον τότε πολιτισμένο κόσμο, με εντελώς όμως αντίθετα αποτελέσματα στην Ανατολή και τη Δύση. Οι παλιοί θεοί πνέανε τα λοίσθια. Οι προηγμένες τάξεις στην Παλαιστίνη είχανε κατρακυλήσει σ' έναν αρνητικό ματεριαλισμό και μια κατά γράμμα ερμηνεία της πρακτικής του Μωσαϊκού Νόμου, κατά το παράδειγμα των άπιστων Σαδδουκαίων. Στη Ρώμη είχανε ξεπέσει στην ηθική διαφθορά. Εν των μεταξύ οι κατώτερες τάξεις επιδίδονταν στη μαγεία, τη λατρεία ξένων θεών ή βυθίζονταν στην υποκρισία και την κακία. Η ώρα για μια νέα κοινωνική αναγέννηση είχε σημάνει. Είχε έρθει η στιγμή που ο ζηλότυπος, ανθρωπόμορφος και σκληρός θεός των Εβραίων, που οι αιμοβόροι νόμοι του απαιτούσαν "οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος", καθώς και τη θυσία ζώων, να πέσει σε δεύτερη μοίρα και να δώσει τη θέση του στον ευσπλαχνικό Πατέρα τον "εν των κρυπτώ". Κι αυτός έπρεπε να αποδειχθεί πως είναι ένας Θεός όχι εξωκοσμικός, αλλά ο θείος Σωτήρας, που κάθε θνητός, είτε φτωχός, είτε πλούσιος, κρύβει μες στα βάθη της καρδιάς του, της ψυχής του.

Τα μυστήρια της μύησης δεν ήτανε δυνατόν να αποκαλυφθούν ούτε στην Παλαιστίνη, ούτε στις Ινδίες, απ' το φόβο μήπως παραδοθούνε "τα άγια τοις κυσίν" και τα μαργαριτάρια στους χοίρους, και καταπατηθούνε και βεβηλωθούνε κι ο "αποκαλύψας" και τα όσα αποκαλυφθήκανε.

Η επιφύλαξη λοιπόν του Βούδα και του Χριστού (αν ο τελευταίος έζησε στην ιστορική περίοδο, που γενικά έγινε παραδεκτή, ή όχι, δεν έχει σημασία), στάθηκε αργότερα η αφορμή για τον τέλειο αρνητισμό του Βουδισμού στο Νότο και του χωρισμού του Χριστιανισμού σε τρεις μεγάλες Εκκλησίες, χωρίς να λογαριάσουμε ότι μόνο οι προτεστάντες αριθμούνε 200 αιρέσεις. (σελ. 94-96)

Για μας δεν υπάρχουνε χώροι σαν τον παράδεισο και την κόλαση. Δεν υπάρχουν αντικειμενικές φλόγες κόλασης και σκουλήκια που ποτέ δεν πεθαίνουν, ούτε Ιερουσαλήμ με δρόμους στρωμένους με διαμάντια και ζαφείρια. Εκείνο που πιστεύουμε, είναι μια μεταθανάτια κατάσταση, μια νοητική φάση, όμοια με κείνη ενός ζωντανού ονείρου. Πιστεύουμε στον αμετάβλητο νόμο της απόλυτης Αγάπης, της Δικαιοσύνης, του Οίκτου. Η πίστη μας σ' αυτό το νόμο μας επιβάλει να σας πούμε:

Όποια κι αν είναι η αμαρτία, όποια κι αν είναι τα μοιραία αποτελέσματα της πρώτης καρμικής παραβίασης του νόμου απ' τα ενσαρκωμένα εκείνη τη στιγμή Εγώ, κανείς άνθρωπος -δηλαδή η εξωτερική περιοδική υλική μορφή της πνευματικής ποιότητας- δεν μπορεί να θεωρηθεί, και με την πιο στοιχειώδη έννοια της δικαιοσύνης, υπεύθυνη για τις συνέπειες για τις συνέπειες της γέννησης της. Δεν ζητάει να γεννηθεί, δεν διαλέγει τους γονείς της. Είναι με κάθε τρόπο το θύμα του περιβάλλοντος της, το παιδί των περιστάσεων πάνω στις οποίες δεν ασκεί κανέναν έλεγχο. Κι αν καθένα απ' τα σφάλματα της τα εξετάζαμε αμερόληπτα, οι εννέα περιπτώσεις από τις δέκα θ' αποδεικνύανε πως είναι περισσότερο ο ζημιωμένος, παρά ο φταίχτης.

Η ζωή, και στην πιο καλή περίπτωση, είναι ένα σκληρό παιχνίδι, μια θάλασσα φουρτουνιασμένη, που πρέπει να περάσουμε, ένα βαρύ φορτίο πολλές φορές δυσβάστακτο. Του κάκου οι πιο μεγάλοι φιλόσοφοι παιδευτήκανε να βαθύνουνε, ν' ανακαλύψουνε το νόημα της, όλοι -εκτός από κείνους που κρατούνε το κλειδί, τους φιλοσόφους δηλαδή της Ανατολής- αποτύχανε.

Όπως λέει ο Shakespeare, η ζωή είναι:
... μόνο μια περιπλανώμενη σκιά, ένας φτωχός ηθοποιός,
που σειέται, κουνιέται και ταράζει καμιά ώρα πάνω στη σκηνή,
κι ύστερα εξαφανίζεται. Είναι μια ιστορία,
που μας λέει ένας ηλίθιος, ιστορία γεμάτη φασαρία και θυμό
Χωρίς κανένα νόημα...

Μια ζωή μόνη της δεν σημαίνει τίποτε. Όλες μαζί στο σύνολο τους αποκτούνε υπέρτατη σημασία. Οπωσδήποτε κάθε ατομική ζωή στην πλήρη της ανάπτυξη είναι σχεδόν πάντοτε μια θλίψη.

Πώς μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο δυστυχισμένος άνθρωπος, ο εγκαταλειμμένος στον εαυτό του, που βολοδέρνει σαν σάπιο ξύλο πάνω στα οργισμένα κύματα της ζωής, αν τυχόν φανεί πολύ αδύνατος για να τους αντισταθεί, θα καταδικαστεί σε μια αιώνια κόλαση, ή έστω και σε μια πρόσκαιρη τιμωρία;

Οποιοσδήποτε άνθρωπος, είτε μεγάλος, είτε συνηθισμένος αμαρτωλός, καλός ή κακός, ένοχος ή αθώος, άμα λυτρωθεί απ' το φορτίο της φυσικής ζωής, το "σκεπτόμενο Εγώ", ο ταλαιπωρημένος και βασανισμένος Μανού έχει κερδίσει το δικαίωμα της απόλυτης γαλήνης κι ευδαιμονίας. Ο ίδιος Νόμος, ο περισσότερο αλάνθαστα δίκαιος και σοφός, παρά ευσπλαχνικός, που επιβάλλει στο ενσαρκωμένο Εγώ την καρμική τιμωρία, για κάθε σφάλμα που έπραξε στην προηγούμενη ζωή πάνω στη γη, προβλέπει μια μακριά περίοδο πνευματικής γαλήνης κι ολοκληρωμένης λήθης κάθε θλίψης και της παραμικρότερης οδυνηρής σκέψης της τελευταίας ζωής της προσωπικότητας. Δεν αφήνει μέσα στη μνήμη της ψυχής παρά τη θύμηση κάθε στιγμής που ήταν ευδαιμονία, που μας έκανε να γευτούμε την ευτυχία.

Ο Πλωτίνος εννοούσε πολύ περισσότερα απ' όσα έλεγε περιγράφοντας το σώμα μας σαν πραγματικό ποταμό της λήθης, γιατί οι "ψυχές που βρίσκονται θαμμένες μέσα, λησμονούνε τα πάντα". Όπως τα γήινα σώματα μας μοιάζουν με τη Λήθη, έτσι και τα ουράνια, κι ακόμη περισσότερο. (σελ. 153-155)

Κάθε εργάτης είναι άξιος του μισθού του, λέει ο Σοφία στο Ευαγγέλιο. Κάθε πράξη, καλή ή κακή, γίνεται μια γόνιμη μανία, λέει η Σοφία των Αιώνων. Συνδυάστε αυτά τα δύο και θα βρείτε το "γιατί". Αφού χαρίσει ένα αρκετά υπεράφθονο αντιστάθμισμα στη Ψυχή, που γλίτωσε απ' τις αγωνίες της προσωπικής ζωής, το Κάρμα μαζί με την στρατιά των Σκάντας περιμένει το Εγώ στο κατώφλι του Ντεβαχάν, απ' όπου θα περάσει για να ξαναρχίσει μια καινούργια ενσάρκωση.

Αυτή είναι η στιγμή, όπου η μελλοντική μοίρα του ξεκουρασμένου Εγώ ταλαντεύεται πάνω στο ζυγό της Δικαιοσύνης, γιατί τώρα πέφτει κάτω απ' την επίδραση του Καρμικού Νόμου. Σ' αυτή την ενσάρκωση που περιμένει το Εγώ, ενσάρκωση που έχει διαλέξει και προετοιμάσει ο μυστηριώδης κι αδυσώπητος, όμως αλάνθαστος, δίκαιος και σοφός Νόμος, θα υποστεί την τιμωρία του για όλες τις αμαρτίες της προηγούμενης ζωής.

Δεν πηγαίνει το Εγώ σε μια φανταστική κόλαση γεμάτη θεατρικές φλόγες και γελοίους διαβόλους με κέρατα και ουρά, αλλά επιστρέφει επάνω στη γη, τον τόπο, το πεδίο της αμαρτίας του. Εδώ θα πληρώσει για κάθε του κακή σκέψη και κακή πράξη, θα θερίσει ότι έχει σπείρει. Η Μετενσάρκωση θα συγκεντρώσει γύρω του όλα τα άλλα Εγώ, που έχουν άμεσα ή έμμεσα υποφέρει εξ αιτίας του, απ' τις πράξεις του ή απ' την ασυνείδητη επίδραση της περασμένης του προσωπικότητας. Η Νέμεσις θα τους ρίξει στο δρόμο του νέου ανθρώπου, κάτω απ' τον οποίο κρύβεται το αρχαίο, αιώνιο Εγώ, και... (σελ. 156)

Ερ. Που βρίσκεται όμως η δικαιοσύνη, για την οποία μου μιλάτε, αφού οι νέες αυτές "προσωπικότητες" αγνοούνε πως έχουν αμαρτήσει, ή ότι έχουν υποφέρει απ' τα σφάλματα κάποιου άλλου;

Απ. Είναι δυνατόν ν' απαιτήσουμε να μείνει σώο και ακέραιο το φόρεμα που αρπάζει ο ιδιοκτήτης του απ' το σώμα του κλέφτη και το σχίζει; Η "νέα προσωπικότητα" είναι το καινούργιο ένδυμα με τα ιδιαίτερα του γνωρίσματα, το δικό του χρώμα, τη δική του μορφή, τις δικές του ιδιότητες. Ο πραγματικός όμως άνθρωπος που το φορά, είναι ο ίδιος παλιός ένοχος. Είναι η ατομικότητα που υποφέρει δια μέσου της προσωπικότητας. Κι αυτός είναι ο ένας, μοναδικός λόγος, που μπορεί να δώσει μια εξήγηση στην τρομακτική αδικία στην επιφανειακή μόνο, που βασιλεύει στη μοίρα των ανθρώπων.

Όταν οι σύγχρονοι φιλόσοφοί σας κατορθώσουν να βρουν μια ικανοποιητικότερη εξήγηση για το γεγονός, ότι τόσοι δίκαιοι κι αθώοι άνθρωποι, επιφανειακά, γεννήθηκαν για να υποφέρουν σ' όλη τους τη ζωή. Ότι τόσοι δυστυχισμένοι, μόλις γεννηθούνε, είναι καταδικασμένοι στην αθλιότητα, εγκαταλειμμένοι απ' τη μοίρα και τους ανθρώπους στη λάσπη των μεγάλων πόλεων. Ότι άλλοι γεννιούνται στο πεζοδρόμιο κι άλλοι πρωτοβλέπουν το φως μέσα σε παλάτια. Ότι η τύχη κι η υψηλή κοινωνική θέση ευνοούνε τα πιο διεφθαρμένα όντα και σπάνια λαχαίνουν σ' εκείνους που το αξίζουν. Ότι υπάρχουν επαίτες, που ο Εσώτερος Εαυτός τους είναι ισάξιος με τις πιο υψηλές κι ευγενικές προσωπικότητες.

Όταν οι φιλόσοφοι σας κι οι θεολόγοι σας εξηγήσουν το γιατί, με τρόπο ικανοποιητικό, τότε και μόνο τότε, θα έχετε δικαίωμα ν' απορρίψετε τη θεωρία της Μετενσάρκωσης. Οι πιο μεγάλοι, οι πρώτοι ανάμεσα στους ποιητές, έχουν κάπως αόριστα διαισθανθεί αυτή την πιο τρανή μέσα στις αλήθειες. ο Shelley την πίστευε, ο Shakespeare με κάποιο τρόπο την σκέφτηκε, ίσως όταν έγραφε πόσο ασήμαντη μοιάζει η γέννηση:

Γιατί η γέννηση μου θα συγκρατούσε το πνεύμα μου που ανεβαίνει;
Επάνω σ' όλα τα πλάσματα δεν κυριαρχεί ο χρόνος;
Υπάρχουνε πλήθος ζητιάνοι στη γη,
που η καταγωγή τους είναι από βασιλική γενιά.
Κι υπάρχουνε πολλοί μονάρχες, που οι πατέρες τους
ήτανε τ' αποβράσματα της εποχής τους...
Αν αντικαταστήσετε τη λέξη "πατέρες" με τη λέξη "Εγώ" θα βρείτε την αλήθεια.(σελ. 156-158)

Ερ. Αν, αφού διαλυθεί το σώμα μου, το Εγώ μου μπορεί να βυθιστεί σε μια κατάσταση ολικής αναισθησίας, πώς τότε θα τιμωρηθούνε οι αμαρτίες της περασμένης ζωής;

Απ. Η φιλοσοφία μας διδάσκει ότι το Εγώ θα υποστεί την καρμική τιμωρία μόνο στην επόμενη ενσάρκωση. Μετά το θάνατο δέχεται την αμοιβή του για όσες άδικες ταλαιπωρίες πέρασε στην περασμένη του ενσάρκωση. (Σχόλιο: Μερικοί θεόσοφοι αποδοκιμάσανε αυτή τη φράση, αλλά τα λόγια αυτά είναι του Διδασκάλου κι έννοια της λέξης "άδικες" είναι αυτή που εννοούμε κι όχι άλλη. Στα "Theosophical Siftings", τομ.1, αρ.6, υπάρχει μια φράση που σχολιάστηκε αργότερα στο "Lucifer”, κι η οποία χρησιμοποιείται με το ίδιο νόημα. Ο τρόπος διατύπωσης, κάπως ατελής, προκαλεί την κριτική, αλλά η βασική της έννοια είναι αυτή: Συχνά οι άνθρωποι υποφέρουν απ' τις συνέπειες των πράξεων των άλλων, χωρίς να φταίει εντελώς το δικό τους Κάρμα. Γι' αυτές τους τις θλίψεις έχουν δικαίωμα να αποζημιωθούνε.)

Και για τον ματεριαλιστή επομένως η μόνη τιμωρία που θα υποστεί άμα πεθάνει, είναι να μη γευτεί καμιά ανταμοιβή, να μην έχει συνείδηση της ευδαιμονίας και της ανάπαυσης του Ντεβαχάν.

Το Κάρμα είναι το παιδί του γήινου Εγώ, καρπός του δέντρου της αντικειμενικής, ορατής προσωπικότητας, καθώς κι όλων των σκέψεων και των κινήτρων του πνευματικού "Εγώ". Είναι επίσης το Κάρμα η στοργική μητέρα, που θεραπεύει τις πληγές, που δημιούργησε η ίδια στην προηγούμενη ζωή, πριν αρχίσει να βασανίζει το Εγώ επιβάλλοντας του άλλες. Αν, απ' τη μια μεριά μπορούμε να πούμε, πως δεν υπάρχει πόνος σωματικός ή ψυχικός, στη ζωή του ανθρώπου, που να μην είναι άμεσος καρπός, άμεση συνέπεια κάποιας αμαρτίας της προηγούμενης ύπαρξης. Απ΄ την άλλη μεριά, εφόσον ο άνθρωπος δεν συγκρατεί την παραμικρότερη ανάμνησης στην τωρινή του ζωή, μένει με το αίσθημα, πως δεν είναι άξιος μιας τέτοιας τιμωρίας, πως υποφέρει όχι εξαιτίας του. Αυτό είναι αρκετό για να έχει δικαίωμα να δοκιμάσει στην μεταθανάτια ύπαρξη απόλυτη παρηγοριά, ανάπαυση και μακαριότητα.

Για τον πνευματικό εαυτό μας, ο θάνατος είναι πάντα φίλος και λυτρωτής. Για το ματεριαλιστή, που ανεξάρτητα από το ματεριαλισμό του δεν είναι κακός άνθρωπος, το διάστημα ανάμεσα σε δύο ζωές κυλάει σαν ένας αδιατάρακτος κι ήσυχος ύπνος ενός παιδιού, χωρίς όνειρα, γεμάτος ακαθόριστες εικόνες. Για τους συνηθισμένους ανθρώπους είναι ένα όνειρο πολύ ζωντανό, όσο κι η ζωή, γεμάτο οράματα και πραγματική ευτυχία.

Ερ. Κι έτσι ο προσωπικός άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να υπομένει τυφλά τις καρμικές ποινές, που βαρύνουν το Εγώ;

Απ. Όχι ακριβώς. Στην επίσημη στιγμή του θανάτου, ακόμη και του αιφνίδιου, κάθε άνθρωπος βλέπει να περνάει εμπρός του όλη η περασμένη του ζωή και στις μικρότερες λεπτομέρειες. Για μια σύντομη στιγμή η προσωπικότητα γίνεται ένα με την ατομικότητα, το πάνσοφο Εγώ. Είναι αρκετή όμως για να δείξει στον άνθρωπο όλη την αλυσίδα από τις αιτίες, που τις συνέπειες τους δέχτηκε σ' όλο του το βίο. Βλέπει τώρα και καταλαβαίνει τον εαυτό του, όπως είναι χωρίς κολακείες κι αυταπάτες. Διαβάζει την ζωή του, σαν το θεατή, που αγναντεύει το στίβο που εγκαταλείπει. Αισθάνεται και γνωρίζει ότι δίκαια υπέφερε όλα τα βάσανα που πέρασε.

Ερ. Αυτό συμβαίνει σε όλους;

Απ. Σ' όλους, χωρίς εξαίρεση. Μας διδάσκουν ότι πολλοί καλοί κι άγιοι άνθρωποι βλέπουν όχι μόνο τη ζωή που αφήνουν, αλλά και αρκετές προηγούμενες, στις οποίες δημιουργήθηκαν οι αιτίες της τωρινής τους διαμόρφωσης στον τελευταίο αυτό ένσαρκο βίο. Αναγνωρίζουν το νόμο του Κάρμα σ' όλη του τη μεγαλοπρέπεια και τη δικαιοσύνη.

Ερ. Συμβαίνει τίποτε ανάλογο πριν από τη γέννηση;

Απ. Ναι. Όπως την ώρα του θανάτου, ο άνθρωπος ρίχνει μια σύντομη ματιά στη ζωή που πέρασε, έτσι κι όταν ξαναγεννιέται στη γη το Εγώ, ξυπνώντας από το Ντεβαχάν, βλέπει μπροστά του το προφητικό όραμα της ζωής που τον περιμένει και κατανοεί όλες τις αιτίες που τον οδήγησαν σ' αυτήν. Τις βλέπει και προβλέπει το μέλλον, γιατί το Εγώ ξαναβρίσκει ολόκληρη τη Μανασική του συνείδηση μεταξύ του Ντεβαχάν και της στιγμής της επαναγέννησης. Γίνεται πάλι για λίγο ο θεός που ήταν, πριν ο καρμικός νόμος τον κατεβάσει στην ύλη για να ενσαρκωθεί στον πρώτο ενσαρκωμένο άνθρωπο. Το "χρυσό νήμα" βλέπει όλα τα μαργαριτάρια, χωρίς να παραλείπει ούτε ένα.
(σελ. 177-179)

Προσπαθήστε να φανταστείτε ένα πνεύμα, ένα ουράνιο ον, είτε τ' ονομάζουμε μ' αυτό το όνομα, είτε μ' ένα άλλο, θείο στην ουσία του, όχι όμως αρκετά αγνό για να γίνει ένα με το ΟΛΟ, και που οφείλει επομένως να εξαγνιστεί για να φτάσει στο σκοπό του. Αυτό μπορεί να το επιτύχει μονάχα αν περάσει ατομικά και προσωπικά, δηλαδή πνευματικά και φυσικά, μέσα από κάθε πείρα και κάθε αίσθημα που υπάρχει στο ποικιλότροπο, διαφορισμένο Σύμπαν. Οφείλει, λοιπόν, αφού συλλέξει κάθε πείρα στα κατώτερα βασίλεια, κι αφού ανέβει ολοένα και περισσότερες βαθμίδες στην κλίμακα των όντων, να περάσει μέσα κι από κάθε πείρα των ανθρώπινων πεδίων.

Στην ίδια του την ουσία είναι σκέψη. Γι' αυτό και στην πληρότητα του ονομάζεται "Manasa-putras", "Γιοι της Παγκόσμιας Νοημοσύνης". Αυτή την ατομικοποιημένη σκέψη εμείς οι θεόσοφοι την ονομάζουμε το πραγματικό ανθρώπινο Εγώ, ή σκεπτόμενη Οντότητα, φυλακισμένη μες σ' ένα κελί από σάρκες και οστά. Οι οντότητες αυτές είναι πραγματικά πνευματικές και όχι υλικές. Είναι τα ενσαρκωμένα Εγώ, που ζωντανεύουνε το σύνολο αυτής της ζωώδους ύλης, που λέγεται ανθρωπότητα.

Το όνομα τους είναι "Manasa-putras" κι είναι στην ουσία τους νοημοσύνη. Όταν όμως φυλακιστούνε, όταν ενσαρκωθούνε, η ουσία τους γίνεται δυαδική. Μ' άλλα λόγια, οι ακτίνες της αιώνιας, θείας Νοημοσύνης, θεωρούμενες σαν ατομικές οντότητες, κατέχουνε μια δυαδική ιδιότητα: α) το έμφυτο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ουσιαστικά ουράνιας νοημοσύνης ή ανώτερου Μάνας και β) την ανθρώπινη ικανότητα σκέψης, το ζωώδη συλλογισμό, τελειοποιημένο απ' την ανωτερότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου, δηλαδή το Μάνας επηρεασμένο από το Κάμα, με μια λέξη το κατώτερο Μάνας.

Το ένα τείνει προς τα άνω, προς το Μπούντι, το άλλο προς τα κάτω, προς την έδρα του πάθους και της κτηνώδους επιθυμίας. Τα τελευταία αυτά δεν μπορούνε να σταθούνε στο Ντεβαχάν, δεν μπορούν να έχουν καμιά σχέση με τη θεία τριάδα, που σαν μονάδα στο σύνολο της ανεβαίνει προς τη νοητική ευτυχία.

Αυτό όμως το Εγώ, αυτή η Μανασική Οντότητα, θεωρείται υπεύθυνη για όλες τις αμαρτίες που κάνουν οι κατώτερες ιδιότητες, όπως ακριβώς οι γονείς είναι υπεύθυνοι για τις παρανομίες του παιδιού τους, όσον καιρό αυτό είναι ακόμη ανεύθυνο.(σελ. 200-201)

Ερ. Κι οι Χριστιανοί δεν πιστεύουνε το ίδιο πράγμα; (για τις συνέπειες των πράξεων)

Απ. Ω, όχι. Πιστεύουνε στη συγχώρηση, στην άφεση κάθε αμαρτίας. Τους υπόσχονται πως αν πιστέψουν και μόνο στο αίμα του Χριστού (ως αθώου θύματος!), στο αίμα που Εκείνος έχει προσφέρει για την άφεση των αμαρτιών της ανθρωπότητας ολόκληρης, κάθε θανάσιμη αμαρτία θα εξαλειφθεί. Κι εμείς δεν πιστεύουμε ούτε σε μια εξιλαστήρια θυσία, ούτε στη δυνατότητα άφεσης και της παραμικρότερης αμαρτίας από οποιοδήποτε Θεό, ούτε καν από ένα προσωπικό Απόλυτο ή Άπειρο, αν μπορεί κάτι τέτοιο να υπάρξει. Πιστεύουμε σε μια πραγματική, αμερόληπτη δικαιοσύνη.

Η αντίληψη μας για την άγνωστη Παγκόσμια Θεότητα, που αντιπροσωπεύεται απ' το Κάρμα, είναι ότι πρόκειται για μια δύναμη, που δεν μπορεί να σφάλλει, και δεν της είναι επομένως δυνατό να δείχνει ούτε θυμό, ούτε συμπόνια, παρά μόνο απόλυτη δικαιοσύνη, αφήνοντας κάθε αιτία, μικρή ή μεγάλη, να δημιουργεί τ' αναπόφευκτα αποτελέσματα της. Οι λόγοι του Ιησού: "... εν ώ μέτρω μετρείτε, μετρηθήσεται υμίν", δεν υπονοούνε, ούτε αφήνουνε καμιά ελπίδα μακροθυμίας ή μελλοντικής σωτηρίας μας μέσω τρίτου.

Κι ακριβώς γιατί η φιλοσοφία μας αναγνωρίζει την αλήθεια αυτής της διαπίστωσης, δεν κουράζεται να συστήνει συμπόνια, αγάπη, κι αμοιβαία άφεση των σφαλμάτων. "Μην αντιστέκεστε στο κακό" και "αποδίδετε καλό στο κακό", είναι βουδικά αποφθέγματα, που διδάχθηκαν ανέκαθεν με την προοπτική της ακαμψίας του καρμικού νόμου. Το να θέλει να πάρει κανείς αυτό το νόμο στα χέρια του, είναι οπωσδήποτε μια βέβηλη απαίτηση. Ο ανθρώπινος νόμος μπορεί να χρησιμοποιεί μέτρα παρεμπόδισης, όχι όμως τιμωρίας.

Ο άνθρωπος, που αν και πιστεύει στο Κάρμα, εκδικείται, και δεν συγχωρεί κάθε αδικία, ούτε ανταποδίδει καλό αντί κακού, είναι ένας εγκληματίας, που τελικά ζημιώνει τον εαυτό του μόνο. Γιατί, αφού είναι βέβαιο πως το Κάρμα θα τιμωρήσει εκείνον που έχει βλάψει, ζητώντας εμείς να επιβάλλουμε πρόσθετη εκδίκηση στον εχθρό μας, αντί να τον αφήσουμε στη κρίση του μεγάλου Νόμου, δεν κατορθώνουμε παρά να του εξασφαλίσουμε ένα μελλοντικό αντιστάθμισμα, και για τον εαυτό μας μια μελλοντική τιμωρία.

Ο αλάνθαστος Ρυθμιστής καθορίζει σε κάθε ενσάρκωση τις ιδιότητες της άλλης, εκείνης που θα τη διαδεχθεί. Το σύνολο από τις αρετές και τα ελαττώματα των περασμένων ενσαρκώσεων θα καθορίσει την επόμενη νέα γέννηση. (σελ. 216-217)

Ερ. Τι είναι λοιπόν το Κάρμα;

Απ. Όπως σας είπα, είναι μέσα στο Σύμπαν ο "Υπέρτατος Νόμος", η πηγή, η αρχή όλων των άλλων νόμων, που υπάρχουνε σ' ολόκληρη τη φύση. Κάρμα είναι ο αλάνθαστος νόμος, που προσαρμόζει το αποτέλεσμα στην αιτία, στο φυσικό, νοητικό και πνευματικό πεδίο του Είναι. Δεν υπάρχει αιτία, απ' την πιο μεγάλη ως την πιο μικρή, απ' την αναταραχή των κόσμων μέχρι την απλή κίνηση του χεριού μας, που μένει χωρίς το αποτέλεσμα της. Κι επειδή το όμοιο παράγει όμοιο, το Κάρμα είναι ο αόρατος κι άγνωστος νόμος, που προσαρμόζει με σοφία, νοημοσύνη και δικαιοσύνη κάθε αποτέλεσμα στην αιτία του, επιστρέφοντας την σ' εκείνον που την δημιούργησε. Αν κι ο ίδιος ο νόμος είναι άγνωστος, η επίδραση του γίνεται αντιληπτή πολύ καθαρά.

Ερ. Τότε πρόκειται πάλι για το "απόλυτο", το "άγνωστο" και δεν χρησιμεύει πολύ στην εξήγηση των προβλημάτων της ζωής.

Απ. Το αντίθετο συμβαίνει. Αν και δεν γνωρίζουμε τι είναι το Κάρμα "αυτό καθ' εαυτό" στην ουσία του, γνωρίζουμε όμως πώς ενεργεί, και μπορούμε να καθορίσουμε και να περιγράψουμε με ακρίβεια τον τρόπο της δράσης του. Αγνοούμε μόνο την "πρώτη αιτία" του, όπως ακριβώς κι η σύγχρονη παγκόσμια φιλοσοφία δηλώνει πως η "πρώτη αιτία" κάθε πράγματος είναι "άγνωστη".

Ερ. Και τι έχει να μας πει η Θεοσοφία σχετικά με κάποια λύση για τις πιο πρακτικές ανάγκες της ανθρωπότητας; Πως εξηγεί τις φοβερές ταλαιπωρίες και τον σκληρό καταναγκασμό που κυριαρχούνε στις λεγόμενες "κατώτερες τάξεις";

Απ. Σύμφωνα με τη διδασκαλία μας, όλα αυτά τα μεγάλα κοινωνικά κακά - διάκριση τάξεων στην κοινωνία, και φύλων στις υποθέσεις της ζωής, άνιση κατανομή στο κεφάλαιο και την εργασία - όλα αυτά οφείλονται σ' ότι, λακωνικά αλλά αληθινά, ονομάζουμε Κάρμα.

Ερ. Ναι, μα δεν πιστεύω, όλα αυτά τα κακά, που μοιάζει να πέφτουν πάνω στις μάζες χωρίς διάκριση, να είναι το σύγχρονο ατομικό κάρμα που αξίζει ο κάθε άνθρωπος;

Απ. Όχι. Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσει κανείς τις συνέπειες αυτών των κακών με αρκετή ακρίβεια, για να αποδείξει ότι το ειδικό περιβάλλον κι οι ειδικές συνθήκες, μέσα στις οποίες βρίσκεται ένας άνθρωπος, οφείλονται σε καρμικό χρέος, που η ίδια η ατομικότητα προετοίμασε σε προηγούμενη ζωή. Ας μη λησμονούμε το γεγονός πως κάθε άτομο υπόκειται στο γενικό νόμο που διέπει το σύνολο στο οποίο ανήκει. Έτσι φθάνουμε σε μια ευρύτερη αντίληψη του Καρμικού Νόμου. Δεν βλέπετε ότι το άθροισμα του ατομικού κάρμα γίνεται έτσι το κάρμα του έθνους στο οποίο ανήκουνε τα άτομα, κι ότι μ' αυτό το τρόπο καταλήγουμε στο παγκόσμιο κάρμα σαν συνολικό άθροισμα όλων των εθνικών; Τα κακά για τα οποία μου μιλήσατε δεν ανήκουν σ' ένα άτομο ή σ' ένα έθνος, είναι, λίγο ή πολύ, παγκόσμια. Κι απ' αυτή την ευρύτερη άποψη της ανθρώπινης αλληλεξάρτησης, ο νόμος του Κάρμα βρίσκει τη νόμιμη και δίκαιη εφαρμογή του.

Ερ. Μήπως πρέπει λοιπόν να συμπεράνουμε ότι ο νόμος του Κάρμα δεν είναι αναγκαστικά ατομικός νόμος;

Απ. Ακριβώς αυτό εννοώ. Χωρίς μια τόσο πλατειά και γενική γραμμή δράσης, δεν θα ήταν δυνατόν το Κάρμα να αναπροσαρμόζει την ισορροπία δύναμης στη ζωή και την πρόοδο του κόσμου. Είναι μια αλήθεια που παραδέχονται οι Θεόσοφοι, ότι η αλληλεξάρτηση όλων των ανθρώπων είναι η αιτία του ότι ονομάζεται Ανταποδοτικό Κάρμα. Σ' αυτό το νόμο πρέπει να αναζητήσουμε τη λύση του μεγάλου προβλήματος του ομαδικού πόνου και του τρόπου λύτρωσης απ' αυτόν.

Υπάρχει, εξ άλλου, κάποιος απόκρυφος νόμος, σύμφωνα με τον οποίο, κανείς άνθρωπος δεν ανυψώνεται πάνω από τις προσωπικές του ατέλειες, χωρίς να υψώσει επίσης, έστω και λίγο, την ομάδα ολόκληρη στην οποία ανήκει. Κατά τον ίδιο τρόπο, κανείς δεν αμαρταίνει μόνος, ούτε υποφέρει τις συνέπειες της αμαρτίας του μόνος. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αυτό που λέγεται "χωρισμός". Η πλησιέστερη προσέγγιση προς αυτή την εγωιστική κατάσταση, που επιτρέπουν οι νόμοι της ζωής, βρίσκεται στην πρόθεση, στο ελατήριο.

Ερ. Δεν υπάρχει κανείς τρόπος συνάθροισης, συγκέντρωσης αυτού του εθνικού Κάρμα ή Κάρμα ανταποδοτικού σαν να πούμε, που να οδηγήσει στην φυσική και νόμιμη εκπλήρωση του, χωρίς την ύπαρξη τόσου μακρόχρονου πόνου;

Απ. Είναι γενικός κανόνας, μέσα σε κάποια όρια, που καθορίζει η εποχή στην οποία βρισκόμαστε, ότι δεν είναι δυνατόν να βιάσουμε ή να επιβραδύνουμε την εκπλήρωση του Καρμικού Νόμου. Μπορώ να σας βεβαιώσω, ότι μια τέτοια δυνατότητα προς μια από αυτές τις κατευθύνσεις δεν έχει ποτέ ως τώρα θεωρηθεί εφικτή.

ΚΑΡΜΑ (Συνέχεια και τέλος)

Τι δικαίωμα έχουμε να σκεφτόμαστε έτσι, όταν η μισή ανθρωπότητα έχει τα μέσα να αντιμετωπίσει χωρίς χρονοτριβή τα βάσανα που υποφέρουν οι άλλοι; Όταν κάθε άτομο αρχίζει να συντελεί στο γενικό καλό, δίνοντας ότι μπορεί σε χρήμα, εργασία, κι εξευγενιστική σκέψη, τότε και μόνο τότε, η ζυγαριά του εθνικού κάρμα θα ισορροπήσει. Ως τότε δεν έχουμε κανένα λόγο, κανένα δικαίωμα να ισχυριζόμαστε ότι στη γη υπάρχει περισσότερη ζωή απ' όση μπορεί να συντηρήσει η φύση.

Στις ηρωικές ψυχές, στους Σωτήρες της φυλής μας και των εθνών μας, ανήκει το έργο να ανακαλύψουνε την αιτία της άνισης αυτής κατανομής του Κάρμα και να επανορθώσουν με μια υπέρτατη προσπάθεια την ισορροπία της δύναμης, σώζοντας το λαό από μια ηθική συμφορά, χίλιες φορές πιο ολέθρια και πιο μόνιμα καινή, από τη φυσική καταστροφή, που θεωρείτε μόνη δυνατή διέξοδο όλης της συσσωρευμένης δυστυχίας.

Ερ. Καλά, τότε με ποιο τρόπο γενικά εξηγείτε αυτό το Νόμο του Κάρμα;

Απ. Θεωρούμε το Νόμο του Κάρμα σαν νόμο αναπροσαρμογής, που τείνει πάντα ν' αποκαθιστά την κλονισμένη ισορροπία στο φυσικό κόσμο και τη χαμένη αρμονία στον ηθικό κόσμο. Πρεσβεύουμε ότι το Κάρμα δεν ενεργεί πάντα με τον ίδιο, αυτόν ή εκείνον, τον τρόπο. Ενεργεί όμως πάντα έτσι, ώστε ν' αποκαθιστά την αρμονία και να διατηρεί την ισορροπία, την αναγκαία για να υπάρχει το Σύμπαν.

Ερ. Δώστε μου ένα παράδειγμα.

Απ. Αργότερα θα σας δώσω ένα τέλειο παράδειγμα. Προς το παρόν φανταστείτε ένα βάλτο. Μια πέτρα πέφτει μέσα στο νερό και προκαλεί κύματα, που ταράζουν την ακινησία του. Αυτά πηγαινοέρχονται, μέχρις ότου, σύμφωνα με το νόμο που οι φυσικοί ονομάζουνε νόμο διασκόρπισης της ενέργειας, σταματήσουνε, και το νερό ξαναβρεί την ηρεμία του. Κατά τον ίδιο τρόπο κάθε ενέργεια, σε οποιοδήποτε πεδίο, προκαλεί διαταραχή της ισορροπίας στο σύμπαν. Οι παλμικές δονήσεις που παράγονται συνεχίζουν την κίνηση τους εμπρός και πίσω, εφόσον δρούνε μέσα σε περιορισμένη έκταση, έως ότου αποκατασταθεί η ισορροπία. Κι αφού κάθε τέτοια διαταραχή αρχίζει από κάποιο ιδιαίτερο σημείο, είναι φανερό πως η ισορροπία κι η αρμονία μπορούν να αποκατασταθούν αν επανέλθουν σ' αυτό το ίδιο σημείο όλες οι δυνάμεις που είχαν απομακρυνθεί από κει. Κι αυτό σας αποδεικνύει ότι οι συνέπειες απ' τις πράξεις και τις σκέψεις ενός ανθρώπου αντιδρούνε πάνω στον ίδιο, με τόσο ποσόν ενέργειας, όσο κι εκείνο που τις έβαλε σε κίνηση.

Eρ. Μα δεν βλέπω κανένα ηθικό τόνο σ' αυτό το νόμο. Είναι απλούστατα ο φυσικός νόμος δράσης και αντίδρασης, σύμφωνα με τον οποίο οι δύο αυτές δυνάμεις είναι ίσες και αντίθετες.

Απ. Αυτό που μου λέτε, δεν μου φαίνεται διόλου παράξενο. Οι Ευρωπαίοι έχουν βαθιά ριζωμένη μέσα τους την αντίληψη ότι το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό, είναι οι αυθαίρετες αποφάσεις κάποιου κώδικα, που δημιούργησαν οι άνθρωποι, ή που έχει επιβάλλει στην ανθρωπότητα ένας προσωπικός Θεός. Για τους Θεόσοφους, "Καλό" και "Αρμονία", "Κακό" και "Δυσαρμονία", είναι συνώνυμα.

Υποστηρίζουμε ακόμη, ότι όλες οι οδύνες κι όλα τα βάσανα είναι αποτελέσματα έλλειψης αρμονίας, κι ότι η μόνη και φοβερή αιτία της διαταραχής της αρμονίας είναι ο εγωισμός, σε οποιαδήποτε μορφή κι αν παρουσιάζεται. Το Κάρμα λοιπόν αποδίδει σε κάθε άνθρωπο τις τωρινές συνέπειες από τις πράξεις του, χωρίς να ενδιαφέρεται για τον ηθικό τους χαρακτήρα. Εφόσον κάθε άνθρωπος θα λάβει τα ανταλλάγματα που αξίζει, είναι φανερό ότι θα χρειαστεί να πληρώσει τους πόνους που έχει προκαλέσει, ακριβώς όπως θα δρέψει με χαρά τους καρπούς κάθε ευτυχίας, κάθε αρμονίας, που έχει συντελέσει στη δημιουργία της.

(σελ. 218-224)

Ερ. Κι όμως, εκατομμύρια πιστεύουν στο χριστιανικό δόγμα κι είναι ευτυχισμένοι.

Απ. Γιατί η σκέψη τους κατακλύζεται από καθαρό συναισθηματισμό, που κανένας γνήσιος φιλάνθρωπος ή αλτρουιστής δεν μπορεί ποτέ να παραδεχτεί. Δεν πρόκειται καν για ένα εγωιστικό όνειρο, αλλά μάλλον για έναν εφιάλτη της ανθρώπινης νοημοσύνης. Παρατηρήσατε καλύτερα που οδηγεί αυτή η άποψη και βρείτε μου μια ειδωλολατρική χώρα, όπου να γίνονται τα εγκλήματα ευκολότερα ή να είναι περισσότερα από τις χριστιανικές πολιτείες.

Μελετήστε την τρομακτική ετήσια στατιστική από εγκλήματα που συμβαίνουν στην Ευρώπη. Θαυμάστε την Αμερική του Προτεσταντισμού και της Βίβλου. Εδώ οι μετάνοιες είναι πολύ περισσότερες μέσα στις φυλακές, απ' όσες γίνονται ύστερα από τα δημόσια κηρύγματα και τις δημόσιες ομολογίες για επάνοδο στο δρόμο του καλού.
(σελ. 242)

Το Καθήκον του Θεόσοφου προς τους αδύναμους του κόσμου.
Καθήκον και Χριστιανισμός

Ερ. Εφόσον όμως οι πράξεις στο υλικό πεδίο δεν δίνουν ικανοποίηση, γιατί τα καθήκοντα επιβάλλονται τόσο; Δεν είναι κι αυτά πράξεις του ίδιου είδους;

Απ. Πριν απ' όλα, γιατί η φιλοσοφία μας διδάσκει ότι η εκτέλεση του καθήκοντος απέναντι των ανθρώπων πρώτα, και του εαυτού μας ύστερα, δεν αποβλέπει στην προσωπική μας ευτυχία, αλλά στην ευτυχία των άλλων. Κάνει κανείς το καλό για το ίδιο το καλό, κι όχι για ότι κέρδος θα μας δώσει. Όταν εκτελέσουμε το καθήκον μας, μπορεί να νιώσουμε ευτυχία, ή μάλλον ευχαρίστηση, σκοπός μας όμως δεν μπορεί να είναι η αναζήτηση της ευτυχίας.

Ερ. Τι ακριβώς εννοεί με τη λέξη "καθήκον" η Θεοσοφία; Δεν πρόκειται, υποθέτω, για τα χριστιανικά καθήκοντα που κήρυξε ο Χριστός κι οι Απόστολοι, αφού δεν αναγνωρίζετε κανέναν από κείνους;

Απ. Ακόμη μια φορά κάνετε λάθος. Κάθε μεγάλος ηθικός και θρησκευτικός αναμορφωτής έχει κηρύξει αυτά που ονομάζετε χριστιανικά καθήκοντα, χρόνια πριν τη χριστιανική εποχή. Στην αρχαιότητα, όχι μόνο κήρυτταν από τον άμβωνα ό,τι μεγάλο, γενναίο και ηρωικό, όπως και τώρα, αλλά προπαντός το εφαρμόζανε, καμιά φορά μάλιστα κι έθνη ολόκληρα.

Τα χρονικά της Βουδικής Μεταρρύθμισης είναι γεμάτα αφηγήσεις γενναίων πράξεων, γεμάτων ανιδιοτέλεια κι ηρωισμό. "Ομονοείτε, συμπονάτε ο ένας τον άλλο. Ν' αγαπιέστε σαν αδέλφια, να είστε ευγενικοί και πονετικοί. Μην ανταποδίδετε την ύβρη με ύβρη και το κακό με κακό, αλλά αντίθετα με ευλογίες." Αυτά εφαρμόζανε στην πράξη οι οπαδοί του Βούδα, αρκετούς αιώνες πριν από τον Πέτρο. Η χριστιανική ηθική είναι αναμφισβήτητα πολύ μεγάλη. Δεν είναι όμως νέα κι η καταγωγή της φτάνει μέχρι τα καθήκοντα των "ειδωλολατρών".

Ερ. Και πώς ορίζετε αυτά τα καθήκοντα, ή το καθήκον γενικά; Πώς εννοείτε αυτό τον όρο;

Απ. Καθήκον είναι εκείνο που οφείλουμε στην ανθρωπότητα, στους συντρόφους μας, στους γείτονες, στην οικογένεια μας, και πιο ιδιαίτερα, ότι οφείλουμε σ' όλους όσοι είναι πιο φτωχοί και δυστυχισμένοι από μας. Αν δεν πληρώσουμε την οφειλή μας σ' αυτή τη ζωή, τότε στην επόμενη ενσάρκωση θα βρεθούμε ηθικά καταρρακωμένοι και πνευματικά χρεωμένοι. Η Θεοσοφία είναι το απόσταγμα του καθήκοντος.

Ερ. Το ίδιο είναι κι ο Χριστιανισμός, όταν κανείς τον εννοεί σωστά και τον εφαρμόζει.

Απ. Χωρίς αμφιβολία. Γι' αυτό και η Θεοσοφία δεν θα είχε κανένα ρόλο να παίξει ανάμεσα στους Χριστιανούς, αν η θρησκεία τους δεν ήταν πρακτικά θρησκεία χειλέων, όπως δυστυχώς συμβαίνει. Λίγοι είναι εκείνοι που εκτελούνε το καθήκον τους προς όλους χωρίς κανέναν υπολογισμό. Κι ακόμη λιγότεροι είναι όσοι ικανοποιούνται με τη κρυφή ευχαρίστηση που τους προσφέρει η συνείδηση τους. Τις πιο πολλές φορές, "... Η κοινή αναγνώριση και φήμη, που τιμάει κι ανταμείβει την αρετή...", είναι εκείνο που περισσότερο ενδιαφέρει τους πιο γνωστούς φιλάνθρωπους.

Η σύγχρονη ηθική είναι πολύ ωραία να τη διαβάζει κανείς και ν' ακούει να τη συζητάνε. Τι είναι όμως τα λόγια χωρίς πράξεις; και για να τελειώνω, αν με ρωτάτε πώς αντιλαμβανόμαστε το Θεοσοφικό καθήκον από πρακτική άποψη κι από την άποψη του Κάρμα, σας απαντώ: Το καθήκον μας είναι να πίνουμε και την τελευταία σταγόνα απ' το γεμάτο ποτήρι της ζωής χωρίς μεμψιμοιρίες. Να δρέπουμε στο δρόμο μας τα ρόδα, με σκοπό να προσφέρουμε το άρωμα τους στους άλλους, και να κρατούμε τ' αγκάθια για τον εαυτό μας, αν τυχόν είναι ανάγκη να στερηθεί κάποιος άλλος για να χαρούμε εμείς τη μυρωδιά τους.

Ερ. Όλα αυτά είναι πολύ αόριστα. Τι κάνετε περισσότερο από τους Χριστιανούς;

Απ. Δεν πρόκειται για το τι κάνουν τα μέλη της Θεοσοφικής Εταιρίας (παρ' όλο που μερικά κάνουν ότι καλύτερο μπορούν), αλλά για το κατά πόσον η Θεοσοφία ωθεί περισσότερο στο καλό, απ' ότι ο σύγχρονος Χριστιανισμός.

Σαν επαναλαμβάνω: χρειάζεται η πράξη, η έντονη πράξη, κι όχι τα λόγια, η απλή διάθεση. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ότι θέλει, όσο γίνεται πιο κοσμικός, πιο εγωιστής, πιο σκληρός. Να είναι ο χειρότερος των παλιανθρώπων, αυτό δεν τον εμποδίζει να έχει τον τίτλο του Χριστιανού και να τον θεωρούνε οι άλλοι τέτοιον. Κανείς όμως Θεόσοφος δεν έχει το δικαίωμα να λέγεται έτσι, παρά μόνο όταν έχει πεισθεί κατάβαθα για την αλήθεια που περιέχει το αξίωμα του Carlyle: "Ο άνθρωπος πρέπει να έχει για σκοπό του μια πράξη, κι όχι μια σκέψη, όσο κι αν είναι αυτή ευγενική". Και το έχει κάνει κανόνα της καθημερινής του ζωής.

Το να αναγνωρίζει ένας άνθρωπος και να ομολογεί μια αλήθεια, δεν σημαίνει ότι την εφαρμόζει. Όσο πιο πολύ όμορφα και μεγαλόστομα αντηχεί, όσο πιο μεγαλόφωνα γίνεται λόγος περί αρετής και καθήκοντος αντί για πράξη, τόσο περισσότερο θα θυμίζει τους καρπούς της Νεκρής Θάλασσας*. Η υποκρισία είναι πιο αποκρουστική απ' όλες τις κακίες, κι αυτή είναι το πιο έντονο χαρακτηριστικό της Αγγλίας, της πιο μεγάλης προτεσταντικής χώρας της εποχής μας.
* Είναι γνωστό πως η Νεκρή Θάλασσα είναι ολότελα άγονη, γι' αυτό και ονομάζεται έτσι.

Ερ. Σύμφωνα με την άποψη σας, τι οφείλεται γενικά στην ανθρωπότητα;

Απ. Απόλυτη αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων και προνομίων για όλους, χωρίς διάκριση φυλής, χρώματος, κοινωνικής θέσης και γέννησης.

Ερ. Και πότε θεωρείτε ότι συμβαίνει παράλειψη αυτής της οφειλής;

Απ. Κάθε φορά που θίγουμε μ' έναν οποιονδήποτε τρόπο τα δικαιώματα ενός άλλου, ανθρώπου ή έθνους. Κάθε φορά που δεν δείχνουμε στους άλλους την ίδια καλοσύνη, την ίδια εκτίμηση, την ίδια μακροθυμία, την ίδια δικαιοσύνη, που απαιτούμε για τον εαυτό μας. Τα σύγχρονα συστήματα πολιτικής βασίζονται εντελώς στη λησμοσύνη αυτών των δικαιωμάτων, καθώς και στην πιο βίαιη εφαρμογή του εθνικού εγωισμού. Οι Γάλλοι λένε: "Κατά τον κύριο κι ο υπηρέτης του". Θα 'πρεπε να συμπληρώσουν την παροιμία με το "κατά πολιτική ηθική κι οι πολίτες".

Ερ. Ασχολείσθε με την πολιτική;

Απ. Σαν Εταιρία, αποφεύγουμε μ' επιμέλεια την πολιτική, για τους εξής λόγους: το να επιζητεί κανείς πολιτικές μεταρρυθμίσεις, χωρίς να έχει επιτύχει την αναμόρφωση της ανθρώπινης φύσης, είναι σαν να αδειάζει το καινούργιο κρασί σε παλιούς ασκούς. Οδηγήστε τους ανθρώπους να νιώσουν και ν' αναγνωρίσουν στο βάθος της καρδιάς τους ποιο είναι το πραγματικό, το αληθινό τους καθήκον προς όλους, και τότε κάθε παλιά κατάχρηση εξουσίας, κάθε άδικος νόμος της εθνικής πολιτικής, που βασίζεται στον ανθρώπινο εγωισμό, κοινωνικό ή πολιτικό, θα εξαφανιστεί μόνος του. Δεν είναι ανόητος ο κηπουρός που για ν' απαλλάξει τα άνθη του από τα δηλητηριώδη ζιζάνια, τα κόβει μόνο στην επιφάνεια της γης και δεν τα ξεριζώνει; Ποτέ δεν θα επιτύχετε μια διαρκή κοινωνική μεταρρύθμιση, ενόσω θα κυβερνούνε οι ίδιοι εγωιστικοί άνθρωποι.
(σελ. 246-250)

Ερ. Και με ποιο τρόπο νομίζετε ότι μπορούνε να μπούνε σ' εφαρμογή οι Θεοσοφικές αρχές, για να οδηγήσουν σε μια κοινωνική συνεργασία και σε πραγματικές προσπάθειες κοινωνικής βελτίωσης;

Απ. Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω σύντομα ποιες είναι αυτές οι αρχές: παγκόσμια ενότητα κι αιτιότητα, αλληλεξάρτηση των ανθρώπων μεταξύ τους, Νόμος του Κάρμα και Μετενσάρκωση. Αυτοί είναι οι τέσσερις κρίκοι της χρυσής αλυσίδας που θα 'πρεπε να κρατεί την ανθρωπότητα συνδεδεμένη σε μια οικογένεια, μια Παγκόσμια Αδελφότητα.
(σελ. 252)

Ερ. Όλα αυτά είναι πολύ ωραίες αρχές γενικά, πώς όμως μπορούν να εφαρμοστούν μ' έναν συγκεκριμένο τρόπο;

Απ. Παρατηρήστε μια στιγμή αυτά που ονομάζετε συγκεκριμένα γεγονότα της ανθρώπινης κοινωνίας. Συγκρίνετε τον τρόπο διαβίωσης, όχι μόνο στις μεγάλες μάζες, αλλά και σε πολλούς από κείνους που λέγονται μεσαία και ανώτερη τάξη, με τη ζωή που θα μπορούσαν να έχουν με καλύτερες και υγιεινότερες συνθήκες. Σκεφθείτε πώς θα ζούσαν μ' ένα καθεστώς δικαιοσύνης, καλής διάθεσης κι αγάπης, αντί του εγωισμού, της αδιαφορίας και της βαρβαρότητας, που επικρατεί συχνά.

Η ρίζα κάθε καλού και κάθε κακού στην ανθρωπότητα βρίσκεται μέσα στον ανθρώπινο χαρακτήρα. Ο χαρακτήρας υπήρξε και είναι περιορισμένος από την χωρίς τέλος αλυσίδα της αιτίας και του αποτελέσματος. Ο περιορισμός αυτός αφορά το μέλλον, τόσο όσο και το παρόν και το παρελθόν.

Είναι αδύνατον ο εγωισμός, η αδιαφορία και η βαρβαρότητα να αποτελούν τη φυσιολογική ψυχική στάθμη της φυλής μας. Αν πίστευε κανείς ένα τέτοιο πράγμα θα έπρεπε να χάσει κάθε ελπίδα για την ανθρωπότητα, κι αυτό δεν μπορεί να το κάνει κανείς Θεόσοφος. Δεν θα επιτύχουμε την πρόοδο παρά μόνο αν αναπτύξουμε τις πιο ευγενικές ιδιότητες μας. Η αληθινή εξέλιξη μας διδάσκει ότι μεταβάλλοντας το περιβάλλον ενός οργανισμού, είναι δυνατόν να μεταβάλλουμε και να βελτιώσουμε και τον ίδιο. Αυτό επαληθεύεται απόλυτα και στον άνθρωπο.

Καθήκον λοιπόν κάθε θεόσοφου είναι να υποστηρίζει μ' όλα τα μέσα που διαθέτει, κάθε φωτισμένη κοινωνική προσπάθεια, σχετική με τη βελτίωση της θέσης των φτωχών. Τέτοιες προσπάθειες θα έχουν για τελική επιδίωξη την κοινωνική χειραφέτηση από τη μια μεριά, και την καλλιέργεια του αισθήματος του καθήκοντος από την άλλη, σ' εκείνους που τόσο συχνά το παραμελούνε, σ' όλες σχεδόν τις κοινωνικές τους δοσοληψίες.(σελ. 253-254)

Ο αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος και η αυτοθυσία είναι τα καθήκοντα του κάθε θεόσοφου

Ερ. Θεωρείτε λοιπόν την αυτοθυσία σαν χρέος;

Απ. Ναι, και τ' αποδεικνύουμε εξηγώντας πως ο αλτρουισμός είναι μια αναπόφευκτη φάση της ανάπτυξης του εαυτού μας. Πρέπει όμως να ξεχωρίσουμε τα πράγματα. Ένας άνθρωπος δεν έχει το δικαίωμα να πεθάνει της πείνας για να έχει κάποιος άλλος να φάει, εκτός αν η ζωή αυτού του άλλου είναι χρησιμότερη στους πολλούς απ' ότι η δική του. Χρέος του είναι να θυσιάζει τη δική του άνεση και να εργάζεται για τους άλλους, αν είναι ανίκανοι για εργασία. Χρέος του είναι να δίνει ότι είναι αποκλειστικά δικό του κι ωφελεί μόνο τον ίδιο, κρατώντας το εγωιστικά για τον εαυτό του. Η Θεοσοφία διδάσκει την αυταπάρνηση, όχι όμως την άκριτη και μάταιη αυτοθυσία, και δεν δικαιολογεί τον φανατισμό.

Ερ. Μα πώς είναι δυνατόν να φθάσουμε σε μια τέτοια υψηλή αντίληψη πραγμάτων;

Απ. Με τη φωτισμένη πρακτική εφαρμογή των διδαγμάτων μας. Με τη χρήση της ανώτερης λογικής μας, της πνευματικής μας διαίσθησης και του ηθικού μας αισθητηρίου. Με την υπακοή μας στις επιταγές αυτού που ονομάζουμε "η σιγανή ακόμη φωνή" της συνείδησης μας, που είναι η φωνή του Εγώ, και που μας μιλάει πιο έντονα απ' τους σεισμούς της γης και τους κεραυνούς του Ιεχωβά, γιατί μέσα σ' αυτούς "δεν βρίσκεται ο Κύριος".
(σελ. 258-259)

Ερ. Και ποια είναι τα καθήκοντα του θεόσοφου προς τον εαυτό του;

Απ. Ο έλεγχος και η κατάκτηση του κατώτερου απ' τον ανώτερο Εαυτό. Ο εσωτερικός ηθικός εξαγνισμός, το να μη φοβάται κανείς κανένα, έξω από το δικαστήριο της δικής του συνείδησης. Να μη κάνει ποτέ μισές δουλειές, αν δηλαδή νομίζει πως αυτό που κάνει είναι ορθό, να το κάνει ειλικρινά και φανερά. Αν νομίζει πως είναι κακό, να μη το κάνει διόλου. Καθήκον κάθε θεόσοφου είναι να ελαφρώνει το φορτίο του, ακολουθώντας το σοφό απόφθεγμα του Επίκτητου: "Μη παρασύρεστε μακριά από το καθήκον σας από καμιά ηλίθια γνώμη που μπορεί ο ανόητος κόσμος να μορφώσει για σας. Τέτοιες κρίσεις δεν εξαρτώνται από σας, γι' αυτό δεν πρέπει να σας απασχολούνε".

Ερ. Αν υποθέσουμε ότι ένα μέλος της Εταιρίας σας δηλώσει πως δεν είναι σε θέση να εφαρμόσει τις αλτρουιστικές σας απόψεις, γιατί "η καλώς εννοούμενη συμπόνια αρχίζει απ' τον εαυτό μας"; Αν ισχυριστεί ότι είναι πολύ φτωχός ή πολύ απασχολημένος για να υπηρετήσει την ανθρωπότητα, ή για να φανεί χρήσιμος έστω και σ' έναν άνθρωπο, ποιοι είναι οι κανόνες σας σ' αυτή τη περίπτωση;

Απ. Κανένας άνθρωπος, με καμιά πρόφαση, δεν έχει το δικαίωμα να ισχυριστεί ότι δεν μπορεί τίποτε για τους άλλους. "Κάνοντας το καθήκον του, όπως κι όποτε πρέπει, ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει όλους τους άλλους χρεώστες του", λέει ένας Άγγλος συγγραφέας. Ένα ποτήρι κρύο νερό, που προσφέρουμε την κατάλληλη ώρα στο διψασμένο οδοιπόρο, είναι πράξη πολύ πιο ευγενική κι αξίζει περισσότερο από μια δωδεκάδα γεύματα που προσφέρουμε χωρίς λόγο σ' ανθρώπους που μπορούν να τα πληρώσουν. Ένας άνθρωπος, που δεν το έχει μέσα του, δεν θα γίνει ποτέ θεόσοφος, μπορεί ωστόσο να μείνει μέλος της Θεοσοφικής Εταιρίας. Δεν διαθέτουμε κανόνες με τους οποίους υποχρεώνουμε οποιονδήποτε να γίνει πρακτικός θεόσοφος, αν δεν το επιθυμεί.
(σελ. 259-260)

Ο Θεόσοφος και τα κοινωνικά προβλήματα

Η θεοσοφική αντίληψη της αγάπης εξυπακούει προσωπική προσπάθεια για τους άλλους. Προσωπική συμπόνια και στοργή, προσωπικό ενδιαφέρον για την καλύτερη διαβίωση αυτών που υποφέρουν, προσωπική συμπάθεια, πρόνοια και βοήθεια για τις ανάγκες και τις στεναχώριες τους. Εμείς οι θεόσοφοι δεν πιστεύουμε στην αποτελεσματικότητα του χρήματος, που δίνουν άλλα χέρια ή οργανώσεις. Πιστεύουμε ότι το χρήμα αποκτάει χίλιες φορές μεγαλύτερη δύναμη κι αποτελεσματικότητα με την προσωπική επαφή μας και συμπάθεια, μ' όσους έχουνε την ανάγκη της.

Θεωρούμε ότι η ανακούφιση της ψυχικής πείνας είναι εξ ίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντική από την ικανοποίηση της σωματικής πείνας, γιατί η ευγνωμοσύνη κάνει περισσότερο καλό στον άνθρωπο που την αισθάνεται, παρά σ' εκείνον που απευθύνεται. Ποια είναι η ευγνωμοσύνη ή τα καλά αισθήματα που προκαλούνε τα "εκατομμύρια λίρες" σας; Μήπως το μίσος που τρέφουν οι φτωχοί κάτοικοι του East End(1) για τους πλούσιους, μήπως η αύξηση της αταξίας και αναρχίας, ή οι χιλιάδες δυστυχισμένες εργάτριες, θύματα του "sweating system"(2), που υποχρεώνονται να πηγαίνουνε στο πεζοδρόμιο να κερδίζουν το καθημερινό ψωμί τους; Αισθάνονται ευγνωμοσύνη οι ανήμποροι γέροι, άνδρες και γυναίκες, για τα άσυλα όπου βρίσκονται, κι οι φτωχοί για τα ανθυγιεινά βλαβερά σπίτια, όπου τους επιτρέπεται να αναθρέψουν νέες γενιές ασθενικών, καχεκτικών και ραχιτικών παιδιών; Κι αυτό για να γεμίζουν τις τσέπες των άπληστων Shylock(3), στους οποίους ανήκουν αυτά τα σπίτια. Αυτός είναι ο λόγος που κάθε χρυσό νόμισμα από τα εκατομμύρια που προσφέρουν γενναιόδωροι κι ευσπλαχνικής διάθεσης άνθρωποι, πέφτει σαν φλογερή κατάρα κι όχι ευλογία, πάνω στο φτωχό που θα 'πρεπε ν' ανακουφίσει. Αυτό εμείς ονομάζουμε παραγωγή εθνικού Κάρμα, με τρομερές συνέπειες όταν έρθει η ώρα της πληρωμής.
1. Σ.Μ. Φτωχή συνοικία του Λονδίνου.
2. Σύστημα εκμετάλλευσης με χαμηλά ημερομίσθια.
3. Πρόσωπο από τον "Έμπορο της Βενετίας" του Shakespeare.
(σελ. 263-264)

Ερ. Αυτή όμως η ικανοποίηση, που τόσο επαινείτε, θα συντελούσε στο ν' ατονήσει κάθε κίνητρο δράσης και θα σταματούσε κάθε πρόοδος.

Απ. Οι θεόσοφοι θα σας απαντήσουν ότι αυτή η πρόοδος, κι αυτός ο πολιτισμός για τον οποίο υπερηφανεύεστε, δεν είναι παρά φωτάκια πυγολαμπίδων, που με την τρεμάμενη λάμψη τους φωτίζουν ένα βάλτο, που αποπνέει δηλητηριασμένα θανατερά μιάσματα. Γιατί βλέπουμε τον εγωισμό, το έγκλημα, την ανηθικότητα κι όλα τα δυνατά κακά, να ξεσπούνε πάνω στη δυστυχισμένη ανθρωπότητα, ξεφεύγοντας απ' το κουτί αυτό της Πανδώρας, που ονομάζεται "εποχή προόδου". Κι όλα τούτα τα κακά ολοένα αυξάνουνε pari passu μαζί με τον υλικό πολιτισμό σας. Σε μια τέτοια περίπτωση, πολύ προτιμότερη είναι η αδράνεια, που συναντούμε στις βουδιστικές χώρες, και που είναι συνέπεια μιας μακρόχρονης πολιτικής υποδούλωσης.

Ερ. Τότε όλη αυτή η μεταφυσική και ο μυστικισμός, που σας απασχολούνε τόσο, δεν έχουν κατά βάθος καμιά σημασία;

Απ. Για τις μάζες όχι, γιατί εκείνο που προπαντός χρειάζονται είναι πρακτική καθοδήγηση κι ενίσχυση. Έχουν όμως μεγάλη σημασία για τους μορφωμένους, που είναι οι φυσικοί ηγέτες της μάζας, και που η σκέψη και η δράση τους, αργά ή γρήγορα, ακολουθείται από το πλήθος. Η φιλοσοφία μόνη μπορεί να προφυλάξει έναν έξυπνο και μορφωμένο άνθρωπο από την πνευματική αυτοκτονία της τυφλής πίστης σε μια ιδέα. Κατανοώντας τη λογική συνοχή και την αυστηρή συνέπεια που υπάρχει στις αρχές της Ανατολικής, αν όχι της Εσωτερικής, Διδασκαλίας, φθάνει κανείς στη πεποίθηση ότι είναι αληθινές.

Η πεποίθηση γεννάει τον ενθουσιασμό κι ο ενθουσιασμός, λέει ο Bulwer Lytton "... είναι η ιδιοφυία της ειλικρίνειας και χωρίς αυτήν η αλήθεια δεν μπορεί να νικήσει". Κι ο Emerson πολύ ορθά παρατηρεί ότι "κάθε μεγάλη και κυριαρχική κίνηση στα χρονικά του κόσμου είναι θρίαμβος του ενθουσιασμού". Και τι άλλο μπορεί περισσότερο να ενθουσιάσει από μια τόσο μεγάλη, τόσο λογική και συνεκτική, καθώς και τόσο εκτεταμένη φιλοσοφία, όπως είναι οι αρχές της Ανατολής;

Ερ. Κι όμως, η Θεοσοφία έχει πολλούς εχθρούς, και κάθε μέρα αποκτά και νέους αντιπάλους.

Απ. Αυτό ακριβώς δείχνει την βαθύτερη αξία της. Ο κόσμος μισεί μόνο εκείνο που φοβάται. Κανείς δεν κάνει τον κόπο να πολεμήσει ότι δεν απειλεί να ανυψωθεί πάνω από την μετριότητα.

Ερ. Ελπίζετε να μπορέσετε μια μέρα να μεταδώσετε αυτό τον ενθουσιασμό στις μάζες;

Απ. Γιατί όχι; Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι μάζες ασπάστηκαν τον Βουδισμό μ' ενθουσιασμό κι ότι η πραγματική επίδραση της ειδικής του διδαχής αποδεικνύεται από τον περιορισμένο αριθμό εγκλημάτων που γίνονται στις βουδιστικές χώρες, συγκριτικά με τις πολιτείες οποιασδήποτε άλλης θρησκείας.

Εκείνο που έχει βασική σημασία είναι να ξεριζωθεί η τόσο γόνιμη αφορμή για κάθε έγκλημα κι ανηθικότητα, η πίστη ότι είναι δυνατόν οι άνθρωποι να ξεφύγουν από τις συνέπειες των πράξεων τους. Όταν τους διδάξετε τους δύο πιο μεγάλους απ' όλους τους νόμους, το Κάρμα και τη Μετενσάρκωση, και τους δώσετε ακόμη να καταλάβουν και να αισθανθούν ποια είναι η πραγματική αξιοπρέπεια της ανθρώπινης φύσης, τότε θ' αρχίσουν ν' αποφεύγουν το κακό, να φυλάγονται απ' αυτό, όπως από ένα φυσικό κίνδυνο.(σελ. 265-267)

Ερ. Πολύ συχνά είναι επικίνδυνο να λέει κανείς στους ανθρώπους την αλήθεια κατά πρόσωπο. Δεν νομίζετε; Γνωρίζω ένα από τα μέλη σας, που αισθάνθηκε ότι του έγινε βαριά προσβολή, έφυγε από την Εταιρία κι έγινε ο μεγαλύτερος εχθρός της, μόνο και μόνο γιατί του διατυπώσανε κάποιες δυσάρεστες αλήθειες κατά πρόσωπο και τον μέμφθηκαν γι' αυτό.

Απ. Τέτοιοι υπάρχουνε πολλοί. Κανένα μέλος μας, σημαντικό ή όχι, δεν έφυγε από την Εταιρία χωρίς να γίνει φανατικός εχθρός της.

Ερ. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Απ. Απλούστατα, επειδή τις πιο πολλές φορές αυτοί οι άνθρωποι δείξανε στην αρχή βαθιά αφοσίωση στην Εταιρία κι αναλύθηκαν σε υπερβολικούς επαίνους γι' αυτήν, δεν μπορούνε να βρούνε ύστερα καμιά καλύτερη δικαιολογία για την αποστασία τους και την κατοπινή διαγωγή τους, καθώς και την προηγούμενη έλλειψη ευθυκρισίας, παρά με το να παριστάνουνε το αθώο εξαπατημένο θύμα.

Είναι ο μόνος τρόπος να αποτινάξουν κάθε ευθύνη απ' τους ώμους τους και να τη μεταφέρουν πάνω στην Εταιρία γενικά, κι ιδιαίτερα στους ηγέτες της. Τέτοιοι τύποι θυμίζουν τον παλιό μύθο, σύμφωνα με τον οποίο κάποιος που είχε παραμορφωμένο πρόσωπο έσπασε τον καθρέφτη του, πιστεύοντας ότι εκείνος αντανακλούσε την όψη του στραβά.

Ερ. Τι κάνει τους ανθρώπους αυτούς να στρέφονται τόσο πολύ ενάντια στην Εταιρία;

Απ. Σχεδόν πάντα, πληγωμένη ματαιοδοξία της μιας ή της άλλης μορφής. Γενικά, γιατί τα λόγια τους κι οι συμβουλές τους δεν επιβάλλονται τελικά, ή ακόμη γιατι ανήκουνε σε κείνους που προτιμούν να βασιλεύουν στην κόλαση, παρά να υπηρετούν στον ουρανό. Με λίγα λόγια, γιατί δεν υποφέρουν να είναι οι δεύτεροι οπουδήποτε.

Π.χ. ένα τέτοιο μέλος - ένας πραγματικός "κύριος Χρησμός" - είχε τη συνήθεια να κατακρίνει κάθε μέλος της Θεοσοφικής Εταιρίας, τόσο στον έξω κόσμο, όσο και στους θεόσοφους, με την πρόφαση ότι όλοι δεν ήταν γνήσιοι θεόσοφοι. Τους κατηγορούσε δηλαδή για κάτι κακό ακριβώς που είχε ο ίδιος. Στο τέλος έφυγε από την Εταιρία με την δικαιολογία ότι σχημάτισε την βαθιά πεποίθηση πως όλοι (και ιδιαίτερα οι ιδρυτές) είμαστε απατεώνες. Ένας άλλος, αφού προσπάθησε με όσες μπορούσε μηχανορραφίες να μπει επικεφαλής ενός μεγάλου τμήματος της Εταιρίας και κατάλαβε ότι τα μέλη δεν θα τον ψήφιζαν, στράφηκε ενάντια στους ιδρυτές της Θεοσοφικής Εταιρίας, έγινε αδυσώπητος εχθρός τους, συκοφαντώντας τον έναν από αυτούς, όποτε του δινόταν η ευκαιρία. Όλα αυτά γιατί ο τελευταίος αυτός δεν ήθελε, αλλά και δεν μπορούσε, να υποχρεώσει τα μέλη να τον ψηφίσουν. Αυτή είναι μια περίπτωση βαθιά πληγωμένης ματαιοδοξίας.

Κάποιος πάλι ήθελε, και συνήθιζε, να ασκεί τη μαύρη μαγεία, χρησιμοποιώντας, ενώ δεν έπρεπε, την προσωπική ψυχολογική του επιβολή πάνω σ' ορισμένα μέλη μας, χωρίς να παραλείπει συγχρόνως να εκδηλώνει αφοσίωση στη θεοσοφική ιδέα και να επιδεικνύει όλες τις δυνατές αρετές. Όταν σταματήσαμε αυτή του τη δράση, έκοψε τους δεσμούς του με τη Θεοσοφία και τώρα εκτοξεύει δριμύτατες κατηγορίες ενάντια στους ίδιους άτυχους ηγέτες της Θεοσοφικής Εταιρίας, που επιδιώκει να καταστρέψει, με τη κατασπίλωση της φήμης εκείνων που το αξιόλογο τούτο πρόσωπο δεν μπόρεσε να εξαπατήσει.

Ερ. Πώς πρέπει κανείς να συμπεριφερθεί με τέτοιους ανθρώπους;

Απ. Να τους αφήσει στο Κάρμα τους. Επειδή κάποιος άνθρωπος φέρεται κακά, δεν είναι λόγος αυτός να κάνουν κι οι άλλοι το ίδιο.
(σελ. 272-274)

Απ. Ένα πολύ φτωχό πρότυπο Αδελφότητας στ' αλήθεια, προς το παρόν. Αν δεν ανανεωθεί κι οργανωθεί με περισσότερη φροντίδα, τότε δεν θα γίνει καλύτερο από τ' άλλα. Μη ξεχνάτε, ωστόσο, ότι η ανθρώπινη φύση είναι η ίδια μέσα στη Θεοσοφική Εταιρία, όπως κι έξω. Τα μέλη της δεν είναι άγιοι. Είναι, τουλάχιστον, αμαρτωλοί, που προσπαθούν να κάνουν κάτι καλύτερο, αλλά βρίσκονται πάντα στον κίνδυνο να πέσουν εξαιτίας της προσωπικής τους αδυναμίας. Σ' όλα αυτά προσθέστε ότι η "Αδελφότητα" μας δεν είναι νόμιμα αναγνωρισμένο Σώμα* και στέκει έξω από τα πλαίσια της νομικής καθιέρωσης. Βρίσκεται ακόμη σε χάος και είναι, πράγμα άδικο, το λιγότερο δημοφιλές απ' όλα τα Σωματεία.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο αν τα μέλη εκείνα που δεν κατορθώνουν να πραγματοποιήσουν το ιδανικό μας, στρέφονται, όταν μας εγκαταλείψουν, στους εχθρούς μας, για να τους κάνουν τα παράπονα τους και να εκφράσουν τις δυσαρέσκειες τους σε αυτιά πολύ πρόθυμα. Βέβαιοι ότι θα βρούνε ενίσχυση, συμπάθεια και παραδοχή της κάθε κατηγορίας, ακόμη και της πιο εξωφρενικής που θα εκσφενδονίσουν ενάντια στη Θεοσοφική Εταιρία, σπεύδουν να το πράξουν, ξεθυμαίνοντας έτσι πάνω στον αθώο καθρέφτη, που αντανακλά πολύ πιστά τα πρόσωπα τους. Οι άνθρωποι ποτέ δεν συγχωρούν εκείνους που έχουν αδικήσει. Το αίσθημα ότι έδειξαν αγνωμοσύνη σε κείνους που τους φάνηκαν καλοί, μεταβάλλει σ' ένα είδος μανίας την επιθυμία να δικαιολογηθούν μπροστά στον κόσμο και τη συνείδηση τους. Ο κόσμος είναι έτοιμος να πιστέψει ότι κακό μπορεί κανείς να πει για την Εταιρία που αντιπαθεί.
*Σ. Μ. Αυτό αφορά την εποχή που είχε γραφτεί αυτό το βιβλίο. Από το 1905 η Θεοσοφική Εταιρία είναι Διεθνής Παγκόσμια αναγνωρισμένη Οργάνωση.

Ερ. Η θέση σας δεν φαίνεται πολύ αξιοζήλευτη.

Απ. Δεν είναι. Δεν νομίζετε γι' αυτό, ότι αν οι ιδρυτές κι αρχηγοί αυτής της κίνησης εξακολουθούνε, παρ' όλα αυτά, να εργάζονται μ' όλες τους τις δυνάμεις, σημαίνει ότι πίσω από την Εταιρία και την φιλοσοφία της κρύβεται κάτι πολύ ευγενικό, πολύ υψηλό, πολύ αληθινό; Θυσιάζουνε κάθε άνεση, κάθε επιτυχία, κάθε εγκόσμια ευημερία και μέχρι τ' όνομα τους, τη φήμη τους και την τιμή τους ακόμη, για να θερίσουν αδιάκοπες κατηγορίες, ατέλειωτες καταδιώξεις και μια διαρκή αγνωμοσύνη. Οι καλύτερες τους προσπάθειες παρεξηγούνται, τα κτυπήματα πέφτουν βροχή απ' όλες τις μεριές, ενώ αν εγκαταλείπανε τη προσπάθεια τους, θα νιώθανε τον εαυτό τους ελεύθερο αμέσως από κάθε ευθύνη και προφυλαγμένο από κάθε νέα επίθεση.

Ερ. Ομολογώ ότι μια τέτοια επιμονή μου φαίνεται εντελώς εκπληκτική. Αναρωτιέμαι ποιος λόγος σας ωθεί σ' αυτό.

Απ. Πιστέψτε με, δεν οφείλεται σε προσωπική αυτοϊκανοποίηση, αλλά στην ελπίδα μόνο να μορφώσουμε και να προετοιμάσουμε μερικούς ανθρώπους για να συνεχίσουνε το έργο μας προς την ανθρωπότητα, σύμφωνα με το αρχικό πρόγραμμα, όταν οι ιδρυτές πεθάνουν και φύγουν. Έχουν κιόλας ανακαλύψει μερικές ευγενικές κι αφοσιωμένες ψυχές, έτοιμες να τους αντικαταστήσουν. Χάρη σ' αυτό το μικρό πυρήνα, οι ερχόμενες γενιές θα βρούνε το μονοπάτι της ειρήνης λιγότερο αγκαθερό, το δρόμο λίγο πιο πλατύ. Έτσι όλος αυτός ο πόνος θα φέρει καλά αποτελέσματα, κι η αυτοθυσία τους δεν θα πάει χαμένη. Προς το παρόν βασικός σκοπός της Εταιρίας είναι να σπείρει σπόρους στις καρδιές των ανθρώπων που μια μέρα θα βλαστήσουν. Όταν οι περιστάσεις γίνουν πιο ευνοϊκές, θα οδηγήσουν σε υγιείς μεταρρυθμίσεις, που οι συνέπειες τους για τις μάζες θα είναι να τους προσφέρουν ευτυχία πολύ περισσότερη απ' όση έχουν μέχρι τώρα γνωρίσει. (σελ. 275-277)

ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
(ή για το πόσο μπροστά από την εποχή της ήταν η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ (1831-1891)

Ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός της σύγχρονης αγωγής; Είναι το να καλλιεργήσει και να αναπτύξει το πνεύμα στην ορθή κατεύθυνση, να διδάξει στους άτυχους και δυστυχισμένους να υποφέρουν θαρραλέα το φορτίο της ζωής, που τους επιβάλλει το Κάρμα τους, να δυναμώσουν τη θέληση τους; Ή μήπως να τους εμπνεύσουμε την αγάπη για το διπλανό τους και να καλλιεργήσουν το αίσθημα της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης κι αδελφοσύνης, ετοιμάζοντας και διαμορφώνοντας το χαρακτήρα τους για την πρακτική ζωή; Τίποτε απ' όλα αυτά. Κι όμως αυτοί είναι χωρίς αμφιβολία οι σκοποί κάθε πραγματικής αγωγής. Κανείς δεν το αμφισβητεί, όλοι οι παιδαγωγοί σας το παραδέχονται και πολύ συζητούνε γι' αυτό το θέμα.

Τι γίνεται όμως στην πράξη; Κάθε νέος, κάθε παιδί, ακόμη και κάθε δάσκαλος της νέας γενιάς θα σας απαντήσει: "Σκοπός της σύγχρονης αγωγής είναι να περνάει κανείς εξετάσεις". Το σύστημα αυτό δεν οδηγεί σε μια ορθή άμιλλα, αλλά αντίθετα γεννάει και τροφοδοτεί τη ζήλια, το φθόνο, ακόμη και το μίσος ανάμεσα στους νέους, και έτσι τους ετοιμάζει για μια ζωή άγριου εγωισμού κι ανταγωνισμού, για τιμές και κέρδη, αντί να καλλιεργεί αισθήματα καλής διάθεσης προς τους γύρω.

Ερ. Οφείλω να παραδεχτώ πως έχετε δίκιο σ' αυτό το ζήτημα.

Απ. Και τι είναι αυτές οι εξετάσεις - ο τρόμος και φόβος των παιδιών και των νέων της εποχής μας; Είναι απλούστατα μια μέθοδος ταξινόμησης, με την οποία καθορίζουνε τ' αποτελέσματα της σχολικής διδασκαλίας. Με άλλα λόγια, είναι η πρακτική εφαρμογή της σύγχρονης επιστημονικής μεθόδου στο είδος "άνθρωπος ο διανοούμενος" (genus homo, qua intellection).

Η επιστήμη διδάσκει ότι η διάνοια είναι αποτέλεσμα μηχανικών αλληλεπιδράσεων της εγκεφαλικής ουσίας. Είναι λοιπόν πολύ λογικό η σύγχρονη αγωγή να μοιάζει με μηχανή, ένα είδος αυτόματης μηχανής, που παράγει διάνοιες με τον τόνο. Μια πολύ μικρή πείρα από τις εξετάσεις φθάνει για να μας δείξει ότι το μόνο τους παιδαγωγικό αποτέλεσμα είναι η άσκηση της φυσικής μνήμης, κι αργά ή γρήγορα όλα τα σχολεία θα κατέβουν σ' αυτό το επίπεδο.

Όσο για την πραγματική υγιή καλλιέργεια της σκέψης, της κριτικής ικανότητας, είναι απλούστατα αδύνατη, όσο καιρό τα αποτελέσματα θα κρίνονται από το συναγωνισμό των εξετάσεων. Ακόμη μια φορά σας λέω, ότι η σχολική αγωγή έχει εξαιρετική σημασία για τη μόρφωση του χαρακτήρα και προπαντός από την ηθική άποψη.

Τώρα, αν εξετάσουμε το σύγχρονο σύστημα σας, θα δούμε πως απαρχής μέχρι τέλους, στηρίζεται στις ονομαζόμενες επιστημονικές ανακαλύψεις: "ο περί υπάρξεως αγών" και "η επιβίωση του ισχυρότερου".

Σ' όλη τη παιδική και νεανική ηλικία, κάθε άνθρωπος ανατρέφεται με τέτοια παραδείγματα και με πρακτική πείρα, καθώς και με απευθείας διδαχή, ώστε του είναι εντελώς αδύνατο να ξεριζώσει από μέσα του την ιδέα ότι το "εγώ", ο κατώτερος, ο προσωπικός, ο ζωώδης εαυτός, είναι το μόνο που υπάρχει, ο μοναδικός σκοπός της ζωής. Αυτό είναι η μεγάλη πηγή όλης της δυστυχίας, των εγκλημάτων, και του σκληρόκαρδου εγωισμού, που παραδέχεστε όσο κι εγώ. Ο εγωισμός, το λέω και θα το ξαναλέω, είναι η κατάρα της ανθρωπότητας, είναι η γόνιμη μήτρα για κάθε κακό και κάθε έγκλημα σ' αυτή τη ζωή. Και τα σχολεία σας είναι οι ζεστές φωλιές αυτού του εγωισμού. (σελ. 286-287)