Το αρχαιότερο κείμενο που έγινε αντικείμενο συγγραφικής επεξεργασίας για χρονικό διάστημα περίπου 4.500 χρόνων, και το οποίο κατέληξε σε μορφή βιβλίου ήδη από την τρίτη χιλιετία π.Χ., και ήταν διαθέσιμο ακόμη και κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες είναι το Βιβλίο των Νεκρών. Πρόκειται για συρραφή διαφόρων κειμένων που σχετίζονται με το τελετουργικό της ταφής και τη διδακτική και συμβουλευτική καθοδήγηση για την πορεία προς την μετά θάνατον ζωή.Αυτός ο οδηγός της αιωνιότητας που συνόδευε τον νεκρό στις πύλες του Αμέντι, εφοδιάζοντάς τον με μαγικές συνταγές, προσευχές κλπ. ώστε να ξεπεράσει τις δοκιμασίες που υπέβαλλαν οι δαίμονες και να αντικρίσει τους δικαστές της αιωνιότητας, είχε, όπως ήταν φυσικό, τεράστια δημοτικότητα. Ο τίτλος Βιβλίο των Νεκρών δόθηκε από τους αιγυπτιολόγους στην έκδοση που κυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου, από τη Δέκατη όγδοη Δυναστεία και μετά, δηλαδή περίπου το 1650 π.Χ., καθώς τα κείμενα ως τότε απαντώνται, κυρίως, χαραγμένα στις σαρκοφάγους.
Η προέλευση των κειμένων που συνθέτουν το Βιβλίο των Νεκρών είναι άγνωστη και χάνεται στα βάθη της ιστορίας, ενώ οι σύγχρονες θεωρίες, όσο δεν έχει ανασκαφεί και η τελευταία νεκρόπολη στην Αίγυπτο, είναι μοιραία επισφαλείς. Υποστηρίζεται ότι οι προσευχές και οι ύμνοι αυτοί προέρχονται είτε από αυτόχθονες είτε από πρώιμα ασιατικά φύλα που ήρθαν στην Αίγυπτο, κατά την προϊστορική εποχή, είτε, τέλος, ότι αντιπροσωπεύουν τις προφορικές παραδόσεις των κατοίκων που ζούσαν στις όχθες του Νείλου.
Τα νεότερα στοιχεία που έφεραν στο φως οι ανασκαφές των μασταμπά (ιδιωτικών τάφων) και των πυραμίδων, με βάση τις εξαντλητικές διεισδυτικές μελέτες του G. Maspero, μαρτυρούν ότι τα κείμενα που συγκροτούν το Βιβλίο των Νεκρών είναι πολύ αρχαιότερα από την εποχή του Μήνη ή Ναρμέρ, του πρώτου ιστορικού βασιλέα της Αιγύπτου. Τα κείμενα αυτά, μάλιστα, δηλώνουν ότι είχαν διασκευασθεί ή εκδοθεί πολύ πριν από την εποχή που βασίλεψε ο Μήνης. Κρίνοντας από πολλά σημεία των κειμένων που χαράχτηκαν στα ιερογλυφικά στις πυραμίδες του Ουνάς (τελευταίου βασιλιά της Πέμπτης Δυναστείας, γύρω στο 3333 π.Χ.), φαίνεται ότι ήδη από την εποχή εκείνη οι γραφείς δεν αποκλείεται να μην αναγνώριζαν τα κείμενα που είχαν μπροστά τους. Ο Sir J. G. Wilkinson υποστήριζε ότι ένα από τα κείμενα που πρέπει να χρονολογείται την περίοδο της βασιλείας του Χεσέπ-τι, πέμπτου βασιλιά της Πρώτης Δυναστείας, προέρχεται από μιαν εποχή γύρω στο 4266 π.Χ.
Το Βιβλίο των Νεκρών μπορεί συμβατικά να χωριστεί σε τέσσερεις εκδόσεις, που αντιστοιχούν σε ισάριθμες εποχές:
1. Η έκδοση των ιερέων του κολλεγίου του Άννα (η Όν της Βίβλου ή η Ηλιούπολις, κατά την ελληνική ονομασία), που βασίστηκε σε κείμενα χαμένα σήμερα και για την οποία υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις ότι επανεκδόθηκε επανειλημμένα ήδη από την εποχή της Πέμπτης Δυναστείας (γύρω στο 2400). Οι εκδόσεις, πάντοτε στα ιερογλυφικά, έμειναν γνωστές με το όνομα "ηλιουπολίτικες" και διασώθηκαν σε τέσσερα "αντίγραφα", γραμμένα σε τοίχους κενοταφίων και διαδρόμους πυραμίδων των βασιλέων της Πέμπτης και ΄Εκτης Δυναστείας, στη Σακκάρα. Αποσπάσματα αυτής της έκδοσης είναι αναγνωρίσιμα σε τάφους, σαρκοφάγους, στήλες και παπύρους από την Ενδέκατη Δυναστεία και ως το 1200 μ.Χ.
2. Η Θηβαϊκή έκδοση, που κατά κανόνα γραφόταν σε πάπυρο και με την ιερογλυφική γραφή, χαρακτηρίζεται από τον διαχωρισμό της σε δύο τμήματα ή κεφάλαια, με ξεχωριστούς τίτλους, τα οποία ωστόσο δεν αποτελούν οργανική συνέχεια του όλου κειμένου. Η έκδοση απαντάται από τη Δέκατη όγδοη ως την Εικοστή Δυναστεία (1500-1100).
3. Μια παρεμφερής με την προηγούμενη έκδοση, γραμμένη σε πάπυρο, τόσο στα ιερογλυφικά όσο και τα ιερατικά, που πρωτοεμφανίζεται κατά την Εικοστή Δυναστεία. Και τέλος,
4. Η αποκαλούμενη ΣαΎτ έκδοση, στην οποία, κάποια εποχή παλαιότερη από την Εικοστή Πέμπτη Δυναστεία (700 π.Χ.), τα κεφαλαία τοποθετήθηκαν στην τελική τους σειρά. Κυκλοφορούσε γραμμένη στα ιερογλυφικά και τα ιερατικά, από το 700 π.Χ. ως το τέλος της πτολεμαϊκής περιόδου.
Το Βιβλίο των Νεκρών είχε τεράστια απήχηση στον αιγυπτιακό λαό και, αν κρίνουμε από τη θρησκευτική προσήλωση τόσο των ανώτερων τάξεων όσο και των λαϊκών στρωμάτων στην προετοιμασία για το μετά θάνατον ταξίδι και την πέρα του τάφου ζωή, μπορούμε να υποθέσουμε ότι γνώρισε την ίδια δημοτικότητα και διαβάστηκε όσο η Βίβλος από τους χριστιανούς. Aλλά ο σεβασμός του αιγυπτιακού λαού απέναντι στα ιερά βιβλία δεν περιοριζόταν μόνο στα κείμενα ϋ αγκάλιαζε και τον γραφέα, ο οποίος, ως εκτελεστής αυτής της "ιερής αποστολής", γνώριζε πολλά μυστικά της παράδοσης αυτών των "συγγραμμάτων". Χαρακτηριστικά ο σοφός Κέτι, γιός του Ντοβάουφ, οδηγώντας τον γιό του τον Πέπι στο κολέγιο των βασιλικών γραμματέων, του λέει: "Πρέπει να σε μάθω να αγαπάς την τέχνη της γραφής περισσότερο και από τη μητέρα σου ϋ έτσι μόνο θα σου φανερωθεί η πραγματική ομορφιά της".
ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΟΥΔΕΝ ΚΤΗΜΑ ΣΕΜΝΟΤΕΡΟΝ, ΟΥΔΕ ΒΕΒΑΙΟΤΕΡΟΝ ΕΣΤΙΝ
Κανένα κτήμα δεν είναι σεμνότερο και πιό βέβαιο από την αρετή (ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ).
Το Βιβλίο των Νεκρών.
Απεστάλη: 29/05/2002, 19:34:27
