Οι περι του Θειου αντιληψεις και θεωριες των αρχαιων Ελληνων
επειδη εχει γινει συνηθεια να αποκαλουνται οι αρχαιοι Ελληνες ειδωλολατρες και πολυθεϊστες, παραθετω παρακατω αποσπασματα απο τις θεωριες διαφορων φιλοσοφων περι του Θειου
ειδωλολατρες δεν ηταν σιγουρα αφου δεν λατρευαν τα αγαλματα, τα οποια δεν αποτελουσαν καν απεικονισεις των Θεων (οπως οι χριστιανικες εικονες) αλλα αφιερωματα στους θεους
στην Θεογονια του Ησιοδου βλεπουμε πως οι θεοι γεννηθηκαν με το συμπαν, δεν το δημιουργησαν - αντιπροσωπευαν τις δυναμεις του συμπαντος, και μαλιστα πολυ ορθολογικα
η δημιουργος αρχη του συμπαντος και των θεων - δυναμεων ειναι το Θειον, το οποιο φυσικα αδυνατουμε να κατανοησουμε, γι αυτο και η λαϊκη πιστη των απλων ανθρωπων το πλησιαζε μεσα απο τις εκδηλωσεις του που τους προκαλλουσαν θαυμασμο και δεος, τις φυσικες δυναμεις, τους θεους
το Θειον ειναι εκτος συμπαντος, αιωνιο, αγεννητο, αφατο (δεν μπορυμε να μιλησουμε για την φυση του), και το συμπαν μερος της ουσιας του
Αναξιμανδρος
"Το απειρον, αγεννητον και αφθαρτον, αρχη των αλλων δοκει είναι και περιεχειν απαντα και παντα κυβερναν, και τουτο είναι το Θειον, αθανατον και ανωλεθρον"
Αναξαγορας
"Νους έστιν άπειρον και αυτοκρατές και μέμεικται ουδενί χρήματι, αλλά μόνος αυτός επ εωυτού έστιν… και γνώμην γε περί παντός πάσαν ίσχει και ισχύει μέγιστον - πάντα έγνω νούς. Και οποία έμελλεν έσεσθαι και οποία ήν, άσσα νύν μη έστι, πάντα διεκόσμησε νούς"
αναφορες στον Αναξαγορα:
"Αναξαγορου λέγοντος, ως νούς έστιν ο διακοσμών και πάντων αίτιος" (Πλατ. Φαίδων)
"Αναξαγόρας (έλεγεν) νούν κοσμοποιόν τον Θεόν" (Αέτιος)
"Θεόν γεγονέναι τε και είναι και έσεται και πάντων άρχειν και κτατείν, και νούν άπειρα όντα μεμειγμένα τα σύμπαντα διακοσμήσαι" (Ιάμβλιχος)
"Νούς γάρ ημών έστιν εν εκάστω θεός"
"Νούν ειπών (Αναξαγορας) αίτιον του κόσμου και της τάξεως πάσης είναι" (Αριστ.)
Ξενοφάνης
"Είς Θεός, μέγιστος, ούτε δέμας θνητοίσιν ομοίιος ουδέ νόημα – ούλος ορά, ούλος δε νοεί, ούλος δε τα ακούει – αιεί δε ταυτώ μίμνει κινούμενος ουδέν, φρενί δε πάντα κραδαίνει."
Ένας είναι ο Θεός, μέγιστος, και δεν μοιάζει ούτε στο σώμα ούτε στη νόηση με τους θνητούς, όλα δε τα βλέπει, τα νοεί, τα ακούει. Κι ενώ αιώνια παραμένει έξω από την κίνηση του σύμπαντος (έξω από τη γέννηση και φθορά του κόσμου) με το νού του κινεί τα συμπαντα.
Ο Αριστοτελης παραθετει δια μακρων ολοκληρη σχεδον την πραγματεια του Ξενοφανη περι του Θειου, στην οποια αναπτυσεται μια λογικη προσεγγιση περι της φυσεως του τοσο ακλονητη, και ταυτοχρονως υψηλη. Με τετραγωνη λογικη επιχειρηματολογια ο φιλοσοφος αποφαινεται ότι το Θειον και προαιωνιον είναι και αθανατον και παντοδυναμον και ανωτατον αγαθον "ένα τον Θεόν προσήκειν είναι".
Διοτι "ει γαρ μη (είναι έν), κρατείν να και κρατείσθαι υπ αλλήλων τα μέρη Θεού (όντα), όπερ αδύνατον, δηλαδη "εάν δεν είναι ένα το θειον, αλλα χωρισμενο σε πολλα, δηλαδη σε θεοτητες, τοτε αλλοτε θα ηταν κυριαρχο και αλλοτε κυριαρχουμενο, πραγμα που είναι λογικως αδυνατο".
Και φυσικα και κατά μειζονα λογο ουδε καν μπορει να δεχθη ότι είναι λογικως δυνατη η υπαρξη καποιου αντι-θεου, δηλαδη του γεννηματος του Ασιατικου παραλληρηματος που αποκαλειται διαβολος.
Ο Ελληνικος φιλοσοφικος στοχασμος απορριπτει διαρρηδην τον ασιατικης εμπνευσεως δυισμο του Θειου
Ο Παρμενιδης διακηρυσσει ότι το Θειο είναι το μονο Εόν, το μονο πραγματικως υπαρχον
Και βρισκεται εξω από τον χωροχρονο, ξεχωριστο από την υλικη υπαρξη, "το περιεχομενον" , ενώ αυτό είναι το "περιεχον", το οποιο "αγέννητον και ανώλεθρον εστιν – ούλον, μονογενές τε και ατρεμές ήδ ατέλεστον"
Δηλαδη, το Ον είναι απολυτη, αγεννητη και αναλλοιωτη παρουσια, "ουδέ διαιρετόν", αλλ "άναρχον και άπαυστον", μη υποκειμενο σε κινηση και ευρισκομενο παντοτε ολοκληρο μεσα στον εαυτο του.
Είναι υπερβατικη , εξωκοσμια νοουσα αρχη, που περιεχει τον κοσμο του γιγνεσθαι, τον οποιο και κατευθυνει.
Γι αυτό και το Θειον μπορει να γινει αντιληπτο μονο με την διανοια
Ο Αριστοτελης αποριπτοντας και αυτος τον ανθρωπομορφισμο του Θειου, συμφωνει με τον Παρμενιδη και αποφαινεται ότι "εί τις ημίν κοινωνία μετά του Θείου δια της του νού αρετής συνίσταται", δηλαδη εάν υπαρχει καποια δυνατοτητα επικοινωνιας με το Θειον, αυτή είναι δυνατη μονο με τη νοηση
Επισης αποφαινεται ότι το Θειον είναι "Έν" , το "Πρώτον κινούν ακίνητον", είναι αιωνιο και κινει τα παντα χωρις αυτό να κινειται, είναι εξωκοσμικη Ουσια και Ενεργεια, "έστι τε ό ου κινούμενον κινεί και ουσία ενέργεια ούσα"
Και συμπληρωνει: "και ζωή δε γε υπάρχει τω Θεώ. Η γαρ νού ενέργεια ζωή, εκείνος δε ενέργεια. Ενέργεια δε η καθ αυτή εκείνου ζωή αρίστη και ο ίδιος. Φαμέν δε τον Θεόν είναι ζώον (ζών όν) αϊδιον και άριστον, ώστε ζωή και αιών συνεχής υπάρχει τω Θεώ"
"από δυοίν αρχαίν έννοιαν Θεών έλεγε γεγονέναι εν τοις ανθρώποις, από τε των περί ψυχήν συμβαινόντων και από των μετεώρων", δηλαδη ελεγε ότι η καταγωγη της εννοιας των Θεων στην πιστη των ανθρωπων οφειλεται σε δυο αιτιες, στα συμβαινοντα στην ψυχη και στα φυσικα φαινομενα – που προκαλουσαν και τον φοβο και τον θαυμασμο (Σεξτος ο Εμπειρικος για τον Αριστοτελη)
επομενως κατά τον Αριστοτελη, οι Θεοι, πολλοι και πολυωνυμοι, είναι γεννηματα του δεους και του θαυμασμου της λαϊκης ψυχης, ενώ το Θειο, αγεννητο, ανωλεθρο, κινουν ακινητον κλπ είναι ανακαλυψη του Λογου, του φιλοσοφικου στοχασμου
ο Εμπεδοκλης πρεσβευει: "Φρήν ιερή και αθέσφατος έπλετο μούνον φροντίσει κόσμον άπαντα καταϊσουσα θοήσιν", δηλαδη, πνευμα ιερο και ανεκφραστο ο Θεος, διατρεχει και φροντιζει τον κοσμο μονο με το πνευμα του
ο Ηρακλειτος αποφαινεται: "το περιοδικόν πύρ αϊδιον (είναι Θεον), ειμαρμένην δε λόγον εκ της εναντιοδρομίας δημιουργόν των όντων" , δηλαδη , ο θεος είναι πυρ αϊδιο, περιοδικη και αιωνια φωτια, που δημιουργει τα οντα κατά λογο της ειμαρμενης, με την εναντιοδρομια, είναι δε και Λογος και Σοφια, που "τα παντα οιακίζει", όλα τα κυβερνα
κατά παραχωρηση δε θεια και ο ανθρωπος προικισθηκε από τον Θεο Λογο, με λογον, λογικη ικανοτητα, χαρη στην οποια μπορει , αναπτυσσοντας την να κοινωνει με τον Θειο Λογο. Γι αυτό και χρεος του ανθρωπου είναι να γινεται φιλο – λογος, φιλος του Λογου, της Σοφιας.
Ο Πυθαγορας εδιδαξεν ότι Μια είναι η κοσμοποιός Αρχή, η ψυχη, ο Νούς και το Φώς του κοσμου, η Μονάς, δηλαδη το ΕΝ. "τον αριθμόν νομίζων αρχήν είναι και ως ύλην τοις ούσι - διότι και τον αριθμόν είναι ουσίαν απάντων"
Ο Ορφεας, προς τον υιον αυτου Μουσαιον και τους λοιπους αυτου ακροατας περι ενός και μονου Θεου κηρυττει λεγων ουτως: " Είς Θεός εστι, μόναρχος, αθέσφατος, αιθέρι ναίων (κατοικων), αυτοφυής, αόρατος, ορώμενος, βλέπων αυτός άπαντα. Είς Θεός, ός μόνος άρχει, υπερμεγέθης, αγέννητος, πανυπέρτατος, ός πεποίηκεν ουρανόν…"
Οι Στωϊκοί (από του Ζηνωνος του Κιτιεως, 294 πΧ, μεχρι του 529 μΧ, που εκλεισε ο Ιουστινιανος την Ακαδημια Αθηνων) διδασκαν ότι ο κοσμος αποτελειται από δυο ανωλεθρες αρχες, το Πασχον, δηλαδη τον υλικο κοσμο, το αιωνια μεταβαλλομενο γιγνεσθαι, και το Ποιουν, τον Λογον, που ενεργει και δρα επι του υλικου κοσμου
Κατ αυτους "Θεός εστιν ο των πάντων λόγος"
Ο Μελισσος, δεχομενος και αυτος ότι το θειον είναι αϊδιον και απειρον και "ότι ουκ έχει αρχήν όθεν εγένετο, ουδέ τελευτήν εις ό διδνόμενον ετελεύτησε ποτέ" αποκλειει και αυτος τη δυνατοτητα να είναι δυο, δηλαδη Αγαθον και μη Αγαθον, ή και πολλα (πολυθεϊα) διοτι "ει γαρ δύο ή πλέω είη, πέρατ αν είναι ταύτα προς άλληλα. Εν δε όν όμοιον είναι πάντη. εί γαρ ανόμοιον, πλείω όντα ουκ αν έτι έν είναι, αλλά πολλά. Αϊδιον δε όν άμετρον τε και όμοιον πάντη ακίνητον είναι το Εν"
Δηλαδη, διοτι αν υπαρχουν δυο (αγαθον και μη αγαθον) ή περισσοτερα, τοτε θα περιοριζονταν μεταξυ τους (δηλαδη ο θεος δεν θα ηταν παντοδυναμος). Επομενως, Εν μονον υπαρχει, και αυτό είναι το θειον, απολυτως Ομοιον. Διοτι αν είναι ανομοιο, δεν θα είναι πλεον Εν, αλλα πολλα.
Αλλα Αιωνιως Ιδιον, Αμετρον, Ομοιον και Ακινητον (αφθαρτον) είναι το Εν.
"μιαν τοίνυν ακίνητον και άπειρον αρχήν πάντων των όντων είναι το Θείον"
"αεί ήν ό,τι ήν και αεί έσται. Ει γαρ εγένετο, αναγκαίον έστι πρίν γενέσθαι είναι μηδέν. Ει τοίνυν μηδέν ήν, ουδαμά αν γένοιτο ουδέν εκ μηδενός. Ότε τοίνυν ουκ εγένετο, έστι τε και αεί ήν και αεί έσται και αρχήν ουκ έχει ουδέ τελευτήν, αλλ άπειρον εστιν"
δηλαδη, παντα ηταν ο,τι ηταν και θα είναι παντοτε. Γιατι αν εγινε, κατά αναγκαιοτητα επρεπε να μην ηταν τιποτα πριν γινει. Αν λοιπον δεν ηταν τιποτα, δε θα μπορουσε με κανενα τροπο να γινει τιποτα από το τιποτα. Επειδη λοιπον δεν εγινε, και ηταν παντα και είναι και θα είναι παντα. Και δεν εχει ουτε αρχη ουτε τελος, αλλα είναι απειρο.
Τιμαίος ο Λοκρός
"Θεόν δε τον αιώνιον νόος ορή μόνος, τον απάντων αρχαγόν και γενέτορα – τον θεο τον αιώνιο, τον αρχηγο (αρχη) και δημιουργο των παντων, μονον ο νους ορα"
Ζήνων ο Ελεάτης
" Θεόν είναι ζώον λογικόν, τέλειον… δημιουργόν όλων"
Αισχύλος
"Ζεύς εστιν αιθήρ, Ζεύς δε γή, Ζεύς δ ουρανός, Ζεύς τα πάντα"
Πρωταγόρας
"Περί μέν Θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ ως εισίν ούθ ως ουκ εισίν, ουδ οποίοι τινές ιδέαν. Πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι, ή τα αδηλότης και βραχύς ών ο βίος των ανθρώπων"
Αδυνατω να εχω γνωση σχετικα με τους θεους, ουτε πως υπαρχουν, ουτε πως δεν υπαρχουν, ουτε πως είναι. Γιατι πολλα είναι αυτά που εμποδιζουν τη γνωση τους, όπως η αδηλοτητα (τους) και η βραχυτητα του βιου
εδω ο Πρωταγορας ομολογει την αδυναμια του να κατανοησει τα περι Θειου και Θεων, αποψη ομως που εγενετο αποδεκτη απο τους Ελληνες χωρις να τον κατηγορουν για την αποψη του
τα αποσπασματα προερχονται απο το βιβλιο "Αρχαιο Ελληνικο Δικαο" του Παναγιωτη Κυριακοπουλου, δικηγορου και φιλολογου, εκδ. συγχρονη εκδοτικη
ου μαθειν δει τους μυστας αλλα παθειν