συνέντευξη Ογδόντα χρόνια μετά το κλασικό πλέον «Λεξικόν» του Ανδρούτσου, ο καθηγητής της Φιλοσοφίας και κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης υπογράφει ένα σύγχρονο, πλήρως ενημερωμένο «Λεξικό της φιλοσοφίας»
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ
Χρειάστηκαν πάνω από οκτώ δεκαετίες για να έχουμε ένα νέο φιλοσοφικό λεξικό στη γλώσσα μας. Πόσο ενδεικτικό είναι αυτό το γεγονός για το επίπεδο των φιλοσοφικών σπουδών και γενικότερα το επίπεδο της παραγόμενης φιλοσοφικής σκέψης στην Ελλάδα;
Σίγουρα επισημαίνει μια κατάσταση όχι και τόσο ευχάριστη. Εγώ, για παράδειγμα, έχοντας τελειώσει Φιλοσοφία στην Αθήνα και μάλιστα με αξιόλογους δασκάλους όπως ο Θεοδωρακόπουλος, όταν πήγα στην Αγγλία για μεταπτυχιακά άκουγα ονόματα που πρώτη φορά υπέπιπταν στη αντίληψή μου. Ας πούμε, δεν είχα ακούσει ποτέ για τον Βιτγκενστάιν... Αυτό σημαίνει ότι, ενώ διδασκόταν η φιλοσοφία στα πανεπιστήμιά μας, δεν υπήρχε η πληροφόρηση που θα μας έδινε η συστηματική επαφή με το εξωτερικό. Ωστόσο, μετά τη μεταπολίτευση τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Εμφανίστηκε μια δυναμική γενιά φιλοσόφων που έφερε από το εξωτερικό όλα τα νέα ρεύματα.
Συνεχίζουμε δηλαδή να είμαστε μεταπράτες και σε αυτόν τον τομέα της σκέψης...
Κοιτάξτε, η ελληνική διανόηση ανέκαθεν είχε έναν τέτοιο χαρακτήρα. Αλλά δεν νομίζω πως αναγκαστικά είναι κακό αυτό για τη φιλοσοφία. Γιατί σήμερα η φιλοσοφία από τη φύση της έχει αλλάξει προσανατολισμό. Ενώ δηλαδή πριν από 70 χρόνια, ίσως και παραπάνω, ο στόχος κάθε φιλοσοφούντος ήταν να φτιάξει ένα σύστημα, μια θεωρία, σήμερα έχουμε μια φιλοσοφία κριτική. Τον φιλόσοφο δεν τον ενδιαφέρει πια να φτιάξει σύστημα αλλά να μπορέσει να κρίνει απόψεις που διατυπώνονται. Αλλωστε στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, οι ιδέες κυκλοφορούν πιο εύκολα από πρώτα, είμαστε όλοι γρανάζια ενός συστήματος, μας δίνεται η ευκαιρία να κρίνουμε ό,τι κυκλοφορεί και να χρησιμοποιήσουμε ό,τι παράγεται στο «παγκόσμιο χωριό». Μετά, κοιτάξτε, αντικειμενικά, είμαστε μια μικρή χώρα. Οσα σημαντικά παρήχθησαν τον 20ό αιώνα, υπαρξισμός, φαινομενολογία, φιλοσοφία της γλώσσας, έγιναν έξω από τη χώρα μας.
Δώστε μου μια σύντομη περιγραφή του λεξικού σας.
Το λεξικό, που άρχισα να το γράφω το 1999, καλύπτει 25 αιώνες φιλοσοφίας, μέσα από 15.000 λήμματα που εκτείνονται σε 1.500 σελίδες. Είναι χωρισμένο σε δύο μέρη: στο πρώτο καταχωρίζονται βασικές έννοιες, θεωρίες, σχολές και ρεύματα της φιλοσοφίας ενώ στο δεύτερο οι πρωταγωνιστές της, δηλαδή καταγράφεται η ζωή και η δράση των φιλοσόφων. Αντιπροσωπεύεται όλο το φάσμα της ελληνικής και παγκόσμιας φιλοσοφίας από Ανατολή σε Δύση, από την αρχαιότητα ως τη σημερινή εποχή. Παράλληλα φροντίσαμε ιδιαίτερα ώστε να αποδοθεί με όσο γίνεται μεγαλύτερη πληρότητα η αντιστοιχία ελληνικών και ξενόγλωσσων όρων και αυτό αφορά πέντε γλώσσες: λατινικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά.
Ξέρω ότι το διδακτορικό σας έγινε πάνω στις έννοιες του Καντ για την ελευθερία της βούλησης και την κατηγορική προσταγή, ενώ η υφηγεσία σας στις ιδέες του Δαμάσκιου, του τελευταίου σχολάρχη της Ακαδημίας του Πλάτωνος, προτού ο Ιουστινιανός την κλείσει οριστικά το 529. Πόσο αυτή σας η ενασχόληση επηρέασε την κατάρτιση του λεξικού και την έκταση των λημμάτων;
--------------------------------------------------------------------------------
(62 KB)
Ο Θεοδόσης Πελεγρίνης
--------------------------------------------------------------------------------
Προσπάθησα να είμαι αντικειμενικός. Και το έγραψα έτσι το λεξικό, ώστε ο αναγνώστης να ξέρει ότι όποια δυσκολία και να αντιμετωπίσει δεν οφείλεται σε μένα αλλά στην ιδέα, στη θεωρία την οποία περιγράφω.
Από αυτά που μου λέτε συνάγω ότι το λεξικό δεν απευθύνεται μόνο στους επαΐοντες...
Κοιτάξτε, εγώ γενικά ξεκινάω από την αρχή ότι η φιλοσοφία είναι κάτι λαϊκό, κάτι που ο καθένας μπορεί να καταλάβει και να ασχοληθεί μαζί του. Οσο πιο καλά καταλάβεις τη ζωή σου τόσο πιο εύκολα μπορείς να λύσεις τα προβλήματά σου. Ακούγεται απλοϊκό, αλλά έτσι είναι. Ο σκοπός αυτού του λεξικού λοιπόν δεν είναι απλά ενημερωτικός. Είναι παιδευτικός. Να μας μάθει να υιοθετούμε μια κριτική στάση απέναντι στα πράγματα. Με άλλα λόγια, να μας εκπαιδεύσει να φιλοσοφούμε.
Δεν είσαστε λοιπόν ικανοποιημένος από τον τρόπο που οι Ελληνες φιλοσοφούμε;
Οχι, δεν είμαι. Νομίζω πως ο Ελληνας δεν την έχει φιλοσοφήσει πολύ τη ζωή του. Δεν έχει βρει τον τρόπο να επικοινωνεί με τον άλλο, να συνδιαλέγεται με αυτόν και να συνθέτει μαζί του μια πλατφόρμα κοινής και ισορροπημένης ζωής. Πάντως, ακόμη και να τα καταφέρνεις καλά, πάντα πρέπει να προσπαθείς για το καλύτερο. Οταν φιλοσοφείς νιώθεις ελεύθερος, και είσαι πράγματι ελεύθερος. H φιλοσοφία είναι ελευθερία. Κυριολεκτική και πνευματική. Ο γάλλος ποιητής Πολ Βαλερί έλεγε πως το ανθρώπινο μυαλό είναι ευρύτερο από όλο το Σύμπαν. Γιατί όχι μόνο μπορούμε να συλλάβουμε ό,τι υπάρχει στο Σύμπαν, αλλά κυρίως ό,τι δεν υπάρχει ή ό,τι θα μπορούσε να υπάρχει σε αυτό.
Ωστόσο οι ποιητές ισχυρίζονται ότι ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσεις το Σύμπαν είναι η ποίηση. Οι φιλόσοφοι πάλι έχουν τη δική της μέθοδο που θεωρούν αλάθητη...
Δεν είναι απολύτως έτσι. Ξέρετε, η τέχνη κάνει αυτό ακριβώς που κάνει και η φιλοσοφία. Προσπαθεί να σε πάρει μακριά, σε έναν κόσμο που αξίζει περισσότερο. Απλώς διαφέρουν στα μέσα που χρησιμοποιούν. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το χρώμα ή τους ήχους, ενώ ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί το επιχείρημα. H τέχνη πεθαίνει μαζί με τα υλικά που χρησιμοποιεί. Δηλαδή ένας ζωγραφικός πίνακας όταν τον κάψεις καταστράφηκε. Το επιχείρημα όμως, ό,τι και να γίνει...
Και τα βιβλία όμως, όπου υπάρχουν τα φιλοσοφικά επιχειρήματα που λέτε, πεθαίνουν άμα τα κάψεις. Δεν απέχουμε δα τόσο από εποχές που οι νύχτες φωτίζονταν από τα βιβλία που καίγονταν στις πυρές... Και γεννάται αίφνης το ερώτημα, 25 ολόκληροι αιώνες φιλοσοφίας πόσο έχουν κάνει τον κόσμο καλύτερο...
Και αν ακόμη καούν όλα τα βιβλία, οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν και να φιλοσοφούν. Αλλωστε, με τις εναλλακτικές λύσεις που σου δίνει, η φιλοσοφία δεν θέλει απλώς να ερμηνεύσει τον κόσμο, θέλει και να τον αλλάξει. Και εδώ, σε αυτό το γεγονός, κρύβεται η ουσιαστική απελευθερωτική δύναμη που κρύβει το φιλοσοφείν για τον άνθρωπο.
* Για το «Λεξικό της Φιλοσοφίας» του Θεοδόση Πελεγρίνη (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα) μιλούν αύριο ο βουλευτής επικρατείας του ΠαΣοΚ Μίμης Ανδρουλάκης, ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος, ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών Αλκης Κωστάκης και ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Αρης Σπηλιωτόπουλος. Στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1), στις 7.30 μ.μ.
ΤΟ ΒΗΜΑ , 21-11-2004
Κωδικός άρθρου: B14321S051
«Είμαι το Πνεύμα που αρνείται διαρκώς»
«H φιλοσοφία είναι ελευθερία...»
Απεστάλη: 24/11/2004, 12:56:15
