‘Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος’
- Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον –(Βασισμένο στο βιβλίο του Carl Gustav Jung, ‘Εισαγωγή στην Ερμηνεία των Ονείρων’)
Δε θα μπορούσαμε να ορίσουμε με ακρίβεια το πότε αποφάσισε για πρώτη φορά να εκφραστεί ο άνθρωπος μέσω του Λόγου. Πόσο τολμηρό, μάλλον, θα ήταν το να υποθέσουμε ότι πρώτα ο Θεός θέλησε να εκφράσει τον Λόγο Του μέσω του ανθρώπου. Το σίγουρο είναι ότι για χιλιετίες ολόκληρες ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς, τόσο να χαρακτηρίσει τα πράγματα που τον περιβάλλουν, όσο και να εκφράσει τις ενδόμυχες σκέψεις του, με τρόπο κατανοητό μέσω της Γλώσσας (προφορικής και γραπτής).
Τα Σημεία: Ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες και τον άνθρωπο που θέλησε να κάνει μία περιγραφή, έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς διαφόρων ειδών ‘λιτές εικόνες’ και ‘αυστηροί όροι’. Όσον αφορά αυτές τις συγκεκριμένες εικόνες και τους όρους θα μπορούσα να αναφέρω ως παράδειγμα τις διάφορες επιγραφές στα μαγαζιά (φούρνος, ψιλικά, υποδήματα κ.λ.π.), τη σήμανση στους δρόμους (φανάρια, σήματα κ.λ.π.), όπως και τις διάφορες συντμήσεις (Ι.Κ.Α., Ν.Α.Τ.Ο., Ο.Η.Ε. κ.λ.π.).
Τέτοιου είδους χαρακτηρισμοί ονομάζονται Σημεία, έχοντας συγκεκριμένο νόημα για όσους τα γνωρίζουν και απ’ ότι φαίνεται οι δημιουργοί τους δεν έχουν σκοπό να υποδηλώσουν κάτι, το οποίο είναι ‘μυστικό’, ‘κρυφό’ ή ‘άγνωστο’.
Τα Σύμβολα: ...από την άλλη, είναι όροι που υπονοούν ‘κρυφές’, ‘ακαθόριστες’, ‘άγνωστες’ έννοιες...και όχι μόνο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι δημιουργοί τους προσπαθούν να υποδείξουν το κρυφό πίσω από το φανερό ή να παραπέμψουν μέσω του γνωστού στο άγνωστο. Με ακόμη πιό απλά λόγια, τα σύμβολα εννοούν πολλά περισσότερα απ’ ότι σημαίνουν και εκφράζουν.
Μπορούμε να βρούμε σχεδόν άπειρα παραδείγματα συμβολικών εικόνων και όρων μέσα σε έργα - τα οποία κυρίως αφορούν τους Μύθους, τις Θρησκείες, τις Τέχνες, και τον Εσωτερισμό - διαφόρων ανθρώπων που έχουν χαρακτηριστεί ως Ιερείς, Διδάσκαλοι, Καλλιτέχνες, Μύστες, Αιρεσιάρχες...και όχι μόνο.
Πιό συγκεκριμένα, παίρνοντας ως παράδειγμα την εικόνα του διπλού πέλεκυ που εμφανίζεται σε διάφορα Κρητικά μνημεία θα μπορούσαμε να πούμε ότι ανα-γνωρίζουμε (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) το αντικείμενο ως τσεκούρι, αλλά όσον αφορά τη συμβολική του αξία είμαστε αναγκασμένοι να προσδώσουμε διαφόρων ειδών ερμηνείες και να κάνουμε υποθέσεις.
‘Σ – Ο ζωγράφος, λέμε, θα ζωγραφίσει ηνία και χαλινάρι;
Γ – Ναί.
Σ – Θα τα κατασκευάσουν δε, καί ο υποδηματοποιός, καί ο σιδηρουργός;
Γ – Βεβαίως.
Σ – Άρα γνωρίζει ο ζωγράφος το τί λογής πρέπει να είναι τα ηνία και το χαλινάρι; Ή μήπως ούτε αυτός που τα έφτιαξε γνωρίζει, ο σιδηρουργός και ο υποδηματοποιός, αλλά μόνον εκείνος που γνωρίζει ορθά να τα χειρίζεται, δηλαδή ο ιππέας;
Γ – Αληθέστατα.
Σ – Άρα, λοιπόν, δε θα ισχυριστούμε πως και για τα πάντα ισχύει το ίδιο;
Γ – Πώς;
Σ – Υπάρχουν για έκαστο αυτές οι τρείς τέχνες, η μία που αφορά τη χρήση, η άλλη τη δημιουργία και η τρίτη τη μίμηση του αντικειμένου;’
- Μετάφραση διαλόγου μεταξύ Σωκράτη και Γλαύκωνα, όπως μας την παρουσιάζει ο Πλάτων στο 10ο βιβλίο της ‘Πολιτείας’ –
Συνεχίζοντας τη σκέψη, αναρωτιέμαι: Η λόγχη π.χ. σημαίνει/σήμαινε το ίδιο πράγμα για τον οπλουργό, τον ιππέα (όσον αφορα τη στρατιωτική ιεραρχία), τον ιππότη (όσον αφορά την ιεραρχία της Ιπποσύνης), τον λόγιο, τον καλλιτέχνη κ.λ.π. ;
Η ερμηνεία που μπορεί να μας δώσει/έδινε κάποιος/κάποια που ανήκει σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες, θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα ότι αποτελεί και τη ‘μοναδική αλήθεια’;
Η συμβολική αξία ενός αντικειμένου αφορά απλά και μόνο όσους έχουν (λιγότερο ή περισσότερο) άμεση σχέση με το αντικείμενο;
Στο σήμερα: Δυστυχώς, έχει τύγχει στη ζωή μου να βρεθώ αρκετές φορές ενώπιον ‘καταστροφικών’ συζητήσεων που αφορούν θέματα άρρηκτα συνδεδεμένα με τον συμβολισμό, όπως τα θρησκευτικά, και ειδικότερα σε περιπτώσεις παρόμοιες με αυτήν που σας παραθέτω:
- Μα πώς είναι δυνατόν μία παρθένα να γέννησε τον Χριστό...σιγά μην ήταν παρθένα, ποιός τα τρώει αυτά;
- Μα τί είναι αυτά που λές; Φυσικά και ήταν παρθένα και έτσι ωφείλουν να είναι οι σωστές γυναίκες σήμερα. Να διατηρούν τη παρθενία τους, τουλαχιστον μέχρι τον θρησκευτικό γάμο.
Οι δύο αντίπαλοι βρίσκονται στο σημείο λίγο πρίν να ‘φάνε’, να ‘καταδικάσουν’ ή να ‘αφορίσουν’ ο ένας τον άλλον.
Και αναρωτιέμαι, η Παρθένος Μαρία γέννησε τον Υιό του Θεού...και μάλιστα ο Υιός του Θεού σταυρώθηκε και πέθανε...αλλά μετά αναστήθηκε. Παράδοξο; Ας πάρουμε την πρώτη από τις ‘πονηρές’ λέξεις, Παρθένος. Αν τη θεωρήσουμε από μία σωματική σκοπιά μας δίνεται η εντύπωση ότι το νόημα της παραπάνω φράσης είναι τουλάχιστον παράλογο. Αν το δούμε ψυχικά (παρθένος στην ψυχή, ψυχική αγνότητα) ή πνευματικά (πνευματική παρθενία, πνεύμα άδολο) σίγουρα αρχίζουμε να βρίσκουμε κάποιου είδους λογική στα γεγραμμένα (ή προβάλουμε;). Ή μήπως θα έπρεπε να το δούμε αστρολογικά; Μία γυναίκα που γεννήθηκε κάτω από τον αστερισμό της Παρθένου (στις 8 Σεπτεμβρίου τοποθετούμε τη γέννηση της Θεοτόκου...ζώδιο, Παρθένος); Ή μήπως δεν ισχύει τίποτε απ’ όλα αυτά...ή αφορούν μία αλήθεια σε διαφορετικό επίπεδο;
Ίσως, τελικά, οι προαναφερθέντες αντίπαλοι σε κάποιο επίπεδο να είναι ‘εχθροί’, ενώ σε κάποιο άλλο να σφίγγουν ‘φιλικά’ ο ένας το χέρι του άλλου, με μία – όπως συνηθίζω να λέω – χειραψία με το αριστερό χέρι. (Στο ‘κάτω, κάτω της γραφής’, η παρθενία για αυτούς είναι αποκλειστικά σωματική υπόθεση).
Θα πούν κάποιοι, το θέμα είναι χριστιανικό και δεν μας αφορά...(είναι άραγε απλά και μόνο αυτό;)
Ζώντας στην ‘Αρχαιότατη Πόλη των Αθηνών’ έχω καταφέρει αρκετές φορές να ‘κόψω δρόμο’ μέσα από τα τσιμέντα, για να κερδίσω μερικές στιγμές διαλογισμού επί του κατεστραμένου κτίσματος του Παρθενώνος. Ναός αφιερωμένος στην Παρθένο Αθηνά, την Κόρη του Θεού των Θεών, του Δία...που μάλιστα ξεπήδησε από το κεφάλι του πατέρα της...η Θεά της Σοφίας. Παρθένος...κεφάλι, σωματικά; Γελοίο. Και η Εκάτη, ως Άρτεμις, προς αναζήτησιν της Περσεφόνης, κατέβηκε στον Άδη και ονομάστηκε Παρθένος...μία γυναίκα που χώθηκε κάτω απ’ τη γή και κράτησε την παρθενία της για να βρεί μιαν άλλη γυναίκα;...ένα ον που παρόλο που άλλαξε το όνομά του, διατήρησε παρθένα (αγνή και αναλλοίωτη) την ουσία του, παρά την κατάβαση και τη διαμονή του στο ‘κατακαθι της Ύλης’, τον Άδη;
Πρακτικά: Κάποιοι θα μπορούσαν να πούν ότι οι συμβολικές έννοιες αφορούν, απλά και μόνο, όσους ασχολούνται αποκλειστικά με αυτού του είδους τα θέματα. Κάποιοι άλλοι θα πούν ότι αυτού του είδους τα θέματα αφορούν την Συμβολολογία ή ότι η προσέγγισή τους αφορά, απλά και μόνο, τις θέσεις μίας επίσημης θρησκείας, αφήνωντας την περαιτέρω αναζήτηση στα δεσμά της ‘αίρεσης’ και των ‘προκαταλήψεων’.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, τα παραπάνω αφορούν τον κάθε έναν άνθρωπο που έχει διατηρήσει ‘παρθένο’ (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) το ‘υγιές ένστικτο της αναζήτησης’, ψάχνοντας αυτό το κάτι ‘παραπάνω’ που είναι ικανό να τον/την ‘ανυψώσει’...και όχι μόνο.Επηρρεάζουν δε, το σύνολο της ανθρωπότητας, έστω κι αν κάποια μέλη της, ενώ θέλουν να το αρνούνται πεισματικά, έχουν ‘πετάξει’ τις ‘ανησυχίες’ τους κάτω απ’ το χαλάκι του υποσυνειδήτου.
Θα μπορούσαμε να δημιουργούμε, να αναλύουμε, να ερμηνεύουμε και να χρησιμοποιούμε σημεία και σύμβολα εις τους αιώνας των αιώνων (και γιατί να μην το κάνουμε άλλωστε). Αυτό, όμως, που με απασχολεί περισσότερο είναι τα κριτήρια του καθενός/κάθε μιάς από εμάς, σύμφωνα με τα οποία προσεγγίζουμε τα διάφορα μέρη του Λόγου και τα ορίζουμε άλλοτε ως σημεία, και άλλοτε ως σύμβολα. Άραγε, τί σημαίνει μέρη του Λόγου;...μιλάμε για γραφή, μιλάμε για ομιλία;...οι άνθρωποι που λόγω κάποιου ελλατώματος δεν δύναται να γράψουν ή να μιλήσουν, μπορούν να εκφράσουν Λόγο;... ο ίδιος ο Άνθρωπος είναι μέρος του Λόγου...του Θεού, της Δημιουργίας, της Φύσης (όπως εσείς θέλετε) κι αν ναί, θα πρέπει να τον θεωρούμε ως σημείο ή ως σύμβολο και κάτω από ποιές συνθήκες.
Ο τρόπος με τον οποίο ‘θεωρούμε’ τα πράγματα (και διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο) είναι ‘απλά και μόνο’ η ‘θεωρία’ μες το μυαλό του καθενός ή τα πράγματα αυτά που πιστεύουμε και αυτά, τα οποία εν μέρη γνωρίζουμε, καθορίζουν και τις ‘πράξεις’ μας. Πόσες φορές, συνήθως χωρίς καν να το αντιληφθούμε, βρίσκουμε ‘συμβολικές έννοιες’ (κρυφές, μυστικές και ακαθόριστες) σε πράγματα που δεν έχουν καμία διάθεση να υπονοήσουν τίποτα και η πρόθεση αυτού που τα εκφράζει δεν έχει σκοπό να δηλώσει τίποτε το μυστικό (βλ. Συνωμοσιολογία); Από την άλλη, πόσα πράγματα στη ζωή μας μπορούν να ερμηνευτούν, να δημιουργηθούν και να εκφραστούν με ποικίλους τρόπους, κάτω από ορισμένες συνθήκες, σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με τον δημιουργό, τον μιμητή και τον χρήστη τους, αλλά για εμάς δεν παύουν να είναι ‘απλώς’ αυτό το ένα πράγμα με το οποίο τα έχουμε συνδέσει (βλ. Άγνοια); Πόσες φορές ‘πιανόμαστε’ από το λάθος ενός ανθρώπου ‘σημειακά’ και καταδικάζουμε ολόκληρη την ύπαρξή του και πόσες φορές ‘σημειακά’ ανάγουμε έναν άνθρωπο, λόγο μιας υπερβατικής (κατά την άποψή μας) πράξης, σε Πρότυπο, Θεό ή Ήρωα;
Μιά μέθοδος που με βοήθησε αρκετές φορές να γλυτώσω από τις ‘παγίδες των Σημείων και των Τεράτων’, είναι η μέθοδος της ορθής χρήσης των όρων ‘απλά και μόνο’, ‘και όχι μόνο’. Η μέθοδος της Διάκρισης ανάμεσα στο τί είναι ‘Σημείο’ και τί είναι ‘Σύμβολο’, πότε και υπό ποιές συνθήκες. Και πάντα αναρωτιέμαι, τελικά κατά πόσο καταφέρνουμε, μέσω του βίου μας, να είμαστε ζωντανά ‘Σύμβολα’, ‘Σημεία’ ή ‘Τέρατα’. Εσείς;
Με τους πιό ευγενικούς χαιρετισμούς
The Prince of Pentacles
P.S. Απλά μία εισαγωγή στο θέμα των συμβόλων, με την ευχή να καταφέρουμε έστω και να αγγίξουμε το ακόμη πιό δύσκολο θέμα των Αρχετύπων...Avatargr, Gothic και ΑΤΜΑ αναμένω να διαβάσω τις δικές σας απόψεις (σας το ωφείλω, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο
)...και όχι μόνο.
‘Quaero non pono, nihil hic determino dictans. Coniicio, conor, confero, tento, rogo…Ερευνώ, δεν επιβεβαιώνω. Δεν προσδιορίζω εδώ τίποτε με τελική βεβαιότητα. Υποθέτω, προσπαθώ, συγκρίνω, επιχειρώ, ρωτώ...’
Σημεία και...Σύμβολα!
Απεστάλη: 12/04/2005, 04:04:37
