Η ειρωνεία είναι ότι ένα μεγάλο μέρος της σημερινής φιλοσοφικής παραγωγής θεωρεί ως πρόδρομο και εμπνευστή της τον Wittgenstein .

Συχνά μάλιστα , μετεξελίξεις των δογμάτων περιγράφονται με όρους της στροφής από την πρώιμη στην ύστερη βιτγκενσταϊνική φιλοσοφία .

Λ.χ. , οι σχολές του “τεχνικού ρεαλισμού” (Kripke , Putman) και των “θεωριών του νοήματος” (Dummett , Davidson) , θεωρούν ότι κατάγονται , όχι μόνο από τον Frege και τον Russel , αλλά και από τον Wittgenstein — τουλάχιστον του “Tractatus”, ενώ η σχολή του αμερικανικού “νεοπραγματισμού” , από τον Wittgenstein των “Φιλοσοφικών ερευνών”.

Επίσης η γεφύρωση της αγγλοαμερικανικής ανάλυσης με τη φιλοσοφική παράδοση της Ευρώπης θεωρείται ότι επιτυγχάνεται χάρη στην ύστερη φιλοσοφία του Wittgenstein .

Μόνο μέσα από μια χονδροειδή παρερμηνεία μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι το πνεύμα της βιυγκενσταϊνικής διδασκαλίας είναι παρόν στη μορφή και στις επιδιώξεις των σύγχρονων φιλοσοφικών ρευμάτων , παρά το γεγονός ότι σπέρματα αυτής της διδασκαλίας είναι οπωσδήποτε εντοπίσιμα σε μεγάλες ποσότητες .

Από την άλλη , θα υποστηρίξομε ότι η Ευρωπαϊκή ηπειρωτική αντίδραση στο αναλυτικό πνεύμα της Αμερικής και της Αγγλίας δεν έχει διόλου “κοινές θέσεις” με τη βιτγκενσταϊνική φιλοσοφία — όπως πολλοί σύγχρονοι οραματιστές της κατάργησης του “ατλαντικού τείχους” δηλώνουν ή υπαινίσσονται .

Η κριτική που ασκούν στην “αναλυτική φιλοσοφία” — και τη “δυτική” φιλοσοφία εν γένει — είναι άλλης προελεύσεως και άλλης κατευθύνσεως αλλά απέχει εξίσου από το βιτγκενσταϊνικό ρεύμα , έστω κι αν βρίσκεται στην αντίπερα όχθη .

Η πραγματικά επαναστατική σύλληψη της φιλοσοφίας ως ομοιοπαθητικής του φιλοσοφικού στοχασμού έχει πνιγεί στον θόρυβο των μεταφυσικών εργοταξίων των εραστών του παρελθόντος και στις θριαμβολογίες των ευαγγελιστών της “μετα-φιλοσοφικής κουλτούρας” .

Μακριά απ’το να έχει ξεπεραστεί , η σκέψη του Wittgenstein παραμένει το μοναδικό αντίδοτο στην άσκοπη παραγωγή ατύπων κυττάρων του λόγου .

Η δογματικη προσκολληση σε μια και μοναδικη αληθεια , ειναι μια ψυχολογικη ταση περισσοτερο ενος απολογητη, παρα ενος ψυχραιμου και αντικειμενικου παρατηρητη που θελει να γνωρισει την αληθεια .

Η αληθεια δεν βρισκεται στις απολογιες και στις προσκολλησεις σε προσωπικοτητες . πολλες φορες οι προσωπικοτητες , και οι σκεψεις τους μας γοητευουν . Αυτο ειναι κατι που περιεχει συναισθηματισμο, και θα πρεπει να το αποφευγουμε παση θυσια.

Ο αντικειμενικος παρατηρητης , πρεπει να στεκει πανω απο τις γοητευτικες εκφρασεις και προσωπικοτητες.

α) Πώς η φιλοσοφία του Wittgenstein απαλλάσσεται της κατηγορίας της μεταφυσικής πλάνης και του δογματισμού όταν υποστηρίζει ότι το έσχατο σημείο αναφοράς είναι τα γλωσσικά δεδομένα ή οι μορφές ζωής ;
Σε τι διαφέρει αυτός ο ισχυρισμός από εκείνους της παραδοσιακής μεταφυσικής ;

β) Πώς μπορεί η διδασκαλία του Wittgenstein να μεταπείσει κάποιον ο οποίος απλώς αρέσκεται στις μεταφυσικές κατασκευές ;
Πώς θα κάνει τον άλλο να παραδεχθεί την υποτιθέμενη “αρρώστια” του , όταν εκείνος δεν “νιώθει άρρωστος” ;

Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα , θα απαντήσω ότι η διδασκαλία του Wittgenstein δεν είναι σώμα θεωρίων , ώστε να μπορεί να εμπέσει στο πλαίσιο της παραδοσιακής μεταφυσικής και του δογματισμού αλλά μέθοδος εντοπισμού της ανοησίας και απαλλαγής από αυτήν . Αυτά που ηχούν ως ισχυρισμοί στην ανάλυση της γλώσσας είναι απλώς η ηχώ της γλώσσας , η επανάληψη εκείνου που η γλώσσα (η ανθρώπινη κοινότητα) ορίζει .

Η αναμενόμενη αντίρρηση ότι το τι ορίζει η γλώσσα , άρα , εν κατακλείδι , τι γλώσσα μιλάς , αντιμετωπίζεται με την παρατήρηση ότι η συζήτηση για οτιδήποτε είναι εφικτή εφόσον μιλάμε την ίδια γλώσσα .

Η γλωσσανάλυση προϋποθέτει τη νοηματική επικοινωνία . Δεν προσπαθεί να τη διαπιστώσει ούτε να την επιβάλλει υπερβατολογικά .

Μόνο αν γλωσσαναλυτής και γλωσσαναλυόμενος συμφωνούν στα υποκείμενα μπορουν να ελέγξουν τα υπερκείμενα .

Για να διαπιστώσει ο δεύτερος την ανοησία του πρέπει να είναι σε θέση να τη δει ως απόκλιση από το νόημα . Αν δεν τη βλέπει , η συζήτηση έφτασε στο τέλος της . Η γλωσσανάλυση δεν εξαναγκάζει . Και αυτό απαντά εμμέσως και στο δεύτερο ερώτημα .Μόνο στο μέτρο που ο γλωσσαναλυόμενος αναγνωρίζει την πλάνη του — την “αρρώστια” του — η γλωσσανάλυση έχει νόημα .

Ποιος μπορεί να σου απαγορεύσει να κάνεις αυτό που σου αρέσει ;

Πρέπει να δεις ο ίδιος πόσο άχρηστο είναι για να το εγκαταλείψεις .

Αυτό οδηγεί συνήθως στον εφησυχασμό : Εγώ δεν το θεωρώ άχρηστο , άρα το συνεχίζω .

Και με αυτή την πρόφαση δεν κάνεις καν τον κόπο να μπεις στη λεπτομέρεια της γλωσσανάλυσης , μ’άλλα λόγια στην καθαυτό εφαρμογή της μεθόδου , αντί να αρκείσαι στις γενικές περιγραφές της .
Νομίζεις ότι , αφού μπορείς να διαφωνείς ότι πλανάσαι , η επιχείρηση είναι ανώφελη .

Κι’έτσι απαλλάσσεσαι από την υποχρέωση να διαπιστώσεις ιδίοις όμμασιν αν όντως πλανάσαι .

Έχω την αίσθηση ότι οι περισσότεροι πολέμιοι της γλωσσανάλυσης , οι οποίοι παραμένουν προσκολλημένοι στα μεταφυσικά πρότυπα του παρελθόντος , απλώς δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να δουν αν θα συνεχίσουν να πιστεύουν όσα πιστεύουν μετά από μια ενδελεχή μελέτη του έργου του Wittgenstein .

Σύμφωνα με το Tractatus , η μόνη δυνατή φιλοσοφία είναι η κριτική της γλώσσας , η δια της λογικής ανάλυσης διασάφηση των προτάσεων της φυσικής γλώσσας και η εκρίζωση των ψευδοπροτάσεων , οι οποίες παραβιάζουν τη λογική σύνταξη .

Το σύνθημα είχε βρει εύφορο έδαφος στο αντιμεταφυσικό μένος του Κύκλου της Βιέννης .

Επιτέλους , διαγραφόταν σαφής ο ορίζοντας μιας φιλοσοφίας απαλλαγμένης από τα μεταφυσικά παραληρήματα του γερμανικού ιδεαλισμού και σύστοιχης προς τα μεγάλα επιτεύγματα στους χώρους των μαθηματικών και της φυσικής , την καντοριανή συνολοθεωρία , τη μαθηματικοποίηση της λογικής από τον Boole και τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein .

Η πρόοδος που συνέβαινε με ταχύτατους ρυθμούς στον χώρο της επιστήμης και οι δελεαστικές προοπτικές που διαγράφονταν στο εγγύς μέλλον , ήταν ικανό κίνητρο για να προσδεθεί η φιλοσοφία στο άρμα της .

Οι μεταφυσικές κατασκευές ήταν ασύμφωνες προς το πνεύμα των καιρών , που απαιτούσε ακρίβεια , σαφήνεια , αποδειξιμότητα .

Αν η φιλοσοφία ήθελε μερίδιο σ’αυτή την πρόοδο , έπρεπε πρώτα να διαφυλαχθεί από το στίγμα της αναξιοπιστίας και της αναποτελεσματικότητας , και ο μόνος τρόπος ήταν να γίνει επιστημονικότερη .

quote:

---

η διδασκαλία του Wittgenstein δεν είναι σώμα θεωρίων , ώστε να μπορεί να εμπέσει στο πλαίσιο της παραδοσιακής μεταφυσικής και του δογματισμού αλλά μέθοδος εντοπισμού της ανοησίας και απαλλαγής από αυτήν

---

quote:

---

Italos :

Για να εντοπίσεις την ανοησία πρέπει να έχεις ένα στερεό σώμα αντικειμενικότητας. Το ερώτημα εδώ είναι: Αυτή την αντικειμενικότητα την ορίζει ποιος; Και ποια είναι τα κριτήρια; Και ποιος ορίζει την αντικειμενικότητα αυτών των κριτηρίων;

---

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά

quote:

---

Italos :

Εχω την εντύπωση ότι η επιστήμη είχε και ακόμα πιο πολύ στις μέρες μας την ανάγκη να γίνει "φιλοσοφικότερη". Γιατί τα όμορφα δέντρα δεν είναι και απαραίτητα υγιή δέντρα. Και το να τα χαζεύουμε επειδή είναι όμορφα δεν τα γιατρεύει. Το "τίμημα" και η (φιλο-)Σοφία είναι οι λέξεις κλειδιά νομίζω σε αυτή την περίπτωση.

---

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά

( . . . ) Δεν υπάρχει τίποτε το παράλογο στη σκέψη ότι ο αιώνας της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι η αρχή του τέλους της ανθρωπότητας .

Ότι η ιδέα της μεγάλης προόδου είναι μια ψευδαίσθηση , όπως και η ιδέα ότι θα μπορέσουμε τελικά να μάθουμε την αλήθεια .

Ότι δεν υπάρχει τίποτε το καλό ή επιθυμητό στην επιστημονική γνώση και ότι ο άνθρωπος αναζητώντας την , πέφτει σε παγίδα . Δεν είναι διόλου προφανές ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα . (ΠΑ 89 - 90)

( . . . ) Η (ατομική) βόμβα προσφέρει την ελπίδα του τερματισμού της καταστροφής ενός σιχαμερού κακού — της αηδιαστικής , της σαχλής μας επιστήμης (ΠΑ 80)

Οι φιλόσοφοι έχουν συνεχώς προ οφθαλμών τη μέθοδο της επιστήμης και νιώθουν ακατανίκητο πειρασμό να θέτουν ερωτήσεις και να δίνουν απαντήσεις με τον τρόπο που η επιστήμη το κάνει . Αυτή η τάση είναι η πραγματική πηγή της μεταφυσικής και οδηγεί τον φιλόσοφο στο τέλειο σκοτάδι . (ΜΒ 45)

Αυτή τη μέθοδο της επιστήμης οι επίγονοι του Wittgenstein δεν την έχασαν ποτέ από τα μάτια τους , κι έται , παρά την αντίθετη πρόθεσή τους , δεν έπαψαν ουσιαστικά ούτε στιγμή να κάνουν μεταφυσική .

Απλώς άλλαξαν πεδίο ερεύνης .

Η παραδοσιακή οντολογία και γνωσιοθεωρία έδωσε τη θέση της στη φιλοσοφία της γλώσσας , και τα προβλήματα που απασχολούσαν τη φιλοσοφία από την εποχή του Πλάτωνα μετατράπηκαν σε γλωσσικά προβλήματα .

Όταν όμως ο Wittgenstein έλεγε ότι τα φιλοσοφικά προβλήματα είναι γλωσσικά (WL 1930 - 32: 1) δεν εννοούσε ότι είναι γλωσσικής υφής , οπότε η λύση τους θα πρέπει να αναζητηθεί στη γλώσσα , αλλά ότι είναι αποκτήματα της γλώσσας , προβλήματα που η γλώσσα δημιουργεί , άρα ψευδοπροβλήματα .

Τα περισσότερα ερωτήματα και προτάσεις των φιλοσόφων εδράζονται στο γεγονός ότι δεν καταλαβαίνουμε τη λογική της γλώσσας μας ( . . . ) Δεν είναι ν’απορεί κανείς που , στην πραγματικότητα , τα βαθύτερα προβλήματα δεν είναι καν προβλήματα (TLP 4.003) .

Αντίθετα μάλιστα , νιώθουν ότι βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση από τους προκατόχους τους , στο μέτρο που η αναγωγή των παραδοσιακών δογμάτων στο επίπεδο της γλώσσας — συνεπικουρούντων και των ευρημάτων της επιστήμης — τους επιτρέπει να εφοδιάσουν τις θεωρίες τους με εννοιολογικά οπλοστάσια ικανά να αποστομώνουν τους παραδοσιακούς αντιρρησίες .

Σύμφωνα με τους λεγόμενους “θεωρητικούς του νοήματος”, απαραίτητη προϋπόθεση για την επίλυση ενός φιλοσοφικού προβλήματος , και συνεπώς “θεμέλιο κάθε φιλοσοφίας” , είναι η γνώση των αρχών που διέπουν την κατασκευή οποιασδήποτε γλώσσας .

Υπ’αυτήν την έννοια , οι έρευνες στον χώρο του ρεαλισμού πάνε χέρι-χέρι με τις έρευνες στον χώρο των θεωριών του νοήματος .

Ακολουθώντας την παράδοση του Tractatus οι θεωρητικοί του νοήματος ξεκινούν από την προϋπόθεση ότι το νόημα μιας πρότασης είναι οι συνθήκες αληθείας της . Αλλά η βιωσιμότητα μιας θεωρίας του νοήματος έχει ως προϋπόθεση μια καθαρή και μη προβληματική έννοια της αλήθειας . “Το πρόβλημα δεν είναι κατά πόσον το νόημα θα πρέπει να εξηγηθεί με όρους συνθηκών αληθείας , αλλά ποια έννοια αλήθειας θα γίνει αποδεκτή”, δηλώνει ο Dummett . Έτσι έρχεται στο προσκήνιο η διαμάχη μεταξύ ρεαλισμού και αντιρρεαλισμού ή , αλλιώς , το ερώτημα κατά πόσον η αλήθεια μιας δήλωσης είναι ανεξάρτητη ή εξηρτημένη από τα μέσα που εμείς διαθέτουμε για διαπίστωσή της .

Οι περισσότερες προτάσεις και ερωτήματα που έχουν διατυπωθεί για φιλοσοφικά ζητήματα δεν είναι εσφαλμένα αλλά α-νόητα . Συνεπώς δεν μπορούμε να δώσουμε απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα , παρά μονάχα να διαπιστώσουμε την ανοησία τους (TLP 4.003) .

Είναι πολύ δύσκολο να δεχθεί κανείς ότι τόσοι ευφυείς και σοβαροί άνθρωποι συζητούν επί χρόνια περί όνου σκιάς . Η πιο εύλογη κίνηση είναι να δυσπιστήσει στις ετυμηγορίες των κατηγόρων . Αλλά η δυσπιστία , έστω και αν είναι μια αρνητική προϋπόθεση , δεν μας απαλλάσσει από την υποχρέωση να “τείνομεν ευήκοον ους” στις κατηγορίες .

Η βασικότερη κατηγορία έχει να κάνει με το status των ερωτημάτων τα οποία “οι θεωρίες του νοήματος” έρχονται να απαντήσουν : “Πώς λειτουργεί η γλώσσα μας ;” , “Πώς καταλαβαίνουμε μια γλώσσα ;” , “Πώς μπορούμε να κατασκευάζουμε νέες εκφράσεις ή να καταλαβαίνουμε εκφράσεις που δεν έχουμε ακούσει ποτέ ;” κλπ.

Υπό μίαν έννοια , τα ερωτήματα αυτά έχουν προφανή απάντηση : “Το πώς λειτουργεί η γλώσσα κατοπτρίζεται στον τρόπο που τη χρησιμοποιείς . Το πώς την καταλαβαίνεις , στον τρόπο που την καταλαβαίνεις κ.ο.κ. Δεν υπάρχει λόγος να απορείς” .

Υπό μίαν άλλη έννοια — τη φιλοσοφική — ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γλώσσα υπαγορεύεται από έναν κρυμμένο μηχανισμό , στις αρχές λειτουργίας του οποίου αναφέρεται το “πώς” .

Υ.Γ.
T.L.P.: Tractatus Logico-philosophicus .

Η εξάρτηση της έννοιας του νοήματος από την έννοια της αλήθειας συνιστά μια τέτοια κατασκευή , διότι αίρει σε γενικό επίπεδο ένα τοπικό χαρακτηριστικό της πρακτικής με την οποία εξηγούμε το νόημα μιας έκφρασης .

Σε πολλές περιπτώσεις , μπορούμε να εξηγήσουμε το νόημα μιας πρότασης δίνοντας τη μέθοδο με την οποία την επαληθεύουμε .

Αλλά οι προτάσεις που διασαφούνται με τη δήλωση των συνθηκών αληθείας (κοντολογίς , οι δηλώσεις) δεν είναι το μόνο είδος προτάσεων της γλώσσας μας .

Για προτάσεις του τύπου «Ντύσου καλά πριν βγεις από το σπίτι!» ή «Τι ώρα είπε να πάμε;» ή «Θεός φυλάξει» κλπ. , κανείς δεν θα επέλεγε ως μέθοδο εξήγησης του νοήματος τη δήλωση των συνθηκών αληθείας , διότι απλούστατα δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε επαλήθευση κάποιας από τις παραπάνω εκφράσεις . Αλλά βεβαίως υπάρχουν χίλιοι δυο τρόποι για να εξηγήσουμε το νόημά τους σ’ένα παιδί , τρόποι που θα του δείξουν πώς αυτές οι εκφράσεις χρησιμοποιούνται στην πράξη , σε ποιες περιπτώσεις εκφέρονται κλπ.

Αυτό το έκαναν οι άνθρωποι επί αιώνες , χωρίς να έχουν ποτέ φανταστεί ότι υπήρχε κάποιο κοινό ίζημα στις εξηγήσεις τους : η αλήθεια !

Είχαν λάθος αυτοί οι άνθρωποι όταν έδιναν τις εξηγήσεις τους ;

Μετέφεραν μισά νοήματα , διαστρέβλωναν τη γλώσσα ;

Δεν κατάφερναν να κάνουν τη δουλειά τους ;

Μήπως τώρα για πρώτη φορά , μετά από χιλιετίες έναρθρου λόγου , είμαστε επιτέλους σε θέση να δώσουμε την ορθή ανάλυση της γλώσσας ;

quote:

---

Κηφεύς
Οι έννοιες όμως ενός λογισμού δεν είναι όπως τα φαινόμενα .

Και ο λόγος είναι ότι δεν μπορώ να ανακαλύψω κάτι σχετικά με μια έννοια χωρίς να τη μεταβάλλω1 .

Διότι αυτό το κάτι αποτελεί πια μέρος της ανάλυσής της .

............................................................

Μήπως τώρα για πρώτη φορά , μετά από χιλιετίες έναρθρου λόγου , είμαστε επιτέλους σε θέση να δώσουμε την ορθή ανάλυση της γλώσσας2 ;

---

There is no Dark Side of the Moon really. In fact it is all Dark.

quote:

---

DSM :
1. Φρονώ, πως εδώ θα είχε σημασία ένας καλός διαχωρισμός της αποκάλυψης από την ανακάλυψη. Θεωρώ προσωπικά, πως η ανακάλυψη έχει έναν εντελώς προσωπικό και λίγο ξιπασμένο χαρακτήρα. Υπό αυτό το πρίσμα, πιθανώς η διαπίστωση να δικαιώνεται. Αν όμως σε κάποια περίπτωση, οι έννοιες έχουν κι έναν αυθύπαρκτο τρόπο, νομίζω πως το προσωπικό, το θεωρούμενο, άρα και το πρόθεμα, πρέπει να τύχουν διαφορετικής μεταχείρισης.*
2. Ο έναρθρος λόγος είναι προσωπικός. Ενικός και πολυπληθούμενος. Ωστόσο η γλώσσα δεν έχει, νομίζω, σχέση με τα άρθρα. Η δε ανάλυση της γλώσσας, ορθή τε και λανθασμένη, δεν βλέπω πως συσχετίζεται με τον λόγο, έναρθρο, λανθασμένο, ή ορθό.

---

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά

Όσο διαφωτιστικά ήταν τα Principia Mathematica για την κατανόηση των μαθηματικών , άλλο τόσο και τέτοιου είδους θεωρίες για την κατανόηση της γλώσσας . Διότι δεν είναι τίποτε περισσότερο από απεικονίσεις του τύπου των γεωγραφικών προβολών , οι οποίες απλώς διευκολύνουν ορισμένες ενέργειες , αλλά δεν μας γνωρίζουν τις πραγματικές διαστάσεις του απεικονιζομένου .

Όσο ένας μερκατορικός χάρτης μας πληροφορεί ότι η Γη είναι επίπεδη ή ότι η Γροιλανδία έχει περίπου την έκταση της Αυστραλίας , άλλο τόσο και τα Principia Mathematica ότι τα μαθηματικά είναι κατά βάσιν τυπική λογική κι ένας μερκατορικός χάρτης και ότι οι θεωρίες του νοήματος μια φυσική γλώσσα είναι ένας λογισμός ταρσκιανών προτάσεων .

Όποιος καταλαβαίνει μια γλώσσα έχει , σύμφωνα με τον Dummett , “σιωπηρή γνώση” της θεωρίας του νοήματος .

Η θεωρία του νοήματος είναι μια αναπαράσταση εκείνου που ο ομιλητής σιωπηρώς γνωρίζει .

Αλλά ποια είναι τα κριτήρια αυτής της σιωπηρής γνώσης ;

Αν είναι ότι χρησιμοποιεί σωστά τη γλώσσα , ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε σιωπηρή και έκδηλη γνώση από τη μια και σε άγνοια από την άλλη ;

Εξάλλου , υπό ποίαν έννοια η γνώση των αξιωμάτων και η ικανότητα να παράγεις τα θεωρήματα μιας θεωρίας του νοήματος σε κάνει ικανό ομιλητή μιας φυσικής γλώσας ;

Το να γνωρίζεις τους κανόνες του σκακιού δεν σε κάνει καλό σκακιστή .

Το να μιλάς μια γλώσσα είναι μια ικανότητα , η οποία όμως δεν είναι αναγώγιμη σε γνώση κάποιας αξιωματικής θεωρίας ούτε στην ικανότητα να λογίζεσαι με τον τρόπο που μια θεωρία του νοήματος περιγράφει .

Η σιωπηρή γνώση εισάγεται στο ίδιο πνεύμα με εκείνο του κρυμμένου μηχανισμού . Η κατανόηση ως σύμπτωμα κάποιου υποστρώματος . Το αν αυτό το υπόστρωμα είναι ο εγκέφαλος , το πνεύμα ή κάποια άλλη θεωρητική οντότητα , είναι δευτερευούσης σημασίας .

Τέτοιου είδους εξηγητικές θεωρίες , αντί να εκλεπτύνουν την αντίληψή μας για το νόημα , τη διαστρέφουν μέσα από την επιδίωξη της γενίκευσης ή , αλλιώς , της παράστασης της γλώσσας ως ενός συστήματος με σαφείς και περιγεγραμμένους κανόνες .

Και το χειρότερο είναι ότι οι πλάνες πολλαπλασιάζονται εκθετικώς , αφού κάθε μια δημιουργεί θυγατρικές πλάνες με τελικό αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να διακρίνεις το πραγματικό (actual) έδαφος της γλώσσας κάτω από την πληθώρα των κατασκευών .

Υπάρχουν όμως και χειρότερα : Το υφέρπον πρότυπο της φυσικής επιστήμης , που δημιουργεί την πλάνη του βάθους , μετατρέποντας τις εσωτερικές σχέσεις μεταξύ των εννοιών σε εξωτερικές , μέσα από την παραδοχή κρυμμένων μηχανισμών , έμελλε κάποια στιγμή να διεκδικήσει την πρωτοκαθεδρία στη φιλοσοφική ανάλυση της γλώσσας , και η ανομολόγητη αιτιότητα να έρθει στην επιφάνεια .

Αν κάποια εποχή , και για κάποια μέλη της αναλυτικής παράδοσης , η παρείσφρηση του ενδεχομενικού στη φιλοσοφία ήταν ανάθεμα , για τον Quine και τον αμερικανικό κλάδο της ύστερης ανάλυσης ήταν η προσδοκώμενη αιθρία , κατά την οποία η φιλοσοφία θα μπορούσε επιτέλους να βαδίσει παράλληλα με την επιστήμη , διεκδικώντας ανάλογες με εκείνη κατακτήσεις και ολοκληρώνοντας το όνειρο της επιστημονικότητας που εξαιτίας του ορισμού των λογιστικών είχε περιορισθεί καθαράστο μεθοδολογικό επίπεδο

Ο Quine φαντάζεται την επιστήμη , στο σύνολό της , σαν ένα αχανές δίκτυο που εφάπτεται με την εμπειρία στην περιφέρειά του . Κάθε σύγκρουση με την εμπειρία επιφέρει προσαρμοστικές τροποποιήσεις στο συνολικό θεωρητικό σχημα .

Αλλά ποιες από τις προτάσεις του συστήματος θα αναθεωρηθούν έχει να κάνει με το πόσο καλά είναι εμπεδωμένες στο σύστημα . Οι λιγότερο εμπεδωμένες είναι εκείνες που βρίσκονται στην περιφέρεια , εκείνες που έχουν άμεσα να κάνουν με την εμπειρία και δεν έχουμε πρόβλημα να τις αναθεωρήσουμε κάθε φορά που τα νέα εμπειρικά δεδομένα το επιβάλλουν .

Καθώς προχωρούμε προς το κέντρο , η απροθυμία αναθεώρησης αυξάνει , για να φτάσουμε τελικά στις προτάσεις της λογικής και των μαθηματικών , τις οποίες αισθανόμαστε τη μεγαλύτερη απροθυμία να αναθεωρήσουμε .

Αλλά η διαφορά είναι κρίσιμη και κεφαλαιώδους σημασίας . Εκεί ο Wittgenstein παραδέχεται ότι δεν υπάρχει σαφές όριο ανάμεσα στην κίνηση των νερών και στη μετατόπιση της ίδιας της κοίτης (στις εμπειρικές προτάσεις και τις προτάσεις λογικής) , και ακόμη ότι “η όχθη αποτελείται εν μέρει από σκληρό βράχο , που δεν μεταβάλλεται ή μεταβάλλεται ανεπαίσθητα , και εν μέρει από άμμο , η οποία παρασύρεται ή αποτίθεται πότε εδώ και πότε εκεί” (ΠΒ § 99) .

Σπεύδει όμως να επισημάνει : “Αν κάποιος έλεγε «Ώστε λοιπόν και η λογική είναι εμπειρική επιστήμη» θα είχε λάθος . Ωστόσο [ . . . ] την ίδια πρόταση μπορούμε να τη μεταχειριζόμαστε άλλοτε σαν κάτι που μπορεί να ελεγχθεί από την εμπειρία , άλλοτε σαν κανόνα ελέγχου” (ΠΒ § 98) .

Ο Quine βλέπει τη μεταφορά των προτάσεων από το εμπειρικό στο λογικό στάδιο ως μια μονόδρομη διαδικασία που ξεκινάει από την παρατήρηση για να καταλήξει να αποκρυσταλλωθεί σε λογικές αλήθειες , και το επιμύθιο που αντλεί από αυτή τη συνεχή μεταστοιχείωση είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος να διακρίνουμε μεταξύ των δύο κατηγοριών .

Ο Wittgenstein βλέπει τη διαδικασία ως αμφίδρομη (“Η μυθολογία μπορεί να επιστρέψει στη ρευστή κατάσταση και η κοίτη των ιδεών ν’αλλάξει”), και καταλήγει ακριβώς στο αντίθετο επιμύθιο : “Όμως διακρίνω την κίνηση των νερών μέσα στην κοίτη από την ίδια κοίτη , έστω κι αν δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός” (ΠΒ § 97) .

Το θέμα είναι διάχυτο στην βιτγκενσταϊνική διδασκαλία : Αν δεν μπορώ να χαράξω σαφές όριο μεταξύ δύο περιοχών , δεν έπεται ότι οι περιοχές δεν είναι σαφώς διαφορετικές .

Το ότι αυτά που σήμερα δεχόμαστε ως αδιάσειστα προήλθαν κάποτε από εμπειρική παρατήρηση είναι μια γενετική υπόθεση , η οποία δεν μας αφορά ούτε μπορεί να έχει επιπτώσεις στη φιλοσοφία .

Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι , ανά πάσα στιγμή , μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα σ’εκείνο που θεωρούμε αδιάσειστο (τον κανόνα) και σ’εκείνο που θεωρούμε επιδεκτικό αναθεώρησης (την εφαρμογή του) .

Και το ότι μία πρόταση είναι κανόνας δεν αποτελεί ιδιότητα της πρότασης , αλλά χαρακτηριστικό του παιχνιδιού που παίζεται μ’αυτήν .

Και μόνο η επισκόπηση του παιχνιδιού θα μας πει τον ρόλο που επιτελεί .

Η θόλωση της διάκρισης ανάμεσα σε εμπειρική και λογική αλήθεια συνιστά διάψευση της πραγματικής λειτουργίας της γλώσσας .

Χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε διαφορά ανάμεσα σε κανόνα και εφαρμογή , ανάμεσα σε καλή και κακή εφαρμογή , και επομένως αδυναμία επικοινωνίας .

Θα σήμαινε — και σήμανε πράγματι — την κατάργηση των ορίων μεταξύ φιλοσοφίας (λογικής) και επιστήμης (εμπειρίας) .

Μαζί με το υποθετικό δίπολο “langue / parole” πηγαίνει στο άλλο παραπλανητικό δίπολο “synchronique / diachronique” , που ο Saussure αντιλαμβάνεται ως ανάλογο του διπόλου “εγκαρσία / διαμήκης” τομή ενός χωρικού αντικειμένου .

Διότι βέβαια το νόημα μιας έκφρασης δεν κατοπτρίζεται σε μια στιγμιαία τομή του γλωσσικού γίγνεσθαι .

Ο λογισμός της γλώσσας δεν προβάλλεται σε μια χρονική φέτα απειροελάχιστου εύρους , αλλά σε μια λειτουργία εκτεινόμενη στο χρόνο .

Το νόημα μιας έκφρασης εξαρτάται τόσο από το πριν και το μετά , όσο και από τη σχέση μεταξύ των μερών του λόγου που την απαρτίζουν .

Η κατάργηση της διαχρονικότητας από τη γλωσσολογία συμπαρέσυρε και εκείνη την έννοια του χρόνου που αποτελεί συστατικό του νοήματος των εκφράσεων .

Το ότι το σύστημα που παρέχει τη διαχρονικότητα στην “parole” δεν μπορεί να είναι , αυτό το ίδιο , διαχρονικό δεν μας εξαναγκάζει στην παραδοχή ενός βασιλείου αχρόνων οντοτήτων , από το οποίο εκπορεύονται γενετικώς ή αιτιωδώς οι χρονικές .

Μπορούμε , και οφείλουμε , να το αναζητήσουμε στην εν χρόνω εκτεινόμενη γλωσσική πρακτική . Ο τρόπος είναι η επισκόπηση της πραγματικής λειτουργίας της γλώσσας και όχι η ανασκαφή εδαφών που κρύβουν μεταφυσικούς θησαυρούς .

Η “ανασκαφή” είναι δουλειά της επιστήμης — εκεί βεβαίως όπου υπάρχει επιφάνεια και υπέδαφος .

Αλλά η γλώσσα δεν παρουσιάζει τέτοιου είδους διαστρωμάτωση , εκτός μόνο μέσα από τις μυθοπλαστικές μας επεμβάσεις .

Αλλα παραγράφουν την κατηγορική διαφορά ανάμεσα σε φυσική επιστήμη και επιστήμη του δικαίου .

Η πρώτη ασχολείται με φαινόμενα των οποίων αναζητεί τα αίτια , η δεύτερη με ανθρώπινες συμβάσεις των οποίων επιδιώκει την εποπτεία .

Όμως το είδος της επιστήμης που η φιλοσοφία έχει προ οφθαλμών , όταν ονειρεύεται να γίνει επιστημονική , είναι η φυσική επιστήμη , στο μέτρο που η πρόοδος και ο συνεπακόλουθος ενθουσιασμός ανήκουν στη δική της επικράτεια .

Μπορεί όμως να υπάρξει μια επιστήμη της γλώσσας κατά το πρότυπο της φυσικής ;

Ίσως . Αλλά μόνο στο μέτρο που η γλώσσα νοείται ως φαινόμενο , κατάλληλο για τέτοιου είδους αναδίφηση .

Και επομένως , μόνο στο μέτρο που δεν νοείται ως λογισμός , αλλά ως ένα σύνολο χωροχρονικώς προσδιορισμένων αντικειμένων και γεγονότων .

Φερ’ειπείν , μια επιστήμη που θα ερευνά τις ηλεκτροχημικές διεργασίες του εγκεφάλου μας ή άλλα συναφή βιολογικά γεγονότα που συμβαίνουν την ώρα που μιλάμε , είναι πιθανόν να καταλήξει σε κάποιες κανονικότητες .

Αυτές οι έρευνες είναι καθ’όλα θεμιτές όσο και αδιάφορες για αυτό που καταλαβαίνουμε με τον όρο “γλώσσα” .

Γιατί , βέβαια , τι μπορεί κανείς να συναγάγει για το νόημα των γλωσσικών εκφράσεων παρατηρώντας τον καθετηριασμένο εγκέφαλο ενός ομιλητή ;

Μήπως ότι οι αναγνώσεις των ηλεκτρονικών οργάνων συνιστούν το πραγματικό νόημα των λεγομένων του , ή έστω ότι συνεισφέρουν στην κατανόησή τους ;

Θα πρέπει να κάνουμε την παράλογη σκέψη ότι ένας ομιλητής δεν ξέρει τι εννοεί πραγματικά αν δεν δει με τα μάτια του τι κάνει ο εγκέφαλός του την ώρα που λέει ότι πιστεύει , υποθέτει , συμπεραίνει , αγαπά , εξανίσταται κλπ. ;

Θα πρέπει να πούμε κι εμείς , μαζί με τους ενθουσιώδεις υποστηρικτές της επιστημονικής θεώρησης των λογισμών , ότι όλα εκείνα για τα οποία μιλούσαμε μέχρι σήμερα , ελευθερία , αγάπη , πίστη κλπ. , δεν είναι άλλο από ηλεκτροχημικές διεργασίες — ή ότι άλλο ίσης επιστημονικής βαρύτητας — , οπότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι με την πρόοδο όλων αυτών των συναφών επιστημών θα αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τους εαυτούς μας , και οι παρεξηγήσεις θα πάψουν να υφίστανται , γιατί θα μπορούμε να ελέγχουμε αποτελεσματικά το περιεχόμενο των λεγομένων μας συμβουλευόμενοι τον δείκτη ενός μετρητικού οργάνου ;

“( . . . ) οι κανόνες που καθορίζουν τη γραμματικότητα των εκφράσεων είναι ασυνείδητοι , αλλά παρ’όλα αυτά , “cognized” από το βιολογικώς οργανωμένο μυαλό , ή ότι όλα τα ανθρώπινα πλάσματα διαθέτουν μια παγκόσμια γραμματική “( . . . ) η οποία είναι εκπεφρασμένη στον γενετικό κώδικα και στον εγκέφαλο του ενηλίκου” , ότι “( . . . ) το να γνωρίζεις μια γλώσσα είναι το να βρίσκεσαι σε μια νοητική κατάσταση” , ότι “( . . . ) αυτή η γνώση παριστάται στο πνεύμα μας , και τελικά στον εγκέφαλό μας , σε δομές που μπορούμε να ( . . . ) χαρακτηρίσουμε ( . . . ) με όρους φυσικών μηχανισμών” , και επομένως “μπορούμε , παίρνοντας ένα χάπι . να δημιουργήσουμε τη νοητική κατάσταση η οποία συνιστά τη γνώση (μιας γλώσσας)”.

Η γνώση της γλώσσας είναι νοητική κατάσταση !

Είναι η γνώση της γλώσσας σαν τις άλλες καταστάσεις ;

Έχει διάρκεια , μπορεί να παρατηρηθεί από άλλους , μπορεί να αυξομειώνεται σε ένταση , να διακόπτεται και να επανέρχεται , όπως όταν είμαστε σε κατάσταση αναμονής , έξαψης , κατάθλιψης κλπ. ;

Έχει νόημα να πούμε ότι γνωρίζουμε ελληνικά επί είκοσι λεπτά ή ότι παύουμε να γνωρίζουμε ελληνικά όταν μας παίρνει ο ύπνος και ξαναγνωρίζουμε ελληνικά μόλις ξυπνάμε , ή ότι νιώθουμε τη γνώση μας να αυξομειώνεται κατά τη διάρκεια της μέρας κλπ. ;

Κι’ύστερα πάλι τι μπορεί να σημαίνει αυτή “η παράσταση της γνώσης στον εγκέφαλό μας” ;

Ποιο είναι το νευροφυσιολογικό αντίστοιχο της πίστης μου ότι θα βρέξει , ή της υπόθεσης ότι ο ήλιος θα σβήσει μετά από 40 δισεκατομμύρια χρόνια , και πώς μπορεί κανείς να μου το δείξει ή να μου δείξει τη διαφορά ανάμεσα σ’αυτή την υπόθεση και μιαν άλλη κατά την οποία ο ήλιος θα σβήσει σε 50 δισεκατομμύρια χρόνια ;

Η γνώση εκφράζεται σε σύμβολα . Δουλεύει ο εγκέφαλος με σύμβολα , ή μήπως θα πρέπει να επιστρατεύσουμε τίποτε υποθετικές οντότητες σαν “τη γλώσσα της σκέψης” του Fodor για να γεφυρωθεί το χάσμα (sic) μεταξύ γλώσσας και πνεύματος ;

Το μοντελο είναι παρμένο από τις γλώσσες των ηλεκτρονικών υπολογιστών , θα μας πληροφορήσει ο Fodor .

Αλλά ξεχνάει ότι εμείς είμαστε εκείνοι που παριστούμε στη γλώσσα του υπολογιστή , εμείς εισάγουμε την κωδικοποιημένη πληροφορία .

Ο ίδιος ο υπολογιστής δεν “παριστά” τίποτε .

Ένας αριθμός επιστημών ανέπτυξε μια πλειάδα μεθόδων , τόσο θεωρητικών όσο και πειραματικών , για τη μελέτη του πνεύματος - εγκεφάλου ( . . . ) .

Και αφού είναι πια σαφές ότι η πιο λεπτομερής και αξιόπιστη πληροφορία γύρω από το πνεύμα θα προκύψει από τις συλλογικές προσπάθειες των γνωστικών επιστημών , η φιλοσοφία θα πρέπει να απευθυνθεί σ’αυτές τις επιστήμες για τις σχετικές πληροφορίες και να συνεργαστεί μαζί τους χέρι - χέρι .

Πόθεν αποκτήθηκε το δικαίωμα να διολισθαίνουμε από την έννοια του πνεύματος σε εκείνη του εγκεφάλου δεν συζητείται καν , αντίθετα μάλιστα λαμβάνεται ως δεδομένη , όπως μαρτυρεί η χρήση του μικτού όρου “mind - brain” .

Και μόνη η μνεία των εργασιών που έχουν παραχθεί κατά μήκος των γραμμών αυτών από τους Biederman , Chomsky , Paul & Patricia Churchland , Dennet , Dretske , Fodor , Goldman , Hofstadter , Jackendoff , D. Lewis , Lycan , Savage - Rumbaugh , κ.α., θα απαιτούσε χώρο μη διαθέσιμο , πόσο μάλλον μια εκ του σύνεγγυς κριτική τους .

Αλλά όπως τόνισα και στην αρχή , μια βιτγκενσταϊνικής προελεύσεως κριτική δεν χρειάζεται καν να προχωρήσει στην υπερκατασκευή .

Τα στατικά προβλήματα οφείλονται στα σαθρά θεμέλια . Προσπάθησα να φέρω στην επιφάνεια μερικά απ’αυτά .

Η παραπάνω διατύπωση , μολονότι περιέχει μερικά από τα πιο αγαπημένα λεκτικά τερψιλαρύγγια ενός μεγάλου μέρους Ευρωπαίων διανοητών , δεν εκφράζει το σύνολο των συγχρόνων φιλοσοφικών τάσεων της ηπειρωτικής Ευρώπης :

Εκφράζει όμως το γενικότερο κλίμα της κειμενοκρατίας ή , πιο σωστά , της ερμηνειοκρατίας , που βρίσκεται στη βάση των περισσοτέρων ευρωπαϊκών σχολών και βρίσκει την αυθεντικότερη έκφρασή της στην πιο πρόσφατη , και επικρατέστερη , σχολή της αποδόμησης .

Θα εστιάσω την προσοχή μου σ’αυτήν , όχι επειδή βρίσκω λιγότερο αξιοπρεπές τις σχολές , φερ’ειπείν , της “ερμηνευτικής” ή της “κριτικής θεωρίας”, αλλά επειδή η σχολή της αποδόμησης εκφράζει , τρόπον τινά , το πνεύμα των καιρών — όχι μόνο της ηπειρωτικής Ευρώπης , αλλά και ενός μεγάλου μέρους του Νέου Κόσμου .

Δεν ήταν τόσο ο φόβος του ναζισμού εκείνο που ανάγκασε τους περισσότερους από τους ευρωπαίους λογικούς θετικιστές να μεταναστεύσουν στην Αμερική .

Ήταν , πιστεύω , σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό , το γεγονός ότι ο λογικός θετικισμός , αν και γεννημένος στην Ευρώπη , αποτελούσε μικροσκοπική νησίδα σε μια μακραίωνη παράδοση ανθρωπισμού , η οποία εύρισκε καλύτερη έκφραση σε ιδέες που είχαν να κάνουν με την κοινή αδικία , την ταξική διαστρωμάτωση , την οικονομική και πολιτική αναδιάρθρωση , και εν γένει την ιστορία των κοινωνικών φαινομένων , παρά στα επιστημονικά επιτεύγματα που σαγήνευαν ανθρώπους όπως ο Carnap , ο Reichenbach , ο Hembel , o Neurath , και ο Schlick .

Η κειμενοκρατία έχει ερανισθεί μοτίβα και ιδέες από ολόκληρη σχεδόν την ευρωπαϊκή φιλοσοφική παράδοση .

Από τη φιλοσοφία του Πνεύματος του Hegel θα κρατήσει την ιδέα της διαλεκτικής υπέρβασης .

Από τη φαινομενολογία του Hussert , την επιδίωξη της άνευ προϋποθέσεων περιγραφής .

Από τον “προοπτικισμό” του Nieetzche , την πεποίθηση ότι σκοπός της σκέψης δεν είναι η αλήθεια αλλά η δύναμη .

Από τη γλωσσολογία του Saussure , το μοντέλο της διαφοράς .

Από τη μαρξιστική ανάλυση του καπιταλισμού την ιδέα της βάσης και του εποικοδομήματος και εκείνη της ιδεολογίας .

Από τη δημοκρατία των Foucault , Lacan , Lévis - Strauss , την πίστη ότι το κλειδί της κατανόησης των παρατηρουμένων φαινομένων βρίσκεται στις υποκείμενες κοινωνικές , γλωσσολογικές κλπ. δομές .

Από την κριτική θεωρία της Φραγκφούρτης , την ιδέα ότι όλη η αντίληψη είναι ερμηνεία .

Από την ερμηνευτική των Dilthey , Gadamer και Apel την ιδέα της απροσδιοριστίας της ερμηνείας .

Οι ιδέες , συνδυαζόμενες και τροποποιούμενες , φτάνουν στην εντυπωσιακή — αν μη τι άλλο — οριακή ιδέα ότι “ Τα πάντα είναι κείμενο ” .

Με τον όρο “ιδεολογία” , οι μαρξιστές καταλαβαίνουν το σύστημα των πίστεων , μύθων και θρησκευτικών πεποιθήσεων οι οποίες διαμορφώνουν την τρέχουσα ηθική και το παραδεκτό πλαίσιο αναφοράς .

Η ιδεολογία δεν είναι τίποτε άλλο από ένα προπέτασμα που κρύβει το αληθινό πρόσωπο της πραγματικότητας , το οποίο — όπως μας απεκάλυψε ο Nietzsche — είναι εκείνο της εξουσίας .

Χάρη στην ιδεολογία , ο κόσμος της αστικής τάξης εμφανίζεται φυσιολογικός , θεμιτός και σταθερός .

Στην πραγματικότητα είναι ένας κόσμος αδικίας και καταπίεσης , υποκείμενος σε αλλαγή .

Μια τέτοια αντίληψη γεννά προφανώς την τάση — και την ελπίδα — για απελευθέρωση .

Απελευθέρωση όμως από την ιδεολογία σημαίνει απελευθέρωση από τον “λόγο” της :

Τα θέσφατα της αστικής τάξης έχουν κρυσταλλωθεί στα γραπτά συστήματα επικοινωνίας μας .

Ο τρόπος απελευθέρωσης είναι η απαλλαγή από τις “δομές της εξουσίας” ή — με μια κουβέντα — η “αποδόμηση” των κειμένων στα οποία οι δομές αυτές είναι εγγεγραμμένες . Εισηγητής και κήρυκας της αποδόμησης ο Jacques Derrida .

Στο χουσσερλικό μοντέλο , η σκέψη , και συνεπώς ο λόγος , μοιάζει να χειραφετείται από το αντικείμενο .

Ταυτόχρονα όμως — παρατηρεί ο Derrida — η εξάρτηση της εκπλήρωσής του από το αντικείμενο “εξαλείφει” τη χειραφέτηση , και ο Husserl παραμένει προσκολλημένος στην παράδοση του “λογοκεντρισμού” .

Αυτή η λεπτή μετάθεση ενσωματώνει το είδος στο τέλος , και τη γλώσσα στη γνώση .

Ο λόγος μπορεί , ακόμη και ψευδής , να είναι συνεπής ως προς τη φύση του , την εντελέχειά του όμως τη φτάνει όταν είναι αληθής .

Όταν λες “O κύκλος είναι τετράγωνος” μιλάς , αλλά μιλάς καλά όταν λες ότι δεν είναι .

Νόημα υπάρχει ήδη στην πρώτη πρόταση , αλλά θα ήταν λάθος μας να νομίσουμε ότι το νόημα δεν αναμένει την αλήθεια , όχι υπό την έννοια ότι την περιμένει να έρθει , αλλά υπό την έννοια ότι προηγείται της αλήθειας ως προεικόνισή της .

Στην αλήθεια , το τέλος που ανακοινώνει την εκπλήρωση , την υπεσχημένη για “αργότερα” , έχει ήδη και εκ προοιμίου διανοίξει το νόημα ως σχέση προς ένα αντικείμενο .

Αν το νόημα μπορεί να είναι νόημα ενός αντικειμένου ακόμη κι όταν το αντικείμενο δεν είναι εκεί , τότε κατ’ουσίαν το νόημα αποκλείει το αντικείμενο .

Στη χουσσερλική αντίληψη του νοήματος ως παρουσίας του αντικειμένου μέσα στον λόγο , ο Derida αντιπαραθέτει τη “γραφή” ή , αλλιώς , το μοντέλο της απουσίας — τόσο του αντικειμένου όσο και του συγγραφέα :

Η γραφή δείχνει κραυγαλέα το αβάσιμο της παραδοχής μιας προτιθέμενης συνείδησης , στο μέτρο που τα σημεία , από τη στιγμή που γράφονται , ανεξαρτητοποιούνται από τον συγγραφέα και τις προθέσεις του , χάνοντας το αρχικό τους νόημα .

Αυτό το αναπότρεπτο γεγονός οδηγεί στην εξίσου αναπότρεπτη παρεμβολή της ανάγνωσης ή , αλλιώς της ερμηνείας .

Η αντιστροφή αυτή οδηγεί σε μιαν άλλη αντιστροφή : εκείνη της σχέσης προφορικού και γραπτού λόγου .

Ο γραπτός λόγος επί αιώνες εθεωρείτο ένα είδος “πτωχού συγγενούς” του προφορικού λόγου , απαραίτητου μεν για ένα μεγάλο αριθμό επικοινωνιακών αναγκών , αλλά αναπότρεπτα ελλιπούς , και αέναα υπόλογου στον προφορικό λόγο , στον οποίο οφείλει να επιστρέφει για επικύρωση , αφού μόνο εκεί ο εαυτός είναι παρών .

Ο γραπτός λόγος — διατείνεται ο Derrida — δεν είναι υπόλογος στον προφορικό .

Διότι είναι κι αυτός ένα είδος γραφής , υποπερίπτωση της “αρχιγραφής” , η οποία συνιστά τη θεωρητική αφετηρία , τόσο του προφορικού , όσο και του γραπτού λόγου .

Η “γραφή” όμως πρέπει να ερμηνευθεί , να αναγνωσθεί .

Βεβαίως , κάθε ανάγνωση πρέπει με τη σειρά της να ερμηνευθεί .

Δεν υπάρχει ορθή ή τελεσίδικη ανάγνωση , και ο λόγος είναι — όπως έχει διδάξει ο Saussure — ότι το νόημα ενός σημείου οφείλεται στο σύστημα των “διαφορών” , εντός του οποίου αντιπαρατίθεται με άλλα (διαφέροντα) σημεία .

Είτε πάρουμε το σημαινόμενο είτε πάρουμε το σημαίνον , η γλώσσα δεν έχει ούτε ιδέες ούτε σημεία τα οποία προϋπήρξαν του γλωσσικού συστήματος , αλλά μόνο εννοιολογικές και φωνολογικές διαφορές οι οποίες απορρέουν από το σύστημα ( . . . )

Ένα γλωσσικό σύστημα είναι μια σειρά διαφορών ήχων εν συνδυασμώ με μια σειρά διαφορών ιδεών .

Σχολιάζει σαρκαστικά ο Scruton :

Κάθε σημείο οφείλει το νόημά του στο σημείο το οποίο αποκλείει .

Η γλώσσα ( . . . ) είναι μια ατέλειωτη αλληλουχία από αρνήσεις , των οποίων το νόημα έγκειται σ’αυτό που δεν λέγεται και σ’αυτό που δεν μπορεί να λεχθεί (διότι το να το πεις σημαίνει να “αναβάλλεις” το νόημα σε μιαν άλλη κρυμμένη άρνηση) .

Κανένα σημείο δεν σημαίνει μονάχο του , και το νόημα αναμένει το “άλλο” σημείο , το σημείο που το συμπληρώνει με το να του αντιτάσσεται , που όμως εν τέλει δεν μπορεί να καταγραφεί .

Μ’άλλα λόγια , το νόημα δεν είναι ποτέ παρόν , αλλά συνεχώς αναβάλλεται , και αυτή η διαδικασία αναβολής (difference) δεν ολοκληρώνεται ποτέ .

Το νόημα εκδιώκεται εκτός κειμένου , από σημείο σε σημείο , και χάνεται κάθε φορά που πάμε να το φτάσουμε .

Η αδυναμία να αναχθούμε σε κάτι διαφορετικό και πέρα από tα σημεία , κάνει τη γλώσσα όριο του κόσμου .

Μόνο μέσω των σημείων της γλώσσας μας γνωρίζουμε την πραγματικότητα .

Αν νομίζουμε ότι είμαστε σε θέση να συγκρίνουμε τη σκέψη μας με κάποιαν απόλυτη εξωγλωσσική πραγματικότητα , απλώς αυταπατώμεθα .

Και η ίδια η γλώσσα είναι έτσι φτιαγμένη ώστε να συντηρεί τις αυταπάτες μας .

Η σκέψη μόνο με άλλη σκέψη μπορεί να παραβληθεί . Το κείμενο με άλλο κείμενο , ή όπως το θέλει ο Montaigne δια στόματος Derrida :

“Έχουμε περισσότερη ανάγκη να ερμηνεύουμε τις ερμηνείες παρά τα ίδια τα πράγματα” .

Αλλά , αν η πραγματικότητα μένει ανεξάρτητη από τη σκέψη μας γι’αυτήν (την “αρχιγραφή” ή , αλλιώς , το πλαίσιο μέσα από το οποίο τη θεωρούμε) , τότε είναι στο χέρι μας να τη θεωρούμε όπως θέλουμε .

Ο κόσμος “εκεί έξω” δεν μας εξαναγκάζει σε ένα συγκεκριμένο τρόπο θεώρησης .

Ο εξαναγκασμός υπαγορεύεται από την ίδια τη γραφή , η οποία έχει εμπεδωμένη στα σημεία της τη βούληση της εξουσίας και , έστω και αν ο συγγραφέας δεν είναι παρών στο κείμενο , έχει μεταβιβάσει την εξουσία του σ’αυτό , αυτονομώντας το .

Είμαστε κλεισμένοι σε μιαν εικονική φυλακή , κατασκευασμένη από “γραμμές” .

Τι μεγαλύτερη ανακούφιση απ’το να ανακαλύπτεις ότι τα δεσμά που σε κρατούσαν σφιχτοδεμένο απέναντι σε αντικειμενικότητες και ηθικές υποχρεώσεις , ακρίβειες και επιστημονικές νομοτέλειες , είναι όλα “έπεα πτερόεντα” , και μάλιστα έπεα κακόβουλα , επιδέξια κατειργασμένα από την καθεστηκυΐα τάξη .

Η αποδόμηση είναι η απόλαυση της αποκάλυψης — και εξαφάνισης — του καταπιεστή με μια μαγική κίνηση του χεριού .

Η απόλαυση της δημιουργίας μιας άπειρης ποικιλίας εναλλακτικών πλαισίων “αναγνώρισης” , τα οποία έχεις βαθιά συνείδηση ότι δεν συνιστούν “αλήθειες” , αφού δεν δίνουν λόγο σε κανενός είδους πραγματικότητα , αλλά καλειδοσκοπικούς μετασχηματισμούς της ελευθερίας της σκέψης .

Το ερμηνευτικό “παιχνίδι” υποκαθιστά τον πόθο της “τελικής ερμηνείας” .

Η αποδόμηση είναι μια μεταφυσική αντίδραση σε μια μεταφυσική πρόκληση .

Ο Rousseau προέβαλλε ως πρότυπο μια μεταφυσική έννοια της φύσης και της ανθρώπινης εγγύτητας , από την οποία υποτίθεται ότι έχουμε απομακρυνθεί εξαιτίας μιας μεταφυσικής έννοιας της γραφής , νοουμένης ως θεματοφύλακας των θελήσεων των νομοθετών , πρωθιερέων και παντοειδών εκπροσώπων της ισχύος .

Ο Derrida αντιτάσσει την εξίσου μεταφυσική έννοια της “αρχι-γραφής” . Από τη μια η νοσταλγία ενός χαμένου , όσο και ουτοπικού , παραδείσου , από την άλλη η μαζοχιστική διακήρυξη μιας κόλασης , η οποία όχι απλώς δεν αποτελεί μετεξέλιξη του παραδείσου , αλλά , αντίθετα , ο δήθεν παράδεισος αποτελεί μια από τις πολλές της μεταμφιέσεις .

Γιατί όμως αυτή η κόλαση είναι πιο πραγματική από εκείνον τον παράδεισο ;

Και γιατί να μη βλέπουμε τον κόσμο στις πραγματικές του διαστάσεις, έτσι όπως μας προσφέρεται , παρά ως μετάλλαξη ενός αρχικά “καλού” κόσμου ή ως μεταμφίεση ενός κατά βάσιν “κακού” κόσμου ;

Ποιο είναι το θεμέλιο αυτής της καχυποψίας , αν όχι η στρεβλή περιγραφή της βιούμενης πραγματικότητας , μια περιγραφή που κατευθύνει το βλέμμα μας στις αρνητικές πλευρές της , εκείνες από τις οποίες ο Rousseau και οι ομοϊδεάτες του απέστρεφαν το βλέμμα , προσηλώνοντάς το στην Ουτοπία ;

ESOTERICA.gr Forums !

© 2010-11 ESOTERICA.gr