“Αλλοίμονο στον στοχαστή που δεν είναι κηπουρός αλλά το έδαφος των φυτών του !” Ποιος είναι εκείνος που ακολουθεί τις παρορμήσεις του ; Ο αδύνατος : Δεν έχει τη δύναμη της συγκράτησης . Δεν είναι αρκετά δυνατός για να πει όχι . Είναι μια παραφωνία , ένας παρηκμασμένος . Το μεγαλύτερο πράγμα είναι να πειθαρχήσει κανείς τον εαυτό του .

“Ο άνθρωπος που δεν θέλει να είναι απλώς ένας από τη μάζα , χρειάζεται να πάψει να είναι εύκολος με τον εαυτό του” .

Να έχει έναν σκοπό για τον οποίο να μπορεί να είναι σκληρός στους άλλους , αλλά προ πάντων στον εαυτό του . Να έχει έναν σκοπό για τον οποίο να μπορεί να κάνει σχεδόν τα πάντα , εκτός από το να προδώσει έναν φίλο , – αυτή είναι η τελική πατέντα της αριστοκρατίας , η τελευταία φόρμουλα του υπεράνθρωπου .

Μόνο βλέποντας έναν τέτοιο άνθρωπο ως σκοπό και αμοιβή των μόχθων μας , μπορούμε να αγαπούμε την ζωή και να συνεχίσουμε να ζούμε .

“Πρέπει να έχουμε έναν σκοπό για χάρη του οποίου είμαστε όλοι αγαπητοί μεταξύ μας” .

Ας είμαστε μεγάλοι ή υπηρέτες και όργανα του μεγάλου . Τι υπέροχο θέαμα ήταν όταν εκατομμύρια Ευρωπαίοι πρόσφεραν τον εαυτό τους ως μέσο για τους σκοπούς του Βοναπάρτη και πέθαιναν γι’ αυτό με ευχαρίστηση , ψάλλοντας το όνομά του καθώς έπεφταν ! Ίσως εκείνοι από μας που καταλαβαίνουν μπορούν να γίνουν οι προφήτες εκείνου που εμείς δεν μπορούμε να γίνουμε και μπορούν να ετοιμάσουν τον δρόμο για την έλευσή του . Εμείς αδιάφοροι για χώρες , αδιάφοροι για καιρούς , μπορούμε να συνεργαστούμε , έστω και χωρισμένοι , γι’ αυτόν τον σκοπό .

Ο Ζαρατούστρα θα τραγουδήσει , ακόμα και στον πόνο του , αν μπορέσει απλώς ν’ ακούσει τις φωνές των κρυμμένων εκείνων βοηθών , εκείνων που αγαπούν τον ανώτερο άνθρωπο .

“Σεις οι μόνοι του σήμερα , σεις που στέκεστε στην άκρη , μια μέρα θα είστε λαός . Από σας που διαλέξατε τους εαυτούς σας , θα ξεπηδήσει ένας διαλεχτός λαός . Κι’ απ’ αυτόν ο υπεράνθρωπος” .

Παρατηρούμε ότι η εποχή μας διακρίνεται από μια επιστημονικά ευγονική και ευθανασιακή νοοτροπία, καθώς και από μια αθανασιακή νοοτροπία μέσω της κλωνοποίησης. Τις εκδηλώσεις αυτών των νοοτροπιών, τις βλέπουμε καθημερινά στην ζωή των συνανθρώπων μας, αλλά πολλές φορές αυτό επηρεάζει και εμάς τους ίδιους.
Θεολογικά μπορούμε να πούμε ότι τόσο η ευγονική όσο και η ευθανασιακή νοοτροπία συνδέεται με το πάθος της φιλαυτίας και της ευζωίας, αλλά και της απολυτοποίησης της παρούσης ζωής, με την παραθεώρηση της μετά τον θάνατον ζωής. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια νοοτροπία που αρνείται την θνητότητα και την παθητικότητα, όπως και τον πόνο που συνδέεται με αυτές, αλλά παραθεωρεί και την εμπιστοσύνη στην τυχόν Πρόνοια κάποιου Θεού. Ενώ η ζωή και ο θάνατος είναι δεδομένα και συνδέονται με τον μεταφυσικό, οι άνθρωποι τα ιδιοποιούνται και συμπεριφέρνονται ως ιδιοκτήτες. Τα συνθήματα που επικρατούν περί της «διαχειρίσεως και επιλογής της ζωής» και της «διαχειρίσεως του θανάτου» και του δικαιώματος στην ζωή και τον θάνατο συνιστούν μια διαφωτιστική νοοτροπία που απολυτοποιεί και αυτονομεί την ανθρώπινη ζωή. Θα νομίζει κανείς πολύ πρόχειρα, ότι και στο θέμα αυτό εφαρμόζεται πρακτικά η θεωρία του υπερανθρώπου του Nietzsche.
Όπως φαίνεται, ο Nietzsche είναι ο εκφραστικότερος εκπρόσωπος μιας τάσης που αναπτύχθηκε στα μέσα του 19ου αιώνος που χαρακτηρίζεται ως «φιλοσοφία της ζωής». Μεταξύ των άλλων ο Nietzsche διακηρύσσει ότι οι ηθικές έννοιες δεν είναι αντικειμενικές, όπως διατυπώνεται στο βιβλίο του «Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο» και ακόμη ότι ο μόνος υπαρκτός κόσμος είναι ο φυσικός κόσμος όπως διατυπώνεται στο βιβλίο του «Πέραν του καλού και του κακού» που μνημονεύσαμε νωρίτερα. Στα βιβλία του «Τάδε έφη Ζαρατούστρας» και «Η θέλησις προς δύναμιν» παρουσιάζεται η δική του αξία, που είναι η δύναμη, η υγεία και η ευτυχία.
Ο υπεράνθρωπος φαντάζει σαν ένας εναλλακτικός Σωτήρας ή σαν ένας άλλος επαναστάτης – καθοδηγητής της ανθρωπότητας ο οποίος θα την οδηγήσει με άκομψο, αν χρειαστεί τρόπο, έξω από το πέπλο της υποκρισίας και του εν γένει θρησκευτικού φαρισαϊσμού. Είναι μια ιδέα απόγνωσης ή αγανάκτησης και ταυτόχρονα απελευθέρωσης του ανθρώπου από την μικρότητά του.

Με τα λόγια αυτά του Νίτσε είχα τελειώσει το τελευταίο μου μήνυμα στις 10/07/2011. Και για να το ολοκληρώσω ... :

Κατά συνέπεια , ο δρόμος προς τον υπεράνθρωπο πρέπει να περνά μέσα από την αριστοκρατία . Ο θρίαμβος του Χριστού υπήρξε η αρχή της δημοκρατίας :

“Ο πρώτος Χριστιανός υπήρξε στα βαθύτερα ένστικτά του ένας αντάρτης εναντίον του κάθε προνομιούχου” . Ζούσε και αγωνιζόταν αδιάκοπα για “ίσα δικαιώματα” .

“Ο μέγιστος μεταξύ σας , ας γίνει ο υπηρέτης σας” – αυτή είναι η αντιστροφή κάθε πολιτικής σοφίας , κάθε λογικής . Μόνο ανάμεσα στους κατώτερους θα μπορούσαν να ριζώσουν τέτοιες έννοιες .

Όπως η κατάκτηση της Ευρώπης από τον χριστιανισμό υπήρξε το τέλος της αρχαίας αριστοκρατίας , έτσι και η κατάληψη της Ευρώπης από Τεύτονες πολεμιστές επέφερε μια αναβίωση των παλιών ανδροπρεπών αρετών , και φύτεψε τις ρίζες των νεώτερων αριστοκρατιών .

Αυτοί οι άνθρωποι δεν βαρύνονταν από “ηθική” , ήσαν ελεύθεροι από κάθε κοινωνικό περιορισμό . Αυτοί οι άνθρωποι είναι εκείνοι που προμήθευσαν τις άρχουσες τάξεις στην Γερμανία , στην Σκανδιναβία , στην Γαλλία , την Αγγλία , την Ιταλία και την Ρωσία .

Μια αγέλη από ξανθά άγρια θηρία , μια ράτσα κατακτητών και κυρίων , με στρατιωτική οργάνωση , με την δύναμη να οργανώνουν , απλώνοντας αδίστακτα τα φοβερά νύχια τους επάνω σε έναν πληθυσμό κατά πολύ μεγαλύτερο σε αριθμό , . . . αυτή η αγέλη ίδρυσε κράτος . Το όνειρο που έκανε το κράτος να αρχίζει με ένα συμβόλαιο διαλύθηκε . Τι δουλειά έχει με συμβόλαια εκείνος που μπορεί να διατάζει , που είναι κύριος από την φύση , που έρχεται επί σκηνής με βιαιότητα σε πράξεις και συμπεριφορά ;

Αυτή η υπέροχη κυρίαρχη ράτσα διαφθάρηκε , πρώτα από τους καθολικούς επαίνους για τις γυναικείες αρετές , δεύτερο από τα πουριτανικά και πληβεία ιδεώδη της Μεταρρύθμισης και τρίτο από επιγαμίες με κατώτερες ράτσες . Όταν ακριβώς ο καθολικισμός μαλάκωνε στον αριστοκρατικό και ανήθικο πολιτισμό της Αναγέννησης , η Μεταρρύθμιση τον συνέτριψε με μια αναβίωση της ιουδαϊκής αυστηρότητας και επισημότητας . Και ο Νίτσε ξεσπάει :

“Κατάλαβε κανείς επιτέλους , θέλει κανείς να καταλάβει τι υπήρξε η Αναγέννηση ; Η ανακατάταξη των χριστιανικών αξιών , η απόπειρα που αναλήφθηκε με όλα τα μέσα , όλα τα ένστικτα και όλη την μεγαλοφυΐα για να κάνει τις αντίθετες αξίες , τις αριστοκρατικές αξίες να θριαμβεύσουν . . . Βλέπω μπροστά μου μια δυνατότητα ολότελα μαγική στο θέλγητρό της και στα λαμπρά της χρώματα . . . τον καίσαρα Βοργία ως πάπα . . . . με καταλαβαίνετε ;” .

Υ.Γ.: Φίλοι μου. Θα συνεχίσουμε από το επόμενο μήνυμα (στις επόμενες ημέρες) με την κριτική του όλου έργου του Νίτσε, αρκεί ... να υπάρχει διαθέσιμος χρόνος !

Ας ξεκινήσουμε από το σημαντικότερο έργο του:

Είναι ένα ωραίο ποίημα . Και ίσως είναι μάλλον ποίημα παρά φιλοσοφία .

Ξέρομε ότι υπάρχουν παραλογισμοί εδώ και ότι ο άνθρωπος προχώρησε πολύ μακριά σε μια απόπειρα να πείσει και να διορθώσει τον εαυτό του .

Αλλά μπορούμε να τον δούμε να υποφέρει σε κάθε γραμμή και πρέπει να τον αγαπούμε ακόμα και εκεί που τον αμφισβητούμε .

Υπάρχει ένας καιρός όταν κουραζόμαστε από την αισθηματικότητα και την ψευδαίσθηση και απολαμβάνουμε το κέντρισμα της αμφιβολίας και της διάψευσης .

Ο Νίτσε μας έρχεται σαν ένα τονωτικό , σαν ανοιχτοί ορίζοντες και δροσεροί άνεμοι ύστερ’ από μια μακρά τελετή μέσα σε μια υπερβολικά γεμάτη εκκλησία .

“Εκείνος που ξέρει πώς ν’ αναπνέει στον αέρα των συγγραμμάτων μου έχει επίγνωση ότι είναι ο αέρας των βουνών , ότι είναι τονωτικός . Ο άνθρωπος πρέπει να είναι φτιαγμένος γι’ αυτόν . Αλλιώτικα , οι πιθανότητες είναι ότι θα τον θανατώσει” .

Ας μην πάρει κανείς αυτό το οξύ για γάλα του μωρού .

Και έπειτα τι ύφος !

“Οι άνθρωποι θα πουν μια μέρα ότι ο Χάινε κι εγώ υπήρξαμε οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες , που έγραψαν ποτέ στα γερμανικά και αφήσαμε το καλύτερο που μπορούσε να κάνει οποιοσδήποτε απλός Γερμανός , σε ανυπολόγιστη απόσταση πίσω μας” .

Και είναι σχεδόν έτσι .

“Το ύφος μου χορεύει” , λέει . Κάθε φράση είναι μια λόγχη . Η γλώσσα είναι εύκαμπτη , ρωμαλέα , νευρώδης – το ύφος ενός ξιφομάχου , πολύ γρήγορου και λαμπρού για το συνηθισμένο μάτι .

Αλλά όταν τον ξαναδιαβάζουμε , αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι από την λαμπρότητά του οφείλεται στην υπερβολή , σε έναν ενδιαφέροντα αλλά τελικά νευρωτικό εγωκεντρισμό , σε μια υπερ–εύκολη αναστροφή κάθε παραδεδεγμένης έννοιας , στην γελοιοποίηση κάθε αρετής , στην εξύμνηση κάθε κακίας .

Καταλήγομε ότι είναι εύκολο να είναι κανείς ενδιαφέρων όταν δεν έχει προκαταλήψεις υπέρ της ηθικής .

Αυτές οι δογματικές διακηρύξεις , αυτές οι ατροποποίητες γενικεύσεις , αυτές οι προφητικές επαναλήψεις , αυτές οι αντιφάσεις – άλλων όχι μόνο δικές του – αποκαλύπτουν ένα πνεύμα που είχε χάσει την ισορροπία του και ταλαντεύεται στο χείλος της τρέλας .

Στο τέλος η λαμπρότητά του μας κουράζει και εξαντλεί τα νεύρα μας , σαν μαστίγωμα επάνω στο σώμα ή κραυγαλέα έμφαση στην συνομιλία .

Υπάρχει ένα είδος τευτονικής μεγαλοστομίας στην βιαιότητα της ομιλίας του .

Τίποτα από την συγκράτηση εκείνη που είναι η πρώτη αρχή της τέχνης .

Τίποτα από εκείνη την ισορροπία την αρμονία και την ευγένεια στην συζήτηση που ο Νίτσε θαύμαζε τόσο πολύ στους Γάλλους .

Παρ’ όλ’ αυτά , είναι ένα ρωμαλέο ύφος .

Μας καταπλήσσει το πάθος και η επανάληψή του .

Ο Νίτσε δεν αποδεικνύει .

Αναγγέλλει και αποκαλύπτει .

Μας κερδίζει μάλλον με την φαντασία του παρά με την λογική του .

Μας προσφέρει όχι απλώς μια φιλοσοφία , όχι μόνο ένα ποίημα , αλλά μια νέα πίστη , μια νέα θρησκεία .

“Τι”, ρωτάει “απαιτεί ένας φιλόσοφος πρώτο και τελευταίο από τον εαυτό του ; Να κατανικήσει την εποχή του στον εαυτό του να γίνει «άχρονος»” .

Αλλ’ αυτή ήταν μια συμβουλή τελειότητας την οποία αυτός τιμούσε πιο πολύ στην παράβαση παρά στην τήρηση . Ήταν βαπτισμένος με το πνεύμα της εποχής του , και με ολοκληρωτική καταβύθιση . Δεν αντιλήφθηκε πώς ο υποκειμενισμός του Καντ – “ο κόσμος είναι η ιδέα μου”, όπως το τοποθέτησε τίμια ο Σοπενχάουερ – οδήγησε στο “απόλυτο εγώ” του Φίχτε και αυτό στον ανισόρροπο ατομικισμό του Στίρνερ , και αυτό στον αμοραλισμό του υπεράνθρωπου.

Ο υπεράνθρωπος δεν είναι απλώς η “μεγαλοφυΐα” του Σοπενχάουερ και ο “ήρωας” του Καρλάιλ και ο Σήγκφρηντ του Βάγκνερ . Μοιάζει ύποπτα σαν τον Καρλ Μουρ του Σίλλερ και τον Γκαίτε .

Ο Νίτσε πήρε πιο πολλά για την λέξη Übermensch από τον νεαρό Γκαίτε του οποίου την μετέπειτα ολύμπια ηρεμία κορόιδευε με τόσο φθόνο . Οι επιστολές του είναι γεμάτες από ρομαντικό αίσθημα και τρυφερότητα : Η λέξη “υποφέρω” επαναλαμβάνεται σ’ αυτές σχεδόν τόσο συχνά όσο η λέξη “πεθαίνω” στον Χάινε . Αποκαλεί τον εαυτό του “μια μυστικοπαθή και σχεδόν μαιναδική ψυχή” και μιλά για την Γένεση της Τραγωδίας ως “την εξομολόγηση ενός ρομαντικού”.

“Φοβούμαι” , γράφει στον Μπράντες “ότι είμαι πάρα πολύ μουσικός για να μην είμαι ρομαντικός” . “Ένας συγγραφέας πρέπει να σιωπά όταν το έργο του αρχίζει να μιλά” .

Αλλά ο Νίτσε δεν κρύβεται ποτέ και ορμά στο πρώτο πρόσωπο σε κάθε σελίδα . Η έξαρση που δίνει στο ένστικτο έναντι της σκέψης , η έξαρση του ατόμου έναντι της κοινωνίας , του “διονυσιακού” έναντι του “απολλώνειου” (δηλ. του ρομαντικού τύπου έναντι του κλασικού) προδίδει την εποχή του τόσο οριστικά όπως τις ημερομηνίες της γέννησης και του θανάτου του .

Υπήρξε για την φιλοσοφία της εποχής του , ό,τι υπήρξε ο Βάγκνερ για την μουσική της – το κορύφωμα της ρομαντικής κίνησης , η πλημμυρίδα του ρομαντικού ρεύματος .

Απελευθέρωσε και ανύψωσε την “θέληση” και την “μεγαλοφυΐα” του Σοπενχάουερ από κάθε κοινωνικό περιορισμό , όπως ο Βάγκνερ απελευθέρωσε και ανύψωσε το πάθος που σφάδαζε στα κλασικά του δεσμά στην Παθητική Σονάτα και στην Πέμπτη και Ενάτη Συμφωνία .

Υπήρξε ο τελευταίος μεγάλος απόγονος της γενιάς του Ρουσσώ .

Υπήρξε αρκετά σοφός να δει μόνος του , κατά τα τελευταία του χρόνια , πόσος παραλογισμός συνετέλεσε στην πρωτοτυπία της Γένεσης της Τραγωδίας . Λόγιοι σαν τον Βιλλαμόβιτς Μαίλλεντορφ (Ulrich von Wilamowitz – Moellendorff , 1848-1931) , έβγαλαν γελώντας το βιβλίο έξω από την φιλολογική αυλή .

Η προσπάθεια να συναγάγει τον Βάγκνερ από τον Αισχύλο υπήρξε η αυτοθυσία ενός νεαρού πιστού σ’ έναν δεσποτικό θεό .

Ποιος θα μπορούσε να σκεφθεί ότι η Μεταρρύθμιση υπήρξε “διονυσιακή” – δηλ. άγρια , ανήθικη , κραιπαλώδης , βακχική ; και ότι η Αναγέννηση υπήρξε ακριβώς το αντίθετο αυτών , ήρεμη , συγκρατημένη , μετριοπαθής , “απολλώνεια” ; Ποιος θα μπορούσε να υποπτευθεί ότι “ο σωκρατισμός υπήρξε ο πολιτισμός της όπερας” ; Η επίθεση κατά του Σωκράτη ήταν η περιφρόνηση ενός βαγκνερικού κατά της λογικής σκέψης .

Ο θαυμασμός προς τον Διόνυσο ήταν η λατρεία ενός καθιστικού ανθρώπου για την δράση (απ’ αυτό προέρχεται η αποθέωση του Ναπολέοντα) , και η κρυφή ζήλεια ενός ντροπαλού εργένη για ανδροπρεπείς κρασοκατανύξεις .

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος υπονόμευσε την οικονομική και πολιτική βάση του πολιτισμού του Περικλή .

Αλλά ήταν λίγο παράλογο να δει στον Σωκράτη μόνο μια διαλυτική κριτική (σαν το ίδιο το έργο του Νίτσε να μην ήταν κυρίως αυτό) και όχι επίσης ένα έργο σωτηρίας για μια κοινωνία που είχε καταστραφεί λιγότερο από την φιλοσοφία παρά από τον πόλεμο , την διαφθορά και την αθλιότητα .

Μόνο ένας καθηγητής της παραδοξολογίας θα τοποθετούσε τα σκοτεινά και δογματικά αποσπάσματα από τον Ηράκλειτο πάνω από την ωριμασμένη σοφία και εξελιγμένη τέχνη του Πλάτωνα .

Ο Νίτσε καταγγέλλει τον Πλάτωνα , όπως καταγγέλλει όλους τους δανειστές του – κανένας δεν είναι ήρωας για τον δανειστή του . Αλλά τι άλλο είναι η φιλοσοφία του Νίτσε παρά η ηθική του Θρασύμαχου και του Καλλικλή και η πολιτική του Σωκράτη του Πλάτωνα ;

Με όλη του την φιλολογία , ο Νίτσε δεν εισέδυσε ποτέ στο πνεύμα των Ελλήνων .

Δεν έμαθε ποτέ το δίδαγμα ότι η μετριοπάθεια και το γνώθι σαυτόν (όπως διδάχθηκε από τις δελφικές επιγραφές και τους μεγαλύτερους φιλόσοφους) πρέπει να συγκρατεί , χωρίς να σβήνει , τις φλόγες του πάθους και της επιθυμίας .

Ότι ο Απόλλων πρέπει να περιορίζει τον Διόνυσο

Μερικοί χαρακτήρισαν τον Νίτσε ως ειδωλολάτρη .

Αλλά δεν ήταν αυτό : Ούτε Έλληνας ειδωλολάτρης σαν τον Περικλή , ούτε Γερμανός ειδωλολάτρης σαν τον Γκαίτε.

Του έλειπε η ισορροπία και η συγκράτηση που έκαναν εκείνους τους άνδρες δυνατούς . “Θα δώσω πάλι στους ανθρώπους την γαλήνη που είναι ο απαραίτητος όρος κάθε πολιτισμού” , γράφει αλλά αλλοίμονο , πώς μπορεί κανείς να δώσει κάτι που δεν έχει ;

quote:

---

O Νίτσε σε πολλές σελίδες Εύγε Κηφέα, εξαιρετική ανάλυση!! Είχες και έχεις αρκετά να πεις πάνω στο θέμα και πραγματικά ένας τόσο καλός μονόλογος είναι προτιμότερος από έναν διάλογο!

---

ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΣΟΥ ΕΛΛΑΣ
ΜΕ ΤΑ ΤΕΚΝΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΑΣ.

Θα επανέλθω το απόγευμα.

Η ιδέα της αιώνιας επανάληψης, αν και κοινή στον “απολλώνειο” Σπένσερ όπως και στον “διονυσιακό” Νίτσε , προκαλεί την εντύπωση νοσηρής φαντασίας , μιας διεστραμμένης προσπάθειας της τελευταίας στιγμής για την ανάκτηση της πίστης στην αθανασία .

Ο κάθε κριτικός έχει δει την αντίφαση μεταξύ του τολμηρού κηρύγματος του εγωισμού ( ο Ζαρατούστρα διακηρύττει “το εγώ ακέραιο και άγιο και την ιδιοτέλεια ευλογημένη” – αλάθητη απήχηση του Στίρνερ) και της έκκλησης προς τον αλτρουισμό και την αυτοθυσία κατά την προετοιμασία και την εξυπηρέτηση του υπεράνθρωπου . Αλλά ποιος διαβάζοντας αυτή την φιλοσοφία , θα κατατάξει τον εαυτό του ως υπηρέτη και όχι ως υπεράνθρωπο ;

Όσο για το ηθικό σύστημα του Πέρ’ από το Καλό και το Κακό και της Γενεαλογίας της Ηθικής , αυτό είναι μια παρακινητική υπερβολή .

Αναγνωρίζομε την ανάγκη του να ζητάμε από τους ανθρώπους να είναι γενναιότεροι και σκληρότεροι απέναντι του εαυτού τους – σχεδόν όλες οι ηθικές φιλοσοφίες το έχουν ζητήσει αυτό – , αλλά δεν υπάρχει καμιά επείγουσα ανάγκη να ζητήσουμε από τους ανθρώπους να είναι σκληρότεροι και “πιο κακοί” . Και δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να παραπονεθούμε ότι η ηθική είναι ένα όπλο που μεταχειρίζονται οι αδύνατοι για να περιορίσουν τους ισχυρούς . Αυτό δεν κάνει βαθειά εντύπωση στους ισχυρούς , οι οποίοι κάνουν μάλλον έξυπνη χρησιμοποίησή του με την σειρά τους : Οι περισσότεροι ηθικοί κώδικες επιβλήθηκαν από πάνω μάλλον παρά από κάτω . Και το πλήθος επαινεί και κατακρίνει από μίμηση γοήτρου . Είναι , καλό , επίσης , η ταπεινοφροσύνη να κακομεταχειρίζεται καμιά φορά . “Είχαμε διαμαρτυρίες και σκύψιμο του κεφαλιού αρκετό καιρό”, όπως είπε ο αγαθός γκρίζος ποιητής . Αλλά δεν παρατηρεί κανείς υπεραφθονία αυτής της ιδιότητας στον σύγχρονο χαρακτήρα .

Αυτή η δήθεν οικουμενική “θέληση για δύναμη” δεν εκφράζει την ησυχία του Ινδού , την ηρεμία του Κινέζου ή την ικανοποιημένη ρουτίνα του μεσαιωνικού χωριάτη . Η δύναμη είναι το είδωλο μερικών από μας .

Αλλά οι περισσότεροι από μας ποθούν μάλλον ασφάλεια και ειρήνη .

Θεωρεί ότι οι εγωιστικές και ατομιστικές παρορμήσεις χρειάζονται ενίσχυση από την φιλοσοφία !

Θα πρέπει κανείς να απορήσει και να διερωτηθεί πού ήταν τα μάτια του Νίτσε όταν ολόκληρη η Ευρώπη λησμονούσε , σε ένα εξευτελισμό ιδιοτελών πολέμων , εκείνες τις πολιτιστικές συνήθειες και αποκτήματα που αυτός θαύμαζε τόσο πολύ και που εξαρτώνται τόσο αβέβαια από την συνεργασία και την κοινωνική ηπιότητα και αυτοσυγκράτηση ;

Επειδή κατάντησε μονήρης από την αρρώστια και την νευρικότητα , και αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της ραθυμίας και της μετριότητας των ανθρώπων , ο Νίτσε οδηγήθηκε στην υπόθεση ότι όλες οι μεγάλες αρετές , είναι οι αρετές των ανθρώπων που μένουν μόνοι .

Αντέδρασε κατά της βύθισης του ατόμου στο είδος , του Σοπενχάουερ , με μια ανισόρροπη απελευθέρωση του ατόμου από τον κοινωνικό έλεγχο .

Όταν αποκρούσθηκε στην αναζήτηση του έρωτα , στράφηκε εναντίον της γυναίκας με μια οξύτητα ανάξια για φιλόσοφο , και αφύσικη για άνδρα . Επειδή δεν είχε οικογένεια και έχασε τους φίλους του , δεν έμαθε ποτέ ότι οι ωραιότερες στιγμές της ζωής προέρχονται μάλλον από την αμοιβαιότητα και την συναδέλφωση παρά από την κυριάρχηση και τον πόλεμο .

Δεν έζησε αρκετά ούτε με την απαιτούμενη ευρύτητα , για να ωριμάσει τις μισο - αλήθειές του σε σοφία . Ίσως αν ζούσε περισσότερο θα είχε γυρίσει το κακόφωνο χάος του σε αρμονική φιλοσοφία . “Πέθανε πολύ νωρίς . Ο ίδιος θα είχε ανακαλέσει την θεωρία του αν είχε φθάσει σε ωριμότερη ηλικία” . Αλλά ο θάνατος είχε άλλα σχέδια .

Η αριστοκρατία είναι η ιδεώδης κυβέρνηση . Ποιος θα το αρνηθεί !

“Ω σεις ευμενείς ουρανοί ! υπάρχει σε κάθε κράτος . . . ένας καταλληλότερος , ένας σοφότερος , γενναιότερος , καλύτερος . Τον οποίο αν θα μπορούσαμε να βρούμε και να κάνουμε βασιλέα μας , όλα θα πήγαιναν καλά . . . Με ποια τέχνη θα τον ανακαλύψουμε ; Οι ουρανοί θα μας λυπηθούν και θα μας διδάξουν μια τέχνη ; Γιατί η ανάγκη μας γι’ αυτόν είναι μεγάλη !” .

Αλλά ποιοι είναι οι καλύτεροι ;

Μήπως οι καλύτεροι εμφανίζονται μόνο σε μερικές οικογένειες , και πρέπει γι’ αυτόν τον λόγο να έχουμε κληρονομική αριστοκρατία ;

Αλλά την είχαμε . Και οδήγησε σε συγκρότηση κλικών , σε ταξική ανευθυνότητα και στασιμότητα .

Ίσως μερικές αριστοκρατίες σώθηκαν , εξίσου συχνά όπως και καταστράφηκαν , με επιγαμίες με τις μεσαίες τάξεις .

Πώς αλλιώς διατηρήθηκε η αγγλική αριστοκρατία ;

Και ίσως η αιμομιξία εκφυλίζει ;

Προφανώς υπάρχουν πολλές πλευρές σ’ αυτά τα περίπλοκα προβλήματα στα οποία ο Νίτσε πέταξε τόσο πρόχειρα το Ναι ή το Όχι του .

Οι κληρονομικές αριστοκρατίες δεν θέλουν ενοποίηση του κόσμου . Τείνουν προς μια στενή εθνικιστική πολιτική , οσοδήποτε κοσμοπολίτικες κι αν είναι στην συμπεριφορά τους .

Αν εγκατέλειπαν τον εθνικισμό θα έχαναν μια βασική πηγή της δύναμής τους – τον χειρισμό των εξωτερικών σχέσεων .

Και ίσως ένα παγκόσμιο κράτος δεν θα ήταν τόσο ευεργετικό για τον πολιτισμό όσο νομίζει ο Νίτσε .

Οι μεγάλες μάζες κινούνται αργά .

Και η Γερμανία πιθανόν έκανε περισσότερα για τον πολιτισμό όταν ήταν απλώς μια “γεωγραφική έκφραση” , με ανεξάρτητες αυλές που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για την υποστήριξη της τέχνης , παρά κατά τις ημέρες της ενότητάς της και της αυτοκρατορίας και της επέκτασής της . Δεν ήταν αυτοκράτορας εκείνος που αγαπούσε τον Γκαίτε και που βοήθησε τον Βάγκνερ .

Αντιθέτως , οι περίοδοι άνθησης του Περικλή , και των Μεδίκων και της Ελισάβετ και η ρομαντική εποχή είχαν τραφεί με τον πλούτο μιας ανερχόμενης αστικής τάξης .

Και το δημιουργικό έργο στην φιλολογία και στην τέχνη δεν έγινε από αριστοκρατικές οικογένειες αλλά από απογόνους της μεσαίας τάξης – από ανθρώπους σαν τον Σωκράτη , που ήταν γιος μαμής , και τον Βολταίρο που ήταν γιος δικηγόρου , και τον Σαίξπηρ που ήταν γιος χασάπη .

Χρειάζονται γενεές κίνησης και αλλαγών για να παροτρύνουν την πολιτιστική δημιουργία .

Γενεές κατά τις οποίες μια νέα και ρωμαλέα τάξη ανεβαίνει σε δύναμη και υπερηφάνεια .

Το ίδιο και στην πολιτική : Θα ήταν αυτοκτονία ν’ αποκλεισθεί από την πολιτική μια μεγαλοφυΐα που δεν θα είχε αριστοκρατικές περγαμηνές .

Η καλύτερη φόρμουλα είναι ασφαλώς , “Σταδιοδρομία ανοιχτή στο τάλαντο” , οπουδήποτε κι αν γεννηθεί .

Και η μεγαλοφυΐα έχει έναν τρόπο να γεννιέται στα πιο απίθανα μέρη .

Ας κυβερνηθούμε από όλους τους καλύτερους .

Μια αριστοκρατία είναι ένα συνεχές σώμα από ανθρώπους των οποίων το δικαίωμα για την εξουσία δεν βρίσκεται στην γέννηση αλλά στην ικανότητα , – μια αριστοκρατία διαρκώς εκλεγόμενη και τρεφόμενη από μια δημοκρατία ανοιχτής και ίσης ευκαιρίας για όλους .

Μετά απ’ αυτά τα συμπεράσματα (αν πρέπει να εξαχθούν) , τι απομένει ;

Αρκετά για να φέρουν τον κριτικό σε δύσκολη θέση .

Ο Νίτσε ανασκευάστηκε από όλους όσοι απέβλεπαν να γίνουν αξιοσέβαστοι .

Και όμως στέκεται σαν ορόσημο στην σύγχρονη σκέψη και κορυφή στη γερμανική πεζογραφία .

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ένοχος λίγης υπερβολής όταν προείπε ότι το μέλλον θα διαιρεί το παρελθόν σε “προ του Νίτσε” και “μετά τον Νίτσε” .

Αλλά πέτυχε στην πραγματοποίηση μιας ευεργετικής κριτικής επισκόπησης θεσμών και γνωμών που επί αιώνες είχαν γίνει δεκτοί ως δεδομένοι .

Απομένει ότι άνοιξε μια καινούργια θεώρηση στο ελληνικό δράμα και στην ελληνική φιλοσοφία .

Ότι έδειξε στην αρχή τα σπέρματα της ρομαντικής παρακμής στην μουσική του Βάγκνερ .

Ότι ανέλυσε την ανθρώπινη φύση μας με μια οξύτητα και διεισδυτικότητα κοφτερή σαν νυστέρι χειρούργου , και ίσως εξίσου σωτήρια .

Ότι αποκάλυψε μερικές κρυμμένες ρίζες ηθικότητας όπως δεν έχει κάνει κανένας άλλος νεώτερος στοχαστής .

Ότι “εισήγαγε μια αξία η οποία ως τότε ήταν πρακτικώς άγνωστη στο βασίλειο της ηθικής – δηλ. την αριστοκρατία” .

Ότι επέβαλε μια τίμια σκέψη με τις ηθικές επιπτώσεις του δαρβινισμού .

Ότι έγραψε το μεγαλύτερο πεζοτράγουδο της φιλολογίας του αιώνα του , και (αυτό πάνω απ’ όλα) ότι συνέλαβε τον άνθρωπο σαν κάτι που ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει .

Μίλησε με πικρία , αλλά με ανεκτίμητη ειλικρίνεια . Και η σκέψη του πέρασε μέσ’ από τα σύννεφα και τις αράχνες του νεώτερου πνεύματος σαν καθαρτήρια αστραπή και ορμητικός άνεμος .

Ο αέρας της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας είναι καθαρότερος και δροσερότερος τώρα επειδή ο Νίτσε έγραψε !

Χωρίς αμφιβολία η ένταση της σκέψης του Νίτσε τον έφθειρε πρόωρα .

Η μάχη του εναντίον της εποχής του ανέτρεψε την ισορροπία του πνεύματός του , “πάντοτε υπήρξε τρομερό πράγμα να πολεμά κανείς με το ηθικό σύστημα της εποχής του . Αυτό θα πάρει την εκδίκησή του . . . από μέσα κι απ’ έξω” .

Προς το τέλος , το έργο του Νίτσε αυξήθηκε σε οξύτητα . Επιτέθηκε κατά προσώπων και εναντίον ιδεών – Βάγκνερ , Χριστού . . . κ.τ.λ. “Η αύξηση της σοφίας” έγραφε “μπορεί να μετρηθεί ακριβώς με την μείωση της οξύτητας” αλλά δεν μπόρεσε να πείσει την πέννα του . Ακόμα και το γέλιο του έγινε νευρωτικό όσο το μυαλό του κατέρρεε . Τίποτα δεν μπορούσε να αποκαλύψει καλύτερα το δηλητήριο που τον κατέτρωγε από την σκέψη : “Ίσως ξέρω καλύτερα γιατί ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που γελά . Μόνο αυτός υποφέρει τόσο συντριπτικά ώστε αναγκάστηκε να εφεύρει το γέλιο” .

Η αρρώστια και η αυξανόμενη τύφλωση ήταν η φυσιολογική πλευρά της κατάπτωσής του . Άρχισε να εκδηλώνει παρανοϊκές ψευδαισθήσεις μεγαλείου και καταδιώξεως .

Ίσως λίγη περισσότερη εκτίμηση από άλλους θα είχε προλάβει τον αποζημιωτικό εγωκεντρισμό του και θα έκανε τον Νίτσε να τηρήσει καλύτερη προοπτική και ν’ αντιδράσει καλύτερα κατά της διασάλευσης του μυαλού του . Αλλά η εκτίμηση ήρθε πολύ αργά . Ο Τάιν (διάσημος κριτικός της εποχής) του έστειλε ένα θερμό έπαινο όταν σχεδόν όλοι οι άλλοι τον αγνοούσαν ή τον εξευτέλιζαν . Ο Μπράντες του έγραψε για να του πει ότι έδινεμια σειρά διαλέξεων με θέμα τον “αριστοκρατικό ριζοσπαστισμό” του Νίτσε , στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης . Ο Στρίντμπεργκ του έγραψε ότι μετέφερε τις ιδέες του στην δραματουργία . Ίσως καλύτερ’ από όλους . ένας ανώνυμος θαυμαστής έστειλε μια επιταγή 400 δολαρίων . Αλλά όταν ήρθαν αυτές οι ακτίνες φωτός , ο Νίτσε ήταν σχεδόν τυφλός “τον τε νουν τα τ’ όμματα” . Και είχε εγκαταλείψει κάθε ελπίδα : “Ο καιρός μου δεν ήρθε ακόμα” έγραψε . “μόνο το μεθαύριο ανήκει σε μένα”.

Το τελευταίο πλήγμα ήρθε στο Τουρίνο τον Ιανουάριο του 1889 υπό την μορφή μιας προσβολής αποπληξίας . Γύρισε μπουσουλώντας στα τυφλά στην σοφίτα του και έστειλε τρελά γράμματα : στην Κοζίμα Βάγκνερ τρείς λέξεις “Αριάδνη , σε αγαπώ”.

Στον Μπράντες ένα μακρύτερο μήνυμα με την υπογραφή “ο εσταυρωμένος” και στους Μπούρκχαρντ και Όβερμπεκ τέτοια παράξενα μηνύματα ώστε ο τελευταίος έσπευσε να τον βοηθήσει . Βρήκε τον Νίτσε να παίζει πιάνο με τους αγκώνες , να τραγουδά και να κραυγάζει την διονυσιακή του έκσταση .

Τον μετέφεραν πρώτα σ’ ένα άσυλο , αλλά σε λίγο η γριά μητέρα του ήρθε και τον πήρε για τον φροντίσει η ίδια . Τι εικόνα ! – η ευλαβής γυναίκα που είχε υποφέρει βαθειά στο αίσθημά της , αλλά με υπομονή , τον κλονισμό της αποστασίας του γιού της από όλα όσα της ήταν προσφιλή και που , αγαπώντας τον όχι λιγότερο , τον ξαναπήρε στην αγκαλιά της σαν μια άλλη Πιετά . Πέθανε το 1897 , και τότε η αδελφή του πήρε τον Νίτσε να ζήσει μαζί της στη Βαϊμάρη . Εκεί του έκαναν ένα άγαλμα – ένα αξιοθρήνητο πράγμα που δείχνει το άλλοτε ισχυρό πνεύμα τσακισμένο , ανίσχυρο και καρτερικό . Ωστόσο δεν ήταν εντελώς δυστυχής . Η ειρήνη και η ηρεμία που δεν τις είχε γνωρίσει ποτέ όταν είχε τα μυαλά του , ήταν τώρα δικές του . Έπιασε μια φορά την αδελφή του να κλαίει καθώς τον κοιτούσε , και δεν μπορούσε να καταλάβει τον λόγο των δακρύων της : “Λίσπεθ” την ρώτησε , “ γιατί κλαις ; δεν είσαι ευτυχισμένη ;” Σε μια περίπτωση άκουσε να μιλούν για βιβλία . Το χλωμό του πρόσωπο φωτίστηκε : “Α !” είπε χαρούμενος , “εγώ επίσης έχω γράψει μερικά βιβλία” – και η στιγμή της διαύγειας πέρασε .

Πέθανε το 1900 . Σπάνια άνθρωπος πλήρωσε τόσο μεγάλο τίμημα για την μεγαλοφυΐα .

ESOTERICA.gr Forums !

© 2010-11 ESOTERICA.gr