Στον πρώτο κύκλο της εξαιρετικά δημοφιλούς σειράς δράσης ‘24’ (Εικοσιτέσσερα) που καθήλωσε το φιλοθεάμον κοινό, όχι μόνο της Αμερικής αλλά ολόκληρου του πλανήτη, η αυλαία ανοίγει με τη διαδικασία εκλογής του επόμενου προέδρου της Αμερικής, του γερουσιαστή David Palmer. Ενός υποψηφίου των Δημοκρατικών που φανέρωνε προσόντα χαρισματικού ηγέτη και που το σκούρο χρώμα του δέρματός του έφερνε δικαίωση σε όσους μάχονται για τις φυλετικές διακρίσεις, όσο και μεγάλο πονοκέφαλο σε όσους προσπάθησαν και προσπαθούν να τις διατηρήσουν και να τις εκμεταλλευτούν.

Το σενάριο αυτό που αφορούσε στην εκλογή ενός Πλανητάρχη με ένα τέτοιο προφίλ ήταν ριζοσπαστικό και λόγω του χρώματος του υποψήφιου προέδρου, αλλά και λόγω της προσωπικότητάς του που αντανακλούσε στιβαρές ηθικές αρχές, μεγάλη αίσθηση ευθύνης και δικαιοσύνης, φιλικότητα προς την ειρήνη και σεβασμό στον άνθρωπο, χαρακτηριστικά δηλαδή που είχαμε χρόνια να συνδέσουμε με την σημαντικότερη καρέκλα της Αμερικής και που για τα δεδομένα της τελευταίας της προεδρίας, φάνταζαν ως μια ουτοπία. Και ξαφνικά, μέσα στο 2008 παρακολουθεί όλη η ανθρωπότητα με κομμένη την ανάσα, την εκτύλιξη του σεναρίου αυτού με έναν πραγματικότατο πρωταγωνιστή: τον υποψήφιο αφροαμερικάνο πρόεδρο των Δημοκρατικών, Μπάρακ Χουσεΐν Ομπάμα. Σήμερα, ο άνθρωπος αυτός είναι ο σημαντικότερος πολιτικός ηγέτης όλου του πλανήτη. Ας παρακολουθήσουμε την πορεία της ως τώρα ζωής του.

Χονολουλού Χαβάη, 4 Αυγούστου 1961. Η λευκού χρώματος αμερικανίδα από το Κάνσας, An Dunham και ο νέγρος κενυάτης Barack Obama ο πρεσβύτερος (ο πατέρας του Obama άνηκε στους Luo, μια εθνική ομάδα που τη συναντούμε στην Κένυα, την ανατολική Ουγκάντα και τη βόρεια Τανζανία και που κυρίως ασχολούνται με το ψάρεμα και τις μικρής κλίμακας καλλιέργειες), νεαροί φοιτητές και οι δύο του Πανεπιστημίου της Χαβάης, φέρνουνε στη ζωή τον μικρό Barack Hussein Obama ΙΙ, τον άνθρωπο που στα 48 του χρόνια θα γινόταν ο πρώτος αφροαμερικάνος πρόεδρος της Αμερικής. Το ζεύγος που είχε παντρευτεί στις 2 Φλεβάρη του 1961, χώρισε όταν ο γιος τους ήταν δύο ετών επειδή ο πατέρας του Obama πήγε στο Harvard για να συνεχίσει τις σπουδές του για ένα διδακτορικό στα οικονομικά. Ο Barack Obama Sr. επέστρεψε στην Κένυα για να εργαστεί ως οικονομολόγος για την κυβέρνηση και ο χωρισμός οριστικοποιήθηκε το 1964, ενώ η νεαρή An Dunham ξαναπαντρεύτηκε και μετακόμισαν οικογενειακά στη Τζακάρτα όταν ο Obama ήταν έξι χρονών. Ο πατέρας του Obama, αν και αλληλογραφούσε συχνά μαζί του, είδε τον γιο του μονάχα μια φορά ακόμα πριν πεθάνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα το 1982.

Ο Obama έμεινε μαζί με τον πατριό του (Lolo Soetoro) και τη μητέρα του σε ένα μικρό διαμέρισμα στην Ινδονησία μέχρι τα δέκα του χρόνια και φοίτησε σε δημόσια σχολεία όπως το Δημόσιο Σχολείο του Besuki και το Σχολείο του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης. Την εποχή εκείνη η οικογένεια απέκτησε και ένα νεότερο μέλος, τη μικρή ετεροθαλή αδελφή του Barack, τη Maya. Στη συνέχεια, μετακόμισε στη Χονολουλού για να μείνει με τους γονείς της μητέρας του, τη Madelyn και τον Stanley Armour Dunham, όπου και συνέχισε τις σχολικές του σπουδές στο σχολείο του Punahou, στο οποίο ήταν ο ένας μεταξύ τριών εγχρώμων μαθητών. Στα εφηβικά αυτά χρόνια ο Obama, όπως μαρτυρούν οι συμμαθητές του, ήταν ιδιαίτερα ώριμος για την ηλικία του και όπως ο ίδιος έχει αναφέρει, το ζήτημα των διαφορετικών χρωμάτων που είχαν οι γονείς του τον απασχολούσε ιδιαίτερα μέχρι του σημείου να κάνει χρήση αλκοόλ, μαριχουάνας και κοκαΐνης ώστε να απωθήσει τις σκέψεις σχετικά με το ποιος είναι. Η χρήση αυτών των ουσιών στην εφηβική του ηλικία ήταν, όπως ο ίδιος ομολόγησε στο 'Πολιτικό Φόρουμ για την Προεδρία' στις 16 Αυγούστου του 2008, η "μεγαλύτερή του ηθική αποτυχία". Αυτή η εφηβική εποχή και η βίωσή της στο διαπολιτισμικό περιβάλλον της Χαβάης που διακατεχόταν από ένα κλίμα αμοιβαίου σεβασμού, βοήθησαν τον Obama να χτίσει τις βάσεις για τις αξίες που τον χαρακτηρίζουν μέχρι και σήμερα.

Όταν τελείωσε με τιμητική διάκριση το σχολείο το 1979, συνέχισε για δύο χρόνια τις σπουδές του στο Δυτικοευρωπαϊκό Κολέγιο του Los Angeles και μετά φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Columbia στη Νέα Υόρκη, αποφοιτώντας το 1983 με πτυχίο στις Πολιτικές Επιστήμες και εξειδίκευση στις διεθνείς σχέσεις. Εργάστηκε για δύο χρόνια στον τομέα των διεθνών σχέσεων (BIC - Business International Corporation και NYPIRG New York Public Interest Research Group) και μετακόμισε στο Σικάγο το 1985. Εκεί προσλήφθηκε ως διευθυντής στο Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινωνιών (Developing Communities Project - DCP), μια κοινωνική οργάνωση για τη βοήθεια ατόμων με χαμηλά εισοδήματα που είχε εκκλησιαστική βάση και περιλάμβανε οκτώ καθολικές ενορίες. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1988 πετυχαίνοντας μεγάλη ανάπτυξη στην οργάνωση και από πλευράς εσόδων αλλά και από πλευράς προσωπικού. Εργάστηκε επίσης την εποχή εκείνη ως σύμβουλος και εκπαιδευτής σε ένα ινστιτούτο κοινωνικής οργάνωσης και στα μέσα του 1988 έκανε την πρώτη του επίσκεψη στην Ευρώπη και ταξίδεψε στην Κένυα όπου γνώρισε για πρώτη φορά πολλούς συγγενείς από την πλευρά του φυσικού του πατέρα.

Το 1988 έκανε αίτηση και έγινε δεκτός για να φοιτήσει στη Νομική Σχολή του Harvard, μια από τις τρεις σημαντικότερες νομικές σχολές των Ηνωμένων Πολιτειών. Τον Φλεβάρη του 1990, στο τέλος του πρώτου έτους των σπουδών του, έγινε ο πρώτος αφροαμερικάνος συντάκτης του περιοδικού Harvard Law Review και τον επόμενο χρόνο έγινε πρόεδρος του περιοδικού. Το 1991 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Harvard αποκτώντας διδακτορικό στις Νομικές Επιστήμες και την τιμητική διάκριση 'Magna Cum Laude' (η διάκριση αυτή Latin Honor συνίσταται σε μια λατινική φράση που υποδηλώνει το επίπεδο της ακαδημαϊκής διάκρισης που κατορθώνεται μέσα από μια ακαδημαϊκή βαθμίδα. Υπάρχουν τρεις τέτοιες διακρίσεις που αρχικά χρησιμοποιήθηκαν στα πανεπιστήμια της Νέας Υόρκης, με την 'Summa Cum Laude' να είναι η υψηλότερη και σπανιότερη, η οποία ακολουθείται από την 'Magna Cum Laude' που είναι επίσης ιδιαίτερα σπάνια και τέλος την χαμηλότερη εκ των τριών διακρίσεων, την 'Cum Laude'. Οι διακρίσεις αυτές μεταφράζονται ως: με υψηλότατο έπαινο, με μέγα έπαινο, με έπαινο).

Μετά την αποφοίτησή του, του προσφέρθηκε εργασία με υψηλότατες αποδοχές από μεγάλες νομικές εταιρίες του Μανχάταν, αλλά επέλεξε να εργαστεί ως νομικός σε μια μικρή εταιρία που ασχολούταν με το αστικό δίκαιο, επιστρέφοντας έτσι στο Σικάγο. Οι οικονομικές αποδοχές του ήταν μέτριες και ασχολούνταν με υποθέσεις που αφορούσαν σε διακρίσεις που γινόντουσαν στην εξασφάλιση εργασίας και κατοικίας σε φτωχούς και ασήμαντους ανθρώπους. Δίδασκε επίσης στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Ο Obama εργάστηκε συνολικά για 12 χρόνια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σικάγο, διδάσκοντας Συνταγματικό Δίκαιο. Από το 1992 μέχρι το 1996 είχε τον βαθμό του Λέκτορα, μετά απέκτησε το βαθμό senior μέχρι και το 2004.

Είχε όμως και έναν ακόμα λόγο για να επιστρέψει εκεί: την εποχή που σπούδαζε νομική στο Harvard, είχε αναλάβει μια θερινή εργασία σε μια δικηγορική εταιρία στο Σικάγο. Η δικηγόρος που ανέλαβε να τον καθοδηγήσει, επίσης απόφοιτη της Νομικής Σχολής του Harvard, ήταν η Michelle Robinson που το 1992 θα γινόταν η σύζυγός του. Η Michelle καταγόταν από μια οικογένεια της εργατικής τάξης και είχε σπουδάσει αρχικά στο πανεπιστήμιο του Princeton ακολουθώντας τον αδελφό της που είχε ήδη γραφτεί εκεί λόγω των εξαιρετικών επιδόσεών του στο μπάσκετ. Το Σικάγο ήταν τέλος, ο τόπος που θα έδινε στον Barack Obama την ευκαιρία να ξεκινήσει μια καριέρα στην πολιτική, εφόσον μεταξύ των ασχολιών του εργάστηκε σε ένα γραφείο καταχώρησης νέγρων ψηφοφόρων για τον Bill Clinton, βοηθώντας έτσι την προεδρική του καμπάνια για τις εκλογές του 1992.

Το 1995 ο Obama, ολοκλήρωσε τη συγγραφή ενός βιβλίου σχετικά με τις σχέσεις των φυλών, για το οποίο είχε υπογράψει εκδοτικό συμβόλαιο νωρίτερα, όταν η ανάθεση σ' αυτόν της προεδρίας του Harvard Law Review τον έφερε στο επίκεντρο της δημοσιότητας. Αν και αρχικά σχεδίαζε να ολοκληρώσει το βιβλίο σε έναν χρόνο, του πήρε αρκετά περισσότερα και το σύγγραμμα κατέληξε να έχει αυτοβιογραφικό ύφος. Δημοσιεύτηκε το 1995 με τον τίτλο 'Εικόνες του Πατέρα μου: Η ιστορία ενός γένους και μιας κληρονομιάς' (Dreams from My Father: A Story of Race and Inheritance) και η ακουστική έκδοσή του κέρδισε το βραβείο Grammy. Τον ίδιο χρόνο, η μητέρα του που από το 1994 είχε επιστρέψει στη Χαβάη, πέθανε από καρκίνο στις ωοθήκες.

Το 1996 έβαλε υποψηφιότητα με τους Δημοκρατικούς για να εργαστεί στη Γερουσία της Πολιτείας του Illinois και εκλέχθηκε. Τα χρόνια αυτά συνεργάστηκε με Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους στον σχεδιασμό της νομοθεσίας για τις ηθικές αρχές και επέκτεινε τις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης για τους φτωχούς, καθώς επίσης αγωνίστηκε για την εγκαθίδρυση ενός λογαριασμού που θα συνέβαλλε στην φοροαπαλλαγή σε οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα. Εκλέχθηκε ξανά στη Γερουσία του Illinois το 1998, ενώ ένα χρόνο αργότερα, το 1999, γεννήθηκε η πρώτη του κόρη, η Malia. Το 2001 γεννήθηκε και η δεύτερή του κόρη, η Sasha.

Τη χρονιά αυτή, μετά από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Obama αντιτέθηκε στις πιέσεις που ασκούσε ο Πρόεδρος George W. Bush για πόλεμο με το Ιράκ. Στην ομιλία του αναφορικά με την απόφαση που θα εξουσιοδοτούσε τη χρήση βίας εναντίον του Ιράκ, στην Federal Plaza του Σικάγο τον Οκτώβριο του 2002, ο Barack Obama έλεγε: "Δεν είμαι αντίθετος με όλους τους πολέμους. Είμαι αντίθετος με τους βουβούς πολέμους. Αυτό στο οποίο αντιτίθεμαι, είναι η κυνική προσπάθεια των Richard Perle και Paul Wolfowitz και άλλων πολεμιστών του Σαββατοκύριακου και της πολυθρόνας σ' αυτήν την κυβέρνηση, να προωθήσουν τις ιδεολογικές τους ατζέντες στον δικό μας λαιμό, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το κόστος σε απώλειες ανθρώπινων ζωών και στην ταλαιπωρία που πρόκειται να δημιουργηθεί."

"Είναι κακός τύπος," έλεγε ο Obama αναφερόμενος στον ιρακινό δικτάτορα Saddam Hussein. "Ο κόσμος και οι πολίτες του Ιράκ θα ήταν καλύτερα χωρίς αυτόν. Αλλά γνωρίζω επίσης ότι ο Saddam δεν αποτελεί κάποια επικείμενη και άμεση απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ή για τους γείτονές του, ότι η ιρακινή οικονομία είναι ένα χάος, ότι ο ιρακινός στρατός είναι ένα κλάσμα της παλαιότερης ισχύος του και πως σε συμφωνία με τη διεθνή κοινότητα μπορεί να συγκρατηθεί, όπως όλοι οι ασήμαντοι δικτάτορες, μέχρι που θα εξαφανιστεί στην τεφροδόχο της ιστορίας." "Γνωρίζω πως ακόμα και ένας επιτυχής πόλεμος εναντίον του Ιράκ θα απαιτούσε την απασχόληση των Ηνωμένων Πολιτειών για ακαθόριστο χρόνο, με ακαθόριστο κόστος και ακαθόριστες συνέπειες," συνέχιζε ο Obama. "Γνωρίζω πως μια εισβολή στο Ιράκ χωρίς μια ξεκάθαρη λογική εξήγηση και χωρίς ισχυρή διεθνή υποστήριξη θα καταφέρει μονάχα να αναζωπυρώσει τις φλόγες της Μέσης Ανατολής και να ενθαρρύνει για τα χειρότερα, παρά για τα καλύτερα, να ωθήσει τον αραβικό κόσμο και να ενδυναμώσει την στρατολόγηση της al-Qaeda."

Ο πόλεμος με το Ιράκ ξεκίνησε τελικά το 2003 και ο Obama αποφάσισε να βάλει υποψηφιότητα για τη Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις εκλογές του 2004 κέρδισε την έδρα του Illinois με 52 τοις εκατό και στις 4 Ιανουαρίου του 2005 ο Barack Obama έγινε ο πέμπτος αφροαμερικάνος Γερουσιαστής στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Τον Φλεβάρη του 2007 ο Obama ξεσήκωσε τον διεθνή τύπο όταν ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του με τους Δημοκρατικούς για την προεδρία της Αμερικής. Μετά από μια μεγάλη εκλογική μάχη που έδωσε με την πρώην πρώτη κυρία και νυν Γερουσιαστή της Νέας Υόρκης, Hillary Rodham Clinton, κέρδισε στις 3 Ιουνίου του 2008 την υποψηφιότητα των Δημοκρατικών για την προεδρία της Αμερικής. Πέντε μήνες αργότερα, στις 4 Νοεμβρίου του 2008, θα κέρδιζε στη μάχη των εκλογών τον υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων John McCain, για να ανακηρυχθεί στις αρχές του 2009 ως ο 44ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο 1ος αφροαμερικάνος Πρόεδρος της Αμερικής και ένα σύμβολο ελπίδας για ολόκληρο τον πλανήτη. Ελπίζουμε να μη μας απογοητεύσει.

Τη στιγμή που οι προβλέψεις για το τέλος του κόσμου το 2000 έχουν καταλήξει μια μακρινή ανάμνηση, ήρθε η σειρά του ‘Δύο Χιλιάδες Δώδεκα’. Τροφοδοτείται από μια αυξανόμενη σοδειά από βιβλία, ιστοσελίδες με ρολόγια που μετρούν ανάποδα και ισχυρισμούς αναφορικά με αρχαίες χρονομετρήσεις. Η όλη υπόθεση μεγαλώνει μέρα με τη μέρα προειδοποιώντας για την κατάρα της νέας εποχής, την ημερομηνία λήξεως της Γης: 21 Δεκεμβρίου του 2012.

Η ημέρα αυτή σηματοδοτεί τη λήξη ενός κύκλου 5.126 ετών στο ημερολόγιο των Μάγια, τον αρχαίο αυτό πολιτισμό που είναι γνωστός για την μεγάλη κατανόηση που είχαν στην αστρονομία και για τις μεγάλες πολιτείες που άφησαν πίσω τους στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική (σύμφωνα με τους υπολογισμούς κάποιων μελετητών, ο κύκλος αυτός θα λήξει ελαφρώς αργότερα, δηλαδή στις 23 Δεκεμβρίου του 2012). Οι εικασίες σε διάφορους κύκλους, αναφορικά με το εάν οι Μάγια επέλεξαν τη συγκεκριμένη ημερομηνία γιατί πίστευαν ότι κάτι απειλητικό επρόκειτο να συμβεί, υποκίνησαν τη γένεση ενός αριθμού θεωριών για το τέλος του κόσμου. Η προβολή του θέματος έχει αφήσει κορυφαίους επιστήμονες και μελετητές των Μάγια να κουνούν το κεφάλι τους.

"Θα υπάρξει μια ολόκληρη γενιά από ανθρώπους οι οποίοι όταν σκέφτονται για τους Μάγια θα τους συνδέουν με το 2012 και για μένα αυτό είναι απλά εγκληματικό," δήλωσε ο David Stuart, διευθυντής του Κέντρου Μέσης Αμερικής στο Πανεπιστήμιο του Austin στο Texas. "Δεν υπάρχει σοβαρός επιστήμονας που να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του την ιδέα ότι οι Μάγια δήλωσαν κάτι σημαντικό σχετικά με το 2012."

Αλλά αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η ημερομηνία αυτή, η 21η Δεκεμβρίου του 2012, συμπίπτει με το χειμερινό ηλιοστάσιο και τους ισχυρισμούς ότι οι Μάγια επέλεξαν αυτή τη χρονική περίοδο γιατί επίσης σηματοδοτεί μια ευθυγράμμιση του ήλιου με το κέντρο του γαλαξία, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πόσο πρόσφορη είναι η υπόθεση αυτή για την κατασκευή όλης αυτής της καταστροφολογίας. Όποιος πληκτρολογήσει το '2012' σε μια μηχανή αναζήτησης στο Διαδίκτυο θα βρει οδηγούς επιβίωσης, σχολές επιβίωσης, προγνώσεις, ακόμα και ειδικά ρούχα συμπεριλαμβανομένων T-shirt με σλόγκαν όπως '2012 Το Τέλος' και 'Τέλος του Κόσμου 2012."

Οι θεωρίες αναφορικά με το τι μπορεί να συμβεί ποικίλουν. Από ηλιακές καταιγίδες που πυροδοτούν εκρήξεις ηφαιστείων μέχρι την αναστροφή των πόλων που θα κάνει τη Γη να γυρίζει σε αντίθετη φορά. Και αν πιστεύετε πως όλα αυτά θα ήταν το καλύτερο σενάριο για μια ταινία επιστημονικής φαντασίας, το Hollywood το έχει ήδη σκεφτεί. Η ταινία '2012', εφοδιασμένη με τα κατάλληλα ειδικά εφέ, με πρωταγωνιστή τον John Cusack και σκηνοθέτη τον Roland Emmerich, γνωστό από την επιτυχία "Μετά την Επόμενη Ημέρα", σχεδιάζεται να ανέβει το ερχόμενο Φθινόπωρο. Το τρέιλερ δείχνει έναν μοναχό να τρέχει προς ένα καμπαναριό σε μια κορφή για να σημάνει συναγερμό, καθώς ένα απίστευτα μεγάλο βουνό από νερό αγκαλιάζει μια περιοχή που μοιάζει με τις κορφές των Ιμαλαΐων.

Η προώθηση μιας απάτης

Ένα βαρόμετρο σχετικά με το ενδιαφέρον που υπάρχει για το 2012 θα μπορούσε να είναι ο τομέας 'Ρώτα έναν Αστροβιολόγο' ('Ask an Astrobiologist') στην ιστοσελίδα της ΝΑΣΑ, όπου ο κορυφαίος επιστήμονας David Morrison απαντάει σε ερωτήσεις που διατυπώνουν επισκέπτες της ιστοσελίδας. Στη λίστα των πιο δημοφιλών ερωτήσεων, αυτή την εποχή οι μισές ερωτήσεις σχετίζονται με το 2012.

"Οι προμηθευτές του μύθου για το τέλος του κόσμου προωθούν μια απάτη," είχε γράψει ο Morrison στις αρχές του μήνα, απαντώντας στην ερώτηση ενός ατόμου που εξέφραζε το φόβο του για την ημερομηνία αυτή. Ένας επιστήμονας που μελέτησε τον πολιτισμό των Μάγια για 35 χρόνια δήλωσε ότι δεν υπάρχει τίποτε το δυσοίωνο σχετικά με το 2012, παρά την παραπλανητική προβολή που υποστηρίζει το αντίθετο.

"Θεωρώ ότι τα δημοφιλή βιβλία, σχετικά με το τι είπαν οι Μάγια ότι πρόκειται να συμβεί, είναι στην ουσία κατασκευασμένα στη βάση πολύ λίγων στοιχείων," δήλωσε ο Anthony Aveni, καθηγητής αστρονομίας, ανθρωπολογίας και σπουδών στην αμερικανική ιθαγένεια του Πανεπιστημίου Colgate. Ο Aveni και ο Stuart γράφουν και οι δύο βιβλία όπου εξηγούν το ημερολόγιο των Μάγια και το 2012, αλλά ο Stuart εξέφρασε την απαισιοδοξία του στο ενδιαφέρον που θα δείξουν οι άνθρωποι για την πραγματική ιστορία, τη στιγμή που τόσα πολλά άλλα βιβλία προβαίνουν σε ισχυρισμούς που είναι ικανοί να εντυπωσιάσουν και να συνταράξουν τον κόσμο.

Δεκάδες τίτλων σχετικά με το 2012 έχουν δημοσιευτεί και πολλά περισσότερα βιβλία σχεδιάζονται να βγούνε στην αγορά τους ερχόμενους μήνες. Οι τρέχουσες προσφορές περιλαμβάνουν το 'Αποκάλυψη 2012' (Apocalypse 2012), στο οποίο ο συγγραφέας Lawrence Joseph τονίζει για τις 'τραγικές πιθανότητες' όπως το ενδεχόμενο για φυσική καταστροφή. Αλλά ο Joseph παραδέχεται πως δεν πιστεύει ότι ο κόσμος πρόκειται να τελειώσει. "Πιστεύω ωστόσο, ότι το 2012 θα αποδειχθεί ότι θα είναι μια πολύ δραματική και πιθανότατα μεταβατική χρονιά," είπε ο Joseph. Ο συγγραφέας παραδέχθηκε ότι ανησυχεί για το ότι ο τίτλος του βιβλίου του μπορεί να φοβίσει τους ανθρώπους, αλλά συμπλήρωσε ότι ήθελε να προειδοποιήσει το κοινό για τους πιθανούς επερχόμενους κινδύνους. Πρόσθεσε ότι ο εκδότης του ελέγχει τον τίτλο του βιβλίου, αν και δεν είχε την έκδοση με την επιλογή που θα υπάρξει στο τέλος. "Εάν ο τίτλος ήταν 'Σοβαρές Απειλές 2012' ή 'Εμβριθείς Μελέτες για το 2012', δε θα δημοσιευόταν ποτέ", είπε ο Joseph.

Αυξανόμενο ενδιαφέρον

Ένας άλλος συγγραφέας είπε ότι η καταστροφολογική και μελαγχολική προσέγγιση αποτελεί μια μεγάλη παρεξήγηση για το 2012. "Οι εντός μόδας λάτρες των θεωριών καταστροφής, θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται γι' αυτό που είναι: ανενημέρωτοι οπορτουνιστές και κινδυνολόγοι που θα προχωρήσουν σε άλλα πράγματα το 2013," είπε ο John Major Jenkins, του οποίου τα βιβλία περιλαμβάνουν το 'Γαλακτική Ευθυγράμμιση' και ο οποίος περιγράφει τον εαυτό του ως αυτοδίδακτο ανεξάρτητο μελετητή των Μάγια. Ο Jenkins δήλωσε πως οι λήξεις των κύκλων αναφέρονται σε μεταμορφώσεις και ανανεώσεις, όχι σε καταστροφές. Επίσης επισημαίνει ότι η περίοδος που επέλεξαν οι Μάγια συμπίπτει με μια ευθυγράμμιση του ήλιου στο ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου με το κέντρο του γαλαξία, όπως μπορεί κανείς να το παρατηρήσει από τη Γη. "Πριν από δύο χιλιάδες χρόνια οι Μάγια πίστευαν πως ο κόσμος θα περάσει μια μεγάλη μεταμόρφωση όταν συμβεί αυτή η ευθυγράμμιση," εξήγησε ο Jenkins.

Αλλά ο Aveni είπε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για το ότι οι Μάγια είχαν απασχοληθεί με αυτό το ζήτημα του γαλαξία, προσθέτοντας ότι το κέντρο του γαλαξία δεν είχε προσδιοριστεί μέχρι τη δεκαετία του 1950. "Αυτό που έχουμε εδώ είναι μια επίδραση της σύγχρονης εποχής και των σύγχρονων εννοιών που προσπαθεί να φορέσει στους Μάγια μοντέρνα ρούχα και δεν με πείθει," συμπλήρωσε ο Aveni.

Εντωμεταξύ, αυτός και άλλοι ερευνητές αντιμετωπίζουν το θέμα με ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον, καθώς πλησιάζει η ημερομηνία. "Ολόκληρη η χρονιά που θα οδηγήσει στην ημερομηνία αυτή πρόκειται να είναι εντελώς τρελή, λυπάμαι που το λέω," ήταν τα λόγια του Stuart. "Απλά πιστεύω ότι είναι θλιβερό, πραγματικά με εξοργίζει. Οι άνθρωποι παρεξηγούν αυτόν τον πραγματικά φανταστικό πολιτισμό σκεπτόμενοι με αυτόν τον τρόπο για το 2012. Σημαίνει πολλά περισσότερα για εμάς, απ' ότι για τους Μάγια."

Στην ταινία ‘Star Trek: Generations’ οι κυβερνήτες Kirk και Picard ενώνουν τις δυνάμεις τους για να πολεμήσουν τον Δρ. Soran, έναν μανιακό που θεωρούσε το χρόνο ως εχθρό του. Ο Picard ωστόσο, έβλεπε τον χρόνο σαν έναν σύντροφο που μας συνοδεύει στο ταξίδι της ζωής μας. Μέσα από τις εμπειρίες της ζωής αντιμετωπίζουμε τον χρόνο και με τους δύο τρόπους: είτε ως εχθρό όταν έχουμε καθυστερήσει σε κάτι ή όταν βιαζόμαστε για να συμβεί ένα γεγονός, αλλά στην καθημερινότητά μας γνωρίζουμε ότι είναι ένας φίλος στον οποίο μπορούμε να βασιστούμε. Κάθε στιγμή ακολουθεί την άλλη, κάθε αιτία ένα αποτέλεσμα, εικοσιτέσσερις ώρες την ημέρα.

Κάποιες φορές όμως, ο χρόνος φαίνεται ότι τρελαίνεται, άλλοτε δίνοντας την εντύπωση ότι κινείται με απίστευτη ταχύτητα και άλλοτε ότι περνάει πάρα πολύ αργά. Είναι ο χρόνος ο ίδιος που συμπεριφέρεται με τον τρόπο αυτό; Ας εξετάσουμε μερικές ιστορίες από ανθρώπους που υποψιάζονται πως το πέρασμα του χρόνου (ή το πέρασμα της ζωής τους μέσα από τον χρόνο) παρουσίασε μυστηριώδη λάθη.

Ο χρόνος πέρασε πολύ αργά

Ο Don και η γυναίκα του αναφέρουν ένα περιστατικό όπου φαίνεται πως ο χρόνος επιμηκύνθηκε, όταν βρισκόντουσαν στην έρημο της Νεβάδα το 1997. Ταξίδευαν με το μικρό αυτοκινητάκι τους Geo Metro προς το Laughlin, από το Σαν Ντιέγκο στη Νεβάδα. "Πήραμε τον δρόμο για να γυρίσουμε στο Laughlin μέσα από την έρημο," διηγείται ο Don. "Κατά το σούρουπο, το παρμπρίζ μας είχε γεμίσει με έντομα κι έτσι σταματήσαμε στο μοναδικό βενζινάδικο που υπήρχε στη διασταύρωση Vidal για να καθαρίσουμε το τζάμι."

Καθώς μπήκαν στον περίβολο του βενζινάδικου, ο Don πρόσεξε στις αντλίες έναν ταλαιπωρημένο τύπο που κοίταζε έντονα αυτόν και τη γυναίκα του. Είχε λαδωμένα μαλλιά, ένα μπλουζάκι ντίσκο και ένα δερμάτινο γιλέκο και οδηγούσε ένα Toronado της δεκαετίας του '70. Ο Don καθάρισε γρήγορα τα παράθυρα και επέστρεψε στο αυτοκίνητό του. Ο τύπος με τα λαδωμένα μαλλιά εξακολουθούσε να τους κοιτάζει.

Το σκοτάδι πλησίαζε με γοργό ρυθμό καθώς ο Don επέστρεφε από τη διασταύρωση Vidal στον δρόμο που περνούσε μέσα από την έρημο, ελπίζοντας να μην τους ακολουθεί ο περίεργος τύπος. Αλλά τους ακολουθούσε. "Αμέσως, μου δημιουργήθηκε μια άσχημη αίσθηση," αφηγείται ο Don, "γνωρίζοντας πως στην μοναχική έρημο βρίσκονται ληστές που επιτίθενται σε τουρίστες, σκουντάνε τα αυτοκίνητά τους με το δικό τους και μετά τους ληστεύουν καθώς εκείνοι σταματάνε στην άκρη για να ισιώσουν τον προφυλακτήρα τους".

Ο Don γνώριζε πως το Geo Metro που οδηγούσε δεν μπορούσε να παραβγεί με το παλιό αλλά δυνατό αμάξι του αγνώστου, αλλά παρολαυτά προσπάθησε να τρέξει πιο γρήγορα. Ακόμα κι όταν κατάφερε να φτάσει την ταχύτητα των 80 μιλίων την ώρα (περίπου 125 χιλιόμετρα την ώρα), ο άγνωστος συνέχιζε να βρίσκεται πίσω του. Ο Don και η γυναίκα του άρχισαν να νιώθουν τρομοκρατημένοι. "Είπα στη γυναίκα μου να βγάλει το όπλο από το σακίδιο όπου το είχαμε και το οποίο παίρνουμε μαζί για προστασία όταν ταξιδεύουμε."

Και τότε, συνέβη κάτι πραγματικά περίεργο. "Ένα κλάσμα δευτερολέπτου αργότερα, χωρίς να υπάρχει κάποια στροφή που να διακλαδώνει το δρόμο, βρεθήκαμε ξαφνικά μόνοι στην ερημική οδό," θυμάται ο Don. "Δεν υπήρχε ο τύπος με τα λαδωμένα μαλλιά, δεν υπήρχε κανένας απολύτως εκτός από την κίνηση που επρόκειτο να συναντήσουμε μετά από πολλά μίλια. Μετά από μερικά λεπτά αφήναμε τον δρόμο αυτό για να μπούμε στον μεγαλύτερο εθνικό δρόμο. Αλλά ήταν επτά το απόγευμα όταν αφήσαμε τη διασταύρωση που βρισκόταν το βενζινάδικο για να μπούμε στον ερημικό δρόμο και η διασταύρωση με τον μεγαλύτερο κεντρικό εθνικό δρόμο απέχει 55 μίλια προς το βορά. Η ώρα ήταν μόνο 19:20. Με κάποιον τρόπο φαίνεται πως διανύσαμε τα πενήντα πέντε μίλια (λίγο περισσότερο από 88 χιλιόμετρα) μέσα σε είκοσι λεπτά! Κανένα Geo Metro δεν μπορεί να πετάξει με αυτόν τον τρόπο. Θα έπρεπε να τρέχαμε με τουλάχιστον 130 μίλια την ώρα (πάνω από 200 χιλιόμετρα την ώρα) ή και περισσότερο επάνω σε έναν δρόμο δύο λωρίδων που κυκλώνει με στροφές μερικά βουνά. Το άλλο περίεργο πράγμα που συνέβη ήταν ότι νιώσαμε μια παράξενη αίσθηση σα να επιπλέουμε, τη στιγμή που το άλλο αυτοκίνητο εξαφανίστηκε."

Ο χρόνος πέρασε πολύ γρήγορα

Δύο χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1999, η Kim και ο σύζυγός της είχαν επίσης μια περίεργη εμπειρία κοντά στο Laughlin της Νεβάδα. Σε αντίθεση με την προηγούμενη μαρτυρία, το δικό τους ταξίδι διήρκεσε πολύ περισσότερο από όσο θα έπρεπε. "Ακολουθούσα στον σύζυγό μου καθώς επιστρέφαμε σπίτι μας από το Las Vegas στο Kingman που βρίσκεται κοντά στο Laughlin", αφηγείται η Kim. "Εκείνος οδηγούσε τη Harley του και εγώ τον ακολουθούσα με το αυτοκίνητό μου. Είχαμε κάνει αυτό το ταξίδι πολλές φορές στο παρελθόν και ξέραμε ακριβώς πόσος χρόνος χρειαζόταν για να φτάσουμε στο σπίτι μας από το φράγμα του Hoover, δηλαδή μιάμιση ώρα."

Η αλλόκοτη εμπειρία ξεκίνησε με την αντίληψη που είχαν για τον καιρό. "Ο άντρας μου ορκίζεται πως έβρεχε σε μια απόσταση από εκεί που βρισκόμασταν και πως οι αστραπές ήταν τόσο κοντά που μπορούσε σχεδόν να νιώσει τον ηλεκτρισμό," λέει η Kim. "Εγώ ορκίζομαι πως η ατμόσφαιρα ήταν στεγνή σαν ξερό ξύλο. Επίσης, δυσκολευόμουν να τον ακολουθήσω καθώς η ταχύτητά του ήταν πολύ μεγάλη όταν περνούσε από τις στροφές. Μπορούσα να τον βλέπω σε απόσταση και ξαφνικά εμφανίστηκαν πολλά αμάξια μπροστά από μένα και πίσω από αυτόν. Σκέφτηκα πως αυτό ήταν περίεργο γιατί στην μια πλευρά του δρόμου υπήρχε ένα ψηλό βουνό και στην άλλη ένας απότομος γκρεμός. Δεν υπήρχε κάποιο σημείο απ' όπου θα μπορούσαν να έχουν έρθει όλα αυτά τα αυτοκίνητα. Τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο αλλόκοτα, όταν καθώς σκέφτηκα πως ήταν παράξενη η εμφάνιση των αυτοκινήτων, εκείνα είχαν ήδη εξαφανιστεί".

"Φαινόταν σαν το ταξίδι να διαρκούσε πάρα πολύ και είχα αρχίσει να κουράζομαι αρκετά. Όταν φτάσαμε στο σπίτι σκέφτηκα πως ήταν πραγματικά πολύ αργά, το ίδιο σκέφτηκε και ο σύζυγός μου. Κοιτάξαμε το ρολόι και ανακαλύψαμε ότι το ταξίδι της μιάμιση ώρας είχε διαρκέσει περισσότερο από τέσσερις ώρες! Φοβόμαστε για το τι συνέβη σε μας κατά τη διάρκεια του χαμένου αυτού χρόνου."

Χαμένος χρόνος και ένας σπασμένος συμπλέκτης

Ο John και η γυναίκα του φαίνεται πως είχαν επίσης την εμπειρία της απώλειας ενός σημαντικά μεγάλου χρονικού διαστήματος και το αυτοκίνητό τους είχε υποστεί επίσης φυσικές επιδράσεις από το συμβάν. "Ήταν περίπου δέκα το πρωί όταν εγώ και η γυναίκα μου αναχωρήσαμε από το σπίτι μας με το τζιπ μας για να κατευθυνθούμε στο τοπικό εμπορικό κέντρο," αναφέρει ο John. Αυτή ήταν μια εξόρμηση που είχαμε κάνει εκατοντάδες φορές στο παρελθόν. Ολόκληρη η υπόθεση θα διαρκούσε περίπου τρεις ώρες και θα επιστρέφαμε σπίτι μας γύρω στη μία το μεσημέρι. Η διαδρομή μέχρι το εμπορικό κέντρο διαρκεί περίπου δέκα λεπτά."

Ο John πάρκαρε στη συνηθισμένη περιοχή και μαζί με τη γυναίκα του μπήκαν στο εμπορικό κέντρο για να ψωνίσουν. "Καθώς φεύγαμε από το εμπορικό κέντρο, κοιτάξαμε ο ένας τον άλλον και νιώσαμε και οι δυο πως κάτι δεν πήγαινε καλά," διηγείται ο John. "Καταρχήν, για κάποιον άγνωστο λόγο βρήκα πως είχα παρκάρει το αυτοκίνητο σε ένα σημείο του πάρκινγκ όπου δεν το συνηθίζω και όπου δεν έχω αφήσει ποτέ πριν εκεί το αυτοκίνητο. Μετά, όταν μπήκαμε στο αυτοκίνητο δεν μπορούσε να ξεκινήσει. Τελικά, όταν κατάφερε να ξεκινήσει, ο συμπλέκτης δεν κούμπωνε, σα να ήταν χαλαρός ή σα να είχε σπάσει. Προσέξαμε ότι ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει. Κοίταξα το ρολόι μου και πρόσεξα πως είχε σταματήσει. Κοίταξα την ένδειξη του ρολογιού στο καντράν του αυτοκινήτου και διάβασα 17:30!

"Τόσο εγώ όσο και η γυναίκα μου δεν μπορούμε να καταλάβουμε με ποιον τρόπο χάσαμε περίπου πέντε ώρες από τη ζωή μας. Δεν κάναμε κάτι το ασυνήθιστο ή κάτι που ήταν έξω από τη ρουτίνα. Και δεν μπορώ να καταλάβω πως ένα ολοκαίνουργιο αμάξι καταλήγει με σπασμένο συμπλέκτη την ώρα που βρίσκεται σταματημένο σε ένα πάρκινγκ."

Το Κοραλλένιο Κάστρο, στο Homestead της Florida, είναι μια από τις πιο καταπληκτικές κατασκευές που έχουνε ποτέ φτιαχτεί. Με όρους κατορθώματος, συγκρίνεται με το Stonehenge, τους αρχαίους ελληνικούς ναούς, ακόμα και με τις μεγάλες πυραμίδες της Αιγύπτου. Είναι καταπληκτικό, κάποιοι το χαρακτηρίζουν ακόμα και ως θαύμα, λόγω του ότι λατομήθηκε, σχεδιάστηκε, μεταφέρθηκε και κατασκευάστηκε από έναν και μόνο άντρα: τον Edward Leedskalnin, έναν λετονό μετανάστη που το ύψος του δεν ξεπερνάει το ενάμιση μέτρο και το βάρος του τα 45 κιλά.

Πολλοί άνθρωποι έχτισαν με τα ίδια τους τα χέρια το σπίτι τους, αλλά η επιλογή του Leedskalnin στα υλικά που χρησιμοποίησε για να φτιάξει το κάστρο του είναι αυτό που καθιστά το εγχείρημά του τόσο απίστευτο. Χρησιμοποίησε τεράστιους ογκόλιθους από κοραλλιογενή βράχο, κάποιοι από αυτούς ζύγιζαν περίπου 30 τόνους και με κάποιον μυστηριώδη τρόπο κατάφερε να τους μετακινήσει και να τους τοποθετήσει χωρίς να χρησιμοποιήσει καν τη σύγχρονη τεχνολογία. Κι εκεί βρίσκεται το μυστήριο: Πως το έκανε;

Εκτιμάται ότι χρησιμοποιήθηκαν 1000 τόνοι από κοραλλιογενή βράχο για να χτιστούν οι τοίχοι και οι πύργοι και ακόμα 100 τόνοι από τον βράχο αυτόν σκαλίστηκαν σε έπιπλα και αντικείμενα τέχνης:

• Ο τοίχος που περιστοιχίζει το κοραλλένιο κάστρο υψώνεται στα δυόμισι περίπου μέτρα και αποτελείται από μεγάλους ογκόλιθους που ο καθένας ζυγίζει αρκετούς τόνους.


• Τεράστιοι βράχοι σε σχήμα μηνίσκου είναι τοποθετημένοι σε ψηλούς τοίχους που φτάνουν σε ύψος τα 6 μέτρα.


• Μια πύλη με βάρος 9 τόνων βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του εξωτερικού τοίχου και μπορεί να ανοίξει με μια μικρή ώθηση από το δάχτυλο ενός μικρού παιδιού.


• Ο μεγαλύτερος βράχος του κτίσματος εκτιμάται ότι ζυγίζει 35 τόνους.


• Κάποιοι ογκόλιθοι έχουν διπλάσιο βάρος από αυτό που έχουν οι μεγαλύτεροι ογκόλιθοι της μεγάλης πυραμίδας στη Γκίζα.


• Ένας οβελίσκος που κατασκεύασε ζυγίζει 28 τόνους.

Εργαζόμενος μόνος του στη Florida, ο Leedskalnin κατασκεύασε μέσα σε 20 χρόνια (από το 1920 μέχρι το 1940) το οικοδόμημα που ονόμασε αρχικά 'Πάρκο με την Πέτρινη Πύλη' (Rock Gate Park). Σύμφωνα με την ιστορία που κυκλοφορεί για την κατασκευή του κάστρου, ο Leedskalnin έφτιαξε το κτίσμα όταν τον παράτησε η αρραβωνιαστικιά του, η οποία επρόκειτο να τον παντρευτεί αλλά άλλαξε γνώμη γιατί ήταν πολύ μεγάλος γι' αυτήν και πολύ φτωχός. Αφού περιπλανήθηκε για αρκετά χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά, ο Leedskalnin κατέληξε στη Florida για λόγους υγείας. Είχε διαγνωσθεί πως έπασχε από φυματίωση.

Ξεκίνησε να κατασκευάζει το κοραλλένιο σπίτι του το 1920. Μετά, το 1936, όταν το σχέδιο για έναν νέο οικισμό απείλησε την ιδιωτικότητά του, αποφάσισε να μεταφέρει το οικοδόμημα 10 μίλια μακρύτερα στο Homestead, όπου και το ολοκλήρωσε και βρίσκεται μέχρι σήμερα προσελκύοντας τουρίστες απ' όλον τον κόσμο.

Το πως κατάφερε να φέρει σε πέρας αυτό το κατόρθωμα της μηχανικής έχει παραμείνει ένα μυστήριο εδώ και πολλά χρόνια, ακόμα περισσότερο λόγω του γεγονότος ότι κανένας δεν κατάφερε να τον δει πως το έκανε. Όντας μυστικοπαθής άνθρωπος, ο Leedskalnin εργαζόταν συχνά τις νύχτες με το φως ενός φαναριού. Έτσι, δεν υπάρχουν αξιόπιστοι μάρτυρες για να περιγράψουν πως ο μικρόσωμος και εύθραυστος άντρας μπόρεσε να μετακινήσει τους τεράστιους πέτρινους όγκους. Ακόμα και όταν μετακίνησε ολόκληρο το οικοδόμημα στο Homestead, οι άνθρωποι της γειτονικής περιοχής είδαν τους κοραλλένιους βράχους να μεταφέρονται με ένα δανεισμένο φορτηγό, αλλά κανείς δεν ξέρει πως ο Leedskalnin τους ανέβασε και τους κατέβασε από το όχημα.

Πλήθος από περίεργες ιστορίες έχουν ειπωθεί και έχουν προταθεί εκκεντρικές θεωρίες για να εξηγήσουν το μυστήριο της κατασκευής του Κοραλλένιου Κάστρου. Και καθώς δεν υπάρχει κανένας μάρτυρας για να τις διαψεύσει, είναι όλες διαθέσιμες για εξέταση.

Οι θεωρίες

1. Μια ιστορία λέει ότι κάποιοι περίεργοι γείτονες κατάφεραν να δουν πως ο Leedskalnin μετακίνησε τις πέτρες. Λένε ότι ακούμπησε τα χέρια του στην πέτρα που ήθελε να σηκώσει και άρχισε να τραγουδάει. Με κάποιον περίεργο τρόπο αυτό έκανε τις τεράστιες πέτρες να ανυψωθούν.

2. Σύμφωνα με ένα άρθρο στο περιοδικό Fate, "κάποιοι έφηβοι που τον κατασκόπευαν ισχυρίστηκαν πως τον είδαν ένα απόγευμα να 'αιωρεί κοραλλένιους ογκόλιθους στον αέρα σα να ήταν μπαλόνια με υδρογόνο', αλλά κανείς δεν τους πήρε στα σοβαρά."

3. Ο Frank Joseph, στο άρθρο του προαναφερόμενου περιοδικού, γράφει: "Ερευνητές της εναλλακτικής επιστήμης προτείνουν ότι ο Leedskalnin κατάφερε με κάποιον τρόπο να ανακαλύψει το μυστικό του 'κοσμικού πλέγματος', ένα αόρατο μοτίβο ενεργειακών γραμμών που περιβάλλει τη Γη και που συγκεντρώνει τα σημεία της τελλουρικής δύναμης εκεί όπου διασταυρώνονται οι γραμμές. Ήταν σε ένα τέτοιο σημείο διασταύρωσης των γραμμών της ενέργειας της Γης, εκεί που υποτίθεται πως κατάφερε να μετακινήσει τους τεράστιους ογκόλιθους χρησιμοποιώντας την αόρατη δύναμη του πλανήτη μας." Ωστόσο, αυτή η εκκεντρική θεωρία δεν εξηγεί το πώς ο Leedskalnin κατάφερε να δαμάσει την ενέργεια αυτή όταν κανείς άλλος δεν μπορεί να το κάνει.

4. Ο J. Cathie, κυβερνήτης αεροπλάνων στις Διεθνείς Αερογραμμές της Νέας Ζηλανδίας, δήλωσε: "Σύμφωνα με μετρήσεις που έγιναν για την θέση του Κοραλλένιου Κάστρου, η τοποθέτησή του συνδέεται με γραμμές που σχετίζονται με τις αρμονικές του φωτός και της βαρύτητας. Ο τελικός έλεγχος της απόστασης μεταξύ του Κοραλλένιου Κάστρου και του Βόρειου Πόλου του πλέγματος, απέρριψε κάθε αμφιβολία αναφορικά με το γεγονός ότι η θέση του ήταν η ιδανικότερη για να μπορέσει ο Leedskalnin να σηκώσει τους τεράστιους βράχους από κοράλλι με σχετική ευκολία. Μετρήσεις από όλα τα σημαντικά σημεία έδωσαν τις γεωμετρικές αρμονίες που είναι απαραίτητες για τον χειρισμό της αντιβαρύτητας." Ο Cathy πιστεύει επίσης, ότι αυτό το ενεργειακό πλέγμα είναι υπεύθυνο για την πλειάδα θεάσεων ιπτάμενων δίσκων σε συγκεκριμένες περιοχές.

5. Σε ένα άρθρο με τίτλο 'Το Μυστήριο του Κοραλλένιου Κάστρου' (The Coral Castle Mystery) που προέρχεται από το περιοδικό Atlantis Rising, ο συγγραφέας Christopher Dunn ισχυρίζεται: "Και εάν δεν υπάρχει κάτι τέτοιο όπως αυτό που λέμε βαρύτητα; Τι θα συνέβαινε εάν οι φυσικές δυνάμεις για τις οποίες ήδη γνωρίζουμε επαρκούν για να εξηγήσουν τα φαινόμενα που έχουμε κατηγοριοποιήσει ως βαρύτητα; Ίσως τα μέσα που χρησιμοποίησε ο Leedskalnin για να εργαστεί με την γήινη βαρυτική έλξη δεν ήταν κάτι πιο περίπλοκο από το να επινοήσει τον τρόπο με τον οποίο θα ευθυγράμμιζε τα μαγνητικά στοιχεία των κοραλλένιων βράχων του με τις μαγνητικές γραμμές για τις οποίες θεωρεί ότι βγαίνουν προς τα έξω από τη γη δημιουργώντας έναν πόλο απώθησης."

6. Όταν ρωτήθηκε ο ίδιος για το πώς έφτασε στο κατόρθωμά του ο Leedskalnin απάντησε απλά ότι κατανοούσε τους νόμους του βάρους και της μηχανικής των μοχλών. Αναφέρεται ότι δήλωσε, "Ανακάλυψα τα μυστικά των πυραμίδων. Βρήκα το πώς οι Αιγύπτιοι και οι αρχαίοι κατασκευαστές του Περού, του Γιουκατάν και της Ασίας, με τη χρήση μονάχα πρωτόγονων εργαλείων, σήκωσαν και τοποθέτησαν τεράστιους ογκόλιθους που ζύγιζαν πολλούς τόνους."

7. Σύμφωνα με ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα 'paranormal.about.com' με τίτλο 'Το αίνιγμα του Κοραλλένιου Κάστρου', "Ο Edward Leedskalnin διαφωνούσε κατηγορηματικά με τη μοντέρνα επιστήμη και ισχυριζόταν ότι οι επιστήμονες ήταν λάθος, ενώ η ' φύση είναι απλή'. Πίστευε πως η ύλη αποτελείται από ξεχωριστούς μαγνήτες και πως η κίνηση αυτών των μαγνητών μέσα στην ύλη και μέσα στον χώρο προκαλεί μετρήσιμα φαινόμενα, τον μαγνητισμό και τον ηλεκτρισμό. Αυτές οι έννοιες 'περιλάμβαναν τη σχέση της Γης με ουράνιες ευθυγραμμίσεις.' Ισχυρίστηκε πως είχε δει χάντρες από φως που πίστευε πως ήταν η φυσική παρουσία του μαγνητισμού της φύσης και της δύναμης της ζωής, ή αυτό που σήμερα ονομάζουμε ως ενέργεια Chi."

Ο Edward Leedskalnin έγραψε διάφορα φυλλάδια που τα πουλούσε σε τουρίστες καθώς θαύμαζαν την κατασκευή του. Ένα από αυτά, με το όνομα 'Μαγνητικό Ρεύμα' (Magnetic Current) μπορεί να το διαβάσει κανείς στο Διαδίκτυο (στο link πιο πάνω). Στο φυλλάδιο αυτό αποκαλύπτει τα αποτελέσματα πειραμάτων με μαγνήτες που έκανε για δύο χρόνια. Ίσως να αποκαλύπτει τα μυστικά της ανύψωσης όταν γράφει:

"Ο πραγματικός μαγνήτης είναι η ουσία που κυκλοφορεί μέσα στο μέταλλο. Κάθε σωματίδιο στην ουσία αυτή είναι ένας ξεχωριστός μαγνήτης από μόνος του, και ο Βόρειος και ο Νότιος Πόλος είναι ξεχωριστοί μαγνήτες. Είναι τόσο μικροί που μπορούν να διαπεράσουν οτιδήποτε. Στην πραγματικότητα μπορούν ευκολότερα να περάσουν μέσα από το μέταλλο απ' όσο μπορούν να περάσουν μέσα από τον αέρα. Βρίσκονται σε συνεχή κίνηση, με αντίθετη κατεύθυνση μεταξύ τους και εάν οδηγηθούν στα σωστά κανάλια παρέχουν αέναη ισχύ."

Προσπάθησε ο Leedskalnin να παραπλανήσει τον κόσμο όταν αναφέρθηκε στον μαγνητισμό και τον ηλεκτρισμό, επιχειρώντας να εμφανίσει το κατόρθωμά του πιο μυστικό και μυστηριώδες από ότι ήταν στην πραγματικότητα; Κατάφερε μερικώς να βρει έναν πολύ έξυπνο τρόπο για να χειριστεί τις τεράστιες πέτρες με μοχλούς και τροχαλίες;

Ίσως ποτέ να μη μάθουμε την απάντηση. Ο Leedskalnin πήρε τα μυστικά μαζί του στον τάφο του το 1951, μυστικά που περιμένουν να ανακαλυφθούν και πάλι.

Είναι περίπου μεσάνυχτα και κατευθύνεστε προς το σπίτι σας. Ξαφνικά, η λάμπα του δρόμου που βρίσκεται ακριβώς από πάνω σας σβήνει χωρίς εμφανή λόγο και βρίσκεστε στο σκοτάδι. Είναι φυσικό να νιώσετε μια ανατριχίλα. Αλλά τι θα σκεφτόσασταν εάν οι λάμπες του δρόμου εξακολουθούσαν να σβήνουν καθώς περνούσατε από μπροστά τους; Αυτό είναι κάτι που έχει συμβεί σε πολλούς ανθρώπους, τουλάχιστον μια φορά.

Πολλοί δε δίνουν σημασία, αλλά για κάποιους άλλους αυτό είναι κάτι περίεργο και αναρωτιούνται μήπως δεν είναι και τόσο τυχαίο, μήπως έχει να κάνει με τους ίδιους. Ίσως ακόμα να υποδηλώνει κάποια επίδραση που ασκούν στις λάμπες.

"Το γεγονός ότι υπάρχουν τόσοι μάρτυρες που ισχυρίζονται μια παρεμβολή στα φώτα του δρόμου (Street Light Interference - φαινόμενο SLI) και που ο ισχυρισμός τους αυτός φαίνεται να είναι ειλικρινής και ανεξάρτητος από άλλες μαρτυρίες ή από κάποια επιτήδευση, ενισχύοντας την πιθανότητα να αποτελεί το γεγονός αυτό ένα περίεργο φαινόμενο, μας ωθεί στο να συνάγουμε πως, ανεξαρτήτως του ποια είναι η φύση του, ως φαινόμενο ισχύει πράγματι." Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η δήλωση του άγγλου συγγραφέα και ερευνητή Hilary Evans που το 1993 ίδρυσε το 'Σχέδιο SLIDE'. Αναφέρει ο Evans: "Το Σχέδιο SLIDE δημιουργήθηκε απλά ως πρώτο βήμα με στόχο τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση του φαινομένου αυτού. Το σχέδιο αυτό στοχεύει στο να είναι κάτι παραπάνω από μια ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εκείνων οι οποίοι ενδιαφέρονται για το φαινόμενο."

Η ιδέα είναι πως φαίνεται να υπάρχει μια επίδραση που δεν συνάδει με την τρέχουσα γνώση μας για το πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με τον φυσικό κόσμο και που λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένες περιστάσεις.

Έχουν προταθεί τέσσερις ερμηνείες για το φαινόμενο SLI:

Αυταπάτη

"Μια πρωταρχική ερώτηση θα πρέπει να είναι η ακόλουθη: συμβαίνει πράγματι το φαινόμενο, ή οι μάρτυρες που ισχυρίζονται ότι το έχουν βιώσει περιγράφουν μια αυταπάτη;" αναρωτιέται ο Evans. "Μέχρι να μπορέσει να εξεταστεί επιστημονικά το φαινόμενο, δεν είναι δυνατό να δοθεί μια αποφασιστική απάντηση σ' αυτή την ερώτηση. Παρολαυτά, το SLI δε μοιάζει με την περίπτωση των μαγικών φαινομένων ή των απαγωγών από μυστηριώδη πλάσματα. Δεν υπάρχει κάποια ψυχολογικού είδους αμοιβή που να συνδέεται μ' αυτό. Οι άνθρωποι που αναζητούν να ενισχύσουν τη φήμη τους με την αναφορά ιδιαίτερων χαρισμάτων δεν έχουν και πολλά να αποκομίσουν με το να κολακεύονται επειδή τους συνέβη το φαινόμενο SLI. Εν τέλει, φαίνεται ιδιαίτερα απίθανο πως όλες οι εμπειρίες SLI αποτελούν αυταπάτες."

Ενεργειακά πεδία

Κάποιοι πιστεύουν ότι πίσω από τις λάμπες που σβήνουν όταν τις περνάμε κρύβεται κάποιο είδος ενέργειας που εκπέμπεται από το ανθρώπινο σώμα. Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι το σβήσιμο της λάμπας συνέβη όταν ήταν κουρασμένοι, αγχωμένοι, βιαστικοί ή λυπημένοι. Κάποιοι άλλοι ωστόσο, πιστεύουν ότι πρόκειται για στατικό ηλεκτρισμό που δημιουργείται από το σώμα τους.

Ωστόσο, το μοναδικό είδος ενέργειας που παράγεται από το ανθρώπινο σώμα, σύμφωνα με την τρέχουσα επιστήμη, προέρχεται από την τροφή και την αναπνοή και χρησιμοποιείται από το σώμα για να κινηθεί, να συντηρηθεί και να εργαστεί. Δεν υπάρχουν άλλες ενέργειες που να παράγονται ή να εκπέμπονται από το ανθρώπινο σώμα (εκτός από τη θερμότητα). Ο στατικός ηλεκτρισμός δεν παράγεται από το σώμα μας αλλά από τη τριβή μεταξύ των αντικειμένων, συνήθως από συνθετικά ρούχα σε στεγνό κλίμα. Για την επικρατούσα επιστημονική θεώρηση, το θέμα της παραγωγής και εκπομπής ενέργειας δεν έχει να κάνει με τις καταστάσεις του νου μας. Ακόμα περισσότερο, ο στατικός ηλεκτρισμός που παράγεται από ένα μπουφάν πολυεστέρα δεν έχει κάποιο μέσο για να αλληλεπιδράσει με τις λάμπες του δρόμου, που συνήθως βρίσκονται αρκετά ψηλότερα από το επίπεδο του δρόμου.

Παραφυσικό φαινόμενο

Το να αποτελεί το SLI ένα παραφυσικό φαινόμενο συγκεντρώνει τις μικρότερες πιθανότητες. Η επιστήμη δεν έχει μέχρι στιγμής καταφέρει να αποδείξει ότι ο νους μπορεί να προκαλέσει φυσικές επιδράσεις σε απόσταση, κάτι που θα ήταν απαραίτητο για να θεωρήσουμε την επίδραση στις λάμπες του δρόμου ως ένα παραφυσικό φαινόμενο. "Ωστόσο," λέει ο Evans, "το SLI έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα έναντι των περισσότερων ψυχοκινητικών πειραμάτων: οι αποδέκτες της επίδρασης, δηλαδή οι λάμπες των δρόμων, δεν μπορούν να γίνουν θύματα χειραγώγησης." Το μόνο πρόβλημα είναι ότι τα πειράματα που χρειάζονται για να ελεγχθεί το SLI δεν είναι εύκολο να πραγματοποιηθούν εφόσον το φαινόμενο συμβαίνει τυχαία και δεν μπορεί κάποιος να το προκαλέσει με τη θέλησή του.

Μηχανική επίδραση

"Το γεγονός ότι στο φαινόμενο εμπλέκεται μια μηχανική συσκευή καθιστά λογικό το να προταθεί μια μηχανική ερμηνεία για την εξήγησή του," αναφέρει ο Evans. Αλλά τι είδους εξήγηση;

Για να απαντήσουμε το παραπάνω, θα πρέπει πρώτα από όλα να προσδιορίσουμε σε ποιο είδος λαμπτήρων αναφερόμαστε. Ο συγγραφέας (Massimo Polidoro) ζήτησε από τον Mario Bonomo, καθηγητή της μηχανικής φωτισμού στο πανεπιστήμιο του Μιλάνο, να τον διαφωτίσει. Σύμφωνα με τον Bonomo, οι πιο συνηθισμένοι, σχεδόν σε όλον τον κόσμο, είναι οι λαμπτήρες ατμών νατρίου. Αυτοί είναι λαμπτήρες εκκενώσεως αερίου, που χρησιμοποιούν νάτριο για να παράγουν φως. Είναι λαμπτήρες πολύ υψηλής φωτεινής απόδοσης, που αποδίδουν ακτινοβολία σχεδόν μονοχρωματική και χρησιμοποιούνται κυρίως στον οδοφωτισμό, καθώς και στον φωτισμό περιοχών όπου η ορατότητα είναι περιορισμένη λόγω ομιχλώδους ατμόσφαιρας. Υπάρχουν δύο είδη τέτοιων λαμπτήρων: υψηλής και χαμηλής πίεσης. Οι λαμπτήρες της χαμηλής πίεσης προκαλούν το χαρακτηριστικό κίτρινο φως, ενώ εκείνοι της υψηλής πίεσης δίδουν ένα πιο λευκό φως που επιτρέπει την αναγνώριση των χρωμάτων στο φως τους. Στον οδοφωτισμό χρησιμοποιούνται κυρίως λαμπτήρες χαμηλής πίεσης.

"Αυτοί οι λαμπτήρες χρειάζονται τρία με τέσσερα λεπτά για να ανάψουν και ο χρόνος ζωής τους είναι 8,000 ώρες, δηλαδή σχεδόν δύο χρόνια," συνεχίζει ο Bonomo. "Καθώς ένας τέτοιος λαμπτήρας πλησιάζει το τέλος της ζωής του, παρουσιάζει μια συμπεριφορά που θα μπορούσε να εξηγήσει το φαινόμενο SLI. Οι παλαιότεροι λαμπτήρες χρειάζονται περισσότερη τάση από αυτή που λαμβάνουν. Αυτό σημαίνει πως όταν ανάβουν, η τάση είναι επαρκής. Αλλά καθώς πλησιάζουν τη μέγιστη φωτεινότητά τους, η τάση που απαιτείται είναι περισσότερη από αυτή που δέχονται. Αυτό κάνει τους λαμπτήρες να σβήνουν. Στη συνέχεια, για να ανάψουν και πάλι χρειάζεται πρώτα να κρυώσουν, κάτι που διαρκεί μερικά λεπτά. Μετά από αυτό, ο κύκλος διατηρείται μ' αυτόν τον τρόπο μέχρι που να αντικατασταθεί ο λαμπτήρας με έναν καινούργιο."

Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το επαναλαμβανόμενο άναμμα και σβήσιμο των λαμπών. Αλλά πως μπορούμε να το εξηγήσουμε όταν αυτό δε συμβαίνει μονάχα σε μια λάμπα αλλά σε όλες τις λάμπες από έναν δρόμο που περνάμε;

"Υπάρχουν δύο πιθανές αιτίες," λέει ο Bonomo. "Η πρώτη είναι, πως οι λάμπες στον συγκεκριμένο δρόμο έχουν όλες την ίδια ηλικία και έτσι παλιώνουν όλες ταυτόχρονα, προκαλώντας ομαδικούς αλλά τυχαίους κύκλους ανάμματος και σβησίματος. Ωστόσο, εάν οι λάμπες ενός συγκεκριμένου δρόμου σβήσουν όλες μαζί ταυτόχρονα, τότε το πρόβλημα βρίσκεται στη κεντρική ηλεκτρική πλακέτα ελέγχου. Συνήθως υπάρχει μία που ελέγχει όλες τις λάμπες σε ένα συγκεκριμένο τετράγωνο, ή μία κάθε διακόσια τετραγωνικά μέτρα. Μια μείωση τάσης ή ένα χαλασμένο κύκλωμα μπορεί να κάνει όλες τις λάμπες που ελέγχονται από τη συγκεκριμένη πλακέτα να σβήσουν."

Εν τέλει, εάν η σύνδεση μεταξύ της λάμπας και της υποδοχής της έχει κάποιο πρόβλημα και διακόπτεται για κάποιον λόγο, ακόμα και για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, η λάμπα σβήνει και μετά χρειάζεται μερικά λεπτά για να ανάψει και πάλι. Μια σύνδεση, ιδιαίτερα εάν είναι ήδη ελαττωματική, μπορεί να διακοπεί ακόμα και με μια μικρή δόνηση, όπως ένα απαλό σκούντημα στην κολώνα ή ένα μεγάλο φορτηγό που περνάει από το δρόμο, τον αέρα και άλλες τέτοιες μικρές και συνηθισμένες αιτίες.

Η δύναμη της υποβολής

Τα παραπάνω είναι πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες και θα μπορούσαν να εξηγήσουν ικανοποιητικά πολλές περιπτώσεις όπου έχει συμβεί το φαινόμενο SLI. Αλλά για να κατανοήσουμε πλήρως τι μπορεί να συμβαίνει στο φαινόμενο αυτό, είναι σημαντικό να συνυπολογίσουμε τις προκαταλήψεις του παρατηρητή. Ο νους μας έλκεται από σημαντικές συμπτώσεις κι έτσι είναι πολύ πιο πιθανό να το προσέξουμε όταν μια λάμπα του δρόμου σβήνει όταν περνάμε από κάτω, παρά όταν σβήνει σε κάποια απόσταση από εμάς.

Θα μπορούσε έτσι το φαινόμενο αυτό να αποτελεί το μείγμα από διαφορετικούς φυσικούς παράγοντες. Την φυσιολογική συμπεριφορά των λαμπτήρων που πλησιάζουν στο τέλος της ζωής τους, τις προκαταλήψεις του παρατηρητή, ίσως και κάτι άλλο που δεν έχουμε αναφέρει, όπως το ότι κάποιοι τύποι λαμπτήρων, σαν αυτές που βρίσκονται σε κήπους ή έξω από καταστήματα, έχουν αισθητήρες που τις κάνουν να σβήνουν όταν κάτι που κινείται απομακρυνθεί από τη εμβέλειά τους. Επίσης, υπάρχουν λάμπες με χρονοδιακόπτη που ανάβουν και σβήνουν συγκεκριμένες ώρες.

Όμως ο Evans πιστεύει ότι υπάρχει κάτι περισσότερο στο SLI και έτσι θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε σα να είναι ένα φαινόμενο που όντως υπάρχει. "Ένας πολύ καλός λόγος είναι, πως μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων αναφέρει την εμπειρία αυτή σα να πρόκειται για την εμπλοκή ενός πραγματικού φαινομένου. Σίγουρα οι άνθρωποι μπορεί να κάνουν λάθος ή να έχουν ψευδαισθήσεις και αυτήν την πιθανότητα θα πρέπει να την έχουμε στο νου μας. Αλλά και αυτή η πιθανότητα θα πρέπει πρώτα να αποδειχθεί πριν την πάρουμε ως δεδομένο και μέχρι να έρθει η ώρα να αποδειχθεί, είναι δίκαιο να δεχτούμε τις καταθέσεις ανθρώπων που ισχυρίζονται ότι βίωσαν τέτοιες εμπειρίες από πρώτο χέρι."

Το όλο ζήτημα θα μπορούσε ωστόσο να γίνει πραγματικά σημαντικό, όταν το ίδιο πρόσωπο, σε διαφορετικές στιγμές και με διαφορετικές λάμπες, κατά τη διάρκεια μιας συνεπούς χρονικής περιόδου, θα συνέχιζε να παρατηρεί ανώμαλη συμπεριφορά στις λάμπες του δρόμου. Αλλά μέχρι στιγμής, κανείς δε φαίνεται να είχε μια τέτοια εμπειρία.

Ενάμιση αιώνα μετά την δημοσίευση της επαναστατικής θεωρίας της Εξέλιξης από τον Κάρολο Δαρβίνο, κάποιοι εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για τη δυνατότητά της να εξηγήσει το πώς δημιουργήθηκαν τα ανθρώπινα όντα και άλλες μορφές ζωής. Κάποιοι δε, που αμφισβητούν τη θεωρία αυτή, εστιάζουν τις αμφιβολίες τους στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Θεωρούν πως θα πρέπει να εμπλέκεται μια υψηλότερη δύναμη, αλλιώς, πως θα μπορούσε μια μάζα κυττάρων να παράγει τόσο περίπλοκες νοητικές διαδικασίες όπως η συνείδηση ή οι υποκειμενικές εμπειρίες; Πως θα μπορούσε κάτι, όπως η ελεύθερη βούληση, να είναι το αντικείμενο της εξέλιξης;

Καθώς οι αμφισβητίες του Δαρβίνου εστιάζονται στο πρόβλημα νου-εγκεφάλου, οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι υπάρχει πληθώρα στοιχείων που υποδηλώνουν ότι νοητικές διεργασίες όπως αυτή της συνείδησης, έχουν εξελιχθεί παράλληλα με την εξέλιξη του εγκεφάλου. Ο Steven Novella, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο του Yale, μελετά τη σύνδεση μεταξύ του εγκεφάλου και του νου. Οι εργασίες του υποδεικνύουν ότι ο νους εξαρτάται από τον εγκέφαλο.

"Εάν αλλάξεις τον εγκέφαλο, αλλάζεις το νου. Εάν προκαλέσεις κάποια εγκεφαλική βλάβη, προκαλείται αντίστοιχα νοητική βλάβη. Και εάν σταματήσεις την εγκεφαλική λειτουργία, παύουν και οι νοητικές λειτουργίες," δηλώνει. Και τώρα, με πιο εξελιγμένα εργαλεία, όταν εξετάζουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου με τη χρήση μαγνητικής τομογραφίας για παράδειγμα, μπορούμε να διαπιστώσουμε πως η εγκεφαλική δραστηριότητα προηγείται των νοητικών δράσεων, κάτι που φαίνεται λογικό, εφόσον οι αιτίες προηγούνται των αποτελεσμάτων τους."

Τα στοιχεία που αποτελούν ενδείξεις για το ότι ο εγκέφαλος προκαλεί τη νοητική δραστηριότητα είναι πάρα πολλά, λέει ο Novella, αλλά η επιστήμη δεν είναι ακόμα σίγουρη. Και υπάρχει πραγματική διαφωνία αναφορικά με το πόσο ακόμα θα χρειαστεί η επιστήμη για να εξερευνήσει τη συγκεκριμένη ερώτηση.

Η πίστη σε ένα Θείο Χέρι

Κι εδώ είναι το σημείο όπου επεμβαίνουν όσοι δεν ασπάζονται τον Δαρβινισμό. Ένας από αυτούς είναι ο νευροχειρούργος Michael Egnor από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Stony Brook. "Είμαι νευροχειρούργος. Αναγνωρίζω το πόσο στενά συνδέονται ο νους με τον εγκέφαλο," δηλώνει ο Egnor. "Αλλά η ερώτηση είναι, υπάρχει κάτι άλλο, σε συνδυασμό με τα υλικά χαρακτηριστικά του εγκεφάλου, που χρειάζεται να συνυπολογίσουμε για να έχουμε μια επαρκή εξήγηση για το νου; Πιστεύω, πως υπάρχει."

Ο Egnor θεωρεί πως έχει αναμειχθεί ένας ευφυής σχεδιαστής για να παράγει όχι μόνο τον εγκέφαλο, αλλά όλα τα ζωντανά όντα και συγκεκριμένες ιδιότητες του σύμπαντος. Χωρίς αυτόν τον σχεδιαστή, ο εγκέφαλος θα ήταν απλά ένας υπολογιστής από κρέας, κατασκευασμένος από νευρικά κύτταρα, ισχυρίζεται ο Egnor. "Δεν υπάρχει τίποτε σχετικό με τους νευρώνες, που θα μπορούσε να μας οδηγήσει να συμπεράνουμε επιστημονικά ότι η συνείδηση προκαλείται από αυτούς. Υπάρχουν μάζες από ζελατινώδη άνθρακα, υδρογόνο, άζωτο και οξυγόνο, όπως σε κάθε άλλο είδος σάρκας. Γιατί όμως να μπορεί η σάρκα να έχει εμπειρίες πρώτου προσώπου; Έτσι, ακόμα και αν το εξετάσει κανείς με τη λογική, δεν ταιριάζουν τα στοιχεία αυτά μεταξύ τους."

Αντίπαλα blogs

Ο Egnor και ο Novella διαφωνούν εδώ και μήνες για το ζήτημα νου-εγκεφάλου μέσα από blogs που φιλοξενούν τις αντίπαλες επιχειρηματολογίες. Ο Egnor γράφει για ένα Blog που ονομάζεται 'Evolution News & Views' (Νέα και Οπτικές της Εξέλιξης) που φιλοξενείται από το Discovery Institute (Ινστιτούτο Εξερεύνησης), μια δεξαμενή σκέψεων που αποτελεί κομβικό σημείο για την κίνηση του Ευφυούς Σχεδιασμού και που απορρίπτει την Εξέλιξη του Δαρβίνου. Ο Novella από την άλλη πλευρά, γράφει για ένα blog που λέγεται 'NeuroLogica' (Νευρολογική) που φιλοξενείται από την New England Skeptical Society (Σκεπτικιστική Εταιρία της Νέας Αγγλίας), μια οργάνωση της οποίας είναι συνιδρυτής. Κανένας από τους δυο δεν ασπάζεται τις ιδέες του άλλου.

"Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ενέργεια, μπορεί να διατηρήσει πληροφορίες, μπορεί να επικοινωνήσει, μπορεί να προσλάβει αισθητηριακά ερεθίσματα. Μπορεί ακόμα και να ενεργοποιήσει από μόνος του τον εαυτό του, δημιουργώντας έναν βρόχο από δραστηριότητα," λέει ο Novella σε απάντηση στα επιχειρήματα του Egnor, σύμφωνα με τα οποία τα εγκεφαλικά κύτταρα από μόνα τους δεν μπορούν να προκαλέσουν νοητικές λειτουργίες. Ο εγκέφαλος "μπορεί να κάνει πράγματα που εύλογα μπορούν να προκαλέσουν συνειδητή εμπειρία και αυτεπίγνωση, έτσι το επιχείρημα του Egnor είναι αστήρικτο."

Ο Novella συμπληρώνει ότι ο Egnor είναι στην πραγματικότητα δημιουργιστής που ανακυκλώνει τα θρησκευτικά επιχειρήματα που αρχικά είχαν χρησιμοποιηθεί για να επιτεθούν στην Εξέλιξη και στην άποψη ότι η φυσική επιλογή θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει τον γενετικό μας κώδικα. Ο Egnor αντίθετα ισχυρίζεται, "το εάν είναι ο ίδιος ο κώδικας του DNA ή ο νους που καταλαβαίνει τον κώδικα του DNA, και τα δύο απαιτούν μια ερμηνεία που υπερβαίνει όσα γνωρίζουμε για την ύλη." Και συμπληρώνει πως δεν είναι δημιουργιστής: "Η προσωπική μου οπτική είναι πως έχουμε ψυχές και πως οι ψυχές αυτές έχουν δημιουργηθεί από τον Θεό. Αλλά δε χρειάζεται να λάβεις υπόψη σου αυτήν την οπτική για να αναγνωρίσεις αυτό που θεωρώ ως ένδειξη ότι ο νους δεν είναι παντελώς υλικός."

Πεποιθήσεις εν δράση

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός, ότι οι Egnor και Novella έχουν τελείως διαφορετικές απόψεις για την περίπτωση της Terri Schiavo. Η Schiavo ήταν η γυναίκα στη Φλόριντα που είχε σοβαρή εγκεφαλική βλάβη και της διακόπηκε η μηχανική υποστήριξη που τη διατηρούσε στη ζωή, μετά από μια νομική μάχη που κράτησε επτά χρόνια. Ο Novella λέει ότι το δικαστήριο είχε δίκιο να θεωρήσει ότι ο νους της Schiavo καθοριζόταν από τον φυσικό της εγκέφαλο.

"Είχε σημαντικά αρκετή εγκεφαλική καταστροφή που ήταν ασύμβατη με την ύπαρξη συνείδησης με οποιονδήποτε σημαντικό τρόπο. Και είναι λογικό να βασίζονται ιατρικές αποφάσεις σε τέτοιου είδους επιστημονικά στοιχεία," λέει ο Novella. "Εάν επιπλέον θέλει κανείς να φέρει ηθικά ζητήματα στο όλο θέμα, η υπόθεση είναι κάπως διαφορετική. Όπως ξέρετε, η επιστήμη δεν κάνει ηθικές αποφάσεις για εμάς. Απλώς μας δίνει τις πληροφορίες για τις ηθικές μας επιλογές."

Ο Egnor υποστηρίζει ότι η δικαστική απόφαση ήταν λανθασμένη διότι δεν υπάρχει κάποιος επιστημονικός τρόπος ελέγχου που μπορεί να ανιχνεύσει την παρουσία ενός νου. Εξάλλου, ανέκδοτα στοιχεία υποδηλώνουν πως ακόμα και όταν ο εγκέφαλος παύει να λειτουργεί, ο νους μπορεί να συνεχίζει να υπάρχει, συμπληρώνει ο Egnor. Αυτά τα στοιχεία συνήθως σχετίζονται με άτομα που έχουν έρθει κοντά στην κατάσταση του θανάτου.

"Τα άτομα αυτά ήταν σε θέση να έχουν νοητικές λειτουργίες κατά τη διάρκεια που είχαν καρδιακή προσβολή, όταν στο καρδιογράφημα δεν φαινόταν δραστηριότητα και κάποιες φορές, ακόμα και όταν δεν υπήρχαν εγκεφαλικά κύματα," λέει ο Egnor. "Έτσι πιστεύω, ότι υπάρχουν πολύ πραγματικά επιστημονικά στοιχεία για το ότι ο νους σε κάποιες περιστάσεις μπορεί να υπάρχει χωρίς έναν λειτουργικό εγκέφαλο."

Οι νευροεπιστήμονες που ασπάζονται τον Δαρβινισμό λένε ότι σε τέτοιες περιπτώσεις ο εγκέφαλος εξακολουθεί να λειτουργεί, ακόμα και αν τα ηλεκτρικά σήματά του είναι δύσκολο να ανιχνευτούν.

Ωστόσο, τόσο ο Egnor όσο και ο Novella συμφωνούν σε ένα πράγμα: Το αποτέλεσμα της διαφωνίας σχετικά με τον νου και τον εγκέφαλο θα έχει μια προφανή επίδραση σε οτιδήποτε, από το τι διδάσκονται οι μαθητές και οι φοιτητές, μέχρι το πώς παίρνονται οι αποφάσεις στο τέλος της ζωής.

Στη μοντέρνα εποχή των υψηλών ταχυτήτων, ο χρόνος αποτελεί μία από τις πιο πολύτιμες πηγές ενέργειας. Τον χειριζόμαστε και τον ξοδεύουμε με προσοχή. Είναι λοιπόν ειρωνικό το γεγονός ότι μια πηγή τόσο πολύτιμη, όσο τα δευτερόλεπτα, τα λεπτά και οι ώρες, είναι τόσο λίγο εξηγήσιμη και τόσο συχνά παρεξηγημένη από τους σύγχρονους ανθρώπους.

Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του προσωπική αντίληψη για τον χρόνο και συχνά αυτές οι αντιλήψεις διαφέρουν σε σημαντικά ποσοστά που κυμαίνονται από 15-25% προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση (άλλος αντιλαμβάνεται ότι περνάει ο χρόνος πιο αργά και άλλος ότι περνάει πιο γρήγορα). Αλλά το να κατανοήσουμε την δυνατότητα που έχουμε στο να αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο και το να τον χρησιμοποιούμε για να ερμηνεύσουμε τον κόσμο μας αποτελεί ένα από τα νεότερα και πιο αινιγματικά σύνορα που καλείται να εξερευνήσει η νευροεπιστήμη.

Αναφέρει ο νευροεπιστήμονας του UCLA (University of California, Los Angeles) Dean Buonomano: "Εάν σκοπεύουμε να κατανοήσουμε τη φύση του ανθρώπινου νου θα πρέπει να διαλευκάνουμε το μυστήριο του πως ο εγκέφαλος μετράει το χρόνο, τόσο σε φυσιολογικές όσο και σε παθολογικές καταστάσεις."

Η πρόκληση για την εξερεύνηση της χρονικότητας έχει γίνει λοιπόν σήμερα περισσότερο επιστημονικά σχετική όσο ποτέ άλλοτε. Οι νευροεπιστήμονες έχουνε αναγνωρίσει ότι ασθενείς με καταστρεπτικές εγκεφαλικές βλάβες όπως στη νόσο του Parkinson και του Huntington υποτιμούν σε μεγάλο βαθμό το πώς περνάει ο χρόνος. (Η νόσος του Parkinson είναι μια εκφυλιστική νόσος του κεντρικού νευρικού συστήματος που συχνά προκαλεί βλάβες στις κινητικές δεξιότητες, στην ομιλία και σε άλλες λειτουργίες. Η νόσος του Huntington είναι μια γενετικής φύσεως νευρολογική δυσλειτουργία που χαρακτηρίζεται από ασυντόνιστες και απότομες σωματικές κινήσεις και μείωση σε κάποιες νοητικές δεξιότητες).

Η κακή αντίληψη του χρόνου αποτελεί σήμα κατατεθέν για πολλές ψυχιατρικές καταστάσεις, όπως στη σχιζοφρένεια, στον αυτισμό και στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Πολλοί άνθρωποι, από περίπου πέντε χιλιάδες στρατιωτών που επέστρεψαν από το Ιράκ και το Αφγανιστάν με τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες, ανακαλύπτουν ότι ένα από τα αόρατα τραύματα που τους έχουν ακολουθήσει στην επιστροφή τους στην καθημερινότητα είναι η λανθασμένη αντίληψη του χρόνου. Και ερευνητές έχουν διαπιστώσει πως καθώς προχωράμε προς τα γηρατειά, το εσωτερικό μας ρολόι γίνεται ολοένα και πιο αναξιόπιστο.

Αλλά οι ερευνητές λένε, πως για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυσλειτουργίες και να κατανοήσουμε πως αντιλαμβανόμαστε το πέρασμα του χρόνου, θα πρέπει να δούμε τον εγκέφαλο ως ένα περίπλοκο δίκτυο κυκλωμάτων, κάποια από τα οποία είναι αλληλοσυνδεόμενα και κάποια λειτουργούν ανεξάρτητα από τα άλλα. Η 'δικτυακή' αυτή προσέγγιση της επιστήμης του εγκεφάλου "είναι ένα πολύ πιο περίπλοκο πρόβλημα" από το να αναρωτηθούμε για το ποιες δραστηριότητες επιτελούνται από ξεχωριστές εγκεφαλικές περιοχές, λέει ο Δρ. Catalin Buhusi, επιστήμονας της Πληροφορικής που ασχολήθηκε με τις Νευροεπιστήμες και τώρα ερευνά την αντίληψη του χρόνου στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια.

Αποφάσεις για αύριο και για τώρα

Χρησιμοποιούμε τα μεγάλα χρονικά περιθώρια που διαθέτουμε, από ώρες μέχρι και βδομάδες, για να καταμερίσουμε τις ενέργειές μας: έχω τη δυνατότητα να σερφάρω άσκοπα στο Διαδίκτυο ή θα πρέπει να σταματήσω για να ολοκληρώσω την αναφορά που πρέπει να παραδώσω αύριο;

Ποντίκια που επιβραβεύονται όταν επιτελούν κάποιο χρονικά προγραμματισμένο έργο γίνονται πιο προσεκτικά και αναπτύσσουν περισσότερα κίνητρα για να μάθουν, σημειώνει ο Buhusi. Παρατηρεί επίσης, ότι οι φοιτητές παρουσιάζουν το ίδιο μοτίβο, τόσο σε ωριαίες πειραματικές καταστάσεις αλλά και στην προσέγγισή τους στον ακαδημαϊκό χρόνο: τείνουν να κάνουν παρέες, να συμμετέχουν σε πάρτι και να κοινωνικοποιούνται τις πρώτες βδομάδες ενός εξαμήνου, ενώ στις εβδομάδες που προηγούνται των εξετάσεων γίνονται όλο και πιο προσεκτικοί σε αυτά που έχουν να μελετήσουν για τις σπουδές τους.

Αυτή η αίσθηση του χρόνου προκύπτει πιθανότατα από την εξέλιξη, λέει ο Buhusi, ώστε να σιγουρευτούμε ότι διανέμουμε ικανοποιητικά την προσοχή και την ενέργειά μας και όχι να την ξοδεύουμε αλόγιστα χωρίς να μας μένουν περιθώρια στο τέλος. Και αυτό εξηγεί το γεγονός, γιατί οι ανοιχτές σε λήξη προκλήσεις, όπως το να επισκεφτούμε κάποια στιγμή την πεθερά μας, ή το να γράψουμε ένα ερευνητικό άρθρο χωρίς συγκεκριμένη προθεσμία υποβολής ή την απειλή ότι αν δεν το γράψουμε θα μας φυλακίσουν στο Guantanamo, μπορεί να μας αποπροσανατολίσει σημαντικά.

Στην άλλη πλευρά του φάσματος του χρόνου είναι το απατηλό και πολύ μικροσκοπικό διάστημα του χρόνου που αποκαλούμε 'τώρα'.

Για τους περισσότερους ανθρώπους, οι ερευνητές έχουν καταλήξει να προσδιορίζουν τη διάρκεια του 'τώρα' σε περίπου δυόμισι δευτερόλεπτα, βασικά όσο είναι το τυπικό διάστημα μη συνειδητής προσοχής. Αυτοί των οποίων τα διαλείμματα του 'τώρα' είναι μικρότερα από το χρονικό αυτό διάστημα, μπορούν εύκολα να αποσπαστούν και έτσι δεν είναι συχνά δυνατόν να προσηλωθούν σε έναν στόχο αρκετή ώρα ώστε να αντιληφθούν πλήρως το περιβάλλον τους και να αντιδράσουν κατάλληλα. Εάν το 'τώρα' είναι μεγαλύτερο από το διάστημα αυτό, οι δυνάμεις του ανθρώπου για προσοχή μπορεί να είναι αλύγιστες για να αλλάξουν όταν υπάρξει ανάγκη ώστε να ακολουθήσουν τις μεταβολές του περιβάλλοντος του παρατηρητή.

Το διάστημα του 'τώρα' μπορεί να βοηθήσει στην ερμηνεία του γιατί η προσοχή μπορεί να είναι το πιο σημαντικό και το πιο εύθραυστο τμήμα του εσωτερικού μας ρολογιού.

Βλέπουμε, κινούμαστε και αντιδρούμε σε μικροσκοπικές διαδοχές αυτού του μη συνειδητού 'τώρα'. Οι μοτοσικλετιστές κάνουν διαρκείς υπολογισμούς για να αποφύγουν τις συγκρούσεις. Οι αθλητές χρησιμοποιούν εκτιμήσεις του χρόνου που αφορούν σε κλάσματα του δευτερολέπτου ώστε να πετύχουν μια μπάλα που έρχεται προς το μέρος τους. Ακόμα και το να δώσει κανείς ένα φιλί στο σωστό σημείο απαιτεί τον ακριβή συντονισμό της κίνησης και της εκτίμησης του χρόνου. Ένας άνθρωπος με διαταραγμένη την αίσθηση του 'τώρα' θα αντιμετωπίζει προβλήματα χρονισμού.

Χρόνος, διακομμένος

Οι ερευνητές πιστεύουν πως σε έναν υγιή ανθρώπινο εγκέφαλο κάθε δευτερόλεπτο που είμαστε συνειδητοί, ένα κύκλωμα που περιλαμβάνει τρεις διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου (την παρεγκεφαλίδα, τα βασικά γάγγλια και τον προμετωπιαίο φλοιό) ελέγχει και διασταυρώνει τις εισερχόμενες πληροφορίες και το χρονικό τους αποτύπωμα. Σε πραγματικό χρόνο, αυτό το κύκλωμα δημιουργεί μια λογική ακολουθία με γεγονότα που προέρχονται από εισερχόμενες πληροφορίες τις οποίες λαμβάνουμε από διαφορετικές πηγές και σε διαφορετικές ταχύτητες.

Από τις πρώτες μας μέρες, το κύκλωμα αυτό μας βοηθάει να εξάγουμε συσχετισμούς που αφορούν αιτίες και αποτελέσματα, να κατανοήσουμε τον κόσμο και να μάθουμε. Ένα μωρό εντυπωσιάζεται από ένα κρεμαστό παιχνίδι με κουδουνάκια, νιώθει την επαφή του καθώς χτυπάει επάνω του το χέρι του και σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο μετά ακούει το κουδούνισμα. Με τη σωστή πρόσληψη της σειράς αυτών των γεγονότων και τον ελάχιστο χρόνο που μεσολαβεί μεταξύ των ερεθισμάτων, το μωρό μαθαίνει πως η δράση του έκανε το παιχνίδι να κουνηθεί και να κουδουνίσει. Και κάνοντάς του, μαθαίνει πως μπορεί να το ξανακάνει με το ίδιο αποτέλεσμα.

Αν αυτή η αίσθηση του χρόνου διαταραχθεί, όπως σε σοβαρές ασθένειες που βρίσκονται υπό μελέτη, ο κόσμος μπορεί να γίνει ένας χαοτικός κυκεώνας από γεγονότα των οποίων ο συσχετισμός δεν είναι προφανής ή από αποτελέσματα που ανάγονται σε λανθασμένες αιτίες. Εάν η αντίληψη αυτή του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε έναν παράλογο κόσμο, ένας ασθενής με χρονική δυσλειτουργία θα απαντούσε με παράλογο θυμό ή φόβο. Ή θα αισθανόταν αβοήθητος να καταλάβει πως οι δράσεις του επηρεάζουν τα πράγματα και τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν, καταλήγοντας έτσι σε απάθεια.

Ο David Eagleman, νευροεπιστήμονας στο ιατρικό κολέγιο Baylor του Τέξας, προτείνει πως τέτοιες δυσλειτουργίες της αίσθησης του χρόνου μπορούν να κρύβονται πίσω από αυτό που αποκαλεί ως 'τμηματική νόηση στην σχιζοφρένεια' (fragmented cognition of schizophrenia). Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια, όπως αναφέρει ο Eagleman, αναγνωρίζεται ότι έχουν ανομοιόμορφες δυνατότητες στην εκτίμηση του χρόνου, κάποιες φορές πολύ γρήγορες και κάποιες φορές πολύ αργές. Ασθενείς με τραυματικές παθήσεις του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανόμενων χιλιάδων στρατιωτών που υπέστησαν διάσειση από εκρήξεις βομβών στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, μπορούν επίσης να βοηθήσουν στο να βρεθούν σημαντικά στοιχεία για τους μηχανισμούς χρονισμού του εγκεφάλου και του τι συμβαίνει όταν αυτοί διαταράσσονται.

"Αυτοί οι ασθενείς μπορούν να βλέπουν, να κινούνται και να ακούνε. Όλα τα αισθητηριακά τους συστήματα είναι ανέπαφα, αλλά δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν με αναμενόμενους τρόπους, λέει ο Δρ. Jamshid Ghajar, νευροχειρούργος του Πανεπιστημίου Cornell και ερευνητής της αντίληψης του χρόνου, που διευθύνει το Ίδρυμα Εγκεφαλικών Τραυματισμών (Brain Trauma Foundation). "Συνήθως σου λένε, 'νιώθω εκτός συγχρονισμού'. Σου λένε πως δεν μπορούν να συγχρονιστούν όταν προσπαθούν να αλληλεπιδράσουν." Συνοπτικά, ο χρονισμός τους δεν λειτουργεί, πιθανότατα επειδή το τραύμα τους έχει επηρεάσει τη χρονική δεσμίδα που ασυνείδητα προσδιορίζουν ως 'τώρα'.

Ο Ghajar λέει ότι η σωστή αντίληψη του χρόνου επιτρέπει στον υγιή εγκέφαλο να προβληθεί μερικά βήματα μπροστά από τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας και να ξεκινήσει να προετοιμάζεται ώστε να αντιδράσει, ακόμα και πριν αυτό καταστεί αναγκαίο. Είτε αποκρούοντας ένα μπαλάκι του τένις, απαντώντας σε μια ερώτηση ή αντιδρώντας σε μια χειρονομία χαιρετισμού, αυτή η πρόβλεψη μας επιτρέπει να αντιδρούμε ομαλά σε ότι συμβαίνει στον κόσμο μας. Για πολλούς ασθενείς με εγκεφαλικούς τραυματισμούς μια τέτοια άκοπη αλληλεπίδραση είναι οδυνηρά απούσα. Αυτοί που είναι θύματα εγκεφαλικών τραυματισμών μπορεί να φαίνονται αδέξιοι, τεμπέληδες, επιθετικοί ή πολύ αργοί. Αλλά σύμφωνα με την άποψη του Ghajar, πολλοί από αυτούς τους ασθενείς πάσχουν από καταστροφή σε κάποια από τα κυκλώματα χρονισμού που διαθέτει ο εγκέφαλος.

Ο αδύναμος κρίκος

Σύμφωνα με τον Ghajar, "μπορείς να εξηγήσεις πολλές παθολογίες, συμπεριλαμβανόμενης της σχιζοφρένειας, του αυτισμού και της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (ADHD) ως προβλήματα της αντίληψης του χρόνου." Συνεχίζει, ότι αυτοί οι ασθενείς μπορεί να ξεκινούν με λανθασμένη αντίληψη σε επίπεδο μερικών δευτερολέπτων ή και λιγότερο. "Αλλά εάν τα πράγματα αρχίσουν να εκτροχιάζονται μέσα σ' αυτό το χρονικό πλαίσιο, θα συνεχίσουν να εκτροχιάζονται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα."

Αυτό μπορεί να αποτελεί μια εξήγηση γι' αυτό που συμβαίνει σε ασθενείς που πάσχουν από τις νόσους του Parkinson και του Huntington. Αυτοί οι ασθενείς, που οι νευρολογικές τους δυσλειτουργίες σταδιακά διασπούν τον έλεγχο των κινήσεων, συνήθως εκτιμούν λανθασμένα το πέρασμα του χρόνου, τόσο σε πολύ σύντομα διαστήματα όσο και σε διαστήματα που διαρκούν αρκετά δευτερόλεπτα.

Και στις δύο αυτές ασθένειες, ο εγκεφαλικός νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη (νευροδιαβιβαστής είναι μια χημική ουσία που χρησιμοποιείται από τα νευρικά κύτταρα για τη χημική μετάδοση των σημάτων μεταξύ διάφορων νευρώνων) γίνεται σταδιακά όλο και λιγότερο διαθέσιμος, ή δραστικός και αυτό συμβαίνει στην περιοχή των βασικών γαγγλίων και του μεσεγκεφάλου. Αλλά εάν δοθεί σε έναν ασθενή που πάσχει από τη νόσο του Parkinson το φάρμακό του, που μιμείται τα αποτελέσματα της ντοπαμίνης, "η αίσθησή του για τον χρόνο επανέρχεται δραματικά μέσα σε δευτερόλεπτα" παρατηρεί με θαυμασμό ο Δρ. Catalin Buhusi.

Τέτοια ψήγματα φαρμακευτικής 'μαγείας' υποδηλώνουν για κάποιους ερευνητές ότι τα βασικά γάγγλια μπορεί να είναι ο αδύναμος κρίκος στο εσωτερικό ρολόι τέτοιων ασθενών. Αλλά ο αδύναμος κρίκος θα μπορούσε εύκολα να είναι η αδύναμη προσοχή, σύμφωνα με άλλους ερευνητές. Το φάρμακο για το Parkinson L-Dopa έχει επίσης το αποτέλεσμα να αναζωογονεί τη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό αυτών των ασθενών, οξύνοντας την προσοχή τους. "Έχουμε μάθει πολλά από τους ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο του Parkinson. Αλλά σίγουρα δεν τα έχουμε μάθει όλα," λέει ο Buhusi.

Καθώς το σύνορο μεταξύ της αντίληψης του χρόνου και της υγείας έχει γίνει πιο ορατό, η μελέτη του χρόνου δεν είναι πλέον στην αποκλειστική δικαιοδοσία των φιλοσόφων, των φυσικών και των ποιητών.

"Δεν υπάρχει κάποιο 'Εθνικό Ινστιτούτο Χρόνου'", λέει ο Richard Ivry, σημαντικός ερευνητής για την αντίληψη του χρόνου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Berkeley. Αλλά καθώς φιλανθρωπικές οργανώσεις και χρηματοδότες όπως το Εθνικό Ινστιτούτο Νοητικής Υγείας (National Institute of Mental Health) και το Τμήμα Υποθέσεων Βετεράνων (Department of Veterans Affairs) εκδηλώνουν ενδιαφέρον, η αντίληψη του χρόνου μπορεί να πάψει να είναι αυτό που ο Ivry ονομάζει 'το αποπαίδι του αισθητηριακού συστήματος', κάτι που σύμφωνα με τον Ivry, αποτελεί την παραδοσιακή αντιμετώπιση του ζητήματος στους κύκλους των νευροεπιστημόνων.

Ο χρόνος για τον χρόνο, μπορεί πολύ σύντομα να είναι το τώρα.

Εκατομμύρια λέξεις έχουν γραφτεί για το φαινόμενο των αγρογλυφικών, ενώ ένας μεγάλος αριθμός βιβλίων έχει αφιερωθεί στην εξερεύνηση του συγκεκριμένου μυστηρίου μαζί με αμέτρητες αναφορές σε εφημερίδες και αφιερώματα σε περιοδικά.

Πολυάριθμες ιστοσελίδες είναι αφιερωμένες στο ζήτημα αυτό και υπάρχουν ποικίλες θεωρίες για τα αγρογλυφικά που τα αποδίδουν σε αιτίες όπως οι εξωγήινοι, οι ενέργειες της Γης, οι ισχυροί άνεμοι ή δραστηριότητες από φαρσέρ. Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με μια μόνο πλευρά του μυστηρίου, συγκεκριμένα με την κρατική ανάμειξη στο φαινόμενο. Έχουν διατυπωθεί πολλές υποθέσεις που εστιάζουν στην ανάμειξη του Υπουργείου Αμύνης και του Στρατού, έχουν όμως αληθινή υπόσταση; Έχει αναμειχθεί η Κυβέρνηση; Υπάρχει κάποιο κυβερνητικό ενδιαφέρον; Το άρθρο ξεκαθαρίζει τα πράγματα και ρίχνει μια ματιά σε ένα από τα πιο περίεργα X-Files του Υπουργείου Αμύνης.

Στρατιωτικά ελικόπτερα

Η πρώτη ανάμειξη του στρατού και του Υπουργείου Αμύνης με το μυστήριο των αγρογλυφικών πραγματοποιήθηκε το 1985. Ένας αγρότης ανακάλυψε έναν εντυπωσιακό δαιδαλώδη σχηματισμό στο χωράφι του και τηλεφώνησε στις εναέριες στρατιωτικές αρχές του Middle Wallop για να ρωτήσει τι προετοίμαζαν, υποθέτοντας ότι το κατασκεύασμα οφειλόταν στους έλικες ενός ελικοπτέρου κατά την προσγείωση του. Ο στρατός επιχειρεί κάποιες εκπαιδευτικές πτήσεις στην περιοχή και κάποιες από αυτές περιλαμβάνουν και προσγείωση. Για να γίνει όμως αυτό, απαιτείται άδεια από τους ιδιοκτήτες των χωραφιών, κάτι που καθιστά αναγκαίες τις καλές σχέσεις μαζί τους. Ο θόρυβος από τα στρατιωτικά αεροσκάφη προκαλεί πολλά παράπονα κάθε χρόνο, οπότε ο στρατός πρέπει να έχει καλές σχέσεις όχι μόνο με τους ιδιοκτήτες γης αλλά και με το ευρύτερο κοινό γενικότερα. Έχοντας αυτό κατά νου, ο στρατός κινήθηκε γρήγορα ώστε να εξετάσει την πιθανότητα το αγρογλυφικό να είχε σχηματιστεί από κάποιο ελικόπτερο που πετούσε χαμηλά.

Το ζήτημα ερευνήθηκε από τον αντισυνταγματάρχη Edgecombe, ο οποίος πέταξε επάνω από τον σχηματισμό και τράβηξε φωτογραφίες. Στην συνέχεια συμμετείχε σε μια δημόσια συνάντηση όπου υποστήριξε κατηγορηματικά ότι οι έλικες ενός ελικοπτέρου δεν θα μπορούσαν να είχαν σχηματίσει τόσο συμμετρικούς και ξεκάθαρους σχηματισμούς όπως αυτούς που είδε. Ξεκαθάρισε επίσης ότι ο στρατός δεν θα έκανε ποτέ τέτοια ζημιά στις σοδειές ενός αγρότη με αυτόν τον τρόπο. Εν κατακλείδι, ανέφερε στην συζήτηση ότι είχε αποστείλει μια αναφορά για την έρευνα του στο Υπουργείο Αμύνης μαζί με τις φωτογραφίες. Η αναφορά αυτή κατέληξε στα αρχεία της Γραμματείας όπου μόλις και διαβάστηκε και ευχαρίστησαν τον Edgecombe για την σκληρή δουλειά του.

Το περιστατικό αυτό έμελλε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες για το Υπουργείο Αμύνης. Οι δημόσιες και ένθερμες δράσεις του στρατού είχαν επισημανθεί από αρκετούς ερευνητές αγρογλυφικών που τις θεώρησαν ως μια ένδειξη του ότι ο στρατός ενδιαφέρθηκε για το φαινόμενο αυτό καθεαυτό. Αναφέρθηκε επίσης ότι η έκθεση στάλθηκε στην Υπηρεσία που ασχολούταν επίσης με αναφορές για UFO. Αυτό ισχυροποίησε μια σύνδεση μεταξύ των δύο φαινομένων σε κάποιους ερευνητές, την στιγμή που στην πραγματικότητα υπήρχαν πολλές αντικρουόμενες θεωρίες για τα αγρογλυφικά.

Ερωτήσεις στο Κοινοβούλιο

Το ζήτημα των αγρογλυφικών τέθηκε προς συζήτηση στο Κοινοβούλιο 4 φορές με τη μορφή γραπτών υπερωτήσεων. Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις τυπώθηκαν στην Hansard (την επίσημη έντυπη καταγραφή των πρακτικών του Κοινοβουλίου) και αξίζει να παρατεθούν ολόκληρες:

Ζητήματα Δημητριακών (Hansard, 11 Ιουλίου 1989):

Teddy Taylor:

Ερωτάται ο Υπουργός Γεωργίας, Ιχθυοκαλλιεργειών και Τροφίμων πόσες αναφορές έχει λάβει σχετικά με την δημιουργία συμμετρικών κυκλικών κατασκευών σε γεωργικά χωράφια στη νοτιοδυτική Αγγλία καθώς και σε άλλα μέρη και αν ναι, εάν θα κάνει κάποια δήλωση.

Ryder:

Η δημιουργία κυκλικών κατασκευών σε γεωργικά χωράφια είναι ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ότι συμβαίνει ανά διαστήματα. Είναι περιορισμένο σε χειμερινές γεωργικές σοδειές και περισσότερο διαδεδομένο σε ξηρές εποχές, όμως δεν έχουμε ταξινομήσει τις καταγραφές τέτοιων περιστατικών και επομένως δε μπορεί να γίνει κάποιο σχόλιο για την συχνότητα τους.

Ζητήματα Δημητριακών (Hansard, 11 Ιουλίου 1989):

Teddy Taylor:

Ερωτάται ο Γραμματέας του Υπουργείου Αμύνης τι πρόοδος έχει σημειωθεί στις έρευνες που ξεκίνησαν από τα ελικόπτερα του Στρατού κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας για να ερευνηθεί η προέλευση των επίπεδων κυκλικών κατασκευών στα σιτηρά και εάν ναι, εάν θα κάνει κάποια δήλωση.

Mr Neubert:

Ο Υπουργός Αμύνης δεν διενεργεί κάποιες έρευνες σχετικά με την προέλευση των επίπεδων κυκλικών κατασκευών στις σοδειές. Παρόλα αυτά, είμαστε ικανοποιημένοι από το γεγονός ότι δεν προκλήθηκαν από τις δραστηριότητες των ελικοπτέρων.

Κύκλοι σε χωράφια καλαμποκιού (Hansard, 26 Ιουλίου 1989):

Mr Colvin:

Ερωτάται ο Γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών εάν θα ζητήσει αναφορά από τους αστυνομικούς διευθυντές του Hampshire και του Wiltshire σχετικά με τις έρευνες τους για τα χωράφια καλαμποκιού στις περιοχές αυτές. Ποιό είναι το κόστος αυτών των ερευνών και εάν ναι, εάν θα κάνει κάποια δήλωση.

Mr Hurd:

Πληροφορούμαι από τους αστυνομικούς διευθυντές του Hampshire και του Wiltshire ότι δεν διενεργούνται πλέον έρευνες από τους αστυνομικούς σχετικά με το ζήτημα των κυκλικών κατασκευών στα χωράφια καλαμποκιού.

Κύκλοι σε χωράφια καλαμποκιού (Hansard, 17 Οκτωβρίου 1989):

Mr Colvin:

Ερωτάται ο Γραμματέας του Υπουργείου Αμύνης εάν έχει παρασχεθεί κάποια επίσημη υποστήριξη με τεχνικό προσωπικό σε πολίτες που ερευνούν την προέλευση των κυκλικών κατασκευών στα χωράφια καλαμποκιού στο Hampshire και στο Wiltshire και εάν θα κάνει κάποια δήλωση.

Archie Hamilton:

Δεν γνωρίζω εάν υπάρχει κάποια επίσημη υποστήριξη με τεχνικό προσωπικό που να έχει δοθεί σε πολίτες που ερευνούν την προέλευση των αγρογλυφικών.

Οι ερωτήσεις αυτές ήταν εμπνευσμένες από τους ερευνητές Paul Fuller και Jenny Randles, οι οποίοι είχαν επικοινωνήσει με τους εκπροσώπους τους στη βουλή και τους ζήτησαν να θέσουν το ζήτημα προς συζήτηση. Οι απαντήσεις είχαν προσχεδιαστεί από τους ιθύνοντες στα αντίστοιχα κυβερνητικά τμήματα. Στην περίπτωση των δύο ερωτήσεων που απαντήθηκαν από τους Υπουργούς Αμύνης, αυτό σημαίνει ότι όσοι εργάζονταν στην υπεύθυνη Γραμματεία είχαν προσχεδιάσει τις απαντήσεις.

Ενώ το Υπουργείο Εσωτερικών πρόσεχε ώστε να μην πάρει θέση σχετικά με το τι μπορεί να προκάλεσε τα αγρογλυφικά, το Υπουργείο Γεωργίας Ιχθυοκαλλιεργειών και Τροφίμων ήταν προετοιμασμένο να κάνει υποθέσεις, πιθανότατα επειδή τους είχε ζητηθεί να αντιμετωπίσουν τις δηλώσεις του ερευνητή αγρογλυφικών, Colin Andrews, ο οποίος ανέφερε ότι οι μοριακές αλλαγές στις σοδειές μέσα στους κυκλικούς σχηματισμούς είναι πιθανόν να έχουν επιπτώσεις στην υγεία εάν οι σοδειές αυτές έμπαιναν στην διατροφική αλυσίδα. Ο Γραμματέας του Υπουργείου Περιβάλλοντος Nicholas Ridley είχε προηγουμένως απορρίψει μια τέτοια ιδέα και δήλωσε ότι οι κύκλοι ήταν πιθανόν να προκλήθηκαν από τον αέρα. Στις απαντήσεις των γραμμάτων από τους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, ο Υπουργός Γεωργίας Ιχθυοκαλλιεργειών και Τροφίμων, Richard Ryder, ανέφερε «...Το πιο πιθανό είναι να προκλήθηκαν από τον συνδυασμό ανέμου και των τοπικών συνθηκών ευφορίας του εδάφους στα δημητριακά που είναι περισσότερο επιρρεπή.» Επομένως το ζήτημα των μολυσμένων σοδειών ήταν απίθανο να ισχύει. Αυτή η απάντηση φαίνεται πως είχε επηρεαστεί από τις θεωρίες του μετεωρολόγου και ερευνητή αγρογλυφικών Dr Terence Meaden και φαίνεται πως η άποψη του Υπουργείου προήλθε χωρίς κάποια σύσκεψη με το Υπουργείο Αμύνης.

Ένας άλλος πολιτικός που έκανε κάποιο δημόσιο σχόλιο ήταν ο Dennis Healey. Τον Φεβρουάριο του 1990 σε μια τηλεοπτική συνέντευξη είπε πως νόμιζε ότι μια κυβερνητική έρευνα του θέματος δεν ήταν απαραίτητη, συμπληρώνοντας πως αν και πίστευε ότι το ζήτημα ήταν άλυτο, εντούτοις τα αγρογλυφικά είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Ο Healey παλιότερα είχε συμμετάσχει σε μια συζήτηση σχετικά με τα αγρογλυφικά όταν είχε φωτογραφήσει ένα σχηματισμό στο Alfriston του Ανατολικού Sussex το 1984. Κατόπιν αυτού, η Daily Mail έγραψε ένα άρθρο για αυτό.

Δραστηριότητα στρατιωτικών αεροσκαφών

Στρατιωτικά αεροσκάφη (κυρίως ελικόπτερα αλλά και αεροσκάφη Hercules C-130 της βάσης RAF Lyneham) είχαν θεαθεί και σε κάποιες περιπτώσεις φωτογραφηθεί να πετούν επάνω από τα αγρογλυφικά. Αυτό πυροδότησε κάποιες φήμες ότι το Υπουργείο Αμύνης παρακολουθεί συστηματικά το φαινόμενο, υπάρχουν όμως δύο μάλλον πιο πειστικές εξηγήσεις για αυτήν την δραστηριότητα.

Η πρώτη είναι ότι τα πληρώματα των στρατιωτικών αεροσκαφών είναι το ίδιο πιθανό να έλκονται από το περίεργο φαινόμενο όσο και κάθε άλλος. Επομένως, είναι πολύ πιθανό κάποιοι πιλότοι να σχεδιάζουν τις συνηθισμένες τους εναέριες εκπαιδευτικές ασκήσεις έτσι ώστε να περάσουν πάνω από μια συγκεκριμένη περιοχή και να δουν κάποιον σχηματισμό για τον οποίο είχαν ακούσει. Κάποια μέλη πληρώματος θα τραβήξουν φωτογραφίες των αγρογλυφικών ώστε να διακοσμήσουν τους τοίχους των γραφείων σε διάφορες στρατιωτικές βάσεις. Έχοντας αυτό κατά νου, βλέπουμε ότι οι σελίδες 73 και 82 του Κυκλικού Στοιχείου (Circular Evidence) [Bloomsbury Publishing Ltd, 1989] που τραβήχτηκαν από τους Pat Degrado και Colin Andrews, δείχνουν ένα ελικόπτερο τύπου Army Gazelle να τριγυρίζει ένα σχηματισμό που εμφανίστηκε στο Westbury το 1987. Η φωτογραφία στις σελίδες 74 και 75 τραβήχτηκε από το πλήρωμα αυτού του αεροσκάφους.

Ο δεύτερος λόγος για αυτές τις πτήσεις είναι ότι από την στιγμή που η τοποθεσία ενός μεγάλου αγρογλυφικού γίνεται γνωστή, μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο πλοήγησης (όπως κάθε άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό που μπορεί να θεαθεί από τον αέρα) και έτσι να χρησιμοποιηθεί ώστε να εξακριβωθεί κάποια τοποθεσία κατά την διάρκεια μιας εναέριας εκπαιδευτικής άσκησης.

Στην πρώτη γραμμή πυρός, αφήγηση του Nick Pope

"Η ενασχόληση μου με το μυστήριο των αγρογλυφικών ξεκίνησε στις 29 Ιουλίου του 1991, όταν ξεκίνησα την θητεία μου στο Sec(AS)2a. Η δουλειά μου συμπεριλάμβανε την υπευθυνότητα για τις έρευνες σχετικά με θεάσεις UFO σε μια θέση τέτοια που να καθησυχάζει το Υπουργείο Αμύνης ώστε τίποτα από ό,τι έχει αναφερθεί, να μην αποτελεί ένδειξη ότι απειλείται η άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου. Δεν υπήρχε καμία επίσημη παραπομπή στο να ερευνώ τα αγρογλυφικά, όμως όπως και στην περίπτωση της αναφοράς του αντισυνταγματάρχη Edgecombe έξι χρόνια νωρίτερα, οτιδήποτε έξω από το καθιερωμένο (ειδικά εάν θεωρούταν ότι συνδέεται με UFO) στελνόταν πάντοτε στα αρχεία του τμήματος όπου εργαζόμουν. Επομένως, η τρίχρονη θητεία μου είχε πολλές στιγμές όπου έκανα έρευνες όχι μόνο για UFO αλλά και για απαγωγές από εξωγήινους, διαμελισμούς ζώων και αγρογλυφικά.

Δεν θα μπορούσα να είχα ασχοληθεί σε μια περισσότερο ενδιαφέρουσα στιγμή, όσον αφορά το μυστήριο των αγρογλυφικών και σύντομα ήμουν μέσα στα πράγματα. Είχε φτάσει η είδηση ότι βρέθηκε ένα εντυπωσιακό αγρογλυφικό στο Barbury Castle του Wiltshire και από τις πρώτες μέρες που εργάστηκα στο τμήμα Sec(AS) ένας ακόμη μεγαλύτερος σχηματισμός (το πρώτο "Dolphin" αγρογλυφικό) αναφέρθηκε σε ένα χωράφι κοντά στο χωριό Lockeridge του Wiltshire. Ύστερα, στις 13 Αυγούστου ένα εντυπωσιακό αγρογλυφικό βρέθηκε σε ένα χωράφι στο Ickleton του Cambridgeshire. Επονομάστηκε ως το "μοντέλο Mandelbrot" γιατί έμοιαζε με το γνωστό φράκταλ που έχει υπολογιστεί από τα χαοτικά μαθηματικά και απεικονίστηκε σε πολλές κρατικές εφημερίδες.

Δεχόμουν πιεστικές ερωτήσεις από αρκετούς ερευνητές αγρογλυφικών οι οποίοι ζητούσαν λεπτομέρειες σχετικά με το τι γνώριζε το Υπουργείο Αμύνης αναφορικά με το φαινόμενο. Κάποιοι ζητούσαν απαιτητικά να αναλάβουμε δράση ώστε να εξετάσουμε τα πράγματα ενώ άλλοι πίστευαν ξεκάθαρα ότι γνωρίζουμε τα πάντα αλλά τα καλύπτουμε. Υπήρχε αφθονία νέων θεωριών και υποθέσεων και συχνά έπρεπε να τις αντιμετωπίσω. Έπρεπε να διαψεύσω την περίεργη ιδέα ότι οι σχηματισμοί προκαλούνταν από τις δοκιμές με laser κάποιων διαστημικών σταθμών ή ότι προκαλούνταν από ενεργειακά όπλα, καθώς επίσης και να διαψεύσω τους ισχυρισμούς ότι η κάλυψη από τα Μ.Μ.Ε. κουκουλωνόταν με την χρήση D-Notices (στη Βρεττανία, το D-Notice αποτελεί μια επίσημη έκκληση σε επιμελητές νέων ώστε να μην δημοσιεύσουν συγκεκριμένα στοιχεία για λόγους εθνικής ασφάλειας). Έπρεπε να αρνηθώ ότι η πτώση του αεροσκάφους Harrier στις 22 Οκτωβρίου του 1987 είχε προκληθεί από ενέργειες σχετικές με τα αγρογλυφικά καθώς και ότι αυτές οι ενέργειες είχαν προκαλέσει την ταχύτατη ανάφλεξη του συστήματος εκτόξευσης καθίσματος του πιλότου που οδήγησε στον θάνατο του (το πτώμα βρέθηκε στο Wiltshire, όχι μακριά από εκεί όπου είχαν βρεθεί κάποια αγρογλυφικά το καλοκαίρι).Έπρεπε επίσης να αρνηθώ υποθέσεις του τύπου ότι η Βασίλισσα και η Margaret Thatcher είχαν εκφράσει ενδιαφέρον για το φαινόμενο και ότι έγιναν αρκετές συναντήσεις υψηλά ιστάμενων ατόμων για να ερευνηθεί το θέμα.

Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1991 ξέσπασε η μπόρα. Η εφημερίδα Today έγραψε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο σχετικά με τις φάρσες των Doug Bower και Dave Chorley και μετά από αυτό, ακολούθησαν τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στις 27 Οκτωβρίου, το πρόγραμμα Equinox του Channel 4 εξέτασε το φαινόμενο δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στην φάρσα. Κάποιοι ερευνητές ανέφεραν ότι το Υπουργείο Αμύνης είχε κάποια ανάμειξη σε αυτό ως το μέρος μιας τακτικής ώστε να απαξιώσει και το φαινόμενο και τους ερευνητές. Αν και δεν ήταν αυτό το ζήτημα, οι υποθέσεις δεν έλεγαν να κοπάσουν.

Τίποτα από όλα αυτά δε μπορεί να δείξει ότι η σχέση μου με τους ερευνητές ήταν εξ' ολοκλήρου δύσκολη. Είχα μια διαλλακτική πολιτική και οι περισσότερες συζητήσεις που είχα μαζί τους ήταν φιλικές και εποικοδομητικές. Με τον Ralph Noyes ήμουν σε τακτική επαφή. Είχε συνταξιοδοτηθεί από το Υπουργείο Αμύνης το 1977 έχοντας φτάσει στην βαθμίδα του Αντιγραμματέα του Υπουργείου και υπήρξε πρώην Διευθυντής του τμήματος 8 του Υπουργείου Αμύνης, του τομέα που αργότερα εξελίχθηκε στο Sec(AS). Όταν κάποιος με τέτοιο υπόβαθρο συζητούσε το θέμα ήταν δύσκολο να απορριφθεί το ζήτημα ή να υπάρξει κάποια άρνηση για να σχολιαστεί. Ανέλαβα να έχω μια σύντομη παρακολούθηση των πραγμάτων και άνοιξα ένα φάκελο επί του θέματος. Ακολούθησα τις βάσεις που είχαν βάλει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα εξειδικευμένα περιοδικά και επισκέφθηκα μόνος μου πολλούς σχηματισμούς."

Καταιγισμός ιδεών

"Θα ήθελα να είχα κάνει περισσότερα. Κατά την διάρκεια της θητείας μου στα Απόρρητα είχα πολυάριθμες συζητήσεις με εξειδικευμένο προσωπικό, κατά τις οποίες συζητήθηκαν διάφορα σχέδια. Ο στρατός κάνει συχνά ασκήσεις εποπτείας σε διάφορες περιοχές και θα ήταν ίσως πιθανό να είχε γίνει προγραμματισμός για κάποια άσκηση σε περιοχές όπου κάποιοι σχηματισμοί είχαν βρεθεί πριν κάποια χρόνια, ώστε να δουν και να καταγράψουν εάν είναι δυνατόν τη δημιουργία ενός αγρογλυφικού την ώρα που γινόταν. Θα μπορούσε να γίνει χημική ανάλυση από τα φυτά που ήταν μέσα στους κύκλους αυτούς και να συγκριθούν με δείγματα από φυτά που ήταν εκτός των κύκλων. Τέτοιου είδους έρευνα υποτίθεται πως γινόταν από απλούς πολίτες που ήταν ερευνητές, αλλά ίσως θα ήταν χρήσιμο να έχει γίνει και επίσημα. Συζητήσεις όπως αυτές σπανίως έβγαζαν σε κάποιο αποτέλεσμα εξαιτίας του περιορισμού σε χρόνο και οικονομικούς πόρους. Ακόμα περισσότερα, πρωτοβουλίες σαν αυτές που περιγράφονται πιο πάνω, ίσως θα είχαν το αποτέλεσμα να νομίσει ο κόσμος ότι συμβαίνει κάτι πιο σημαντικό στις περιοχές των αγρογλυφικών από ότι στην πραγματικότητα συμβαίνει.

Τον Ιούλιο του 1992 κατάφερα να αποκτήσω ένα δείγμα εδάφους που είχε παρθεί από το εσωτερικό τμήμα ενός περίεργου σχηματισμού στο έδαφος σε κάποια ιδιωτική γη και στάλθηκε για ανάλυση σε εξειδικευμένο προσωπικό. Πριν όμως γίνει η ανάλυση, ανακάλυψα ότι υπήρχε μια κοινότοπη εξήγηση για το τμήμα αυτό του εδάφους, οπότε η έρευνα σταμάτησε εντελώς.

Συνέχισα να παρακολουθώ το φαινόμενο σε γενικές γραμμές όπως είχα υποσχεθεί, όμως κατά το τελευταίο μέρος της θητείας μου το ενδιαφέρον για τα αγρογλυφικά άρχισε να φθίνει. Βρίσκονταν ακόμα κάποιοι σχηματισμοί και αν και τα σχέδια γίνονταν ολοένα και πιο εντυπωσιακά, η φούσκα είχε ήδη σκάσει. Το δημόσιο ενδιαφέρον όπως και αυτό των Μ.Μ.Ε. δεν έφτασε ποτέ στο επίπεδο στο οποίο βρισκόταν το 1990 και το 1991. Όσον αφορά εμένα, ήμουν περισσότερο αντιδραστικός και λόγω του ότι λάμβανα έναν ολοένα και αυξανόμενο αριθμό αναφορών για θεάσεις UFO ή απαγωγές από εξωγήινους, σκέφτηκα ότι είχα λιγότερο χρόνο για τα αγρογλυφικά."

Συμπέρασμα

"Ελπίζω ότι αυτό το άρθρο έχει ξεκαθαρίσει το ζήτημα όσον αφορά την κρατική ανάμειξη στο μυστήριο των αγρογλυφικών. Ενώ υπήρχε σίγουρα ενδιαφέρον και ανάμειξη με την πάροδο των ετών, αυτό συχνά παρερμηνεύθηκε, εσκεμμένα ή όχι. Σε προσωπικό επίπεδο, οι στρατιωτικοί και οι άνθρωποι του Υπουργείου Αμύνης μπορεί να ενδιαφέρονται περισσότερο από κάθε άλλον για τα αγρογλυφικά, όμως όπου εκφραζόταν ένα τέτοιο ενδιαφέρον, αυτό παρερμηνευόταν λανθασμένα και μεταφραζόταν ως μια ένδειξη μεγαλύτερης κρατικής ανάμειξης στο ζήτημα.

Γνωρίζω ότι το φαινόμενο των αγρογλυφικών προκαλεί ένα πάθος τόσο δυνατό αν όχι δυνατότερο όσο αυτό των UFO. Έχοντας αυτό κατά νου, έχω την ελπίδα ότι το παρόν άρθρο δεν θα θεωρηθεί ότι προσπαθεί να απομυθοποιήσει το μυστήριο των αγρογλυφικών επειδή, ενώ πιστεύω ότι τα περισσότερα από αυτά είναι κατασκευασμένα από τον άνθρωπο, δεν αποκλείω άλλες περισσότερο τολμηρές πιθανότητες. Η σύντομη παρακολούθηση που έκανα κατά την θητεία μου στα Απόρρητα συνεχίζεται, αυτή τη φορά όμως την κάνω μόνος μου."

Τι είναι ο χρόνος; Μπορούμε να τον μετρήσουμε και να τον τεμαχίσουμε σε εκατοστά και χιλιοστά του δευτερολέπτου, μπορούμε επίσης να ορίσουμε τις εμπειρίες μας μέσω αυτού.

Η εγκυκλοπαίδεια Encarta τον ορίζει ως συνειδητή εμπειρία της διάρκειας, της περιόδου εκείνης μέσα στην οποία πραγματοποιείται μια δράση ή ένα γεγονός... ενώ μπορούμε με έναν αφηρημένο τρόπο να τον ορίσουμε ως την τέταρτη διάσταση. Όμως όλα αυτά δε μας φέρνουν πιο κοντά σε μια αληθινή κατανόηση του τι είναι χρόνος ούτε του πως λειτουργεί.

Παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες παράξενες ιστορίες σπανίων περιστατικών όπου ο χρόνος δεν φαίνεται να κυλάει με τον τρόπο όπου τον αντιλαμβανόμαστε κανονικά. Κάποιοι άνθρωποι αναφέρουν κενά στον χρόνο, ταξίδια στον χρόνο, απουσία χρόνου και πιθανές φευγαλέες ματιές στο παρελθόν ή το μέλλον.

Εξαιτίας του γεγονότος ότι η αντίληψη μας για τον χρόνο είναι συχνά τόσο συνήθης και κοινότοπη, όταν ένας άνθρωπος βιώνει κάποιο από αυτά τα κενά, το αναφέρει ως το πιο περίεργο και μπερδεμένο πράγμα που έχει βιώσει ποτέ.

Ας δούμε λοιπόν τις ιστορίες. Μπορεί σε κάποιους να θυμίζουν και μια δική τους εμπειρία.

Μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας

Το 1991 ο Glenn ήταν φοιτητής πανεπιστημίου στη Νέα Σκοτία. Αυτό το οποίο αρχικά ήταν μια συνηθισμένη διαδρομή με το λεωφορείο προς την γενέτειρα του για να επισκεφθεί τους γονείς του, μετατράπηκε σε μια μπερδεμένη διαστρέβλωση του χρόνου και του χώρου. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος:

"Καθόμουν στο πίσω μέρος του λεωφορείου και δεν ήταν κανείς τριγύρω μου, υπήρχε όμως μια οικογένεια που καθόταν στο μπροστινό μέρος, πίσω ακριβώς από την θέση του οδηγού. Η διάρκεια της διαδρομής ήταν ήρεμη έως την στιγμή που πλησιάσαμε κοντά στην γενέτειρα πόλη μου. Κοιτούσα έξω από το παράθυρο και αντίκρισα το εργοστάσιο ελαστικών της Michelin καθώς το προσπερνούσαμε, ανεβαίνοντας το λόφο. Όταν το λεωφορείο έφτασε στο πιο ψηλό μέρος του λόφου είχα ένα περίεργο συναίσθημα και για κάποιον ανεξήγητο λόγο άρχισα να φαντάζομαι πολλούς ανθρώπους μέσα στο λεωφορείο να με κοροϊδεύουν!

Ακριβώς τότε συνέβη μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας και το λεωφορείο βρέθηκε ξαφνικά στην εθνική οδό που βρισκόταν ένα μίλι πιο πίσω μας! Τότε μπόρεσα να το δω να προσπερνάει και πάλι το εργοστάσιο ελαστικών, κάτι το οποίο με τρόμαξε. Παρατήρησα επίσης την οικογένεια που καθόταν μπροστά και η οποία μιλούσε προηγουμένως πολύ δυνατά, να είναι πολύ ήσυχη αυτή την φορά.

Όταν σταματήσαμε πλησίασα τον οδηγό και του είπα τι νόμιζα ότι συνέβαινε. Εκείνος με κοίταξε όντας νευρικός και μου είπε 'Τέτοια πράγματα συμβαίνουν'."

Ένα σύντομο άλμα στον χρόνο

Ο οδηγός του λεωφορείου είχε προφανώς δίκιο. Παρόμοια πράγματα όντως συμβαίνουν. Αρκεί να ρωτήσουμε την Sue, η οποία το φθινόπωρο του 1994 οδηγούσε μαζί με τον φίλο της τον Jim προς το σπίτι τους στο Fallbrook της California όταν ενδεχομένως έκαναν ένα μικρό άλμα στον χρόνο. Όπως λέει η Sue:

"Υπάρχουν δύο δρόμοι για το Fallbrook, ένας από τον βορρά και ένας από το νότο. Κατευθυνόμασταν από το νότο προς τον βορρά στη λεωφόρο Mission Rd., η οποία έχει μήκος 4 μίλια και είναι διπλής κατευθύνσεως. Ήταν Παρασκευή απόγευμα και είπα αφηρημένα ότι είναι πολύ περίεργο που δεν είχαμε συναντήσει ως εκείνη την ώρα άλλα αυτοκίνητα στην αντίθετη κατεύθυνση, κάτι που συνέβαινε από τότε που μπήκαμε στη συγκεκριμένη λεωφόρο. Το Fallbrook είναι μια μικρή πόλη, όμως αυτός ο δρόμος είχε πάντα πολύ κίνηση.

Ήξερα ότι είναι 06:24 επειδή είχα μόλις κοιτάξει την πορτοκαλί ένδειξη της ώρας στο στερεοφωνικό όταν ξαφνικά το αυτοκίνητο νέκρωσε, το πετάλι έγινε πολύ σκληρό και τα φώτα έσβησαν. Θυμάμαι ότι ένιωσα πολύ μεγάλη σύγχυση, καθώς σκεφτόμουν ότι μπορεί να τελείωσε η βενζίνη και ας ήξερα ότι είχαμε αρκετά καύσιμα ακόμη. Το αυτοκίνητο βγήκε αμέσως από τον δρόμο και όταν ο Jim ρώτησε τι έγινε δεν ήξερα τι να απαντήσω, είχα όμως την αίσθηση ότι είχα αποκοιμηθεί ή... δεν ξέρω και εγώ τι.

Έβαλα ξανά ταχύτητα, ο Jim πήδηξε έξω από το αυτοκίνητο, ήρθε προς τη μεριά μου και άνοιξε την πόρτα. Εγώ πήγα στην θέση του συνοδηγού, εκείνος μπήκε μέσα, έβαλε μπροστά τη μίζα και το αυτοκίνητο πήρε μπροστά! Ενώ απομακρυνόμασταν ένιωθα ενοχλημένη και λίγο νευρική, όμως κάτι πραγματικά περίεργο είχε μόλις συμβεί. Κοίταξα πάλι την ώρα και ήταν 06:36. Είχαν περάσει 12 λεπτά ενώ το όλο περιστατικό δε μπορεί να είχε διάρκεια που να ξεπερνούσε το 1,5 λεπτό".

Είχε πάει εκεί προτού καν φτάσει

Είμαστε εξοικειωμένοι με την γραμμική απεικόνιση του χρόνου όπου το ένα γεγονός διαδέχεται το άλλο. Με έναν περίεργο τρόπο όμως, δεν συμβαίνει πάντοτε αυτό. Ας λάβουμε υπόψη μας την εμπειρία της Eula White στην αγροτική Alabama του 1920 όταν ήταν μικρό κορίτσι. Η Eula αναφέρει:

"Εκείνα τα χρόνια η αγροτική Alabama ήταν σχετικά πίσω. Λίγη ηλεκτροδότηση ενώ τα άλογα και τα βαγόνια ήταν τα μόνα μέσα μεταφοράς για τους περισσότερους ντόπιους. Θυμάμαι ότι ήταν μια ηλιόλουστη μέρα του καλοκαιριού και νωρίς εκείνο το πρωί είχα μαζευτεί με κάποιες άλλες γυναίκες στη μπροστινή βεράντα στη φάρμα των Hawkins για να μαζέψουμε φασόλια και μπιζέλια από κάποια θαμνάκια.

Κατά το μεσημέρι ήμασταν ακόμα εκεί και μαζεύαμε μπιζέλια όταν σηκωθήκαμε και είδαμε τον κύριο Hawkins να πλησιάζει προς το σπίτι. Στο μπροστινό μέρος της σέλας του αλόγου του ήταν ένα μεγάλο λευκό σακί με αλεύρι και στο αριστερό του χέρι κρατούσε μια καφέ τσάντα με διάφορα λαχανικά. Τον κοιτούσαμε καθώς πήγαινε προς την πόρτα και σταμάτησε εκεί περιμένοντας από κάποιον να ανοίξει. Ένα από τα αγόρια έτρεξε και την άνοιξε και τότε, μπροστά στα μάτια όλων των γυναικών και των παιδιών, ο κύριος Hawkins εξαφανίστηκε! Μέσα σε μια στιγμή, απλά εξαφανίστηκε!

Για ένα δυο περίπου δευτερόλεπτα μείναμε άφωνοι και ύστερα τρομοκρατημένοι αρχίσαμε να ουρλιάζουμε. Λίγα λεπτά αργότερα ηρεμήσαμε, όμως ακόμη τρέμαμε και ήμασταν συγχυσμένες. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε οπότε ύστερα από λίγο συνεχίσαμε να μαζεύουμε μπιζέλια ενώ η κυρία Hawkins και τα αγόρια έκλεισαν την πόρτα.

Περίπου μισή ώρα αργότερα είδαμε πάλι τον κύριο Hawkins να έρχεται με το άλογο προς το σπίτι με το ίδιο λευκό σακί με αλεύρι μπροστά στην σέλα του και με την ίδια καφέ τσάντα με λαχανικά στο αριστερό του χέρι. Κατευθύνθηκε ξανά προς την πόρτα και σταμάτησε χωρίς να πει τίποτα. Εμείς απλώς τον κοιτούσαμε περιμένοντας να δούμε τι θα συμβεί. Ύστερα, προς μεγάλη μας ανακούφιση, ο κύριος Hawkins είπε: 'Λοιπόν, θα μου ανοίξει κανείς την πόρτα;' Ο κύριος Hawkins είχε έρθει εκεί προτού καν φτάσει".

Στιγμιαία επανάληψη του χρόνου

Μια παρόμοια επανάληψη του χρόνου συνέβη στον Ryan Bratton στην ηλικία των οκτώ. Ήταν μια κατά τα άλλα συνηθισμένη ημέρα για αυτόν και τον φίλο του που κάθονταν στην αυλή του ενώ κάποια άλλα παιδιά οδηγούσαν με τα ποδήλατα τους κατά μήκος ενός δρόμου. Όπως θυμάται:

"Ένα αυτοκίνητο ήρθε από τον δρόμο και σταμάτησε μπροστά από ένα σπίτι. Ένα παιδάκι βγήκε έξω και έτρεξε μέσα στο σπίτι κάνοντας φασαρία και φωνάζοντας όπως κάνουν τα παιδιά της ηλικίας του ενώ ένα κορίτσι πέρασε με το ποδήλατο της από τον δρόμο.

Λίγα λεπτά αργότερα το ίδιο αυτοκίνητο ήρθε από τον δρόμο, σταμάτησε στο σπίτι και το ίδιο παιδάκι βγήκε έξω από αυτό και έτρεξε μέσα στο σπίτι κάνοντας φασαρία και φωνάζοντας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το είχε κάνει και πριν. Και τότε το ίδιο κορίτσι κατηφόρισε ξανά προς τον δρόμο. Κοίταξα τον φίλο μου και μου είπε ότι δεν είχε ιδέα για το τι είχε μόλις συμβεί".

Ταξίδι στο παρελθόν...

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις ταξιδιού στον χρόνο είναι πιθανώς εκείνες όπου κάποιοι άνθρωποι βλέπουν, ακούν ή ακόμα αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους ή πράγματα που φαίνεται πως συνέβησαν σε άλλο τόπο και σε άλλη χρονική στιγμή.

Ο John ήταν ένα εξάχρονο αγόρι στο Stoke-on-Trent της Αγγλίας όταν συνέβη ένα τέτοιο φευγαλέο περιστατικό. Πήγαινε στο σχολείο μαζί με κάποια άλλα παιδιά όταν σταμάτησαν για να παρατηρήσουν κάποιους οικοδόμους που δούλευαν σε κάποια καινούρια σπίτια. Καθώς πλησίαζαν προς εκείνο το σημείο, παρατήρησαν ένα παλιό αγροτόσπιτο που βρισκόταν εκεί κοντά. Μια ηλικιωμένη γυναίκα βγήκε έξω και προσέφερε στον John και στους φίλους του πορτοκαλάδα καθώς έμπαιναν μέσα στο σπίτι της.

Αφού έφυγαν από το αγροτόσπιτο και συνέχισαν τον δρόμο τους προς το σχολείο, ανακάλυψαν ότι ήταν περίπου 4 και το σχολείο έκλεινε. Είχαν φύγει από το σπίτι στη 1:30 και είχαν κάνει μια διαδρομή που θα πρέπει να είχε διάρκεια 20 λεπτά!

Την επόμενη ημέρα ο John και οι φίλοι του έκαναν την ίδια διαδρομή για το σχολείο αλλά προς μεγάλη τους έκπληξη δεν υπήρχε η παραμικρή ένδειξη του αγροτόσπιτου ή της ηλικιωμένης που είχαν δει την προηγούμενη ημέρα.

Η μόνη εξήγηση για το τι βίωσε ο John και οι φίλοι του φαίνεται πως είναι κάποια μορφή 'γλιστρήματος' στον χρόνο κατά το οποίο για λίγες ώρες μεταφέρθηκαν σε μια παλιότερη εποχή όπου πράγματι υπήρχε ένα αγροτόσπιτο και ο ιδιοκτήτης του σε εκείνο το μέρος.

...Και σε μια μελλοντική πόλη

Όσο παράξενη και αν ήταν, ενδεχομένως να είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε την εμπειρία του John σχετικά με κάτι που έχει ήδη συμβεί παρά να κατανοήσουμε την εμπειρία της Daisy που συνάντησε ένα μέρος το οποίο δεν υπάρχει ακόμα και ίσως να μην υπάρχει για αιώνες. Η Daisy και ο φίλος της ο Rick κατευθύνονταν με το παλιό φορτηγάκι του προς το σπίτι ενός άλλου φίλου τους τον Σεπτέμβρη του 2004. Όπως αναφέρει η Daisy:

"Ξαφνικά, η μηχανή έσβησε και εγώ μαζί με τον Rick βρεθήκαμε σε έναν ερημωμένο αυτοκινητόδρομο μέσα στη νύχτα. Ήμασταν περιτριγυρισμένοι και από τις δύο πλευρές του δρόμου με κτήματα καλαμποκιού, γεγονός που επιμήκυνε την αίσθηση της απόστασης.

Ο Rick έκανε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να βάλει μπροστά το φορτηγάκι ξανά, όμως φαίνεται ότι δεν δούλευε. Αποφασίσαμε να περπατήσουμε προς την πλησιέστερη πόλη που απείχε περίπου 2 μίλια για να βρούμε κάποιο τηλέφωνο που λειτουργεί με κέρματα για να καλέσουμε τον φίλο μας. Μας φάνηκε πως η διαδρομή μας πήρε ώρες και η πόλη δεν ήταν πουθενά.

Παρόλα αυτά και ενώ ήμασταν ήδη απελπισμένοι, είδαμε ένα εκθαμβωτικό καφέ φως να ξεπροβάλλει πίσω από τον απόκρημνο λόφο που βρισκόταν μπροστά μας. Ανεβήκαμε τρέχοντας το λόφο που μας εμπόδιζε να δούμε από που προερχόταν το φως και μείναμε άφωνοι από αυτό που είδαμε. Ο Rick και εγώ μπορούσαμε να δούμε πίσω από το λόφο αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια φουτουριστική πόλη με φώτα να ξεπροβάλλουν από το κάθε παράθυρο ενός τεράστιου, μεταλλικού πύργου. Στο κέντρο αυτής της πόλης βρισκόταν ένας πελώριος ασημένιος θόλος.

Κοίταζα εμβρόντητη για ώρα την πόλη μέχρι την στιγμή που ο Rick με σκούντησε στον αγκώνα, κάτι που με έβγαλε από την έκσταση μου και μου έδειξε τον ουρανό. Επάνω από την πόλη αιωρούνταν εκατοντάδες ιπτάμενα οχήματα και ένα από αυτά πέταξε προς το μέρος μας με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Ο Rick και εγώ φοβηθήκαμε τόσο πολύ που φύγαμε τρέχοντας και κατευθυνθήκαμε προς το χαλασμένο μας φορτηγάκι. Δεν κοίταξα καθόλου πίσω όμως ένιωθα ότι κάποιος με παρακολουθούσε σε όλη την διαδρομή. Όταν μπήκαμε μέσα στο φορτηγάκι, αυτό πήρε μπροστά χωρίς καμία δυσκολία. Φύγαμε όσο πιο γρήγορα μπορούσαμε προς την αντίθετη κατεύθυνση και δεν πήγαμε ποτέ ξανά εκεί ούτε και μιλήσαμε για αυτό από τότε".

Είναι μια περίεργη εικόνα: ένας μεσήλικας, γερμένος μπροστά, ζωγραφίζει πίνακες με τοπία και πρόσωπα και φιγούρες ζώων σε μια ειδική πινακίδα που ισορροπεί επάνω σε ένα μαξιλάρι που ακουμπάει στο στομάχι του.

Mισή ντουζίνα άνθρωποι τον περιτριγυρίζουν. Ένας από αυτούς τοποθετεί μια πετσέτα κάτω από τον αυχένα του για να νιώθει πιο άνετα και κάποιος άλλος χειρίζεται ένα χρονόμετρο και δίνει οδηγίες του τύπου 'άρχισε να κάνεις αυτό' ή ΄σταμάτησε να το κάνεις' ενώ ένας τρίτος μεταφράζει τις οδηγίες στα τούρκικα. Μια μικρή ομάδα συνεδριάζει σε μια γωνία και παρακολουθεί τις διαδικασίες. Κάποιοι στέκονται απλά εκεί γύρω και παρατηρούν προσπαθώντας να μη μπαίνουν στη μέση. Η περίπλοκη αυτή τελετή περιγράφει την προετοιμασία για μια εγκεφαλική απεικόνιση και οι ερευνητές φροντίζουν ώστε να γίνουν όλα σωστά. Εντωμεταξύ, ο άντρας που βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής, ένας τυφλός ζωγράφος, λέει αστεία και κάνει τους πάντες να χαμογελάνε.

Ο ζωγράφος είναι ο Esref Armagan. Και βρίσκεται στη Βοστόνη για να διαπιστωθεί εάν μια ματιά μέσα στον εγκέφαλό του μπορεί να εξηγήσει το πώς ένας άνθρωπος που δεν έχει ποτέ του δει, μπορεί να ζωγραφίζει εικόνες που οι άνθρωποι που βλέπουν μπορούν εύκολα να τις αναγνωρίσουν και ακόμα να τις θαυμάσουν. Ζωγραφίζει σπίτια και βουνά και λίμνες και πρόσωπα και πεταλούδες, αλλά ποτέ του δεν έχει δει τίποτε απ' όλα αυτά. Απεικονίζει χρώματα, σκιές και προοπτική, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο με ποιον τρόπο έγινε μάρτυρας αυτών των σκηνών. Πως μπορεί και το κάνει;

Διότι, εάν ο Armagan μπορεί να αναπαριστά εικόνες με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να το κάνει ένα άτομο που διαθέτει όραση, εγείρονται σημαντικά ερωτήματα όχι μόνο σχετικά με το πώς οι εγκέφαλοί μας οικοδομούν νοητικές εικόνες, αλλά επίσης αναφορικά με τον ρόλο που παίζουν οι εικόνες αυτές στην όρασή μας. Σχηματίζουμε νοητικές εικόνες μόνο με τη χρήση των ματιών μας ή συμμετέχουν και άλλες αισθήσεις στις εικόνες αυτές; Πόσα πολλά καταλαβαίνουν οι εκ γενετής τυφλοί για τον χώρο και την διάταξη των αντικειμένων που βρίσκονται σ' αυτόν; Πόσο μπορεί να 'δει' ένας τυφλός άνθρωπος;

Ο Armagan γεννήθηκε πριν από 55 χρόνια σε μια από τις φτωχότερες γειτονιές της Κωνσταντινούπολης. Το ένα από τα δυο του μάτια δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί λόγω ατροφικού βλαστού και το άλλο είναι μικροσκοπικό και γεμάτο ουλές. Δεν είναι δυνατό να μάθουμε εάν είχε κάποιου είδους όραση όταν ήταν νήπιο, αλλά σίγουρα δεν κατάφερε ποτέ να δει φυσιολογικά και αυτή τη στιγμή ο εγκέφαλός του δεν μπορεί πλέον να ανιχνεύσει το φως. Λίγα από τα παιδιά της γειτονιάς του κατάφεραν να έχουν στοιχειώδη εκπαίδευση και όπως αυτά, ο Esref πέρασε τα πρώτα του χρόνια παίζοντας στους δρόμους. Αλλά η τυφλότητά του τον απομόνωσε και για να περνάει τον χρόνο του ξεκίνησε να σχεδιάζει. Στην αρχή απλώς έγδερνε τη σκόνη. Αλλά μέχρι την ηλικία των 6 είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί μολύβι και χαρτί. Στα 18 του χρόνια ξεκίνησε να ζωγραφίζει με τα δάχτυλά του, πρώτα σε χαρτί, και μετά σε καμβά με λαδομπογιές. Στα 42 του χρόνια ανακάλυψε τα ακρυλικά χρώματα που στεγνώνουν γρήγορα.

Οι ζωγραφιές του είναι αφοπλιστικά ρεαλιστικές. Και οι ικανότητές του είναι αξιοσέβαστες. "Για δεκαετίες έχω κάνει εξετάσεις σε τυφλούς ανθρώπους," δηλώνει ο John Kennedy, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, "και δεν έχω δει ποτέ τέτοιο επίτευγμα." Η πρώτη ευκαιρία που είχε ο Kennedy να συναντήσει και να εξετάσει προσωπικά τον Armagan ήταν στη διάρκεια μιας επίσκεψής του στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2004, όπου είχε έρθει σε ένα φόρουμ που είχε οργανωθεί από μια ομάδα που λεγόταν 'Εκπαίδευση στις Τέχνες για τους Τυφλούς' (Art Education for the Blind). Ο Armagan, που είναι κάτι σαν διασημότητα στην Τουρκία, είχε προσκαλεστεί για περιοδείες στην Τσεχία, στην Κίνα, στην Ιταλία και στην Ολλανδία. Αλλά αυτό που έκανε τη συγκεκριμένη επίσκεψή του διαφορετική ήταν το ενδιαφέρον που έδειξαν κάποιοι επιστήμονες και ιδιαίτερα ο Kennedy και μια ομάδα από τη Βοστόνη.

Ο Kennedy πέρασε τον Armagan από μια σειρά δοκιμασιών. Για παράδειγμα, του παρουσίασε στερεά σώματα που μπορούσε να νιώσει, όπως έναν κύβο, έναν κώνο και μια μπάλα, όλα σε μια σειρά (που αποκαλείται το 'τεστ των τριών βουνών' 'three mountains task') και του ζήτησε να τα ζωγραφίσει. Στη συνέχεια του ζήτησε να τα ζωγραφίσει από διάφορες άλλες γωνίες σε σχέση με το τραπέζι και διαφορετικές θέσεις του σώματός του (σα να τα κοιτάει από ψηλά ή από χαμηλά, κ.λπ.). Του ζήτησε ακόμα να ζωγραφίσει σχέδια που η προοπτική τους ήταν δύσκολο να αναπαρασταθεί ακόμα και από ανθρώπους που μπορούν να δουν. Και όταν του ζήτησε να σχεδιάσει έναν κύβο και μετά να τον περιστρέψει προς τα αριστερά και μετά ακόμα περισσότερο προς τα αριστερά, ο Armagan κατάφερε να ζωγραφίσει μια σκηνή με τις τρεις αυτές απεικονίσεις του κύβου. Με εντυπωσιακό τρόπο, τους ζωγράφισε με προοπτική τριών σημείων, επιδεικνύοντας μια τέλεια σύλληψη του πως οι οριζόντιες και οι κάθετες γραμμές συγκλίνουν σε κάποια φανταστικά σημεία σε μια απόσταση. "Η ανάσα μου είχε κοπεί," εξομολογείται ο Kennedy.

Ο Kennedy έχει ασχοληθεί πολλά χρόνια με την έρευνα της τέχνης στους τυφλούς ανθρώπους. Έχει διαπιστώσει πως οι άνθρωποι που είναι εκ γενετής τυφλοί καταλαβαίνουν τις γραμμές του περιγράμματος όταν τις αισθάνονται, όπως γίνεται και με τους ανθρώπους που έχουν όραση. Καταλαβαίνουν και μπορούν να κάνουν σχέδια σε τρεις διαστάσεις. Έχει βρει, πως τα τυφλά παιδιά μπορούν να αναπτύξουν την ικανότητα να σχεδιάζουν όσο μπορούν και τα παιδιά που βλέπουν, αλλά είναι λίγα τα τυφλά παιδιά που τους δίνεται η ευκαιρία να εξερευνήσουν αυτή τους τη δυνατότητα. Ακόμα και η γνώση για την προοπτική, όπως κατέληξε να θεωρεί, μπορεί να αποκτηθεί και από τα παιδιά αυτά. "Όταν ένας άνθρωπος που έχει όραση κοιτάζει προς κάτι, ο τυφλός άνθρωπος το πλησιάζει και το εξερευνά νιώθοντάς το κι έτσι ανακαλύπτουν τα ίδια πράγματα," δηλώνει ο Kennedy. "Η γεωμετρία της κατεύθυνσης είναι κοινή τόσο για την όραση όσο και για την αφή."

Γραμμές και μονοκονδυλιές

Είναι η νύχτα πριν από την πρώτη εγκεφαλική απεικόνιση που θα κάνει η ομάδα της Βοστόνης. Ο Armagan κάθεται σε ένα μακρύ τραπέζι σε ένα πανδοχείο διασκεδάζοντας τους πάντες με μονοκονδυλιές προσπαθώντας να εξηγήσει με ποιον τρόπο εξασκεί την τέχνη του. Ο Alvaro Pascual Leone, ο νευρολόγος του Χάρβαρντ που τον προσκάλεσε, και ο Amir Amedi, ο συνάδελφός του, τον προκαλούν για να κάνει όλο και πιο περίπλοκα έργα. Να σχεδιάσει έναν δρόμο που να οδηγεί προς κάπου μακριά και που να έχει πασσάλους σε κάθε του πλευρά και με μια πηγή φωτός κάτω από καθέναν, του ζητάει ο Pascual Leone. Ο Armagan χαμογελάει με αυτοπεποίθηση.

Χρησιμοποιεί μια ειδική πινακίδα με επίστρωση καουτσούκ. Αυτή η πινακίδα του επιτρέπει να σχεδιάζει γραμμές που μπορούν να ανιχνευτούν από τις άκρες των δακτύλων του ως μικροσκοπικές πτυχώσεις στην επιφάνειά της. Κι έτσι σχεδιάζει τον δρόμο και τους πασσάλους. Με το ένα χέρι κρατάει το μολύβι και με το άλλο ανιχνεύει αυτό που έχει σχεδιάσει, σα να έχει αναπληρωματικά μάτια που 'παρατηρούν' την εικόνα καθώς αυτή εξελίσσεται. Μετά από περίπου ένα λεπτό, η ζωγραφιά έχει γίνει. Ο Pascual Leone και ο Amedi γέρνουν το κεφάλι τους με θαυμασμό.

Έτσι, ρωτούν τον Armagan, πως ξέρει πόσο μακριά πρέπει να βρίσκονται οι πάσσαλοι καθώς υποχωρούνε προς τα πίσω; Απαντάει, πως του το έχουνε διδάξει. Όχι κάποιος κανονικός δάσκαλος, αλλά τα συνηθισμένα σχόλια από φίλους και γνωστούς. Πως ξέρει για τις σκιές; Το έμαθε κι αυτό. Εξομολογείται, πως για πολύ καιρό πίστευε πως εάν ένα αντικείμενο ήταν κόκκινο, η σκιά του θα ήταν επίσης κόκκινη. "Αλλά μου είπαν πως δεν είναι," συμπληρώνει. Και πως γνωρίζεις για το κόκκινο; Γνωρίζει πως υπάρχει μια σημαντική οπτική ποιότητα που χαρακτηρίζει τα αντικείμενα που έχουν κόκκινο χρώμα και πως ποικίλει από αντικείμενο σε αντικείμενο. Έχει απομνημονεύσει το ποιο χρώμα έχει κάθε αντικείμενο και τον συνδυασμό των χρωμάτων.

Σάρωση στο μάτι του εγκεφάλου

Την επόμενη ημέρα είχε έρθει η στιγμή για να μπει ο Armagan στον σαρωτή. Οι επιστήμονες του Harvard συνεργάστηκαν με ειδικούς της σάρωσης από το πανεπιστήμιο της Βοστόνης. Εκτός από το να πάρουν μια δομική απεικόνιση του εγκεφάλου του Armagan και να διαπιστώσουν εάν μπορεί να λάβει κάποια ποσότητα φωτός (διαπίστωσαν πως δεν μπορεί), οι πειραματιστές θα τον βάλουν να κάνει κάποιες περίεργες σειρές από δοκιμασίες. Θα έχει έναν δοσμένο αριθμό δευτερολέπτων για να νιώσει ένα αντικείμενο, να το φανταστεί και να το σχεδιάσει. Του έχουν επίσης ζητήσει να μουτζουρώσει, να προσποιηθεί ότι νιώθει ένα αντικείμενο και να ανακαλέσει μια λίστα από αντικείμενα που γνώρισε κάποιες προηγούμενες ημέρες.

Ο Pascual Leone και ο Amedi θέλουν να δούνε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο του Armagan αναφορικά με την νευρωνική ευπλαστότητα. Και οι δυο επιστήμονες έχουν στοιχεία πως σε απουσία της όρασης, ο οπτικός φλοιός, το μέρος εκείνο του εγκεφάλου που 'αντιλαμβάνεται' τις πληροφορίες που προσλαμβάνουμε με τα μάτια, δεν βρίσκεται σε απραξία. Ο Pascual Leone ανακάλυψε πως οι πολύ καλοί αναγνώστες της μεθόδου Braille, στρατολογούν τον οπτικό φλοιό για την αφή. Ο Amedi, μαζί με τον Ehud Zohary στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, βρήκαν πως η περιοχή ενεργοποιείται επίσης σε έργα λεκτικής μνήμης.

Όταν όμως ο Amedi ανέλυσε τα αποτελέσματα, βρήκε πως ο οπτικός φλοιός του Armagan ενεργοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των έργων σχεδίασης, αλλά μόλις που έδειξε κάποια ενεργοποίηση στην λεκτική ανάκληση. Το γεγονός αυτό τον ξάφνιασε. "Το να αποκτήσει κανείς τέτοια τρομερή ευπλαστότητα για τη σχεδίαση και καθόλου ευπλαστότητα για τη λεκτική μνήμη και τη γλώσσα, είναι ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα", σχολίασε. Υποψιάζεται, πως σε κάποιο βαθμό, το πώς αναπτύσσονται οι μη χρησιμοποιούμενες οπτικές περιοχές εξαρτάται από το ποιος είσαι και τι χρειάζεσαι από τον εγκέφαλό σου.

Ακόμα πιο ενδιαφέρον ήταν ο τρόπος με τον οποίο η σχεδίαση ενεργοποίησε τον οπτικό φλοιό του Armagan. Έχει πλέον αποδειχθεί πως όταν οι άνθρωποι που βλέπουν προσπαθούν να φανταστούν πράγματα όπως πρόσωπα, σκηνές, χρώματα, αντικείμενα που μόλις πριν από λίγο κοίταξαν, δεσμεύουν τα ίδια μέρη του οπτικού φλοιού που χρησιμοποιούν όταν βλέπουν, μόνο που αυτό το κάνουν σε έναν αρκετά μικρότερο βαθμό. Η δημιουργία τέτοιων νοητικών εικόνων μοιάζει πολύ με την όραση, αν και δεν είναι τόσο έντονη. Όταν ο Armagan φαντάστηκε πράγματα που είχε πιάσει, μέρη του οπτικού του φλοιού είχαν επίσης ελαφρώς ενεργοποιηθεί. Αλλά όταν σχεδίαζε, ο οπτικός του φλοιός παρουσίαζε ενεργοποίηση σαν ενός ανθρώπου που βλέπει. Στην πραγματικότητα, λέει ο Pascual Leone, ένας ανύποπτος που θα έβλεπε την εγκεφαλική σάρωση του Armagan, θα νόμιζε πως μπορεί να δει στ' αλήθεια.

Αυτό το αποτέλεσμα θίγει ένα άλλο μεγάλο φιλοσοφικό ζήτημα: τι ακριβώς σημαίνει 'βλέπω'; Ακόμα και χωρίς την ικανότητα της ανίχνευσης του φωτός, ο Armagan φτάνει εντυπωσιακά κοντά σ' αυτό, παραδέχεται ο Pascual Leone. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς δημιουργείται στον εγκέφαλό του. "Αλλά οποιοδήποτε πράγμα κι αν είναι αυτό στο νου του, μπορεί να το μεταφέρει σε χαρτί έτσι ώστε μπορεί κανείς με σιγουριά να ξέρει πως είναι το ίδιο αντικείμενο που έχει νιώσει με την αφή," συμπληρώνει ο Pascual Leone. Στη δική του ζωή, επίσης, ο Armagan φαίνεται πως έχει μια εκπληκτική σύλληψη του χώρου. Σπανίως χάνεται, όπως μαρτυρεί η μάνατζέρ του, Joan Eroncel. Έχει μια αλλόκοτη αίσθηση για τις διαστάσεις ενός δωματίου. Κάποτε είχε σχεδιάσει ένα διαμέρισμα που είχε πρόσφατα επισκεφτεί και το θυμόταν τέλεια μετά από εννέα χρόνια.

Συνήθως σκεφτόμαστε για την όραση ως την εσωτερικοποίηση της αντικειμενικής πραγματικότητας μέσω των ματιών μας. Αλλά είναι έτσι; Πόσα από αυτά που νομίζουμε ότι βλέπουμε προέρχονται από έξω και πόσα από μέσα; Ο οπτικός φλοιός μπορεί να έχει έναν πολύ πιο σημαντικό ρόλο από αυτόν που αντιλαμβανόμαστε στο να δημιουργεί προσδοκίες σχετικά με αυτό που πρόκειται να δούμε, λέει ο Pascual Leone. "Το να δεις κάτι είναι μόνο τότε δυνατό, όταν γνωρίζεις τι πρόκειται να δεις," προσθέτει. Ίσως στον Armagan το κομμάτι των προσδοκιών είναι λειτουργικό, αλλά απλά δεν υπάρχουν πληροφορίες που να έρχονται απ' έξω.

Η συνηθισμένη αντίληψη υποστηρίζει πως ένας άνθρωπος δεν μπορεί να έχει ένα εσωτερικό μάτι, χωρίς να είχε ποτέ του όραση. Αλλά ο Pascual Leone πιστεύει πως ο Armagan πρέπει να έχει ένα. Ο ερευνητής έχει επιχειρηματολογήσει επί μακρόν πως θα μπορούσε κανείς να φτάσει στην ίδια νοητική εικόνα μέσω διαφορετικών αισθήσεων. Πιστεύει πως αυτό το κάνουμε όλη την ώρα, ενοποιώντας όλες τις αισθήσεις που έχουμε για ένα αντικείμενο στην νοητική εικόνα που έχουμε γι' αυτό. "Όταν βλέπουμε μια κούπα, την νιώθουμε επίσης με το νοητικό μας χέρι. Η όραση είναι τόσο να νιώθεις όσο και να βλέπεις." Αλλά επειδή η όραση είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και πρόσφορη για εμάς, δεν είμαστε ενήμεροι του παραπάνω γεγονότος. Κάτι, που δεν ισχύει για τον Armagan.

Ένας επιστήμονας που είναι ρομπότ και μπορεί να παράγει τις δικές του επιστημονικές υποθέσεις και να διεξάγει πειράματα για να τις ελέγξει κατόρθωσε να κάνει τις πρώτες του πραγματικές επιστημονικές ανακαλύψεις.

Ονομάζεται Adam και είναι το αποτέλεσμα της εργασίας των ερευνητών του Πανεπιστημίου του Aberystwyth που υπάγεται στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στην Αγγλία. Από μόνο του το ρομπότ ανακάλυψε νέες λειτουργίες για έναν αριθμό γονιδίων στον Ζαχαρομύκητα Cerevisae, δηλαδή στη μαγιά της μπύρας.

Ο Ross King, που είναι υπολογιστικός βιολόγος στο εν λόγω πανεπιστήμιο και που ηγείται του προγράμματος αυτού, δήλωσε πως τα αποτελέσματα που εξήγαγε ο Adam δεν είναι μεν πολύ μεγάλης σημαντικότητας, αλλά αποτελούν πραγματικότητα. Θα μπορούσανε να δημοσιευτούν, προσθέτει.

Ο Adam αποτελείται από ένα μικρό δωμάτιο γεμάτο με εξοπλισμό εργαστηρίου και συναπαρτίζεται από τέσσερις υπολογιστές που λειτουργούν ως εγκέφαλος, ενώ έχει ακόμα βραχίονες, κάμερες, χειριστές υγρών, εκκολαπτήρια και άλλα σύνεργα. Η ομάδα έδωσε στο ρομπότ έναν καταψύκτη που περιλάμβανε μια συλλογή από χιλιάδες μεταλλαγμένα είδη μαγιάς όπου είχαν εξαλειφθεί συγκεκριμένα γονίδια. Του δόθηκε επίσης μια βάση δεδομένων που περιλάμβανε πληροφορίες σχετικά με τα γονίδια της μαγιάς, με τα ένζυμα, τον μεταβολισμό και μια παροχή από εκατοντάδες μεταβολίτες.

Για να ανακαλύψει ποια γονίδια κωδικοποιούσαν συγκεκριμένα ένζυμα, ο Adam καλλιέργησε μια μεταλλαγμένη μαγιά από την οποία είχε αφαιρεθεί ένα συγκεκριμένο γονίδιο και εξέτασε πόσο καλά αναπτύχθηκε η μαγιά αυτή χωρίς έναν συγκεκριμένο μεταβολίτη. Εάν το είδος μεγάλωνε πολύ λίγο με την απουσία του μεταβολίτη, ο Adam μάθαινε κάτι σχετικά με τη λειτουργία του γονιδίου που έλειπε. Το ρομπότ μπορούσε να διεξάγει παραπάνω από χίλια τέτοια πειράματα κάθε μέρα.

Συνολικά, ο Adam διατύπωσε και έλεγξε 20 υποθέσεις για γονίδια που κωδικοποιούν 13 ένζυμα. 12 από αυτές τις υποθέσεις επιβεβαιώθηκαν. Για παράδειγμα, ο Adam υπέθεσε σωστά πως τρία γονίδια που ταυτοποίησε κωδικοποιούν ένα ένζυμο που είναι σημαντικό για την παραγωγή του αμινοξέως Λυσίνη. Οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν την εργασία του Adam με δικά τους πειράματα.

Η ομάδα εργάζεται τώρα με ένα νέο ρομπότ που ονομάζεται Eve και που θα ερευνήσει για νέα φάρμακα.

Ο Adam και η Eve (Αδάμ και Εύα) και το είδος τους θα μπορούσαν σύντομα να αυτοματοποιήσουν χρονοβόρες επιστημονικές αγγαρείες που αποτελούν ρουτίνα για τους ερευνητές και να αφήσουν έτσι τους ανθρώπους επιστήμονες με ελεύθερο χρόνο για να μελετήσουν υψηλότερου επιπέδου και πιο δημιουργικές έρευνες, αναφέρει ο King. Αλλά εν τέλει, τα ρομπότ θα μπορούσαν ακόμα και να είναι ικανά στο να κάνουν πραγματικά ανεξάρτητη έρευνα, όπως συμπληρώνει.

Ο Will Bridewell, ερευνητής της τεχνητής νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο του Stanford στο Palo Alto της Καλιφόρνια, λέει ότι ο Adam λειτουργεί στο επίπεδο ενός φοιτητή που έχει πάρει πτυχίο. Ακόμα, το ρομπότ πλησιάζει στον στόχο μιας μηχανής με τεχνητή νοημοσύνη που θα μπορεί να συνεργαστεί με άλλους επιστήμονες και να γράψει τα αποτελέσματά τους σε φυσική γλώσσα, όπως δηλώνει. "Αυτό είναι προφανώς πολύ μακριά, αλλά φαίνεται πιθανό ότι θα φτάσουμε στο σημείο αυτό. Αυτό είναι ακόμα ένα βήμα στην πορεία."

Σε ένα ακόμα μακρύτερο βήμα σ' αυτήν την κατεύθυνση, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Cornell στην Ithaca της Νέας Υόρκης έχουν αναπτύξει ένα λογισμικό που μπορεί να παρατηρεί φυσικά συστήματα και ανεξάρτητα να αναγνωρίζει τους νόμους που υπόκεινται αυτών των συστημάτων.

Στο λογισμικό αυτό, που δεν είχε προγραμματιστεί με οποιονδήποτε βασικό νόμο της φυσικής ή της γεωμετρίας, παρουσιάστηκαν εικόνες από κινούμενα συστήματα όπως ένα διπλό εκκρεμές. Στη συνέχεα χρησιμοποίησε έναν εξελικτικό αλγόριθμο για να παράγει μαθηματικές εξισώσεις και τις έλεγξε για να διαπιστώσει εάν μπορούσαν να περιγράψουν με ακρίβεια το σύστημα το οποίο παρατηρούσε. Για παράδειγμα, το λογισμικό παρήγαγε μια εξίσωση που περιέγραφε τη διατήρηση της γωνιακής ορμής.

Το να πέσεις μέσα σε μια μαύρη τρύπα ίσως δε θα ήτανε και το καλύτερο για την υγεία σου, η θέα όμως θα ήταν τουλάχιστον υπέροχη. Μια νέα προσομοίωση δείχνει τι θα μπορούσε να δει κανείς καθώς κατεβαίνει στον πυθμένα μιας μαύρης τρύπας την ώρα που τον καταπίνει. Η έρευνα αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει τους φυσικούς να καταλάβουν την φανερά παράδοξη μοίρα της ύλης και της ενέργειας μέσα σε μια μαύρη τρύπα.

Ο Andrew Hamilton και ο Gavin Polhemus του πανεπιστημίου Boulder στο Κολοράντο, κατασκεύασαν έναν υπολογιστικό κώδικα που βασίστηκε στις εξισώσεις του Αϊνστάιν για την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και που περιγράφει τη βαρύτητα σαν διαστροφή του χώρου και του χρόνου. Ακολουθούν τη μοίρα ενός φανταστικού παρατηρητή που βρίσκεται σε τροχιά η οποία παραμορφώνεται καθώς παρασύρεται από μια μαύρη τρύπα που έχει μάζα πέντε εκατομμύρια φορές τη μάζα του ήλιου και σχεδόν το ίδιο μέγεθος όπως η τρύπα που βρίσκεται στο κέντρο του δικού μας γαλαξία.

Καθώς ο παρατηρητής πλησιάζει, ένας σκοτεινός κύκλος ξεπροβάλλει από τον γαλαξία και περιέχει μια μαύρη τρύπα και τον ορίζοντα γεγονότων της, δηλαδή το σημείο εκείνο πέρα από το οποίο τίποτε δεν μπορεί να ξεφύγει από την έλξη της μαύρης τρύπας. Το φως από τα αστέρια που βρίσκονται κατευθείαν πίσω από την τρύπα καταπίνεται από τον ορίζοντα αυτόν, ενώ το φως από άλλα αστέρια καμπυλώνεται μερικώς από τη βαρυτική της έλξη, σχηματίζοντας μια εικόνα στρέβλωσης γύρω από την τρύπα.

Ο δακτύλιος του ορίζοντα

Για τους μακρινούς παρατηρητές, ο ορίζοντας έχει το μέγεθος μια ακτίνας Schwartzschild (συχνά αναφέρεται και ως βαρυτική ακτίνα και είναι μια χαρακτηριστική ακτίνα που συνδέεται με κάθε μάζα. Είναι η ακτίνα για μια δεδομένη μάζα όπου, εάν αυτή η μάζα θα μπορούσε να συμπιεστεί για να χωρέσει στην ακτίνα αυτή, καμιά γνωστή δύναμη δε θα μπορούσε να τη σταματήσει στο να συνεχίζει να καταρρέει σε μια βαρυτική μοναδικότητα gravitational singularity). Για την συγκεκριμένη τρύπα το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί σε 15 εκατομμύρια χιλιόμετρα, αλλά καθώς κανείς πλησιάζει ο ορίζοντας φαίνεται να αποσύρεται. Ακόμα και όταν υπερβεί το κατώφλι της ακτίνας υπάρχει ακόμα ένα σημείο μπροστά από τον παρατηρητή όπου όλο το φως καταπίνεται, έτσι από την σκοπιά του ο παρατηρητής ποτέ δεν πλησιάζει τον ορίζοντα.

Οι Hamilton και Polhemus σχεδίασαν ένα κόκκινο πλέγμα στον ορίζοντα για να βοηθήσουν στην οπτικοποίησή του (καθώς ο ορίζοντας είναι σφαιρικός, οι δύο κύκλοι στο πλέγμα αντιπροσωπεύουν τον βόρειο και το νότιο πόλο από το κέντρο της μαύρης τρύπας). Καθώς ο παρατηρητής περνάει μια ακτίνα Schwartzschild, ένα άλλο τεχνητό οπτικό εφέ εμφανίζεται. Το λευκό πλέγμα που τον περικυκλώνει σηματοδοτεί το που οι μακρινοί παρατηρητές θα τοποθετούσαν τον ορίζοντα, δηλαδή είναι το σημείο εκείνο που άλλα άτομα που ακολουθούν τον πρώτο παρατηρητή θα έπεφταν επίσης μέσα στον ορίζοντα γεγονότων της μαύρης τρύπας.

Η πιο παράξενη θέα είναι αυτή που θα δει ο παρατηρητής τις τελευταίες στιγμές της πορείας του. Καθώς πλησιάζει στο κέντρο της μαύρης τρύπας θα νιώσει τεράστιες παλιρροιακές δυνάμεις. Αν πέφτει πρώτα με τα πόδια, η βαρύτητα στο κεφάλι του θα είναι πολύ πιο ασθενής από αυτή που εφαρμόζεται στα πόδια του. Αυτό θα έκανε τον παρατηρητή να αποσυναρμολογηθεί και επίσης θα είχε κάποια επίδραση στο φως που θα τον περιέβαλλε. Το φως πάνω από το κεφάλι του θα τεντωνόταν και θα πλησίαζε την κόκκινη άκρη του φάσματος. Στο τέλος, από το κόκκινο θα προχωρούσε στην ανυπαρξία και έτσι ολόκληρη η θέα θα συμπυκνωνόταν σε έναν οριζόντιο δακτύλιο.

Το πληροφοριακό παράδοξο

Αυτή η διαδικασία μπορεί να ρίξει λίγο φως στο αίνιγμα των μαύρων τρυπών. Οι κβαντικοί υπολογισμοί φαίνεται να δείχνουν ότι υπάρχει μεγάλου βαθμού πολυπλοκότητα στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας και σε παλιότερες εργασίες, οι ερευνητές είχαν υπολογίσει πως θα ήταν δυνατό να δημιουργηθεί πολύ περισσότερη εντροπία (μέτρο της αταξίας) στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας από αυτή που μετράται από εξωτερικούς παρατηρητές. Αυτό μοιάζει με μια υπερσυμπιεσμένη εκδοχή του παλιού πληροφοριακού παράδοξου της μαύρης τρύπας, το οποίο αντιπαραβάλλει τον προφανή αφανισμό των αντικειμένων και της πληροφορίας που πέφτουν μέσα σε μια μαύρη τρύπα με την κβαντική μηχανική, η οποία υποστηρίζει ότι η κβαντική πληροφορία δεν μπορεί ποτέ να χαθεί.

Το πρόβλημα ίσως είναι πως έχουμε μια αφελή θέαση για τον χώρο που καταρρέει μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Για να μετρήσουν τη συνολική εντροπία οι Hamilton και Polhemus υπέθεσαν πως αθροίζονται όλες οι πιθανές καταστάσεις που θα μπορούσαν να έχουν η ύλη και η ενέργεια σε διαφορετικά σημεία στον χώρο. Αλλά μαζί με άλλους θεωρητικούς, υποπτεύονται πως αυτή η συνήθης υπόθεση, που καλείται τοπικότητα, δεν ισχύει στο εσωτερικό μια μαύρης τρύπας. Κατά κάποιον τρόπο, διαφορετικά σημεία στον χώρο φαίνεται να μοιράζονται τις ίδιες καταστάσεις, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πως γίνεται αυτό.

Εκεί είναι που οι οπτικοποιήσεις όπως η συγκεκριμένη μπορούν να βοηθήσουν. "Κοντά στην βαρυτική μοναδικότητα (singularity), φαίνεται πως ολόκληρο το τρισδιάστατο σύμπαν καταρρέει σε μια επιφάνεια δύο διαστάσεων," λέει ο Hamilton. Αλλά το κατά πόσον αυτό υπαινίσσεται πως μια δισδιάστατη οπτική είναι περισσότερο θεμελιώδης, δεν είναι ξεκάθαρο. "Έχει αυτό κάποια προφανή σημασία; Δε γνωρίζω," συμπληρώνει ο Hamilton.

Σχεδόν καθένας έχει την τάση να φαντάζεται ότι ο νους θα εξακολουθεί να υπάρχει μετά τον θάνατο του σώματος. Ακόμα και οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο νους παύει να υπάρχει κατά τον θάνατο, εμφανίζουν αυτού του τύπου τη δικαιολόγηση για ψυχολογική συνέχεια όπως δείχνουν κάποιες έρευνες. Εκτός από το να είναι ένα παραπροϊόν της θρησκείας ή ένα καταφύγιο ψυχολογικής ασφάλειας, τέτοιες πεποιθήσεις προέρχονται από την βαθύτερη φύση της συνείδησής μας.

Καθένας αναρωτιέται πως και από πού προήλθε.
Καθένας αναρωτιέται για το που θα πάει όταν όλα θα τελειώσουν.
Αλλά κανένας δεν ξέρει στα σίγουρα και έτσι όλα είναι το ίδιο για μένα.
Νομίζω, θα αφήσω απλά το μυστήριο να υπάρχει.

Everybody's wonderin' what and where they all came from.
Everybody's worryin' 'bout where they're gonna go when the whole thing's done.
But no one knows for certain and so it's all the same to me.
I think I'll just let the mystery be.

Θα μας φαίνεται ίσως το ίδιο αλλόκοτο το ότι νιώθουμε προδιατεθειμένοι να γείρουμε το κεφάλι μας συμφωνώντας στον πικρόγλυκο υπαινιγμό που εκφράζουν τα λόγια του παραπάνω ιρλανδικού τραγουδιού, του ταπεινού αυτού παιάνα για το μεταθανάτιο μυστήριο.

Στην πραγματικότητα, το πραγματικό μυστήριο είναι το γιατί είμαστε τόσο πεπεισμένοι για το ότι η ερώτησή μας, που θα πάμε 'όταν όλα θα τελειώσουν', αποτελεί ένα μυστήριο. Άλλωστε, ο εγκέφαλος είναι σαν οποιοδήποτε άλλο όργανο: ένα τμήμα του φυσικού μας σώματος. Και ο νους είναι η λειτουργία που επιτελεί ο εγκέφαλος, είναι πιο πολύ ένα ρήμα παρά ένα ουσιαστικό. Γιατί λοιπόν αναρωτιόμαστε για το που θα πάει ο νους μας όταν το σώμα θα πεθάνει; Δεν θα έπρεπε να μας είναι προφανές ότι και ο νους θα πεθάνει;

Υπάρχουν ωστόσο άνθρωποι σε κάθε πολιτισμό που πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή κάποιου είδους, ή το λιγότερο, δεν είναι καθόλου σίγουροι για το τι συμβαίνει με το νου μετά τον θάνατο. Και τέτοιες μη λογικές πεποιθήσεις, αντί ή εκτός από το να είναι προϊόντα της θρησκείας ή να μας προφυλάσσουν από τον τρόμο της ανυπαρξίας, αποτελούν ένα αναπόφευκτο παραπροϊόν της αυτοσυνείδησης. Γιατί δεν έχουμε ποτέ βιώσει το να μην έχουμε συνείδηση, εφόσον η συνείδηση προϋποθέτει το να βιώνει κανείς κάτι, δεν μπορούμε να φανταστούμε πως μοιάζει το να είναι κανείς πεθαμένος. Κι εκεί βρίσκεται το πρόβλημα.

Η κοινή θέαση για τον θάνατο ως ένα μεγάλο μυστήριο συνήθως αψηφάται σαν μια συναισθηματικά φορτισμένη επιθυμία να πιστέψουμε ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος της πορείας μας. Και πράγματι, μια διαπρεπής σχολή έρευνας στην κοινωνική ψυχολογία που καλείται Θεωρία Διαχείρισης Τρόμου (Terror Management Theory) ισχυρίζεται πως οι μεταθανάτιες πεποιθήσεις, όπως επίσης λιγότερο προφανείς πεποιθήσεις, συμπεριφορές και νοοτροπίες, υπάρχουν για να κατευνάσουν αυτό που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν παραλυτικό άγχος για την ανυπαρξία του εγώ.

Για τους συνηγόρους αυτής της θεωρίας, διαθέτουμε ένα μυστικό οπλοστάσιο ψυχολογικών αμυνών που είναι σχεδιασμένες να κρατούν κρυφό στο ντουλάπι το άγχος που έχουμε για τον θάνατο. Ακόμα και το παρόν άρθρο θα μπορούσε να θεωρηθεί από τους θιασώτες αυτής της θεωρίας ως μια άσκηση συμβολικής αθανασίας, για να διατηρηθούν οι ιδέες που εκφράζει στην αιωνιότητα ως υποκατάστατο της αθανασίας του βιολογικού οργανισμού που το συνέθεσε.

Ωστόσο, ένας μικρός αριθμός από ερευνητές επιχειρηματολογούν ότι η εξέλιξη της αυτοσυνείδησης έχει θέσει ένα διαφορετικού είδους πρόβλημα στο σύνολό του. Σύμφωνα με τη θέση αυτή, οι πρόγονοί μας υπέφεραν από την ακλόνητη ψευδαίσθηση ότι οι νόες τους ήταν αθάνατοι και ακριβώς αυτόν τον τεράστιο παραλογισμό έχουμε κληρονομήσει από εκείνους. Κάθε ξεχωριστό ανθρώπινο ον, εξαιτίας της εξελιγμένης γνωσιακής του αρχιτεκτονικής, έχει πρόβλημα στο να συλλάβει εννοιολογικά την ψυχολογική του ανυπαρξία.

Περίεργα αθάνατος

Το πρόβλημα ισχύει ακόμα και σε εκείνους που ισχυρίζονται ότι δεν πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή. Όπως έγραψε ο φιλόσοφος και ιδρυτής του Κέντρου για τον Νατουραλισμό (Center for Naturalism) Thomas W. Clark σε άρθρο του για το περιοδικό Humanist το 1994:

Εδώ... είναι το πώς βλέπουμε το όλο ζήτημα: Όταν πεθαίνουμε, αυτό που έπεται είναι το τίποτα. Ο θάνατος είναι μια άβυσσος, μια μαύρη τρύπα, το τέλος της εμπειρίας. Είναι μια αιώνια ανυπαρξία, η οριστική εξάλειψη της ύπαρξης. Κι εδώ, σε ένα καρυδότσουφλο, βρίσκεται το λάθος που περιλαμβάνεται στη θέαση αυτή: το ότι την αφαίρεση της ανυπαρξίας, την κάνουμε μια θετική κατάσταση ή ποιότητα (για παράδειγμα, αυτή της 'μαυρότητας') και μετά τοποθετούμε το άτομο μέσα σ' αυτήν μετά τον θάνατο, έτσι ώστε με κάποιον τρόπο να πέσουμε στην ανυπαρξία και να παραμείνουμε εκεί αιώνια.

Λάβετε υπόψη το κάπως μακάβριο γεγονός, πως ποτέ δε θα μάθετε ότι είσαστε πεθαμένος. Μπορεί να νιώσετε τον εαυτό σας να γλιστράει μακριά, αλλά δεν μοιάζει σαν να πρόκειται να υπάρχει ένα 'εγώ' εκεί γύρω που θα έχει τη δυνατότητα να εξακριβώσει όλα όσα συμβαίνουν με την ανυπαρξία σας. Ας υπενθυμίσουμε εδώ, πως χρειάζεται ένας εν λειτουργία εγκεφαλικός φλοιός για να φιλοξενήσει οποιουδήποτε είδους γνωσιακή διαδικασία, συμπεριλαμβανομένου και του γεγονότος ότι έχετε πεθάνει και εφόσον θα έχετε πεθάνει ο φυσικός σας εγκέφαλος δεν μπορεί να παράγει τίποτε. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε το 2007 στο περιοδικό Synthese, ο φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, Shaun Nichols το έθεσε κάπως έτσι: Όταν προσπαθώ να φανταστώ την ατομική μου μη ύπαρξη πρέπει να φανταστώ πως αντιλαμβάνομαι ή γνωρίζω για τη μη ύπαρξή μου. Καθόλου περίεργο το ότι εδώ υπάρχει ένα πρόσκομμα!

Αυτή η παρατήρηση ίσως να μην ακούγεται σαν κάποια μεγάλη αποκάλυψη, αλλά ίσως αυτό ισχύει για όποιον δεν έχει σκεφτεί τι πραγματικά σημαίνει, το οποίο είναι πως η θνητότητα του καθενός από εμάς είναι ένα γεγονός που αναφέρεται και αφορά σε πρώτο πρόσωπο, είναι δηλαδή ένα συμβάν που αφορά στο υποκείμενο. Αυτό είναι το πρόσκομμα που έκανε τον συγγραφέα Wolfgang von Goethe να σημειώσει, όπως λέγεται, ότι καθένας κουβαλάει την απόδειξη της δικής του αθανασίας μέσα στον εαυτό του.

Ακόμα και όταν θέλουμε να πιστέψουμε ότι ο νους μας τελειώνει με τον θάνατο, είναι πραγματικά δύσκολο να το σκεφτούμε με αυτόν τον τρόπο. Μια έρευνα που δημοσίευσε ο συγγραφέας του παρόντος άρθρου (Jesse Bering) το 2002 στο περιοδικό 'Journal of Cognition and Culture' (Περιοδικό για τη Νόηση και τον Πολιτισμό) αποκαλύπτει ότι η ψευδαίσθηση της αθανασίας λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό στους νόες των προπτυχιακών φοιτητών που ρωτήθηκαν μια σειρά από ερωτήσεις αναφορικά με τα ψυχολογικά χαρίσματα ενός πεθαμένου ατόμου.

Ο Richard, είπε ο Jesse Bering στους φοιτητές, σκοτώθηκε ακαριαία όταν το όχημά του σφηνώθηκε σε έναν στύλο. Οι συμμετέχοντες διάβασαν μια διήγηση που αφορούσε τη νοητική κατάσταση του Richard ακριβώς πριν γίνει το ατύχημα και στη συνέχεια ρωτήθηκαν για το εάν ο άντρας, τώρα που ήταν νεκρός, διατηρούσε την δυνατότητα να βιώνει νοητικές καταστάσεις. Εξακολουθεί ο Richard να σκέφτεται τη γυναίκα του; ρώτησε τους φοιτητές. Εξακολουθεί να νιώθει τη γεύση της μέντας που έτρωγε ακριβώς λίγο πριν πεθάνει; Θέλει να είναι ζωντανός;

Τα βλέμματα που εισέπραξε ο ερευνητής ήταν περίεργα, εφόσον προφανώς δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που σταματούν για να σκεφτούν αν οι ψυχές σιχαίνονται τις άσχημες γεύσεις, αν νιώθουν πόθο ή αν παθαίνουν πονοκέφαλο. Ωστόσο, οι περισσότεροι έδωσαν απαντήσεις που είναι ενδεικτικές της πεποίθησης και δικαιολόγησης για ψυχολογική συνέχεια, στις οποίες φαντάστηκαν τον νου του Richard να εξακολουθεί να λειτουργεί παρά τον θάνατό του. Το εύρημα αυτό δεν προκάλεσε ιδιαίτερη έκπληξη δεδομένου ότι, σε μια ξεχωριστή κλίμακα, οι περισσότεροι συμμετέχοντες έθεσαν τον εαυτό τους στην κατηγορία αυτών που έχουν πίστη για κάποιου είδους μεταθανάτιο ζωή.

Αυτό όμως που ήταν εντυπωσιακό ήταν το ότι πολλοί συμμετέχοντες που είχαν ταυτοποιήσει τους εαυτούς τους ως έχοντες 'εξαλειπτικές' πεποιθήσεις (είχανε σημειώσει το κουτάκι που έγραφε Αυτό που πιστεύουμε ως 'η ψυχή' ή η συνειδητή προσωπικότητα ενός ατόμου, παύει οριστικά όταν το σώμα πεθαίνει) περιστασιακά έδωσαν απαντήσεις που ήταν σύμφωνες με την ψυχολογική συνέχεια. Το τριάντα τρία τοις εκατό των απαντήσεων των οπαδών του εξαλειπτικού υλισμού πρόδωσε τις κρυμμένες τους δικαιολογήσεις για το ότι τα συναισθήματα και οι επιθυμίες επιβιώνουν μετά τον θάνατο. Ένα ακόμα τριάντα έξι τοις εκατό από τις απαντήσεις τους που δικαιολογούσε την ψυχολογική συνέχεια, σχετιζόταν με νοητικές καταστάσεις αναφορικά με τη γνώση, όπως η ικανότητα για μνήμες, πεποιθήσεις ή γνώσεις. Ένας ιδιαίτερα παθιασμένος θιασώτης του εξαλειπτικού υλισμού σκέφτηκε πως όλες οι ερωτήσεις ήταν γελοίες, το ίδιο και εκείνος που τις έθεσε. Ωστόσο, τόνισε ότι και βέβαια ο Richard γνωρίζει ότι έχει πεθάνει γιατί δεν υπάρχει μεταθανάτια ζωή και ο Richard το συνειδητοποίησε με τον θάνατό του.

Γιατί είναι λοιπόν τόσο δύσκολο να συλλάβουμε την ανυπαρξία; Σύμφωνα με τη γνώμη του συγγραφέα, που την ονομάζει 'υπόθεση της περιορισμένης προσομοίωσης' (simulation constraint hypothesis), στην προσπάθειά μας να φανταστούμε πως είναι το να είμαστε πεθαμένοι επικαλούμαστε το υπόβαθρο που έχουμε από τα συνειδητά βιώματά μας, γιατί έτσι προσεγγίζουμε τα περισσότερα νοητικά πειράματα. Αλλά ο θάνατος δεν μοιάζει με τίποτε από όσα έχουμε ποτέ βιώσει. Γιατί ποτέ δεν έχουμε υπάρξει συνειδητά χωρίς συνείδηση, ακόμα και οι καλύτερες προσομοιώσεις που κάνουμε για την πραγματική ανυπαρξία δεν είναι αρκετά καλές.

Ακόμα και για όσους δεν πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή, μοιάζει σα να κοιτάνε σε ένα δωμάτιο γεμάτο με καθρέφτες, αλλά αντί να γίνονται μάρτυρες ενός οπτικού τρυκ, έρχονται αντιμέτωποι με νοητικές αντηχήσεις της υποκειμενικής εμπειρίας. Στην ομιλία του ισπανού φιλόσοφου Miguel de Unamuno το 1913 με τίτλο 'Η τραγική Έννοια της Ζωής' (The Tragic Sense of Life), μπορεί κανείς σχεδόν να δει τον συγγραφέα να τραβάει τα μαλλιά του με προσήλωση σ' αυτό ακριβώς το γεγονός. Προσπάθησε να νιώσεις τη συνείδησή σου με την αναπαράσταση της μη συνείδησης, γράφει, και θα αντιληφθείς το πόσο απίθανο είναι αυτό. Η προσπάθεια να κατανοήσεις κάτι τέτοιο προκαλεί την πιο ζαλιστική ναυτία.

Ίσως απαντήσετε, για στάσου. Μήπως ο Unamuno ξεχνάει κάτι; Σίγουρα έχουμε εμπειρία της ανυπαρξίας. Κάθε νύχτα, όταν βρισκόμαστε σε ύπνο δίχως όνειρα. Αλλά θα κάνατε λάθος σ' αυτήν την υπόθεση. Ο Thomas W. Clark το θέτει κάπως έτσι: Μπορεί περιστασιακά να έχουμε την εντύπωση του ότι βιώνουμε ή υφιστάμεθα μια περίοδο μη συνειδητότητας, αλλά, βέβαια, αυτό είναι απίθανο. Αυτή η ανυπαρξία της συνείδησης δεν μπορεί να είναι μια πραγματικότητα που έχει βιωθεί.

Εάν η ψυχολογική αθανασία αναπαριστά τον διαισθητικό και φυσικό τρόπο για να σκεφτόμαστε για τον θάνατο, τότε πιθανότατα θα έπρεπε να περιμένουμε τα νεαρά παιδιά να είναι προδιατεθειμένα να σκέφτονται με τη λογική αυτή. Πολλά παιδιά σε μικρή ηλικία μπορεί να έχουν δει το αγαπημένο τους κατοικίδιο να έχει πεθάνει και θα το έχουν ίσως θάψει σε κάποιο σημείο στον κήπο. Μπορεί να σκέφτονται πως το ζωάκι μπορεί να σκεφτεί και καταλαβαίνει πόσο το αγαπούσανε και το ότι εξακολουθεί να υπάρχει δεν είναι κάτι που το έμαθαν από τους γονείς τους. Ο Gerald P. Koocher, τέως πρόεδρος της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Ένωσης (American Psychological Association APA) είχε ρωτήσει σε μια έρευνα το 1973, που δημοσιεύτηκε στο Developmental Psychology, παιδιά με ηλικία μεταξύ έξι και δεκαπέντε ετών, σχετικά με το τι συμβαίνει όταν κάποιος πεθαίνει. Πολλές από τις απαντήσεις που πήρε βασιζόντουσαν στις καθημερινές εμπειρίες για να περιγράψουν τον θάνατο, με αναφορές στον ύπνο, στην αίσθηση γαλήνης, ή απλά στο να είναι κάποιος πολύ ζαλισμένος.

Αποσύνδεση νου και σώματος

Αλλά η έρευνα του Koocher δεν αναφέρει για το από πού προέρχονται τέτοιες ιδέες. Η υπόθεση Simulation Constraint θεωρεί πως αυτού του είδους η σκέψη είναι έμφυτη και δεν είναι αποτέλεσμα μάθησης. Ευτυχώς, αυτή η υπόθεση είναι διαψεύσιμη (σύμφωνα με τον φιλόσοφο της επιστήμης Carl Popper, μια υπόθεση, πρόταση ή θεωρία είναι επιστημονική, μονάχα εφόσον είναι διαψεύσιμη, δηλαδή είναι δυνατόν να διαψευσθεί από κάποια παρατήρηση ή πείραμα). Εάν οι πεποιθήσεις για τη μεταθανάτιο ζωή αποτελούν ένα προϊόν πολιτισμικής κατήχησης, με τα παιδιά να προσλαμβάνουν τις ιδέες αυτές μέσα από τις θρησκευτικές διδασκαλίες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή να πληροφορούνται από την οικογένεια και τους φίλους τους, τότε κάποιος θα προέβλεπε λογικά πως η λογική της ψυχολογικής συνέχειας θα μειωνόταν με το πέρασμα του χρόνου. Εκτός από το να γίνονται πιο ενήμερα για τη δική τους θνητότητα, τα μεγαλύτερα παιδιά έχουν μια μεγαλύτερη περίοδο έκθεσης στην έννοια της μεταθανάτιας ζωής.

Στην πραγματικότητα, πρόσφατες έρευνες δείχνουν το αντίθετο μοτίβο ανάπτυξης. Σε μια έρευνα του 2004 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αναπτυξιακή Ψυχολογία (Developmental Psychology), ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Atlantic της Φλόριντα, David F. Bjorklund και ο Jesse Bering (συγγραφέας του παρόντος) παρουσίασαν ένα θέατρο με κούκλες σε 200 παιδιά με ηλικίες από τριών μέχρι δώδεκα ετών. Κάθε παιδί παρακολούθησε την ιστορία ενός μικρού ποντικιού, του Baby Mouse, που περιφερόταν ανέμελα στο δάσος. Και τότε, σύμφωνα με την ιστορία, ο ποντικός πρόσεξε κάτι πολύ περίεργο. Οι θάμνοι άρχισαν να κινούνται! Ένας αλιγάτορας πηδάει μέσα από τους θάμνους και τον καταβρόχθισε ολόκληρο. Ο Baby Mouse δεν είναι πλέον ζωντανός.

Aκριβώς όπως οι ενήλικοι από την προαναφερόμενη έρευνα, τα παιδιά ρωτήθηκαν σχετικά με τις ψυχολογικές λειτουργίες του πεθαμένου Baby Mouse. Θέλει ακόμα ο Baby Mouse να γυρίσει σπίτι του; ρωτήθηκαν τα παιδιά. Νιώθει ακόμα άρρωστος; Μπορεί ακόμα να μυρίσει τα λουλούδια; Τα νεαρότερα παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα, αυτά που ήταν από τριών έως πέντε ετών, ήταν πολύ πιο πιθανό να δώσουν απαντήσεις που σχετιζόντουσαν με την ψυχολογική συνέχεια απ' ότι τα παιδιά που άνηκαν σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.

Αλλά εδώ βρίσκεται εάν πραγματικά περίεργο σημείο. Ακόμα και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας είχαν μια στέρεη αντίληψη της βιολογικής παύσης. Γνώριζαν, για παράδειγμα, πως ο νεκρός Baby Mouse δε χρειαζόταν πλέον νερό και τροφή. Γνώριζαν πως δε θα μεγάλωνε για να γίνει ένα ενήλικο ποντίκι. Το 85 τοις εκατό από τα νεαρότερα παιδιά είπαν ακόμα πως ο εγκέφαλος του ποντικού είχε πάψει να λειτουργεί. Ωστόσο, τα περισσότερα από αυτά τα πολύ μικρά σε ηλικία παιδιά δήλωσαν στη συνέχεια πως ο νεκρός Baby Mouse πεινούσε ή διψούσε, πως ένιωθε καλύτερα ή ακόμα πως εξακολουθούσε να είναι θυμωμένος με τον αδελφό του.

Δε θα μπορούσε να πει κανείς πως τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δεν κατείχαν την έννοια του θανάτου, γιατί σχεδόν όλα τα παιδιά αντιλήφθηκαν πως οι βιολογικές προσταγές έπαψαν να υφίστανται μετά τον θάνατο. Μάλλον, φαίνεται πως είχαν πρόβλημα στο να χρησιμοποιήσουν αυτή τους τη γνώση για να βγάλουν θεωρητικά πορίσματα σχετικά με τις νοητικές λειτουργίες.

Από μια εξελικτική σκοπιά, μια συνεπής θεωρία αναφορικά με τον ψυχολογικό θάνατο δεν είναι αναγκαία βιώσιμη. Ο ανθρωπολόγος H. Clark Barrett του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες, πιστεύει αντ'αυτού πως η κατανόηση της βιολογικής παύσης (για παράδειγμα, πως ένα νεκρό πλάσμα δεν πρόκειται ξαφνικά να σηκωθεί και να σε δαγκώσει) είναι πιθανότατα αυτό που έσωσε ζωές και πέρασε στα γονίδια. Σύμφωνα με τον Barrett, η αντίληψη της παύσης του νου, από την άλλη μεριά, δεν είναι από εξελικτικής απόψεως αναγκαία.

Σε μια έρευνα που έγινε το 2005 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cognition, ο Barrett και η ψυχολόγος Tanya Behne από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ στην Αγγλία ανέφεραν πως τετράχρονα παιδιά που ανατράφηκαν στην πόλη του Βερολίνου ήταν το ίδιο καλά στο να διακρίνουν τα κοιμισμένα από τα νεκρά ζώα όσο καλά ήταν τα παιδιά κυνηγοί που προερχόντουσαν από την περιοχή Shuar του Εκουαδόρ. Ακόμα και τα σύγχρονα παιδιά φαίνονται πως είναι καλά συντονισμένα με τα αντιληπτικά σημεία που σηματοδοτούν τον θάνατο.

Ο πολιτισμικός παράγοντας

Από τη μια μεριά, σε μια πολύ νεαρή ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται πως τα νεκρά σώματα δεν πρόκειται να επανέλθουν στη ζωή. Από την άλλη μεριά, επίσης σε πολύ νεαρή ηλικία, τα παιδιά συνδέουν τον θάνατο με συνεχιζόμενες ψυχολογικές λειτουργίες. Που λοιπόν συναντούνται οι πολιτισμικές καταβολές και οι θρησκευτικές διδαχές;

Στην πραγματικότητα, η έκθεση στην έννοια της μεταθανάτιας ζωής παίζει έναν σημαντικό ρόλο στον εμπλουτισμό και στην επεξεργασία της φυσικής γνωσιακής υπόθεσης, είναι κάτι σαν μια σκαλωσιά για αρχιτέκτονες όπου οι πολιτισμικές καταβολές αναπτύσσουν και διακοσμούν τους ενδογενείς ψυχολογικούς δομικούς λίθους των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το τελικό προϊόν μπορεί να είναι όσο φανταχτερό ή ασκητικό θέλει κανείς, από τις πεποιθήσεις για τη μετενσάρκωση των οπαδών του Βουδισμού μέχρι κάποιου απλού ανθρώπου που πιστεύει ότι απλά υπάρχει κάτι μετά από τον θάνατο.

Για να υποστηρίξουν την ιδέα για πολιτισμικές επιδράσεις στη φυσική τάση σχετικά με την άρνηση του θανάτου του νου ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Harvard Paul Harris και η ερευνήτρια Marta Gimenez του Εθνικού Πανεπιστημίου Εκπαίδευσης από Απόσταση της Ισπανίας, έδειξαν πως όταν η διατύπωση σε συνεντεύξεις μετατρέπεται με τρόπο ώστε να περιλαμβάνει ιατρικούς ή επιστημονικούς όρους, η δικαιολόγηση για ψυχολογική συνέπεια μειώνεται. Σ' αυτήν την έρευνα που έγινε το 2005 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Cognition and Culture, παιδιά με ηλικία από επτά μέχρι και ένδεκα ετών που προέρχονταν από τη Μαδρίτη, άκουσαν μια ιστορία σχετικά με έναν παπά που είπε σ' ένα παιδί ότι η πεθαμένη γιαγιά του είναι παρέα με τον Θεό. Τα παιδιά αυτά ήταν περισσότερο πιθανό να αποδώσουν συνεχιζόμενες νοητικές καταστάσεις σε αυτούς που είχαν πεθάνει από μια άλλη ομάδα παιδιών που άκουσαν μια πανομοιότυπη ιστορία η οποία αντί για έναν παπά είχε έναν γιατρό ο οποίος έλεγε στο παιδί πως ο παππούς του ήταν νεκρός και είχε θαφτεί.

Και σε μια επανάληψη του πειράματος με τον Baby Mouse που έγινε το 2005 και που δημοσιεύτηκε στο British Journal of Developmental Psychology, ο ψυχολόγος David Bjorklund και ο συγγραφέας συνεργάστηκαν με τον ψυχολόγο Carlos Hermandez Blasi από το Πανεπιστήμιο Jaume I της Ισπανίας για να συγκρίνουν παιδιά από ένα καθολικό σχολείο με παιδιά που παρακολουθούσαν ένα δημόσιο κανονικό σχολείο στο Castellon της Ισπανίας.

Όπως και με την προηγούμενη έρευνα, μια μεγάλη πλειοψηφία από τα νεαρότερα παιδιά, δηλαδή αυτά που ήταν πέντε ως έξι χρονών, που προέρχονταν και από τα δυο εκπαιδευτικά υπόβαθρα, έδωσαν απαντήσεις για το ότι οι νοητικές καταστάσεις του νεκρού Baby Mouse επιβίωναν μετά τον θάνατο. Το είδος των μαθημάτων, οι συνήθειες στο σχολείο ή η θρησκεία δεν έδειξαν κάποια διαφορά. Όσο μεγαλύτερα ήταν ωστόσο τα παιδιά, οι πολιτισμικές καταβολές άρχιζαν να επιδρούν σε μεγαλύτερο βαθμό κι έτσι τα παιδιά από το καθολικό σχολείο έτειναν περισσότερο να δώσουν δικαιολογήσεις ψυχολογικής συνέχειας απ' ότι τα παιδιά που προερχόντουσαν από κανονικό σχολείο. Υπήρχαν ακόμα και κάποια παιδιά με ιδέες παρόμοιες με τον εξαλειπτικό υλισμό, στην ομάδα των παιδιών που προερχόντουσαν από το κανονικό σχολείο.

Ελεύθερα πνεύματα

Το είδος των γνωσιακών περιορισμών που συζητήθηκαν νωρίτερα μπορεί να είναι υπεύθυνοι για την έμφυτη αίσθηση που έχουμε για την αθανασία. Αλλά παρόλο που η 'υπόθεση της περιορισμένης προσομοίωσης' βοηθάει στο να εξηγηθεί το γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε κάτι το τόσο φανταστικά παράλογο όσο η μεταθανάτια ζωή, δεν εξηγεί γιατί οι άνθρωποι βλέπουν την ψυχή να αποκολλάται από το σώμα και να επιπλέει σαν ένα αόρατο μπαλόνι γεμισμένο με ήλιο κατευθυνόμενη στο βασίλειο της αιωνιότητας. Άλλωστε, δεν υπάρχει κάτι που μας περιορίζει στο να συνεχίζουμε να έχουμε τις πεποιθήσεις μας για μεταθανάτιο ζωή συμπεριλαμβάνοντας στις πεποιθήσεις αυτές την ιδέα ότι ο νους συνεχίζει να κατοικεί στο ενταφιασμένο κρανίο και κείτεται εκεί σε μια αιώνια μακάρια ευτυχία. Αλλά σχεδόν κανένας δεν βλέπει την συνέχεια της ύπαρξης του νου με τον τρόπο αυτό.

Όταν ήμασταν ακόμα βρέφη, μάθαμε πως οι άνθρωποι δεν σταματούν να υπάρχουν απλά επειδή δεν μπορούμε να τους δούμε. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αντικείμενα, τα παιδιά σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξής τους μαθαίνουν πως τα αντικείμενα διατηρούνται κι έτσι μπορεί να παίξει κανείς μαζί τους κρύβοντας αντικείμενα τα οποία τα παιδάκια στη συνέχεια τα ψάχνουν εφόσον αντιλαμβάνονται ότι συνεχίζουν να υπάρχουν. Αυτή η ψυχολογική λειτουργία μας οδηγεί στο να υποθέτουμε πως οι άνθρωποι που γνωρίζουμε βρίσκονται κάπου και κάνουν κάτι και δεν εξαφανίζονται όταν δεν είμαστε σε επαφή μαζί τους.

Για τους ανθρώπους είναι λοιπόν δύσκολο να σβήσουν αυτήν την ψυχολογική αντίληψη της διατήρησης και διάρκειας των ατόμων απλά και μόνο επειδή κάποιος ξαφνικά πεθαίνει. Αυτή η δυσκολία είναι ακόμα πιο έντονη για τους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά μας και τους οποίους φανταζόμαστε σε συχνή βάση να εμπλέκονται σε διάφορες καθημερινές δραστηριότητες ακόμα και όταν δεν τους βλέπουμε. Έτσι, η έννοια της διατήρησης μπορεί να είναι το τελικό γνωσιακό μας εμπόδιο που δε μας αφήνει να αντιληφθούμε τον θάνατο ως κάτι το τελειωτικό. Αντίθετα, είναι πολύ πιο φυσικό να φανταζόμαστε όσους έχουν απεβιώσει σα να συνεχίζουν να υπάρχουν με κάποιον ασαφή τρόπο, σε κάποιον τόπο χωρίς να μπορούμε να τους παρατηρήσουμε, ζώντας κανονικά τις νεκρές τους ζωές.

by Jesse Bering - From the October 2008 Scientific American Mind

Troy, Νέα Υόρκη. Οι ιεροί διάδρομοι μιας ακαδημίας δεν είναι μέρη όπου κάποιος θα περίμενε να βρει κάποιον που έχει καταληφθεί από το κακό (παρόλο που κάποιοι φοιτητές ίσως διαφωνούν). Αλλά είναι ακριβώς το κακό, ή τουλάχιστον η αναζήτηση για τα χνάρια του κακού, αυτό που γοητεύει τον Selmer Bringsjord, έναν επιστήμονα της λογικής, φιλόσοφο και διευθυντή του τμήματος Γνωσιακής Επιστήμης στο Πολυτεχνείο του Rensselaer.

Στην πραγματικότητα, του έχει εξάψει τόσο πολύ το ενδιαφέρον όπου έχει δημιουργήσει κάποιους καταλόγους όπου φαίνεται εάν κάποιος είναι δαιμονικός, ενώ παράλληλα εργάζεται με μια ομάδα τελειόφοιτων για να δημιουργήσει μια εικονική αναπαράσταση ενός πραγματικά κακού ανθρώπου.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Bringsjord, ο οποίος είναι επίσης διευθυντής του Rensselaer AI & Reasoning Lab (RAIR): Εργάζομαι επάνω στην φύση του κακού και πως μπορεί αυτό να οριστεί. Είναι ανατριχιαστικό, το ξέρω.

Για να είναι κάποιος πραγματικά κακός, θα πρέπει να είναι αποφασισμένος να βλάψει σχεδιάζοντας πώς να κάνει κάποια ηθικά λανθασμένη πράξη χωρίς καμία παρότρυνση από άλλους, αλλά το εάν αυτό το άτομο εκτελεί επιτυχώς το σχέδιο του είναι ήσσονος σημασίας.

Το άτομο θα πρέπει να έχει επιχειρήσει να πραγματοποιήσει το σχέδιο του με την ελπίδα να προξενήσει σημαντική βλάβη σε άλλους. Ο Bringsjord αναφέρει, τελικά και αυτό είναι το πιο σημαντικό εάν αυτό το κακό άτομο ήταν πρόθυμο να αναλύσει τους λόγους για τους οποίους ήθελε να κάνει αυτή την ηθικά λανθασμένη πράξη, θα αποδεικνυόταν ότι οι λόγοι αυτοί είτε στερούνται συνοχής είτε ότι το κακό αυτό άτομο γνώριζε ότι έκανε κάτι κακό και θεώρησε πως η βλάβη αυτή ήταν κάτι το καλό.

Η έρευνα του Bringsjord στηρίζεται σε κάποιους προγενέστερους ορισμούς που είχαν δοθεί από τον J. Angelo Corlett, καθηγητή φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του San Diego, από τους πρόσφατους κοινωνικοπολιτικούς φιλοσόφους Joel Feinberg και Erich Fromm αλλά κυρίως από το βιβλίο 'People of the Lie, The Hope for Healing Human Evil' που εξέδωσε το 1983 ο ψυχίατρος και συγγραφέας M. Scott Peck. Όπως αναφέρει μάλιστα - αφού διάβασε τον τόμο του Peck σχετικά με τους κλινικά κακούς ανθρώπους, πίστευα πως θα ήταν ενδιαφέρον να προσδιορίσω τις βασικές δομές που ορίζουν το κακό και τελικά να δημιουργήσω έναν καθαρά δαιμονικό χαρακτήρα με τον τρόπο που θα το έκανε ένας συγγραφέας.

Ξεκίνησε μαζί με την ομάδα του να αναπτύσσει την εικονική αναπαράσταση θέτοντας μια σειρά ερωτήσεων, ξεκινώντας από τις βασικές, όπως αυτές που αφορούν το όνομα, την ηλικία, το φύλο κ.λπ, και καταλήγοντας στη διερεύνηση των πεποιθήσεων και των κινήτρων αυτού του φανταστικού χαρακτήρα.

Το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ήταν ο 'E', ένας ηλεκτρονικός χαρακτήρας που δημιουργήθηκε για πρώτη φορά το 2005 και πληρούσε τα κριτήρια που είχε θέσει η μελέτη του Bringsjord για τον ορισμό του κακού. Ενώ ο Ε ήταν αρχικά ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για να δίνει απαντήσεις συναφείς με τον ορισμό που αναζητούσε ο Bringsjord, οι ερευνητές του απέδωσαν και φυσική υπόσταση. Το αποτέλεσμα είναι ένας σχετικά νέος, λευκός άνδρας με μαύρα κοντά μαλλιά και κοντά γένια.

Ο Bringsjord υποστηρίζει πως η εμφάνιση του E αποτελεί μια πιο μοχθηρή έκδοση από αυτήν που είχε ο χαρακτήρας Mr. Perry στην ταινία του 1989, 'Ο κύκλος των χαμένων ποιητών'. Όπως λέει, είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα κακίας αλλά τονίζει ότι δεν είναι απολύτως ικανοποιημένος από την απόδοση προσώπου στον χαρακτήρα και ενδέχεται να κάνει κάποιες αλλαγές.

Οι ερευνητές τοποθέτησαν τον E σε έναν δικό του εικονικό κόσμο και εγκατέστησαν ένα πρόγραμμα στο οποίο γίνεται μια συνέντευξη μεταξύ του E και ενός χαρακτήρα που αντιστοιχεί σε κάποιον από τους ερευνητές. Σε αυτό το παράδειγμα, ο E είναι προγραμματισμένος έτσι ώστε να απαντάει σε ερωτήσεις που βασίζονται σε μια μελέτη από το βιβλίο του Peck και αφορά ένα αγόρι του οποίου οι γονείς έδωσαν ένα όπλο το οποίο είχε χρησιμοποιήσει ο αδελφός του για να αυτοκτονήσει.

Οι ερευνητές προγραμμάτισαν τον Ε ώστε να διαθέτει κάποιο βαθμό τεχνητής νοημοσύνης και να πιστεύει ότι αυτός (και όχι οι γονείς) έδωσαν το όπλο στο απογοητευμένο αγόρι. Στην συνέχεια, οι ερευνητές του έκαναν μια σειρά από ερωτήσεις με σκοπό να συλλέξουν πληροφορίες για τη λογική αυτής του της πράξης. Το αποτέλεσμα είναι μια σουρεαλιστική προσομοίωση κατά τη διάρκεια της οποίας η διαβολική ενσάρκωση που δημιούργησε ο Bringsjord, προσπαθεί να δικαιολογήσει λογικά τις πράξεις του: Το αγόρι ήθελε ένα όπλο, ο E διέθετε ένα, οπότε το έδωσε στο αγόρι.

Ο Bringsjord και η ομάδα του ευελπιστούν ότι έως το τέλος του χρόνου θα έχουν ολοκληρώσει την τέταρτη γενιά του E, η οποία θα είναι ικανή να χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη και να έχει μια περιορισμένη ικανότητα χρήσης πιο σωστών αγγλικών (και όχι αργκό) ώστε να συνεννοείται με τους χρήστες του υπολογιστή.

Σύμφωνα με τον Barry Smith, έναν διακεκριμένο καθηγητή βιοπληροφορικής και οντολογίας που διδάσκει στο State University της Νέας Υόρκης στο Buffalo και ο οποίος είναι γνώστης της δουλειάς του Bringsjord, ο Bringsjord, όντας πιστός στο μονοπάτι ενός γνήσιου επιστήμονα της λογικής, εστίασε αρχικά το ενδιαφέρον του στην αναπαράσταση της αρετής και της κακίας στη λογοτεχνία και στη συνέχεια στράφηκε προς τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που επιτρέπουν στους συγγραφείς να αναπτύσσουν τις ιδέες τους και να γράφουν ιστορίες. Αυτό τον κέντρισε ώστε να δημιουργήσει το δικό του λογισμικό για να προσομοιώσει την ανθρώπινη συμπεριφορά, τόσο την καλή όσο και την ειδεχθή. Ο Smith αναφέρει συγκεκριμένα για τον Bringsjord: Είναι γνωστός σαν κάποιος που ζει στο περιθώριο της φιλοσοφίας και της επιστήμης των υπολογιστών.

Τόσο ο Bringsjord όσο και ο Smith ενδιαφέρονται στο να ανακαλύψουν τρόπους για την βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και η δουλειά τους έχει ελκύσει το ενδιαφέρον του χώρου της διανόησης, που αναζητά τρόπους για να αναλύσει με επιτυχία τις πληροφορίες που συλλέγουν σχετικά με τους πιθανούς τρομοκράτες. Ο Smith δηλώνει μάλιστα, για να λύσεις τα προβλήματα στην ανάλυση της ευφυΐας χρειάζεσαι ακριβέστερες αναπαραστάσεις των ανθρώπων. Ο Selmer επιχειρεί να δημιουργήσει πραγματικά καλές αναπαραστάσεις των ανθρώπινων όντων με κάθε τους λεπτομέρεια.

Ο Bringsjord έχει επίγνωση του γεγονότος ότι η προσπάθεια του να δημιουργήσει το καθαρό κακό, ακόμη και σε ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα, εγείρει ερωτήματα ηθικής φύσεως όπως για παράδειγμα, με ποιο τρόπο θα μπορούσαν οι ερευνητές να ελέγξουν ένα χαρακτήρα με τεχνητή νοημοσύνη όπως ο E, εάν αυτός τοποθετούνταν σε έναν εικονικό κόσμο όπως αυτός του Second Life. Το Second Life είναι ένα διαδικτυακό πρόγραμμα που επιτρέπει στους ανθρώπους να δημιουργούν ψηφιακές αναπαραστάσεις του εαυτού τους και οι χαρακτήρες αυτοί των χρηστών αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.

Όπως δηλώνει ο Bringsjord, δεν θα επέτρεπα ποτέ να μπει ο Ε ακόμα και σε ένα καθαρά εικονικό περιβάλλον χωρίς να υπάρχει κάποια τεχνική διασφάλιση. Αυτή η διασφάλιση θα ήταν ένα σύνολο ηθικών αρχών περασμένο στο λογισμικό, κάτι παρόμοιο με τους Τρεις Νόμους της Ρομποτικής του συγγραφέα Isaac Asimov, που αποτρέπουν ένα ρομπότ από το να βλάψει ανθρώπους, απαιτούν από αυτό να υπακούει τους ανθρώπους και το κάνουν να προστατεύει τον εαυτό του αν και εφόσον αυτό δεν παραβιάζει τον έναν ή και τους δύο προηγούμενους νόμους.

Δηλώνει χαρακτηριστικά: Εξαιτίας του γεγονότος ότι έχω αρκετή πίστη σε αυτή την προσπάθεια, ο E θα είναι υπό έλεγχο.

Έχει βρεθεί πως το DNA παρουσιάζει την περίεργη ικανότητα να συναρμολογείται, ακόμα και εξ αποστάσεως, τη στιγμή που σύμφωνα με τη γνωστή επιστήμη δε θα μπορούσε να έχει τη δυνατότητα συναρμολογηθεί από απόσταση. Δεν υπάρχει ακόμα κάποια εξήγηση για το φαινόμενο αυτό.

Επιστήμονες αναφέρουν δεδομένα, τα οποία σε αντίθεση με τις τρέχουσες πεποιθήσεις μας για το τι είναι πιθανό και τι όχι, η διπλή έλικα του DNA έχει την καταπληκτική ικανότητα να αναγνωρίζει ομοιότητες σε άλλους κλώνους DNA και αυτή η αναγνώριση γίνεται εξ' αποστάσεως. Με κάποιον τρόπο οι κλώνοι μπορούν να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλο και τα μικροσκοπικά τμήματα του γενετικού υλικού τείνουν να συναθροιστούν με όμοια DNA. Η αναγνώριση των όμοιων ακολουθιών στις χημικές υπομονάδες του DNA συμβαίνει με έναν τρόπο που δεν έχει ερμηνευτεί από την επιστήμη. Δεν υπάρχει κάποιος γνωστός λόγος, γιατί το DNA είναι σε θέση να ενώνεται με τον τρόπο που το κάνει και για την τρέχουσα θεωρητική άποψη, κάτι τέτοιο θα έπρεπε να είναι χημικά απίθανο.

Ωστόσο, η έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ACS Journal of Physical Chemistry B, δείχνει πολύ καθαρά πως η ομόλογη αναγνώριση μεταξύ ακολουθιών από πολλές εκατοντάδες νουκλεοτιδίων συμβαίνει χωρίς τη φυσική επαφή ή παρουσία πρωτεϊνών. Οι διπλές έλικες του DNA μπορούν να αναγνωρίσουν τα ταιριαστά μόρια από απόσταση και στη συνέχεια συναθροίζονται μαζί και όλο αυτό γίνεται καθώς φαίνεται, χωρίς τη βοήθεια άλλων μορίων ή χημικών σημάτων.

Στην έρευνα, οι επιστήμονες παρατήρησαν τη συμπεριφορά κλώνων του DNA που είχαν σημειωθεί με φθορισμό και τοποθετήθηκαν σε νερό που δεν περιείχε πρωτεΐνες ή άλλο υλικό που θα μπορούσε να επιδράσει στο πείραμα. Οι κλώνοι που περιείχαν όμοιες ακολουθίες νουκλεοτιδίων ήταν περίπου δυο φορές πιο πιθανό να ενωθούν μεταξύ τους απ 'ότι οι κλώνοι με διαφορετικές ακολουθίες. Κανείς δεν ξέρει εάν και πως οι ξεχωριστοί κλώνοι του DNA θα μπορούσαν πιθανώς να έχουν επικοινωνήσει με κάποιον τρόπο, φαίνεται όμως πως το έκαναν. Αυτό το αποτέλεσμα που μοιάζει σαν 'τηλεπάθεια', αποτελεί πηγή θαυμασμού και έκπληξης για τους επιστήμονες.

Με εκπληκτικό τρόπο, οι δυνάμεις που είναι υπεύθυνες για την αναγνώριση της ακολουθίας μπορούν να φτάσουν σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα νανόμετρο, η απόσταση δηλαδή που έχουν τα μόρια στο νερό από το κοντινότερό τους γειτονικό DNA, είπαν οι ερευνητές Geoff S. Baldwin, Sergey Leikin, John M. Seddon και Alexei A. Kornyshev, καθώς και οι συνεργάτες τους.

Αυτό το φαινόμενο της αναγνώρισης μπορεί να βοηθάει στην αύξηση της ακρίβειας και αποτελεσματικότητας στον ομόλογο ανασυνδυασμό των γονιδίων, που είναι μια διαδικασία υπεύθυνη για την επιδιόρθωση του DNA, για την εξέλιξη και τη γενετική ποικιλία. Τα νέα ευρήματα μπορούν επίσης να δώσουν φως σε τρόπους που στοχεύουν στην αποφυγή λαθών στον ανασυνδυασμό των γονιδίων τα οποία αποτελούν παράγοντες καρκινογένεσης, γήρανσης και άλλων ζητημάτων υγείας.

Τα ρομπότ βελτιώνονται στο να βρίσκουν το δρόμο τους σε άγνωστες περιοχές και κατασκευάζουν τους δικούς τους χάρτες καθώς εξερευνούν τα μέρη. Αλλά τα ρομπότ που χάνονται σε αστικές περιοχές δε χρειάζονται πλέον να βασιστούν στις δικές τους γνώσεις και δυνατότητές για να πάνε από το ένα μέρος στο άλλο, όπως έδειξαν γερμανοί επιστήμονες της ρομποτικής. Μπορούν απλά, να ζητήσουν από το κοντινό περίπτερο, ή από κάποιον περαστικό να τα βοηθήσει.

Το κινητό ρομπότ που κατασκεύασαν οι γερμανοί επιστήμονες κατευθύνεται σε οποιονδήποτε άνθρωπο βρίσκεται κοντά του και απλά τον ρωτάει για οδηγίες.

Χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη στρατηγική, το ρομπότ τους κατόρθωσε να είναι το πρώτο ρομπότ που μπορεί να αφεθεί ελεύθερο στον πραγματικό κόσμο, χωρίς να βρίσκεται σε προσεκτικά ελεγχόμενα περιβάλλοντα. Ο Martin Buss και η ομάδα του, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου, άφησαν το κινητό ρομπότ που κατασκεύασαν έξω από το πανεπιστήμιο και του ζήτησαν να βρει το δρόμο του για να πάει στην πλατεία Marienplatz που βρίσκεται στο κέντρο του Μονάχου, περίπου ενάμιση χιλιόμετρο πιο μακριά.

Το ρομπότ με το όνομα ACE (προέρχεται από το Autonomous City Explorer, δηλαδή Αυτόνομος Εξερευνητής Πόλεως) δεν έχει κάποιον εκ των προτέρων σχηματισμένο χάρτη του Μονάχου, ούτε και διαθέτει σύστημα GPS. Όπως και ένας άνθρωπος που μπορεί να έχει χαθεί σε μια παρόμοια περίσταση, το μοναδικό που θα μπορούσε να κάνει είναι να ζητήσει από άλλους ανθρώπους οδηγίες.

Το ρομπότ χρησιμοποιεί κάμερες και λογισμικό για να εντοπίζει τους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά του και βασίζεται στην κίνηση και την όρθια στάση τους για να τους αναγνωρίσει. Καθώς πλησιάζει σε κάποιον πιθανό 'καλό Σαμαρείτη' το κεφάλι του ACE, που διαθέτει μια οθόνη αφής και μια δεύτερη οθόνη που αναπαριστά ένα κινούμενο στόμα, γυρίζει για να κοιτάξει το άτομο που έχει επιλέξει. Ένα σύστημα ομιλίας που λειτουργεί σε συγχρονισμό με το κινούμενο στόμα χρησιμοποιείται για να τραβήξει την προσοχή του περαστικού και να του ζητήσει να αγγίξει την οθόνη εάν θέλει να βοηθήσει. Στη συνέχεια, ζητάει στον καλοθελητή να του δείξει τη σωστή κατεύθυνση και η απάντηση αναλύεται με ένα λογισμικό αναγνώρισης της σωματικής στάσης του ατόμου. Εφόσον πάρει τις οδηγίες, ο ACE θα ευχαριστήσει ευγενικά τον άνθρωπο και θα συνεχίσει την πορεία του.

Έχει προτιμηθεί η τακτική του να δείχνει και όχι να λέει ο άνθρωπος στο ρομπότ που να πάει, ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση που θα μπορούσε να προκληθεί από το γεγονός ότι το ρομπότ και ο περαστικός έχουν ο καθένας διαφορετική αίσθηση του τι είναι δεξιά και τι αριστερά.
Παρόλο που το ρομπότ αλληλεπέδρασε με 38 ανθρώπους σε μια περίοδο περίπου πέντε ωρών, ο ACE τελικά κατόρθωσε να φτάσει στον προορισμό του. Όπως αναφέρει η επιστημονική ομάδα, το ρομπότ έκανε μεγάλη πρόοδο στο έργο που είχε αναλάβει, μέχρι που έφτασε σε μια περιοχή με μεγάλη κίνηση από περαστικούς, όπου η μεγάλη του δημοτικότητά αποτέλεσε πρόβλημα για την επίτευξη του στόχου του. Μέχρι εκείνο το σημείο είχε επικοινωνήσει με 12 ανθρώπους, αλλά στη συνέχεια τράβηξε το ενδιαφέρον από 21 περίεργους περαστικούς που σταματούσαν για να μιλήσουν με το ρομπότ καθώς εκείνο διέσχιζε την πολυσύχναστη περιοχή. Μονάχα μια φορά του έδωσαν λανθασμένες οδηγίες και τελικά χρειάστηκε να σταματήσει εφόσον συνάντησε κάποια εμπόδια. Ζήτησε όμως τη βοήθεια ενός άλλου περαστικού, που το βοήθησε να ξαναβρεί το δρόμο του.

Θεωρητικά το ρομπότ θα πρέπει να συνεχίσει να πορεύεται στη λανθασμένη πορεία μέχρι που να χρειαστεί νέες πληροφορίες αναφέρει η Andrea Bauer που είναι μέλος της ερευνητικής ομάδας και αυτός είναι ο λόγος που αυτή τη στιγμή εργαζόμαστε με ένα σύστημα που ελέγχει τις πληροφορίες που προέρχονται από ανθρώπους ώστε να διερευνάται η αληθοφάνειά τους.

Ο Paul Newman, ένας επιστήμονας της Ρομποτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είναι εντυπωσιασμένος από τη νέα αυτή έρευνα. Είναι ακριβώς η σωστή ερευνητική κατεύθυνση, αναφέρει. Το να πλοηγηθεί κανείς σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον μπορεί να είναι ένα περίπλοκο νοητικό έργο και το να εμπλέκει τους ανθρώπους όταν αυτό είναι αναγκαίο, θα μπορούσε να είναι ένας σχετικά απλός τρόπος για τα ρομπότ ώστε να κατορθώσουν να φτάσουν στην επίτευξη του στόχου τους.
Νωρίτερα αυτή τη χρονιά, η ομάδα του Newman έδειξε ότι το ιδιαίτερα εκλεπτυσμένο σύστημα αναγνώρισης εικόνων που είχαν αναπτύξει για τα ρομπότ τους μπορούσε να αναγνωρίσει τόπους στους οποίους είχαν βρεθεί στο παρελθόν, ακόμα και όταν η σκηνή είχε αλλάξει, όπως για παράδειγμα όταν εξαφανιζόντουσαν από τη σκηνή κάποια παρκαρισμένα αυτοκίνητα και πάρκαραν κάποια καινούργια.

Η ομάδα της Οξφόρδης έχει μόλις ξεκινήσει ένα ερευνητικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα που στοχεύει να κατασκευάσει ρομπότ που θα αντιδρούν πιο φυσιολογικά σε κατοικημένα περιβάλλοντα. Όπως αναφέρει ο Newman, η έρευνα του Μονάχου αποτελεί ένα παράδειγμα από το είδος των λύσεων που θα λάβουν υπόψη τους.

Τα ρομπότ χρησιμοποιούν μια εσωτερικοποίηση των μαθηματικών ώστε να πλοηγηθούν, αλλά αυτός δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο θέλουμε να σχετίζονται με τους ανθρώπους που συνυπάρχουν με μια μηχανή, αναφέρει. Εάν ένα κτήριο πιάσει φωτιά, δε θα χρησιμεύσει σε κάτι να δοθεί στον πυροσβέστη ένας χάρτης που κατασκευάστηκε από ένα ρομπότ, ή ακόμα ένα μαθηματικό μοντέλο. Αυτό που χρειάζεται τότε είναι να ειπωθεί, 'κάτω στο διάδρομο, τρίτη πόρτα δεξιά'.

Στην περίπτωση των ρομπότ που κατασκευάζουν χάρτες, το να καταφέρουμε να τα διδάξουμε να επικοινωνούν με ανθρώπινο τρόπο θα τα καταστήσει ικανά να χρησιμοποιηθούν στον πραγματικό κόσμο.

Όταν ακούμε τη φράση ‘Άνθρωποι με τα μαύρα’ η πλειοψηφία από εμάς πιθανότατα σκέφτεται τη δημοφιλή ταινία του 1997 με πρωταγωνιστές τους Will Smith και Tommy Lee Jones. Αλλά αυτό που δεν αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι είναι το ότι η προέλευση της ταινίας περιλαμβάνει περιστατικά της πραγματικής ζωής που έχουν σχέση με τους επονομαζόμενους ανθρώπους με τα μαύρα. Έχουν υπάρξει πολυάριθμες παραφυσικές, περίεργες και υπερφυσικές αναφορές στη διάρκεια πολλών ετών και στις αναφορές αυτές περιλαμβάνονται συναντήσεις με τρομακτικούς ανθρώπους που φορούσαν μαύρα κουστούμια και που θεωρείται πως ανήκουν σε μια μυστική οργάνωση με μια κρυφή ατζέντα.

Αυτοί οι άνθρωποι (MiB Men in Black) αναφέρθηκαν αρχικά στη δεκαετία του 1940 και σύντομα ακολούθησαν βιβλία σχετικά μ' αυτούς. Αρχικά, οι πρώτες αναφορές για τους ανθρώπους με τα μαύρα ενέπλεκαν αυτόπτες μάρτυρες που είχαν κάποια συμπλοκή με αγνώστου ταυτότητος ιπτάμενα αντικείμενα (UFO) ή εξωγήινους. Μια από τις πρώτες τέτοιες αναφορές ήταν το 1947 όταν ο Harold Dahl ανέφερε πως είδε έξι UFO ενώ αυτός και κάποιοι άλλοι ήταν εν πλω. Μετά το περιστατικό ο Dahl είπε πως ένας μυώδης άντρας με τρομοκρατική όψη που φορούσε ένα μαύρο κουστούμι χωρίς μάρκες ή άλλα διακριτικά τον κάλεσε σε πρωινό και τον απείλησε, αυτόν και την οικογένειά του, εάν μιλούσε για το περιστατικό.

Αργότερα ο Dahl δήλωσε πως η αναφορά που είχε κάνει για τα UFO ήταν φάρσα, αλλά κάποιοι πιστεύουν πως το έκανε για να προστατευτεί από τους ανθρώπους με τα μαύρα. Περαιτέρω έρευνα σε άλλους τύπους παραφυσικών ή περίεργων φαινομένων, όπως θορυβοποιά πνεύματα, διαταραχές του χώρου και του χρόνου, τηλεπάθεια και ψυχοκίνηση, κ.λπ. αποκαλύπτουν επίσης συναντήσεις με πράκτορες που φορούσαν μαύρα, που συνέλεγαν πληροφορίες και παρακινούσαν σε σιωπή τους συγκεκριμένους μάρτυρες που είχαν βιώσει τα φαινόμενα αυτά.

Πράκτορες της κυβέρνησης ή κάτι πιο περίεργο

Οι άνθρωποι με τα μαύρα άρχισαν να αποκτούν δημοτικότητα τη δεκαετία του 1950 με βιβλία, όπως το βιβλίο του Gray Barker 'Ήξεραν πολλά για τους Ιπτάμενους Δίσκους' (They Knew Too Much About Flying Saucers), και εξακολουθούν να αποτελούν δημοφιλές αντικείμενο συζήτησης ακόμα και σήμερα κυρίως λόγω των ομώνυμων ταινιών που βασίζονται σε ένα βιβλίο κόμικ που εμπνεύστηκε από το φαινόμενο.

Εδώ και δεκαετίες οι MiB έχουν πάρει κάπως διαφορετικές μορφές αλλά οι ομοιότητές τους είναι αδιαμφισβήτητες. Αυστηρά μαύρα κουστούμια, εκφοβιστικό μέγεθος και μαύρες Κάντιλακ συνδέονται συχνά με τους ανθρώπους αυτούς. Κάποιες αναφορές τους περιέγραψαν σα να μην έμοιαζαν ακριβώς με ανθρώπους, έχοντας χαρακτηριστικά με εξωγήινη φύση. Υπάρχουν θεωρητικοί του θέματος που προτείνουν πως πολλές από αυτές τις αναφορές για τους MiB επιτράπηκε να διασπαρθούν έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας αέρας μύθου και αμφισβήτησης για τους ανθρώπους που τους ανέφεραν. Ένα πράγμα είναι σίγουρο σε όλες τις σχετικές αναφορές. Ο σκοπός της εμφάνισής τους είναι να εντοπίσουν πραγματικούς μάρτυρες παραφυσικών φαινομένων και να ελέγξουν την κατάσταση και τη ροή της πληροφορίας τηρώντας τη μυστική τους ατζέντα.

Σύνδεση με UFO

Στην όλη ιστορία του θέματος οι MiB έχουν συνδεθεί κατά κύριο λόγο με τα UFO και τα εξωγήινα φαινόμενα λόγω του απλού γεγονότος ότι αυτά τα φαινόμενα είναι κατά βάση εναέρια περιστατικά στην ατμόσφαιρα και είναι ορατά ευρέως από πολλούς μάρτυρες. Έτσι, όταν αναφορές από ανθρώπους με μαύρα ακολουθούν αναφορές από UFO ή εξωγήινους προσδίδουν περισσότερο κύρος και προσελκύουν ένα μεγαλύτερο κοινό. Αλλά ας μην κάνουμε λάθος, οι MiB έχουν παρακολουθήσει, αναλύσει και ερευνήσει κάθε τύπο από περίεργα και παραφυσικά φαινόμενα που μπορεί κανείς να φανταστεί.

Από τις πρώτες αναφορές για τους ανθρώπους με τα μαύρα πολλοί έχουν προσπαθήσει να ανακαλύψουν την αληθινή ταυτότητα και ατζέντα αυτών των σκοτεινών πρακτόρων με πολύ λίγη επιτυχία. Και για εκείνους που γνωρίζουν την αληθινή τους ταυτότητα, είτε μέσω κάποιας συσχέτισης είτε ως υποκείμενα κάποιας από τις αποστολές τους, έχει τονιστεί πως τα μέσα που χρησιμοποιούνται για να πετύχουν την πλήρη καταστολή κάθε πληροφορίας είναι ενοχλητικά αποτελεσματικά.

Μυστηριώδης οργάνωση

Πιο πρόσφατα, ωστόσο, βγήκαν στην επιφάνεια σοκαριστικές νέες πληροφορίες που τελικά μπορεί να αποκαλύψουν ένα σημαντικό τμήμα από την αληθινή ταυτότητα των πρακτόρων αυτών. Οι σκοτεινοί MiB μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα είδος μυστικής οργάνωσης όπως το Γραφείο για την Επιστημονική Εξέταση και Έρευνα (Office of Scientific Investigation and Research O.S.I.R.).

Το γραφείο αυτό δημιουργήθηκε στις αρχές του 1940 ως ένα παραπροϊόν ενός υπερ μυστικού κυβερνητικού προγράμματος και αποτελεί μια πολύ μυστική οργάνωση που οι δράσεις της μπορούν να απαντηθούν σε κάθε γωνιά της γης. Η περίπτωση με το περιστατικό το Dahl έγινε επίσης το 1947 και αυτό αποτέλεσε μια από τις πρώτες αναφορές για ανθρώπους με μαύρα.

Το O.S.I.R. μεταξύ άλλων πραγμάτων, διεξάγει επιστημονική έρευνα και εξετάζει περιστατικά που σχετίζονται με περίεργα φαινόμενα (γνωστά επίσης και ως παραφυσικά, παραψυχολογικά, υπερφυσικά και μεταφυσικά φαινόμενα). Λέγεται πως η οργάνωση αυτή έχει σημαντική δύναμη, που την εκμεταλλεύεται για να έχει μεγάλη επιρροή και να υποστηρίζει τις επιχειρήσεις της αλλά και να διατηρεί την ύπαρξή της. Δρουν ανεξάρτητα από όλες τις κυβερνήσεις και τους ιδιωτικούς οργανισμούς και ενώ η πραγματική τους ατζέντα δεν είναι γνωστή εικάζεται πως η μελέτη περίεργων φαινομένων και οι πιθανές τους εφαρμογές μπορεί να αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους τους.

Με σημαντικούς πόρους και χρηματοδοτήσεις, ενώ συνάμα υπάρχει η φήμη ότι κατέχει προηγμένη τεχνολογία και μεγάλη επίδραση σε πολλές κυβερνήσεις, το O.S.I.R. έχει διεισδύσει σε πολλούς τομείς της κοινωνίας και της κυβέρνησης, αναζητώντας φαινόμενα και διεξάγοντας τις επιστημονικές του επιχειρήσεις. Τομείς της επιστήμης, της νομικής, της ιατρικής, της θρησκείας, αποτελούν τμήματα όπου έχουν διεισδύσει υπάλληλοί της.

Και για οποιονδήποτε μπορεί να εμπλέκεται σε κάποια από τις μυστικές της επιχειρήσεις, είτε είναι κάποιος που έχει βιώσει ένα φαινόμενο ή απλά ένα άτομο που στρατολογείται για να τους βοηθήσει, το O.S.I.R. αξιοποιεί με ανορθόδοξο τρόπο κάθε μέσο επιβολής ή και τρομοκρατίας, μαζί με τεχνικές πίεσης και κάλυψης κάθε σχετικής πληροφορίας. Μπορεί λοιπόν οι MiB να έχουν κάποια σχέση με την οργάνωση αυτή.

Τώρα μπορείς να τους δεις

Με στόχο να επιτελέσει τις μυστικές της αποστολές η οργάνωση χειρίζεται μια ποικιλία ψευδώνυμων και ταυτοτήτων κάλυψης έτσι ώστε να καλύψει κάθε σχέδιό της. Το O.S.I.R. ήρθε στο φως το 1990 όταν η οργάνωση άνοιξε ένα τμήμα δημόσιων υποθέσεων. Για μια δεκαετία, με μέσα αυτού του τμήματος το O.S.I.R. ερχόταν σε επαφή με το κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δηλώνοντας ανοιχτά πως η πρωταρχική εστίασή τους είναι τα περίεργα φαινόμενα. Το 2000 το O.S.I.R. έκλεισε το τμήμα δημόσιων υποθέσεων και έβαλε τέλος σε όλες τις σχέσεις που είχε με τον έξω κόσμο.Κάποιοι συνομωσιολόγοι δηλώνουν πως το O.S.I.R. έκανε κάποιου είδους έρευνα ή πειραματισμό που σχετιζόταν με το Μιλένιουμ, κάτι που ίσως μπορεί να εξηγήσει το γιατί εξαφανίστηκαν ακριβώς μετά το 2000. Αλλά καμιά επιβεβαιωμένη εξήγηση δε δόθηκε ποτέ για το γιατί η οργάνωση ξαναγύρισε στο σκοτάδι και την αφάνεια ή γιατί ξεκίνησαν με τον μυστικό αυτό τρόπο ούτως ή άλλως.

Για όσους πιστεύουν στην ύπαρξη των ανθρώπων με τα μαύρα, ή αλλιώς τα μέλη της O.S.I.R., υπάρχει η υποψία ότι οι εν λόγω άνθρωποι αποτελούν τη σκιώδη οργάνωση και το μοχλό που κρύβεται πίσω από αμέτρητα σχέδια υψηλής μυστικότητας σε κάθε χώρα, συμπεριλαμβάνοντας ακόμα και το πρόγραμμα Stargate ή την περίφημη περιοχή 51. Μέχρι σήμερα συνεχίζουν να βρίσκονται ανάμεσά μας ερευνώντας, αναλύοντας και σκαλίζοντας με κάθε κόστος τα ασυνήθιστα φαινόμενα κάθε είδους για την υπερ μυστική τους ατζέντα.

Αναρωτηθήκατε ποτέ τι προσπαθεί να σας πει ο σκύλος σας, εκτός από το ότι υπάρχει κάτι εκπληκτικό εκεί έξω που θα ήθελε πολύ να έρθετε για να το δείτε μαζί; Ιάπωνες εφευρέτες κατάφεραν να κατασκευάσουν μια συσκευή, που όπως ισχυρίζονται, μπορεί να ανιχνεύσει το πώς νιώθει ένας σκύλος από το γάβγισμά του. Το ‘Bowlingual VoiceΆ που επινοήθηκε από τον ιάπωνα κατασκευαστή παιχνιδιών Takara Tomy, αναλύει το γάβγισμα του σκύλου και μεταφράζει τα ευρήματά του σε ανθρώπινες λέξεις.

Η συσκευή εστιάζει στην ανίχνευση έξι αισθημάτων, όπως η λύπη, η χαρά, η απογοήτευση και περιλαμβάνει ένα ρεπερτόριο φράσεων όπως 'παίξε μαζί μου', 'αυτό το φαγητό είναι απαίσιο' ή 'θέλω να πάμε βόλτα'. Αποτελεί την πιο εξελιγμένη έκδοση ενός προηγούμενου μοντέλου που είχε παρουσιαστεί πριν από επτά χρόνια και θα πωλείται από τον ερχόμενο μήνα στην Ιαπωνία για λίγο παραπάνω από 200 δολάρια. Η διάθεσή του θα είναι αρχικά αποκλειστική για την Ιαπωνία. Η παλαιότερη συσκευή μετέφραζε απλώς τα αισθήματα του σκύλου σε μια οθόνη και είχε κάνει πάνω από 300,000 πωλήσεις στην Ιαπωνία.

Αποτελείται από ένα ασύρματο μικρόφωνο που τοποθετείται γύρω από τον λαιμό του σκύλου και συνοδεύεται από μια μικρή συσκευή ελέγχου που χειρίζεται ο ιδιοκτήτης του σκύλου. Όταν ο σκύλος γαβγίζει το μικρόφωνο καταγράφει τον ήχο και στέλνει τα δεδομένα στη συσκευή του ιδιοκτήτη, η οποία με τη σειρά της τα 'μεταφράζει' σ' αυτό που προσπαθεί να πει ο σκύλος. Στη συνέχεια ένα συνθεσάιζερ φωνής μεταφράζει ακουστικά στον ιδιοκτήτη τις προθέσεις και τις επιθυμίες του σκύλου και επίσης το ίδιο μήνυμα εμφανίζεται στην οθόνη της ασύρματης συσκευής που διαθέτει ο ιδιοκτήτης.

Στην κατασκευή της συσκευής συνεργάστηκε ένα ερευνητικό εργαστήριο ακουστικής και ένας κτηνίατρος. Η συσκευή μπορεί να λειτουργήσει σε ακτίνα δέκα μέτρων και αναλύει τη 'γλώσσα' του σκύλου με έναν ειδικό αλγόριθμο πριν εμφανίσει στην οθόνη LCD αυτό που προσπαθεί να 'πει' ο σκύλος. Το κείμενο εμφανίζεται στα γιαπωνέζικα μαζί με μια ποικιλία γραφικών που αναπαριστούν τα αισθήματα του σκύλου σε πραγματικό χρόνο. Περιλαμβάνει περίπου 200 λέξεις και εικόνες που μπορούν να αναπαραστήσουν τα έξι αισθήματα που ανιχνεύει η συσκευή.

Μια νέα λειτουργία που μοιάζει με τον αυτόματο τηλεφωνητή θα μπορεί ακόμα να καταγράφει τις εκφράσεις και διαθέσεις του σκύλου όταν ο ιδιοκτήτης δεν είναι εκεί.

Ο όρος ‘ύπνωση' δημιουργήθηκε από τον σκοτσέζο γιατρό James Braid στο βιβλίο του το 1853 με τίτλο ‘Νευρο-υπνολογία' (Neurypnology). Την όρισε ως ‘μια ιδιόρρυθμη κατάσταση του νευρικού συστήματος που προκαλείται από μια σταθερή και αποχωρισμένη προσοχή του νοητικού και οπτικού οφθαλμούΆ. Θεώρησε πως η ύπνωση αποτελούσε μια μορφή ύπνου του νευρικού συστήματος και προσπάθησε να διαχωρίσει τη θεωρία του από αυτή των μεσμεριστών που πίστευαν πως τα αποτελέσματα της ύπνωσης χρησιμοποιούσαν ως μεσολαβητή τη ζωτική δύναμη ή τον ζωικό μαγνητισμό.

Εξαιτίας του μεσμερισμού και της σχέσης της με τη διασκέδαση επί σκηνής και τον τσαρλατανισμό η ύπνωση αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της. Ωστόσο, στα πρόσφατα χρόνια τέθηκε υπό τον εξονυχιστικό έλεγχο των γνωσιακών νευροεπιστημόνων και σήμερα θεωρείται ως μια εναλλακτική κατάσταση συνειδήσεως που συχνά αναφέρεται ως παρόμοια με την καταληψία ή την έκσταση και συνδέεται με έντονη και πλούσια φαντασία, ευκολία στην επίδραση και μειωμένο έλεγχο της πραγματικότητας. Γνωρίζουμε πως η ύπνωση μπορεί να επηρεάσει βαθιά το νου και τη συμπεριφορά με τρόπο που νοητικές διεργασίες και αντιλήψεις μπορούν εύκολα να γίνουν χειρίσημες αλλά οι νευρικοί μηχανισμοί που υπόκεινται της ύπνωσης δεν είναι πλήρως κατανοητοί.

Σύμφωνα με μια νέα έρευνα για τους νευρικούς μηχανισμούς στην παράλυση που προκαλείται μέσω ύπνωσης ο προσδιορισμός του φαινομένου από τον Braid αποδείχθηκε αξιοσημείωτα ακριβής. Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό 'Νευρώνας' (Neuron), επιδεικνύει το ότι η ύπνωση πράγματι οδηγεί σε αυξημένη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην προσοχή, όπως επίσης σε άλλες περιοχές που εμπλέκονται στη νοητική φαντασίωση και στην ενημερότητα του εαυτού (αυτοσυνείδηση). Συνεπώς η ύπνωση μπορεί να ασκήσει έλεγχο σε σωματικές κινήσεις ενισχύοντας τις νοητικές αναπαραστάσεις του εαυτού (ή την εικόνα για τον εαυτό) και εστιάζοντας την προσοχή σ' αυτές.

Ο Yann Cojan και οι συνεργάτες του στο νευροεπιστημονικό κέντρο του Πανεπιστημίου της Geneva χρησιμοποίησαν λειτουργική νευρωνική απεικόνιση για να ελέγξουν εάν η υπνωτική υποβολή για παράλυση θα ενεργοποιούσε διεργασίες κινητικής αναστολής και στην περίπτωση που επιβεβαιωνόταν η υπόθεση αυτή, εάν αυτές οι διεργασίες αντιστοιχούν στις διεργασίες που είναι υπεύθυνες για τέτοιου είδους αναστολές κάτω από μη υπνωτικές συνθήκες. Για τη νέα αυτή έρευνα στρατολόγησαν 18 υγιείς εθελοντές και τους ζήτησαν να εκτελέσουν ένα έργο 'δράσης μη δράσης' (go-no go) ενώ παράλληλα οι εγκέφαλοί τους σαρωνόντουσαν από λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI).

Στους συμμετέχοντες αρχικά ζητήθηκε να εστιάσουν το βλέμμα τους σε έναν σταυρό που εμφανιζόταν για μισό δευτερόλεπτο. Αυτό ακολουθούνταν από μια ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός δεξιού ή αριστερού χεριού και αυτό αποτελούσε ένα στοιχείο που επιδεικνυόταν για να τους προετοιμάσει για μια επερχόμενη δράση. Μετά από ένα διάστημα ενός έως πέντε δευτερολέπτων το χέρι άλλαζε χρώμα. Εάν άλλαζε σε πράσινο, έπρεπε να αντιδράσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα πιέζοντας ένα κουμπί με το αντίστοιχο χέρι. Εάν άλλαζε σε κόκκινο θα έπρεπε να κρατήσουν την προετοιμασμένη κίνηση και να μην κάνουν τίποτε. Αυτό το έργο έγινε ενώ οι συμμετέχοντες ήταν είτε κάτω από ύπνωση και τους είχε ειπωθεί πως το αριστερό τους χέρι είχε παραλύσει, ή σε μια φυσιολογική κατάσταση. Σε μια τρίτη συνθήκη του πειράματος (τη συνθήκη ελέγχου), 6 από τους συμμετέχοντες έκαναν το έργο ενώ υποκρινόντουσαν πως είχανε υποστεί παράλυση (δηλαδή συμπεριφερόντουσαν σα να μη μπορούσαν να κινήσουν τα δάχτυλα του αριστερού τους χεριού).

Στη φυσιολογική κατάσταση οι συμμετέχοντες έκαναν το έργο με μεγάλη ακρίβεια αντιδρώντας σωστά στις συνθήκες δράσης και μη δράσης με τα δύο χέρια σε πάνω από 97% των δοκιμών. Κάτω από την επήρεια ύπνωσης, έκαναν το έργο με την ίδια ακρίβεια όταν επρόκειτο για το δεξί τους χέρι, αλλά δεν έκαναν καμία κίνηση με το αριστερό τους. Αυτά τα συμπεριφορικά δεδομένα υποδηλώνουν πως η υπνωτική υποβολή για παράλυση υπήρξε επιτυχής και πως η ύπνωση δεν επέδρασε στην επίδοση του έργου στο χέρι που δεν είχε συμπεριληφθεί στην οδηγία για παράλυση.

Εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο είχε σχεδιαστεί το πείραμα τα δεδομένα από το fMRI επέτρεψαν στους ερευνητές να ελέγξουν δύο υποθέσεις. Πρώτον, μπορούσαν να ελέγξουν εάν η υπνωτική υποβολή για παράλυση κατάστειλε την πρόθεση για κίνηση, αναλύοντας την εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του μεσοδιαστήματος προετοιμασίας, ή εάν κατάστειλε τις ίδιες τις κινήσεις. Δεύτερον, μπορούσαν να προσδιορίσουν εάν η υπνωτική παράλυση εμπλέκει τους ίδιους ανασταλτικούς νευρωνικούς μηχανισμούς όπως η εθελοντική καταστολή της κίνησης, συγκρίνοντας την εγκεφαλική δραστηριότητα που μετρήθηκε κατά τις συνθήκες δράσης και μη δράσης σε όσους είχαν υπνωτιστεί και στις ομάδες ελέγχου όπου οι συμμετέχοντες υποκρινόντουσαν πως είχαν παράλυση.

Η προετοιμασία για την εκτέλεση μιας κίνησης οδηγεί σε δραστηριοποίηση του κινητικού φλοιού που συνδέεται με τον σχεδιασμό να εκτελεστούν οι απαιτούμενες εντολές. (Ο προγραμματισμός για να κινήσει κανείς το δεξί του χέρι προκαλεί ενεργοποίηση στον αριστερό κινητικό φλοιό και αντίστροφα). Εάν η υπνωτική παράλυση καταστέλλει την πρόθεση για κίνηση, τότε κάποιος θα περίμενε αυτή η πρώιμη κινητική δραστηριοποίηση του φλοιού να απουσιάζει σε όλες τις δοκιμές που έγιναν κάτω από ύπνωση. Αλλά όταν οι ερευνητές εξέτασαν την δραστηριοποίηση του κινητικού φλοιού κατά τη διάρκεια του μεσοδιαστήματος μετά από το στοιχείο προετοιμασίας, δε διαπίστωσαν κάποια διαφορά μεταξύ των φυσιολογικών και των υπνωτικών καταστάσεων.

Υπήρχε ωστόσο μια διαφορά στην δραστηριοποίηση του εγκεφάλου που συνδεόταν με την πραγματοποίηση των κινήσεων των χεριών. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών που περιλάμβαναν κινήσεις του δεξιού βραχίονα παρατηρήθηκε δραστηριοποίηση στον αριστερό κινητικό φλοιό στους συμμετέχοντες που άνηκαν και στις δύο καταστάσεις, τόσο στην φυσιολογική όσο και σε αυτή της ύπνωσης. Αντίθετα, στις δοκιμές που περιλάμβαναν την κίνηση του αριστερού χεριού παρατηρήθηκε δραστηριότητα στον δεξί κινητικό φλοιό σε όσους βρίσκονταν στην φυσιολογική κατάσταση, αλλά όχι σε όσους είχαν υπνωτιστεί. Αυτό φυσικά ήταν αναμενόμενο, οι υπνωτισμένοι συμμετέχοντες δεν κούνησαν στην πραγματικότητα το αριστερό τους χέρι σε καμία από τις δοκιμές κι έτσι δεν υπήρχε κάποια αντίστοιχη εγκεφαλική δραστηριότητα.

Αλλά θα έπρεπε να υπάρχει ένα διαφορετικό μοτίβο δραστηριοποίησης που να συνδέεται με την υπνωτική παράλυση κι έτσι οι ερευνητές συνέκριναν τη συνολική εγκεφαλική δραστηριότητα στις τρεις πειραματικές συνθήκες. Αυτό έδειξε πως κατά τη διάρκεια των δοκιμών που οι υπνωτισμένοι συμμετέχοντες δε θα έκαναν κάποια κίνηση με το αριστερό χέρι που είχε παραλύσει, σε αντίθεση με αυτούς που βρισκόντουσαν σε φυσιολογική κατάσταση, υπήρξε αυξημένη δραστηριότητα σε περιοχές του προμετωπιαίου και βρεγματικού φλοιού που εμπλέκονται στον έλεγχο της δράσης και στην προσοχή, αντίστοιχα. Υπήρξε επίσης αυξημένη δραστηριότητα σε μια εγκεφαλική περιοχή που λέγεται προσφηνοειδές λόβιο, που είναι γνωστό πως εμπλέκεται στη νοητική φαντασίωση και ιδιαίτερα στην αναπαράσταση του εαυτού. Στην ομάδα ελέγχου, η υποκρινόμενη παράλυση του αριστερού χεριού οδήγησε σε αυξημένη δραστηριότητα στην δεξιά κάτω μετωπιαία έλικα, που είναι γνωστό πως σχετίζεται με την αναστολή της κίνησης. Ωστόσο, η υπνωτική παράλυση δεν προκάλεσε αυξημένη δραστηριότητα σ' αυτήν την περιοχή κι έτσι φαίνεται πως δεν αποτελεί αποτέλεσμα της αναστολής του κινητικού σχεδιασμού.

Τα παραπάνω ευρήματα υποδεικνύουν πως η ύπνωση επηρεάζει τον έλεγχο των κινήσεων μέσω εσωτερικών αναπαραστάσεων που μπορεί να παράγονται λόγω της επαύξησης της φαντασίωσης του εαυτού. Λόγω της αύξησης της παρακολούθησης του εαυτού και της αυξημένης προσοχής καθώς και της ευκολίας στην επίδραση που έρχονται ως αποτέλεσμα της ύπνωσης, αυτές οι εσωτερικές αναπαραστάσεις παίρνουν τον έλεγχο του αριστερού χεριού και το εμποδίζουν από το να κινηθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή η υπνωτική παράλυση προκαλεί μια επαναδιαμόρφωση της δράσης στα κέντρα ελέγχου των λειτουργιών, οδηγώντας σε αλλαγές στη λειτουργική συνδεσιμότητα μεταξύ του προκινητικού και κινητικού φλοιού, έτσι ώστε υπάρχει μειωμένο ταίριασμα μεταξύ των περιοχών που σχετίζονται με τον σχεδιασμό των κινήσεων και των περιοχών που τις εκτελούν. Αυτό το μοντέλο παρέχει ένα νέο πλαίσιο εργασίας για επόμενες μελέτες σχετικά με τις νευροβιολογικές βάσεις της ύπνωσης.

Στις 20 Ιουλίου του 1969 οι πρώτοι άνθρωποι, ο Neil Alden Armstrong και ο Edwin Eugene ‘BuzzΆ Aldrin, είχαν φτάσει επιτέλους στο λυχνάρι που φωτίζει κάθε βράδυ τους ουρανούς της Γης μας. Η αποστολή Apollo 11 ήταν η πρώτη επανδρωμένη αποστολή που προσσεληνώθηκε στο Φεγγάρι. Ήταν η πέμπτη διαστημική πτήση του ανθρώπου, ενταγμένη στο σχέδιο Apollo και το τρίτο ανθρώπινο ταξίδι στη Σελήνη. Ωστόσο, το τεράστιο αυτό ανθρώπινο κατόρθωμα αμφισβητείται από μια μερίδα ατόμων. Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες που σχετίζονται με την προσσελήνωση του Apollo 11 αφορούν σε ισχυρισμούς ότι όλα ή κάποια στοιχεία από την προσσελήνωση του Apollo είχαν κατασκευαστεί ως ψεύτικες αποδείξεις από τη NASA και πιθανόν από άλλες εμπλεκόμενες οργανώσεις.

Κάποιες ομάδες όπως και μεμονωμένα άτομα έχουν αναπτύξει διάφορες θεωρίες στις οποίες ισχυρίζονται πως οι αστροναύτες του Apollo δεν έφτασαν ποτέ στο Φεγγάρι και πως η όλη υπόθεση είχε σκηνοθετηθεί από τη NASA. Για την υποστήριξη αυτών των ισχυρισμών επικαλούνται διάφορα στοιχεία που θεωρούν πως αποδεικνύουν ότι η προσσελήνωση είχε σκηνοθετηθεί και πως αποτέλεσε μια μαζική εξαπάτηση της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια θα δούμε μερικά από τα αναφερόμενα στοιχεία και πως αυτά αντικρούονται. Για πολλούς, απομένει το ερώτημα: Τελικά, περπατήσαμε στο Φεγγάρι;

Η σημαία που ανέμιζε

Σύμφωνα με τον ισχυρισμό αυτό, η αμερικάνικη σημαία που είχε καρφωθεί στην επιφάνεια της Σελήνης ανέμιζε, πράγμα που ήταν αδύνατο χωρίς την ύπαρξη ατμόσφαιρας. Ωστόσο, η σημαία δεν κινείται σε όλα τα βίντεο, παρά σε εκείνο στο οποίο την είχε αγγίξει ο Neil Armstrong ή ο Buzz Aldrin. Στη συνέχεια, η έλλειψη ατμόσφαιρας και τριβής σταμάτησε την κίνησή της γρήγορα, όπως θα γινόταν και στη Γη. Εάν κινούνταν, θα έπρεπε να συνεχίζει να κινείται. Δε χρειάζεται αέρας, δηλώνει ο Doug Millard του Μουσείου Επιστήμης στο Λονδίνο.

Οι σκιές που μετακινούνται

Οι φωτογραφίες από την προσσελήνωση του Apollo 11 δείχνουν σκιές αντικειμένων στην επιφάνεια της Σελήνης που βρίσκονται σε διαφορετικές γωνίες. Φαίνεται σα να υπήρχαν πολλαπλές πηγές φωτός, όπως σε ένα στούντιο που γίνονται τηλεοπτικά ή κινηματογραφικά γυρίσματα. Σύμφωνα με την αντίθετη άποψη όμως, η χαμηλή θέση του Ηλίου και η ανωμαλία της σεληνιακής επιφάνειας μπορούν να διαστρέψουν τις γωνίες των σκιών στις εικόνες. Αλλά εάν υπήρχαν πολλαπλές πηγές φωτός, γιατί κάθε αντικείμενο να έχει μόνο μια σκιά κι όχι περισσότερες; Το Φεγγάρι είναι ένα άγνωστο μέρος και οι άνθρωποι που εγείρουν τέτοια ερωτήματα απλά δεν βρίσκονται στη θέση να σχολιάσουν εμπεριστατωμένα σχετικά με το τι θα έπρεπε να περιμένουμε εκεί, τονίζει ο Millard. Μόνο 12 άτομα έχουν πάει εκεί και ξέρουν τα πράγματα από πρώτο χέρι.

Οι φωτογράφοι φαντάσματα

Οι φωτογραφίες που πάρθηκαν με τους αστροναύτες να φτάνουν στη Σελήνη και να φεύγουν από αυτή θα έπρεπε να έχουν κάποιον άνθρωπο να τις τραβάει με μια κάμερα. Αλλά, το μικρό πρώτο βήμα που έκανε ο Armstrong θα μπορούσε να είχε τραβηχτεί από μια κάμερα που βρισκόταν στην εξωτερική πλευρά της σεληνακάτου. Και επίσης, οι φωτογραφίες από την άφιξή του οι οποίες είχαν τραβηχτεί από μακριά ανήκουν στην πραγματικότητα στον Aldrin και τραβήχτηκαν από τον Armstrong. Ακόμα, κάμερες απόστασης που είχαν αφεθεί στη Σελήνη μπορούσαν με ευκολία να παρακολουθήσουν την αναχώρηση των αστροναυτών.

Η φονική ακτινοβολία

Οι αστροναύτες του Apollo δε θα μπορούσαν να έχουν ταξιδέψει στη Σελήνη, καθώς μια γιγάντια ζώνη από θανατηφόρα διαστημική ακτινοβολία θα τους είχε εξοντώσει. Σύμφωνα με τον Millard, οι επονομαζόμενες ζώνες Van Allen, όπου το μαγνητικό πεδίο της Γης συλλέγει την ηλιακή ακτινοβολία, θα ήταν επικίνδυνες μόνο εάν οι άνθρωποι ήταν εκτεθειμένοι σ' αυτές για αρκετές ημέρες. Αλλά η βόλτα των αστροναυτών κράτησε μόνο λίγες ώρες και η ακτινοβολία που δέχτηκαν δεν ήταν περισσότερη από αυτή μιας απλής ακτινογραφίας. Μπορείς να περάσεις μέσα από αυτήν με αρκετή ασφάλεια, φτάνει να μην εκτεθείς για πολύ χρόνο, σχολιάζει ο Millard.

Η φλόγα που έλειπε

Ένα άλλο στοιχείο υπέρ των συνομωσιολογικών θεωριών αναφέρεται στην απουσία φλόγας καυσαερίων από τη σεληνιακή υπομονάδα της σεληνακάτου όταν έφυγε από το Φεγγάρι. Θεωρούν, ότι επρόκειτο για ένα κατασκευασμένο μοντέλο που το τραβούσανε με ένα συρμάτινο καλώδιο. Αλλά η κεντρική ρουκέτα (Saturn V) έκαιγε υγρό οξυγόνο και κηροζίνη στην εκτόξευσή της, κάτι που προκαλεί μια πύρινη δέσμη. Δεν ίσχυε το ίδιο και με το όχημα που προσσεληνώθηκε και το οποίο χρησιμοποιούσε τετροξείδιο του αζώτου και Aerozine 50, τα οποία δεν προκαλούν αυτού του είδους την καύση. Τα προωθητικά του αέρια ήταν διαφανή.

Η απουσία αστεριών

Το διάστημα είναι γεμάτο με αστέρια. Πως συνέβη και δεν εμφανίστηκε κανένα από αυτά στις φωτογραφίες που πάρθηκαν στο Φεγγάρι; Οι αστροναύτες πήραν φωτογραφίες από φωτισμένα αντικείμενα που ήταν λευκά και έλαμπαν. Σε τέτοιες συνθήκες οι κάμερες χρειάζονται μικρό χρόνο έκθεσης και στενό διάφραγμα φακού, κάτι που καθιστά αδύνατο να αποτυπώσουν αμυδρά αντικείμενα που βρίσκονται στο φόντο. Ο φωτογράφος της Guardian, Graeme Robertson, αναφέρει: Θα είχαν χρησιμοποιήσει μια πραγματικά γρήγορη ταχύτητα κλείστρου, έτσι καθετί στο φόντο θα ήταν απλά μαύρο.

Η πλαστή πατημασιά

Οι διάσημες πατημασιές στη σεληνιακή επιφάνεια χρειαζόντουσαν υγρασία στο έδαφος για να σχηματιστούν. Σε διαφορετική περίπτωση θα αποσχηματιζόντουσαν όπως γίνεται στη στεγνή άμμο. Ωστόσο, η σκόνη του Φεγγαριού έχει διαφορετικό μέγεθος και σχήμα από την άμμο και δε χρειάζεται υγρασία για να συγκρατήσει ένα συμπιεσμένο σχήμα. Πολλές σκόνες στη Γη μπορούν να συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο. Αν περπατήσει κανείς σε πούδρα (ταλκ) θα το διαπιστώσει.

Το μπουκάλι της Coca Cola

Μια γυναίκα από την Αυστραλία, γνωστή ως Una Ronald, ισχυρίστηκε πως είδε ένα μπουκάλι αναψυκτικού να πετιέται τυχαία στην επιφάνεια της Σελήνης κατά τη διάρκεια της προσσελήνωσης του Apollo 11. Έτσι, πιθανότατα η όλη αποστολή είχε κινηματογραφηθεί σε ένα στούντιο. Η επονομαζόμενη Una, εάν υπάρχει αυτό το πρόσωπο, είδε κάτι που ο υπόλοιπος κόσμος που παρακολουθούσε δεν πρόσεξε καν και δεν έχει παραμείνει ούτε ένα στοιχείο σχετικά με το συμβάν αυτό. Δε μοιάζει και τόσο να είναι πραγματικότητα.

Η μάρκα στον βράχο

Ένας βράχος από τη Σελήνη που φωτογραφήθηκε στη μεταγενέστερη αποστολή του Apollo 16 είναι σημαδεμένος με ένα 'C', κάτι που δείχνει πως η όλη υπόθεση ήταν σκηνοθετημένη. Αλλά το C αυτό δεν εμφανίζεται στα αυθεντικά αρνητικά ή στις εκτυπώσεις της NASA. Κάτω από κοντινή μεγέθυνση, μοιάζει σαν τρίχα ή κάποια ίνα που παρεμβλήθηκε σε μια μεταγενέστερη ανατύπωση.

Η συγκάλυψη από το Hubble

Η NASA θα μπορούσε τέλος, να σταματήσει όλους τους συνομωσιολογικούς ισχυρισμούς για την προσσελήνωση, απλά χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble και παίρνοντας φωτογραφίες από τον εξοπλισμό που είχε παραμείνει στην επιφάνεια της Σελήνης. Αλλά κι αυτός ο ισχυρισμός καταρρίπτεται από όσους αντιστρατεύονται τις θεωρίες περί σκηνοθετημένης προσσελήνωσης. Το Hubble μας έχει προμηθεύσει με καταπληκτικές εικόνες από γαλαξίες, σούπερ νόβα και νεφελώματα που είναι όμως όλα τεράστια σε μέγεθος. Το μεγαλύτερο κομμάτι από κάποιο ανθρώπινα κατασκευασμένο αντικείμενο που θα βρισκόταν στη Σελήνη είναι η εξέδρα προσσελήνωσης που δεν ξεπερνά τα 10 μέτρα. Ένα τέτοιο μέγεθος είναι πολύ μικρό για να γίνει ορατό από το Hubble.

Αυτά λοιπόν ήταν 10 από τα γνωστότερα επιχειρήματα υπέρ του ισχυρισμού για την σκηνοθετημένη προσσελήνωση του 1969. Παρουσιάστηκαν μαζί με τα αντεπιχειρήματά τους. Πειστικά ή όχι, η όλη συζήτηση έχει ξεσηκώσει το ενδιαφέρον χιλιάδων οπαδών της συνομωσιολογίας. Τόσο οι ισχυρισμοί όσο και τα αντεπιχειρήματα χρειάζονται πιθανότατα περαιτέρω μελέτη ώστε να διαμορφώσει κανείς τη δική του άποψη.

Η άμμος είναι, πιθανόν, το μοναδικό καλύτερο υλικό στον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν πάνω της και ακόμα περισσότεροι αλληλεπιδρούν μΆ αυτή είτε ως παιδιά ή κατά τη διάρκεια διακοπών. ΣΆ αυτό λοιπόν το φαινομενικά κοινότυπο, αδιάφορο και κάποιες φορές πληκτικό υλικό οι φυσικοί πιστεύουν ότι ίσως ανακάλυψαν στοιχεία σχετικά με την πέμπτη κατάσταση της ύλης. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο συνέλεξαν άμμο και άρχισαν να παίζουν μαζί της στο εργαστήριο με τη βοήθεια μιας πολύ δυνατής και με υψηλή ευκρίνεια, κάμερας. Συγκεκριμένα, ο στόχος της έρευνάς τους ήταν να αναλύσουν γιατί σχηματίζονται σταγονίδια στη ροή της άμμου καθώς πέφτει.

Τα κοκκώδη υλικά έχουν κάνει τους επιστήμονες να προβληματίζονται εδώ και αρκετό καιρό. Η ιδιαιτερότητά τους σχετίζεται με το γεγονός ότι συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά από άλλα υλικά και μπορούν κάτω από κάποιες συνθήκες να επιδείξουν ιδιότητες που συχνά αποδίδονται σε υγρά, αέρια ή και στερεά. Εδώ έχουμε ένα υλικό ακριβώς κάτω από τη μύτη μας, με το οποίο καθένας μας μεγαλώνει παίζοντας μαζί του με τα κουβαδάκια του κι όμως είναι γεμάτο από εκπλήξεις για τους επιστήμονες, δηλώνει ο ερευνητής και φυσικός του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Heinrich Jaeger.

Όταν πέφτει η άμμος, επιδεικνύει κάποιες πραγματικά εντυπωσιακές ιδιότητες. Για τους αρχάριους, δημιουργεί σταγονίδια που δεν είναι όμως ακριβώς σταγονίδια διότι δεν πρόκειται για κάποιο υγρό. Ωστόσο, όσον αφορά στην εμφάνιση, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία στο ότι πρόκειται για σταγονίδια. Οι επιστήμονες πρότειναν παλιότερα πως οι σχηματισμοί αυτοί παρουσιαζόντουσαν λόγω ασταθειών στις υποατομικές δυνάμεις που συνήθως έκαναν τους κόκκους της άμμου να κολλάνε μεταξύ τους. Πρόκειται για τον ίδιο τύπο ανωμαλίας που μπορεί να βρεθεί σε ένα ρυάκι νερού που πέφτει από μια κάνουλα με τη μόνη διαφορά ότι τα μόρια του νερού είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με δυνάμεις που είναι 100.000 φορές πιο δυνατές από αυτές που υπάρχουν στην άμμο.

Περπατάς στην παραλία και η άμμος υποστηρίζει το βάρος σου. Πιάσε όμως μια χούφτα και θα τρέξει μέσα από τα δάχτυλά σου σα να είναι υγρό. Αλλά δεν μπορείς να περπατήσεις στο νερό. Στην πάνω μεριά μιας κλεψύδρας η άμμος είναι αυτό το περίεργο στερεό. Είναι στα όρια του να θεωρείται στερεό, πέφτει μέσα από την τρύπα της κλεψύδρας σαν κάτι που μοιάζει περισσότερο με υγρό και ξανά πάλι είναι στερεό, προσθέτει ο ειδικός από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Υπάρχουν πολλά σωματίδια που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Μέσα τους βρίσκεται ενέργεια και άλλες φορές τα κάνει να κολλάνε ενώ άλλοτε να ρέουν. Όταν υπάρχει ροή για τι ιδιότητα μιλάμε; Έχοντας ένα πλήθος από παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους η συμπεριφορά αυτή είναι τυπικά πολύ περίπλοκη και εναλλάσσεται μεταξύ στερεάς και υγρής συμπεριφοράς.

Οι φυσικοί έχουμε πλούσια ερευνητικά εργαλεία για να ασχοληθούμε με τα στερεά, τα υγρά και τα αέρια. Αλλά δεν έχουμε κάποιον οδηγό να συμβουλευτούμε για την περίπτωση που οι καθιερωμένες κατηγορίες δεν ισχύουν, καταλήγει ο επιστήμονας, προσθέτοντας πως περισσότερη έρευνα για τις εκπληκτικές ιδιότητες των κοκκωδών υλικών θα μπορούσε κάποια μέρα να οδηγήσει σε εξοικονόμηση ενέργειας για υπερβολικού όγκου εργοστασιακές διαδικασίες με σημαντικές οικονομικές συνέπειες.

Η επιστήμη του βουντού: Όταν ο νους επιτίθεται στο σώμα

Αργά τη νύχτα σε ένα μικρό νεκροταφείο της Alabama, ο Vance Vanders είχε μια διαπλοκή με τον τοπικό μάγο γιατρό, ο οποίος του πέταξε μια μποτίλια με ένα υγρό που είχε δυσάρεστη οσμή επάνω στο πρόσωπό του και του είπε πως επρόκειτο να πεθάνει και πως κανείς δε θα μπορούσε να τον σώσει. Γυρνώντας στο σπίτι ο Vanders πήγε στο κρεβάτι του και άρχισε να νιώθει ολοένα και χειρότερα. Μετά από μερικές βδομάδες, αδυνατισμένος και ετοιμοθάνατος, απευθύνθηκε στο τοπικό νοσοκομείο, όπου οι γιατροί δεν μπορούσαν να βρουν κάποια αιτία για τα συμπτώματά του ή να αναστείλουν την επιδείνωση της υγείας του. Μόνο τότε, είπε η γυναίκα του σε έναν από τους γιατρούς, στον Drayton Doherty, για το ξόρκι.

Ο Doherty σκέφτηκε πολύ βαθιά το θέμα για πολύ ώρα. Το επόμενο πρωί, κάλεσε την οικογένεια του Vanders να έρθουν στο προσκεφάλι του ετοιμοθάνατου Vance. Τους είπε πως την προηγούμενη νύχτα κατάφερε να ξεγελάσει τον μάγο γιατρό φέρνοντάς τον στο νεκροταφείο και αφού τον έδεσε σε ένα δέντρο δεν τον άφησε παρά μόνον όταν του εξήγησε πώς λειτουργούσε η κατάρα. Το φάρμακο που είχε ρίξει στον Vance, όπως τους αφηγήθηκε, έβαλε αυγά σαύρας μέσα στο στομάχι του τα οποία και εκκολάφθηκαν μέσα στο σώμα του. Είχε μείνει πλέον ένα ερπετό το οποίο έτρωγε τον Vanders από μέσα προς τα έξω.

Μεγαλειώδης Τελετή

Στη συνέχεια ο Doherty κάλεσε μια νοσοκόμα που είχε γεμίσει μια σύριγγα με ένα δυνατό εμετικό φάρμακο, όπως είχαν συνεννοηθεί από πριν. Με τελετουργικό τρόπο εξέτασε το όργανο και ένεσε το περιεχόμενό του στο μπράτσο του Vanders. Λίγα λεπτά αργότερα ο Vanders άρχισε να βογκάει και να κάνει εμετό ανεξέλεγκτα. Στα μέσα της όλης διαδικασίας, χωρίς να τον προσέξει κανείς άλλος που βρισκόταν στο δωμάτιο, ο Doherty πρόσθεσε το ενοχοποιητικό στοιχείο, μια πράσινη σαύρα που είχε κρύψει μέσα στην τσάντα του. Κοίταξε τι βγήκε από μέσα σου Vance, φώναξε. Απελευθερώθηκες από την κατάρα.
Ο Vanders έριξε μια ματιά και μετά έγειρε πίσω στο μαξιλάρι και έπεσε σε βαθύ ύπνο. Όταν ξύπνησε το επόμενο πρωί ήταν σε εγρήγορση και είχε μεγάλη όρεξη. Γρήγορα ανέκτησε τις δυνάμεις του και βγήκε από το νοσοκομείο μετά από μια βδομάδα.

Τα στοιχεία από το συγκεκριμένο περιστατικό που συνέβη πριν από 80 χρόνια επιβεβαιώθηκαν από τέσσερα άτομα που εργαζόντουσαν στον τομέα της υγείας. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο πράγμα σχετικά με την υπόθεση είναι η επιβίωση του Vanders.

Υπάρχουν πολυάριθμες τεκμηριωμένες περιπτώσεις από διάφορα μέρη της γης που αφορούν ανθρώπους οι οποίοι πέθαναν αφού είχαν υποστεί κάποια κατάρα. Χωρίς ιατρικά αρχεία και αποτελέσματα αυτοψίας δεν υπάρχει τρόπος να είναι κανείς σίγουρος για το πώς ακριβώς αυτοί οι άνθρωποι έφτασαν στο τέλος της ζωής τους. Το κοινό στοιχείο σ' αυτές τις υποθέσεις είναι ωστόσο, πως μια φιγούρα που προκαλεί δέος δίνει μια κατάρα σε κάποιον, είτε με κάποιο κόκαλο από πουλερικό ή κραδαίνοντας ένα κόκαλο από ζώο μπροστά στο θύμα. Σύντομα αργότερα, το θύμα πεθαίνει, φαινομενικά από φυσικά αίτια.

Το Νέο Βουντού

Ίσως να σκεφτείτε πως πράγματα σαν αυτό είναι ολοένα και πιο σπάνια και περιορίζονται σε απομακρυσμένες φυλές. Αλλά σύμφωνα με τον Clifton Meador, έναν γιατρό στην Ιατρική Σχολή Vanderbilt στο Nashville του Tennessee που συνέλεξε τεκμήρια για υποθέσεις όπως αυτή του Vanders, η κατάρα έχει λάβει μια νέα μορφή.

Ας δούμε την περίπτωση του Sam Shoeman, που είχε διαγνωστεί τη δεκαετία του 1970 πως βρίσκεται στο τελικό στάδιο καρκίνου το ήπατος και του απέμεναν μόνο μερικοί μήνες για να ζήσει. Ο Shoeman πέθανε μέσα στο συγκεκριμένο διάστημα όπως είχε προβλεφθεί, αλλά η αυτοψία αποκάλυψε πως οι γιατροί του είχαν κάνει λάθος. Ο όγκος ήταν μικροσκοπικός και δεν είχε κάνει μεταστάσεις. Δεν πέθανε από καρκίνο αλλά από το γεγονός ότι πίστευε ότι θα πεθάνει από καρκίνο, ανέφερε ο Meador. Εάν ο καθένας σε αντιμετωπίζει σα να πρόκειται να πεθάνεις θα το πιστέψεις. Τα πάντα σε ολόκληρη την ύπαρξή σου θα αρχίσουν να προετοιμάζονται για να πεθάνεις.

Έτσι, ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν πέθανε από καρκίνο, αλλά από την πεποίθησή του ότι πέθαινε από καρκίνο.

Περιπτώσεις σαν αυτή του Shoeman μπορεί να αποτελούν ακραία παραδείγματα ενός πολύ πιο ευρέως εκτεταμένου φαινομένου. Πολλοί ασθενείς που υποφέρουν από επώδυνες παρενέργειες, για παράδειγμα, μπορεί να πάσχουν από αυτές μονάχα επειδή τους είπαν πως θα πρέπει να τις περιμένουν. Ακόμα περισσότερο, άνθρωποι που πιστεύουν πως έχουν υψηλό ρίσκο για κάποια συγκεκριμένη ασθένεια είναι πιο πιθανό να νοσήσουν από την ασθένεια αυτή απ' ότι άνθρωποι με τους ίδιους παράγοντες επικινδυνότητας που πιστεύουν πως δεν διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο. Φαίνεται πως οι σύγχρονοι μάγοι γιατροί φοράνε λευκές ρόμπες και κρατούν στηθοσκόπια.

Το Φαινόμενο Nocebo

Η άποψη ότι η πεποίθηση πως είσαι άρρωστος μπορεί να σε αρρωστήσει μπορεί να φαίνεται παρατραβηγμένη, ωστόσο αυστηρότατες κλινικές δοκιμές έχουν αποδείξει πέρα από κάθε αμφιβολία πως το αντίθετο ισχύει, δηλαδή πως η δύναμη της υποβολής μπορεί να βελτιώσει την υγεία. Πρόκειται για το γνωστό φαινόμενο placebo (placebo effect). Βέβαια τα placebo δεν κάνουν θαύματα, αλλά μπορούν να προκαλέσουν μετρήσιμες φυσικές επιδράσεις.

Το φαινόμενο placebo έχει ένα κακό δίδυμο: το φαινόμενο nocebo, κατά το οποίο ψεύτικα χάπια και αρνητικές προσδοκίες μπορούν να προκαλέσουν βλαβερά αποτελέσματα. Ο όρος 'nocebo', που σημαίνει 'θα υποστώ βλάβη' δεν είχε προταθεί μέχρι τη δεκαετία του 1960 και το φαινόμενο είχε μελετηθεί πολύ λιγότερο απ' ότι το placebo. Δεν είναι εύκολο, πράγματι, να πάρεις ηθική συγκατάθεση για μελέτες που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν ανθρώπους να νιώσουν χειρότερα.
Αυτά που γνωρίζουμε προτείνουν πως οι συνέπειες του nocebo έχουν μεγάλη εμβέλεια. Ο θάνατος από βουντού, εάν υπάρχει, μπορεί να αναπαριστά μια ακραία μορφή του φαινομένου nocebo, δηλώνει ο ανθρωπολόγος Robert Hahn του Αμερικάνικου Κέντρου για τον Έλεγχο της Ασθένειας και για την Πρόληψη (US Center for Disease Control and Prevention) στην Ατλάντα της Georgia, ο οποίος έχει μελετήσει το φαινόμενο nocebo.

Απειλή για τη Ζωή

Σε κλινικές δοκιμές, περίπου το ένα τέταρτο ασθενών από ομάδες ελέγχου που τους δόθηκε αδρανής θεραπεία, βιώσανε αρνητικές παρενέργειες. Η σοβαρότητα των παρενεργειών αυτών κάποιες φορές ταιριάζει με εκείνη που συνδέεται με πραγματικά φάρμακα. Μια ερευνητική ανασκόπηση 15 δοκιμών που συμπεριλάμβαναν χιλιάδες ασθενείς που τους είχαν συνταγολογηθεί είτε β ανασταλτικά είτε κάποια ουσία ελέγχου έδειξε πως και οι δύο ομάδες ανέφεραν συγκρίσιμα επίπεδα από παρενέργειες, μέσα σ' αυτές την κόπωση, συμπτώματα κατάπτωσης, και σεξουαλική δυσλειτουργία. Ένας ίδιος αριθμός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις μελέτες εξαιτίας των παρενεργειών αυτών.

Ενίοτε, οι επιδράσεις μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή. Οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες δεν είναι μόνο συνειδητά, λογικά φαινόμενα, έχουν επίσης φυσικές συνέπειες, δηλώνει ο Hahn.
Τα φαινόμενα τύπου nocebo μπορούν να απαντηθούν και στην συνήθη καθημερινή ιατρική πρακτική. Περίπου 60 τοις εκατό των ασθενών που λαμβάνουν χημειοθεραπεία ξεκινούν να νιώθουν άσχημα πριν την αρχίσουν. Μπορεί να συμβεί πριν από μέρες, ή στο ταξίδι καθώς πηγαίνουν προς τη θεραπεία, λέει ο κλινικός ψυχολόγος Guy Montgomery από την Ιατρική Σχολή του Mount Sinai στη Νέα Υόρκη. Κάποιες φορές η ίδια η σκέψη της θεραπείας ή της φωνής του γιατρού είναι αρκετά για να κάνουν τους ασθενείς να νιώσουν άσχημα. Αυτή η 'ναυτία της προσμονής' πιθανόν να προέρχεται από κλασική εξάρτηση. Όταν οι ασθενείς συνδέουν υποσυνείδητα κάποιο μέρος της εμπειρίας τους με το αίσθημα ναυτίας. Επίσης, μπορεί να συμβαίνει λόγω των στενόχωρων προσδοκιών τους.

Κολλητικό

Είναι ανησυχητικό, το ότι το φαινόμενο nocebo μπορεί ακόμα και να είναι κολλητικό. Περιπτώσεις όπου συμπτώματα χωρίς κάποια προσδιορισμένη αιτία είχαν διαδοθεί σε ομάδες από ανθρώπους έχουν συμβεί εδώ και αιώνες, ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως μαζική ψυχογενής νόσος. Ένα τέτοιο ξέσπασμα ενέπνευσε μια πρόσφατη έρευνα που έγινε από τους ψυχολόγους Irving Kirsch και Giuliana Mazzoni του Πανεπιστημίου του Hull στη Μεγάλη Βρετανία.

Ζήτησαν σε κάποιους από μια ομάδα φοιτητών να εισπνεύσουν ένα δείγμα από φυσιολογικό αέρα, για το οποίο τους είχαν πληροφορήσει πως υποπτευόντουσαν πως είχε μια 'περιβαλλοντική τοξίνη' συνδεδεμένη με ναυτία, πονοκέφαλο, φαγούρα και νύστα. Μισοί από τους συμμετέχοντες επίσης είδαν μια γυναίκα που εισέπνευσε το δείγμα και ανέπτυξε αυτά τα συμπτώματα. Οι φοιτητές που εισέπνευσαν την ουσία ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν τέτοια συμπτώματα από τους φοιτητές που δεν την εισέπνευσαν. Τα συμπτώματα ήταν επίσης πιο έντονα σε γυναίκες, ιδιαίτερα σε εκείνες που είχαν δει κάποιον άλλο να αρρωσταίνει, ένα είδος προκατάληψης που επίσης συναντάται στην μαζική ψυχογενή νόσο.
Η έρευνα δείχνει πως εάν κάποιος ακούσει ή παρατηρήσει μια πιθανή παρενέργεια είναι πιο πιθανό να την αναπτύξει ο ίδιος. Αυτό τοποθετεί τους γιατρούς σε μια περίεργη περίσταση. Από τη μια μεριά οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται για το τι θα πρέπει να περιμένουν, αλλά ακριβώς αυτή η ενημέρωση κάνει πιο πιθανό το να εμφανίσουν τις παρενέργειες αυτές, αναφέρει η Mazzoni.

Nocebo σε ευρύτερο περιβάλλον

Αυτό σημαίνει πως οι γιατροί χρειάζεται να επιλέγουν προσεκτικά τα λόγια τους ώστε να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές προσδοκίες, λέει ο Montgomery. Όλα εξαρτούνται από τον τρόπο που θα το πεις.

Και η ύπνωση μπορεί επίσης να βοηθήσει. Η ύπνωση αλλάζει τις προσδοκίες, κάτι που μειώνει το άγχος και το στρες και βελτιώνει το αποτέλεσμα που θα προκύψει, συμπληρώνει ο Montgomery. Πιστεύω πως η ύπνωση θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ένα ευρύ φάσμα από συμπτώματα όπου οι προσδοκίες παίζουν κάποιον ρόλο.

Είναι η κλίμακα του προβλήματος nocebo αρκετά σοβαρή για να δικαιολογήσει τέτοια αντίμετρα; Δεν ξέρουμε ακριβώς επειδή υπάρχουν τόσες πολλές ερωτήσεις που παραμένουν αναπάντητες. Σε ποιες περιστάσεις συμβαίνουν τα φαινόμενα nocebo; Και για πόσο καιρό διαρκούν;

Φαίνεται ότι, όπως και με την αντίδραση placebo, οι επιδράσεις του nocebo ποικίλουν ευρέως και μπορεί να εξαρτούνται σε μεγάλο βαθμό με το συναφές περιβάλλον. Οι επιδράσεις του placebo σε κλινικές συνθήκες είναι συχνά πιο ισχυρές από εκείνες που προκαλούνται σε ένα εργαστήριο, λέει ο Paul Enck, ψυχολόγος στο πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Tbingen στη Γερμανία, ο οποίος προτείνει ότι το πρόβλημα του nocebo μπορεί να έχει έντονες επιδράσεις στον πραγματικό κόσμο. Για προφανείς λόγους ωστόσο, τα εργαστηριακά πειράματα είναι σχεδιασμένα για να προκαλούν μόνο ήπια και προσωρινά συμπτώματα nocebo.

Πραγματικές επιπτώσεις

Δεν είναι επίσης ξεκάθαρο ποιος είναι ευάλωτος. Η αισιοδοξία ή η απαισιοδοξία στον τρόπο που βλέπει κάποιος τα πράγματα πιθανών να παίζει κάποιο ρόλο, αλλά δεν υπάρχουν κάποιες συνεπείς προβλέψεις ανάλογα με την προσωπικότητα. Και τα δυο φύλα μπορούν να πέσουν θύματα της μαζικής ψυχογενούς νόσου, αν και οι γυναίκες αναφέρουν περισσότερα συμπτώματα απ' ότι οι άντρες. Ο Enck έδειξε πως στους άντρες, είναι περισσότερο η προσδοκία παρά η κλασική εξάρτηση που προκαλεί συμπτώματα nocebo. Για τις γυναίκες ισχύει το αντίθετο. Οι γυναίκες τείνουν να λειτουργούν περισσότερο βάσει προηγούμενων εμπειριών, ενώ οι άντρες φαίνονται πιο απρόθυμοι να λάβουν υπόψη τους ότι προηγήθηκε, συμπληρώνει.

Αυτό που γίνεται πιο ξεκάθαρο είναι το ότι αυτά τα φανερώς ψυχολογικά φαινόμενα έχουν πολύ πραγματικές συνέπειες στον εγκέφαλο.

Χρησιμοποιώντας εγκεφαλική απεικόνιση με PET (Positron Emission Tomography Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων) ώστε να ανιχνεύσουν τους εγκεφάλους ατόμων που τους δόθηκε placebo ή nocebo, ο Jon-Kar Zubieta του πανεπιστημίου του Michigan, έδειξε πρόσφατα ότι οι επιδράσεις του nocebo συνδέονταν με μείωση της ντοπαμίνης και της δραστηριότητας των οπιούχων. Αυτό θα εξηγούσε πως το nocebo μπορεί να αυξήσει τον πόνο. Τα placebo, χωρίς αυτό να προκαλεί έκπληξη, προκάλεσαν την αντίθετη αντίδραση.

Στο μεταξύ, ο Fabrizio Benedetti της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου του Τορίνο στην Ιταλία βρήκε πως ο πόνος που προκαλείται από nocebo μπορεί να κατασταλεί από μια ουσία που λέγεται προγλουμίδη (proglumide), η οποία μπλοκάρει τους υποδοχείς της ορμόνης χολεκυστοκινίνη (Cholecyxtokinin CCK). Φυσιολογικά, οι προσδοκίες για πόνο προκαλούν άγχος, κάτι που ενεργοποιεί τους υποδοχείς της χολεκυστοκινίνης και προάγει τον πόνο.

Απόλυτη Αιτία

Η απόλυτη αιτία για το φαινόμενο nocebo δεν είναι όμως η νευροχημεία αλλά οι πεποιθήσεις. Σύμφωνα με τον Hahn, οι χειρούργοι είναι συχνά επιφυλακτικοί όταν πρόκειται να χειρουργήσουν ανθρώπους που πιστεύουν πως πρόκειται να πεθάνουν, γιατί αυτοί οι άνθρωποι συχνά πεθαίνουν. Και η πεποίθηση πως κάποιος είναι επιρρεπής σε καρδιακή προσβολή είναι από μόνη της ένας παράγοντας κινδύνου. Μια έρευνα έδειξε πως γυναίκες που πιστεύουν πως είναι ιδιαίτερα ευπρόσβλητες σε καρδιακή προσβολή είναι περίπου τέσσερις φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από στεφανιαία νόσο απ' ότι άλλες γυναίκες με τους ίδιους παράγοντες κινδύνου για τη συγκεκριμένη νόσο.

Παρά τα αυξανόμενα στοιχεία ότι το φαινόμενο nocebo είναι πολύ πραγματικό, είναι πολύ δύσκολο σ' αυτήν την εποχή της λογικής να γίνει δεκτό ότι οι πεποιθήσεις των ανθρώπων μπορούν να τους σκοτώσουν. Άλλωστε, οι περισσότεροι από εμάς θα γελούσαμε εάν ένας παράξενα ντυμένος άντρας πηδούσε μπροστά μας κραδαίνοντας ένα κόκαλο και μας έλεγε πως πρόκειται να πεθάνουμε. Αλλά σκεφτείτε πως θα νιώθατε εάν ακούγατε το ίδιο πράγμα από ένα εκλεπτυσμένα ντυμένο σοβαρό γιατρό με έναν τοίχο γεμάτο από κρεμασμένα πτυχία και πιστοποιητικά ιατρικών γνώσεων, εφοδιασμένο με μια μεγάλη συλλογή από εξετάσεις και αναλύσεις. Το κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο είναι κριτικής σημασίας, σύμφωνα με τον Enck.

Ο Meador θεωρεί πως η λανθασμένη διάγνωση του Shoeman (του ανθρώπου που πέθανε γιατί νόμιζε ότι επρόκειτο να πεθάνει από καρκίνο του ήπατος) και ο επακόλουθος θάνατός του χαρακτηρίζεται από πολλά από τα σημαντικά στοιχεία που ανευρίσκονται στους θανάτους βουντού. Ένας ισχυρός γιατρός ανακοινώνει μια θανατική καταδίκη η οποία γίνεται δεκτή αναντίρρητα από το θύμα και την οικογένειά του, οι οποίοι στη συνέχεια αρχίζουν να συμπεριφέρονται σύμφωνα με την πεποίθηση αυτή. Ο Shoeman, η οικογένειά του και οι γιατροί του, όλοι πίστευαν πως πεθαίνει από καρκίνο. Κι έτσι έγινε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Τίποτε το μυστηριώδες

Τα κακά νέα προωθούν κακή φυσιολογία. Πιστεύω πως μπορεί κανείς να πείσει τους ανθρώπους πως πρόκειται να πεθάνουν και να κάνει να συμβεί αυτό πραγματικά, λέει ο Meador. Δεν πιστεύω πως υπάρχει τίποτε το μυστηριώδες σχετικά μ' αυτό. Δε νιώθουμε άνετα με την ιδέα πως λέξεις ή συμβολικές δράσεις μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο γιατί αυτό αντικρούεται με το βιοχημικό μοντέλο του κόσμου μας.

Ίσως όταν η βιοϊατρική βάση του θανάτου βουντού αποκαλυφθεί στη λεπτομέρειά της θα είναι πιο εύκολο να δεχτούμε πως είναι πραγματική και πως μπορεί να επηρεάσει τον καθένα από εμάς.

Υπερβολική Δόση

Σε κατάπτωση μετά από τον χωρισμό του με την κοπέλα του ο Derek Adams πήρε με μιας όλα τα χάπια του. Και μετά το ξανασκέφτηκε. Φοβούμενος ότι επρόκειτο να πεθάνει, ζήτησε από έναν γείτονα να τον πάει στο νοσοκομείο όπου και κατέρρευσε. Ήταν τρεμάμενος, χλωμός και νυσταγμένος, η πίεσή του είχε πέσει και οι αναπνοές του ήταν γρήγορες. Ωστόσο, οι εξετάσεις και η τοξικολογική ανάλυση βγήκαν καθαρές. Μέσα στις επόμενες τέσσερις ώρες ο Adams έλαβε έξι λίτρα αλατούχου διαλύματος αλλά δεν έδειξε σημαντική βελτίωση.

Τότε, εμφανίστηκε ένας γιατρός από μια κλινική δοκιμή ενός αντικαταθλιπτικού στο οποίο είχε λάβει μέρος ο Adams. Ο Adams είχε λάβει μέρος στην έρευνα πριν από ένα μήνα. Αρχικά είχε νιώσει τη διάθεσή του να ανεβαίνει, αλλά ένας καυγάς με την κοπέλα του τον έκανε να καταπιεί τα υπόλοιπα 29 χάπια. Ο γιατρός αποκάλυψε πως ο Adams ήταν στην ομάδα ελέγχου. Τα χάπια από τα οποία είχε πάρει υπερβολική δόση δεν περιείχαν φαρμακευτική ουσία. Όταν ο Adams το έμαθε ένιωσε έκπληξη και συνήλθε μέσα σε δάκρυα. Μέσα σε 15 λεπτά είχε ανακτήσει πλήρως τις αισθήσεις του, η πίεση του αίματός του και ο καρδιακός του ρυθμός επέστρεψαν στο φυσιολογικό.

Είναι κολλητικό

Το Νοέμβριο του 1998 ένας δάσκαλος του Λυκείου στο Tennessee πρόσεξε μια οσμή που έμοιαζε με βενζίνη και άρχισε να παραπονιέται για πονοκέφαλο, ναυτία, κομμένη αναπνοή και ζαλάδα. Το σχολείο εκκενώθηκε και μέσα στην επόμενη βδομάδα περισσότερα από 100 άτομα, προσωπικό και μαθητές, παρουσιάστηκαν στο τοπικό τμήμα επειγόντων περιστατικών παραπονούμενοι για παρόμοια συμπτώματα.

Μετά από εξονυχιστικούς ελέγχους δε βρέθηκε καμιά ιατρική εξήγηση για τις αναφερόμενες ασθένειες. Ένα ερωτηματολόγιο που δόθηκε μετά από ένα μήνα αποκάλυψε πως οι άνθρωποι που ανέφεραν τα συμπτώματα αυτά ήταν περισσότερο γυναίκες και είχαν δει ή είχαν μάθει για κάποιον συμμαθητή τους που είχε αρρωστήσει. Ήταν η επίδραση nocebo σε μεγάλη κλίμακα, λέει ο ψυχολόγος Irving Kirsch του πανεπιστημίου Hull στη Μεγάλη Βρετανία. Δεν υπήρχε, στο βαθμό που μπορούμε να γνωρίζουμε, κάποια περιβαλλοντική τοξίνη, αλλά οι άνθρωποι άρχισαν να αρρωσταίνουν.

Ο Kirsch πιστεύει πως το να δουν έναν συμμαθητή τους να αναπτύσσει συμπτώματα προκάλεσε προσδοκίες για ασθένεια στα άλλα παιδιά, πυροδοτώντας την μαζική ψυχογενή νόσο. Ξεσπάσματα συμβαίνουν σε όλον τον κόσμο. Στο Jordan το 1998, 800 παιδιά παρουσίασαν παρενέργειες μετά από έναν εμβολιασμό και 122 από αυτά πήγανε στο νοσοκομείο, αλλά δε βρέθηκε κανένα πρόβλημα στο εμβόλιο.

Αναφορικά με την τρομακτική υποψία ότι το τέλος του πολιτισμού μας θα έρθει το 2012, οι άνθρωποι συνήθως στρέφονται στους οπαδούς των μυστικών προφητειών των Μάγιας. Όχι στους επιστήμονες. Αλλά μια ομάδα ερευνητών της NASA σε αναφορά τους που δημοσιεύτηκε στις αρχές του χρόνου (2009) επισήμαναν τους κινδύνους που σχετίζονται με το καταστροφικό ενδεχόμενο των ηλιακών καταιγίδων.

Με τίτλο 'Σοβαρά διαστημικά καιρικά γεγονότα κατανοώντας τις κοινωνικές και οικονομικές επιδράσεις' (Severe Space Weather Events Understanding Societal and Economic Impacts) η αναφορά αυτή περιγράφει τις συνέπειες που θα έχει η εξαπόλυση ενέργειας από τις ηλιακές αναλαμπές, οι οποίες θα μπορούσαν να διασπάσουν το μαγνητικό πεδίο της Γης και να υπερφορτώσουν μετασχηματιστές υψηλής τάσεως με κολοσσιαία ηλεκτρικά ρεύματα και να δημιουργήσουν βραχυκυκλώματα σε ενεργειακά δίκτυα. Μια τέτοια καταστροφή θα κόστιζε στις Ηνωμένες Πολιτείες το ποσό του ενός έως δύο τρισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο για τον πρώτο χρόνο, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της επιστημονικής ομάδας, και η πλήρης ανάκαμψη πιθανώς θα χρειαζόταν τέσσερα με δέκα χρόνια. Αυτό βέβαια, θα ήταν μόνο ένα τμήμα των οικουμενικών καταστροφών.

Αντίο, Πολιτισμέ.

Ακόμα χειρότερα, η επόμενη περίοδος έντονης ηλιακής ακτινοβολίας αναμένεται για το 2012 και συμπίπτει με την παρουσία μιας ασυνήθιστα μεγάλης τρύπας στη γεωμαγνητική ασπίδα της Γης. Αλλά η σχετική αναφορά δεν έτυχε μεγάλης προσοχής, πιθανότατα εξαιτίας των παρόμοιων ειδήσεων που προέρχονται από τον χώρο του παραφυσικού και της συνωμοσιολογίας. Σύμφωνα με τις σχετικές θεωρίες, οι αστρονόμοι του πολιτισμού των Μάγιας είχαν προβλέψει πως το 2012 θα σήμανε την καταστροφική έναρξη μιας νέας εποχής.

Το εάν οι Μάγιας αναφερόντουσαν πράγματι σε κάτι, ή εάν όλο αυτό αποτελεί μια ανατριχιαστική σύμπτωση θα παραμείνει άγνωστο για μερικά ακόμα χρόνια. Αλλά σύμφωνα με τον Lawrence Joseph, συγγραφέα του βιβλίου 'Αποκάλυψη 2012: Μια επιστημονική έρευνα για το τέλος του Πολιτισμού' (Apocalypse 2012: A Scientific Investigation into Civilization's End), ο ίδιος παρακολουθούσε το θέμα για σχεδόν πέντε χρόνια, αλλά όταν έμαθε για την αναφορά των επιστημόνων της NASA τρόμαξε πραγματικά. Ας δούμε στη συνέχεια ποιες είναι οι απόψεις του επί του θέματος, καθώς και τις απόψεις του John Kappenman που είναι διευθύνων διοικητικός υπάλληλος της εταιρίας Meta Tech (συμβουλευτική εταιρία για ηλεκτρομαγνητικές καταστροφές). Ποια είναι η πιθανότητα για μια αποκάλυψη γεωμαγνητικού τύπου και πως μπορούμε να τη σταματήσουμε.

Ερώτηση: Πιστεύετε πως αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι οι Μάγιας προέβλεψαν την αποκάλυψη ακριβώς για την εποχή που οι αστρονόμοι λένε πως ο ήλιος θα έρθει σε μια περίοδο μέγιστης αναταραχής;

Lawrence Joseph: Διατηρώ απεριόριστο σεβασμό για τους αστρονόμους των Μάγιας. Δεν μπορώ να θεωρήσω το γεγονός ως σύμπτωση. Αλλά συστήνω οι άνθρωποι να επιβεβαιώσουν εάν οι Μάγιας πράγματι δήλωσαν αυτό που λέγεται πως δήλωσαν. Επισκέφτηκα τη Γουατεμάλα και πέρασα μια βδομάδα με δύο σαμάνους των Μάγιας που είχαν περάσει είκοσι χρόνια συζητώντας με άλλους σαμάνους για τις προφητείες. Επιβεβαίωσαν ότι οι Μάγιας βλέπουν το 2012 σαν ένα σημαντικό σημείο καμπής. Όχι το τέλος του κόσμου, όχι το τεράστιο σβήσιμο των ουρανών, αλλά τη γέννηση της πέμπτης εποχής.

Ερώτηση: Αλλά αυτό που περιγράφεται στην αναφορά δεν μοιάζει σαν ένα τεράστιο σβήσιμο των ουρανών;

Lawrence Joseph: Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας της NASA ήταν ο Dan Baker στο Εργαστήριο της Ατμοσφαιρικής και Διαστημικής Φυσικής. Μερικά από τα σχόλιά του, καθώς και τα σχόλια που ενέκρινε στη συγκεκριμένη αναφορά, συντείνουν σε μεγάλο βαθμό στην πιθανή σύνδεση μεταξύ εκτοξεύσεων μάζας από την ηλιακή κορώνα και των ενεργειακών πεδίων στη Γη. Υπάρχει στενή συσχέτιση μεταξύ του πόσο τεχνολογικά ανεπτυγμένη είναι μια κοινωνία και του πόσο βαριά μπορεί αυτή να πληγεί. Αυτό είναι το μετα-μήνυμα της αναφοράς. Είχα την καλή τύχη την τελευταία βδομάδα να συναντηθώ με τον John Kappenman της Meta Tech. Μου έκανε μια σχολαστική παρουσίαση αναφορικά με το πόσο ευάλωτο είναι το ενεργειακό δίκτυο και πόσο περισσότερο ευάλωτο γίνεται καθώς στέλνονται υψηλές τάσεις σ' αυτό. Το βλέπει ως μια μεγάλη κεραία που έλκει εκρήξεις από τον διαστημικό καιρό.

Ερώτηση: Γιατί είναι τόσο ευάλωτο;

Lawrence Joseph: Οι μετασχηματιστές πολύ υψηλής τάσης γίνονται ολοένα και πιο ευαίσθητοι καθώς αυξάνονται οι απαιτήσεις σε ενέργεια. Περίπου στο 50 τοις εκατό, ήδη δεν μπορούν να χειριστούν το ρεύμα για το οποίο έχουν σχεδιαστεί. Λίγο παραπάνω ρεύμα εάν έρθει με ακανόνιστο τρόπο θα μπορούσε να τους φέρει στα όριά τους. Ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι οι μετασχηματιστές υπερ-υψηλής τάσης των 500,000 και 700,000 kilovolt. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν αυτούς τους μετασχηματιστές περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η Κίνα προσπαθεί να υλοποιήσει μετασχηματιστές μερικών εκατομμυρίων kilovolt, αλλά δεν είμαι σίγουρος αν το έχουν ακόμα κατορθώσει.

Ο Kappenman επισημαίνει επίσης πως όταν εκραγούν οι μετασχηματιστές δεν μπορούν να επισκευαστούν στο πεδίο. Συχνά δεν μπορούν καθόλου να επισκευαστούν. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα μεσοδιάστημα ενός έως τριών χρόνων μεταξύ της στιγμής που θα γίνει μια παραγγελία και μέχρι να παραληφθεί. Σύμφωνα με τον Kappenman, υπάρχει ένα σχέδιο που δεν έχει ακόμα ελεγχθεί και αφορά στην τοποθέτηση αντιστάσεων εδάφους στο ενεργειακό δίκτυο. Κάνει τον χειρισμό λίγο πιο περίπλοκο, αλλά αυτό δεν είναι κάτι που οι διαχειριστές των συστημάτων δε θα καταφέρουν να φέρουν σε πέρας. Δεν είμαι σίγουρος εάν θα έλεγε πως αυτό το σχέδιο θα μπορούσε να είναι έτοιμο μέχρι το 2012 και δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν κριτήρια. Είναι πάντως πιθανό να μπορούν να γίνουν κάποιες μετρήσεις για την προστασία μας απέναντι στην επόμενη ηλιακή κορύφωση.

Ερώτηση: Γιατί δεν μπορούμε απλά να κλείσουμε το δίκτυο όταν αντιληφθούμε ότι έρχεται μια καταιγίδα και να το ξαναβάλουμε μετά σε λειτουργία;

Lawrence Joseph: Οι χειριστές των ενεργειακών δικτύων βασίζονται αυτή τη στιγμή σε έναν δορυφόρο που λέγεται ACE, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου ενός εκατομμυρίου μιλίων από τη Γη, στο σημείο ισορροπίας μεταξύ του Ηλίου και της Γης. Είχε σχεδιαστεί για να λειτουργεί για πέντε χρόνια, ήδη όμως είναι ένδεκα ετών, χάνει την ισχύ του και δεν υπάρχουν σχέδια για να αντικατασταθεί. Ο ACE δίνει ένα περιθώριο 15 έως 45 λεπτών στους χειριστές των ενεργειακών μονάδων εάν κάτι πλησιάζει. Μπορούν να κλείσουν φορτία ή να κλείσουν διάφορα τμήματα του δικτύου. Αλλά το να κλείσουν ολόκληρο το πλέγμα και να το επανεκκινήσουν έχει κόστος 10 δισεκατομμύρια δολάρια και υπάρχει μεγάλη αντίσταση για να γίνει κάτι τέτοιο. Συχνά τέτοιες ηλιακές καταιγίδες χτυπούν τον Βόρειο Πόλο και δεν μετακινούνται αρκετά νότια για να μας πλήξουν. Είναι λοιπόν μια δύσκολη απόφαση και οι λανθασμένοι συναγερμοί εκνευρίζουν φοβερά τους ανθρώπους. Επιπλέον είναι μεγάλο το κόστος και η ζημιά. Αλλά σύμφωνα με την άποψη του Kappenman, αυτή τη φορά ο συναγερμός θα μπορούσε να είναι αληθινός.

Ερώτηση: Ζεις πλέον με διαφορετικό τρόπο;

Lawrence Joseph: Ερευνώ το συγκεκριμένο αντικείμενο για σχεδόν πέντε χρόνια. Αλλά η συγκεκριμένη αναφορά είναι αυτή που με τρόμαξε. Μέχρι τη στιγμή αυτή, πίστευα απλά ότι άξιζε να ερευνηθεί η πιθανότητα μιας καταστροφής που θα μπορούσε να γίνει το 2012. Η αναφορά έκανε την υπόθεση αυτή πιο πραγματική. Και έχει γραφτεί πριν την ανακάλυψη από τον δορυφόρο THEMIS της τεράστιας τρύπας στη μαγνητική ασπίδα της Γης. Δέκα με είκοσι φορές περισσότερα σωματίδια εισέρχονται μέσα από αυτό το ρήγμα από ότι αναμενόταν. Και σύμφωνα με τις προβλέψεις των αστρονόμων, ο τρόπος με τον οποίο θα αναστραφεί η ηλιακή πολικότητα το 2012 θα κάνει τον ήλιο να στραφεί ακριβώς όπως δε θα θέλαμε για το μαγνητικό μας πεδίο. Είναι μια απίστευτα κακή σειρά από συμπτώσεις.

Ερώτηση: Εάν ο Barack Obama έλεγε, Ας προετοιμαστούμε, και δεν υπήρχαν γραφειοκρατικά εμπόδια, θα μπορούσαμε να είμαστε έτοιμοι στην ώρα μας;

Lawrence Joseph: Πιστεύω πως ναι. Θα ζητούσα στον Πρόεδρο να στραφεί σε κονδύλια για προγράμματα που ήδη έχουν προταθεί για κατασκευή έξυπνων δικτύων που έχουν ως σκοπό να βελτιώσουν την αποδοτικότητά τους και να μεταφέρουν υψηλή ενέργεια σε ώρες αιχμής. Εάν εργαστούμε σ΄ αυτόν τον τομέα, θα μπορέσουν να εξοικονομηθούν και κάποια χρήματα για το πρόγραμμα των αντιστάσεων εδάφους, εάν πετύχουν οι δοκιμές μ' αυτούς και να μπορέσουμε να σταματήσουμε το τρομακτικό ενδεχόμενο. Θα ήταν μια καλή αρχή.

Αρχές του χρόνου (2009) και στο Εδιμβούργο της Σκοτίας γίνεται ένα μικρό εργαστήριο με θέμα τη θρησκεία. Η ομάδα αποτελείται από εκπροσώπους πολλών γνωστικών πεδίων, όπως ψυχολόγοι, βιολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, φιλόσοφοι και ανθρωπολόγοι. Κάθε ένας από αυτούς έχει μελετήσει τα φυσικά (δηλαδή τα βασισμένα στον Δαρβινισμό) θεμέλια των θρησκευτικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών. Όλοι μαζί έθεσαν στο τραπέζι μια μεγάλη ποικιλία απόψεων που σχετίζονται με το εξελικτικό αίνιγμα της θρησκείας.

Γιατί όμως είναι σημαντικό να έχουμε μια καλύτερη επιστημονική κατανόηση της θρησκευτικής συμπεριφοράς; Μια ερώτηση ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι την ίδια χρονική περίοδο στη Λωρίδα της Γάζας, οι πάλαι πότε εχθροί, Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί, με τη λήξη της εκεχειρίας ενέδωσαν και πάλι σε μια αιματηρή διαμάχη που κρατάει από παλιά και έχει ρίζες θρησκευτικής ιδεολογίας.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η ανάπτυξη της φυσιοκρατικής έρευνας σχετικά με τη θρησκεία ήταν εκπληκτική και ζητήματα όπως ο Θεός, οι ψυχές και η αμαρτία δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως πεδία εκτός της επιστημονικής εμβέλειας, αλλά ως βιολογικά βασισμένες απόρροιες του εξελιγμένου ανθρώπινου νου, αποτελώντας αντικείμενο εξονυχιστικής εξέτασης από την ψυχολογία, όπως άλλωστε γίνεται και με πολλές άλλες όψεις της ανθρώπινης φύσης. Και είναι πλέον πολύ πιθανό, ότι σύντομα τέτοιες επιστημονικές ανακαλύψεις θα μεταφραστούν σε μεσολαβητικές στρατηγικές με πρακτική χρησιμότητα στην εναρμόνιση των θρησκευτικά βασισμένων κοινωνικών συγκρούσεων.
Ας δούμε όμως πολύ συνοπτικά τι συζητήθηκε στο επιστημονικό εργαστήριο που είχε ως θέμα τη θρησκεία.

Από την πλευρά της επιστήμης της ψυχολογίας, ο Jesse Bering, διευθυντής του Ινστιτούτου Νόησης και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Queen's στο Belfast της Ιρλανδίας, επιχειρηματολόγησε ότι η πίστη για μια ζωή μετά τον θάνατο είναι λίγο ως πολύ το αναπόφευκτο παραπροϊόν της ανθρώπινης συνείδησης. Εφόσον δεν μπορούμε να συλλάβουμε την έννοια της απουσίας της συνείδησης, ακόμα και όσοι δεν έχουν θρησκευτικές πεποιθήσεις είναι επιρρεπείς σε οράματα για το επέκεινα.

Ο πολιτικός επιστήμονας και εξελικτικός βιολόγος Dominic Johnson, από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, παρουσίασε το επιχείρημά του ότι η ιδέα των παντογνωστών υπερφυσικών όντων εξυπηρέτησε ως μια λειτουργία κοινωνικής αστυνόμευσης στο προγονικό μας παρελθόν. Σύμφωνα με τον Johnson, αυτό θα ενθάρρυνε άτομα μέσα σε ομάδες να συμμορφωθούν σε θεσπίσματα της ομάδας έχοντας τον φόβο για τη θεία τιμωρία κι έτσι θα μπορούσε να μειωθεί η πιθανότητα κοινωνικής διάσπασης. Ένα τέτοιο φαινόμενο θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα εξελικτικής προσαρμογής δεδομένου ότι οι μεγαλύτερες ομάδες είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να επιζήσουν και να αναπαραχθούν απ' ότι τα μεμονωμένα άτομα.

Ο ανθρωπολόγος Richard Sosis, εξέθεσε τη δική του θεωρία αναφορικά με τη θρησκευτική συμπεριφορά, σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνθρωποι εμπλέκονται σε πολλών ειδών μεγαλοπρεπείς θρησκευτικές συμπεριφορές, σπαταλώντας χρόνο σε τελετές, φορώντας στενόχωρα ρούχα, ξοδεύοντας τα δύσκολα κερδισμένα χρήματά τους, επειδή κάνοντάς το, διαφημίζουν τη δέσμευσή τους να ανήκουν σε μια ομάδα με θρησκευτική σύνδεση. Με άλλα λόγια, εάν κάποιος πάει το παιδί του για αφαίρεση της ακροβυστίας (περιτομή), εάν πληρώνει έναν τακτικό φόρο ελεημοσύνης που αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό των εσόδων του, ή εάν καθίσει περιμένοντας να περάσει η ώρα σε ένα σκληρό πάγκο για να παρακολουθήσει την κυριακάτικη λειτουργία, τότε οι σύντροφοί του που έχουν τις ίδιες θρησκευτικές πεποιθήσεις θα υποθέσουν πως μπορούν να τον δεχτούν ως έναν από αυτούς και να τον εμπιστευτούν.

Ο εξελικτικός βιολόγος Robert Trivers, από το Πανεπιστήμιο Rutgers του New Jersey, συζήτησε τον πιθανό ρόλο της ψυχολογικής αυταπάτης στο βασίλειο της θρησκείας και ανασκόπησε το αδύνατον να αγνοηθεί στοιχείο, ότι η θρησκευτικότητα έχει θετικές επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία. Παράλληλα, ο βιολόγος του Κολεγίου Westmont, Jeff Schloss, που έχει μελετήσει επισταμένα τις θεολογικές επιπτώσεις του Δαρβινισμού, πρότεινε να ληφθούν υπόψη οι φιλοσοφικές προεκτάσεις των επιστημονικών ανακαλύψεων που σχετίζονται με τη θρησκεία. Η θέση του Schloss είναι αυτή που θα ερχόταν στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων. Όλα καλά και ωραία με την επιστημονική έρευνα, αλλά τι μας λέει όλη αυτή η συζήτηση για το εάν υπάρχει ή όχι Θεός;

Όπως αναρωτιέται ο Jesse Bering, τι θα γινόταν εάν τα στοιχεία που διαθέταμε θα αποδείκνυαν ότι η ύπαρξη ενός Θεού αποτελεί απλώς μια ψυχολογική ατέλεια που έχει χαραχτεί στον πυρήνα του νοητικού υποστρώματος του εγκεφάλου μας; Θα συνεχίζαμε να πιστεύουμε στην ύπαρξή του εάν είχαμε στη διάθεσή μας επιστημονικές αποδείξεις για το ότι η υπόθεση περί Θεού είναι ένα παραπροϊόν της εξελιγμένης νοητικής μας αρχιτεκτονικής;

Το πρωί της 30ης του Ιούνη του 1908 ο ουρανός εξερράγη επάνω από μια απομακρυσμένη περιοχή της κεντρικής Σιβηρίας. Μια μπάλα φωτιάς με ισχύ εκατονταπλάσια αυτή της έκρηξης στη Χιροσίμα, διέσχισε την ατμόσφαιρα ‘σα να επρόκειτο για έναν δεύτερο ήλιο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες όσων την είδαν. Οι επιστήμονες σήμερα πιστεύουν ότι ένα μικρό τμήμα ενός κομήτη ή ενός αστεροειδή ήταν αυτό που προκάλεσε το επονομαζόμενο ‘συμβάν στην Tunguska, την περιοχή δηλαδή που βρίσκεται κοντά στον ομώνυμο ποταμό.

Κανένας όμως δεν ξέρει στα σίγουρα το ακριβώς συνέβη, διότι δεν βρέθηκε ποτέ κάποιο τμήμα του μετεώρου. Η έκρηξη ήταν τόσο έντονη, ισοπέδωσε και αποτέφρωσε πάνω από 800 τετραγωνικά μίλια που ήταν γεμάτα δέντρα, που ολόκληρες γενεές ερασιτεχνών ερευνητών έχουν προτείνει σενάρια όπως για μια μαύρη τρύπα που ξεστράτισε ή για επίθεση από UFO. Τώρα, μια νέα επιστημονική έρευνα προτείνει πως ένα κομμάτι από έναν κομήτη που προκάλεσε μια μπάλα φωτός με ισχύ 5 έως 10 μεγατόνων, ήταν αυτή που προκάλεσε την έκρηξη, έχοντας ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη μη πυρηνική φυσική έκρηξη που συνέβη ποτέ στη σύγχρονη ιστορία. Ακόμα περισσότερο, σύμφωνα με τη νέα αυτή υπόθεση, το μεγαλύτερο μέρος του κομήτη αναπήδησε στην ατμόσφαιρα και ξαναγύρισε σε τροχιά γύρω από τον ήλιο.

Οι επιστήμονες έφτασαν ακόμα και στο σημείο να αναγνωρίσουν ένα υποψήφιο ουράνιο σώμα υπεύθυνο για την έκρηξη της Tunguska, που τώρα βρίσκεται σε απόσταση εκατοντάδων εκατομμυρίων μιλίων, το οποίο βρισκόταν κάπου κοντά στη Γη στις 30 Ιουνίου του 1908 και που πρόκειται να ξαναπεράσει από κοντά μας το 2045. Αλλά το πώς ακριβώς ένας κομήτης, δηλαδή βασικά μια μπάλα από νερό, πάγο και κοσμική σκόνη, θα μπορούσε να δημιουργήσει μια τόσο μαζική έκρηξη χωρίς να αφήσει κάποιο ίχνος, είναι μια ερώτηση δύσκολη να απαντηθεί. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στη βασική χημεία και όχι στις περίπλοκες έρευνες που βασίζονται στη φυσική ή ακόμα και στην αναζήτηση στοιχείων που μέχρι τώρα δεν έχουν βρεθεί στην περιοχή.

Ένα από τα πιο περίεργα απομεινάρια από το γεγονός της Tunguska είναι το μοτίβο του καψαλισμένου χώματος που άφησε πίσω της. Δεν άφησε έναν κυκλικό κρατήρα, αλλά ένα ίχνος από απανθρακωμένα δέντρα διασκορπισμένα σαν μια πεταλούδα, με τα εξωτερικά φτερά της να εκτείνονται σε μια βόρεια με βορειοανατολική και μια νότια με νοτιοανατολική κατεύθυνση. Όταν τους παρουσιάστηκε αυτό το ασυνήθιστο μοτίβο, κορυφαίοι επιστήμονες όπως ο Giuseppe Longo του Πανεπιστημίου της Bologna στην Ιταλία και ο Yuri Medvedev του ρωσικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Αστρονομίας, εστιάστηκαν σε δυο βασικές θεωρίες, ότι είτε δυο διαφορετικά αντικείμενα εξερράγησαν στον ουρανό επάνω από την περιοχή, είτε ένα αντικείμενο πέρασε από την ατμόσφαιρα, έκανε έναν κύκλο γύρω από τη γη και στη συνέχεια ξαναμπήκε στην ατμόσφαιρα από την περιοχή της Tunguska σε ένα δεύτερο πέρασμά του. Ο Edward Drobyshevski, ερευνητής φυσικός στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών στην Άγια Πετρούπολη, πιστεύει πως το τμήμα του κομήτη που δημιούργησε την έκρηξη συμπίεσε τα καύσιμά του με τη μορφή υδρογόνου με τρόπο που τα αέρια μετέτρεψαν το ουράνιο σώμα μέσα σε δευτερόλεπτα σε μια φλεγόμενη κόλαση.

Έφτασε στην θεωρία αυτή που εμπλέκει το υδρογόνο, όταν εστιάστηκε στη βασική χημεία και συγκεκριμένα στην ηλεκτρόλυση, δηλαδή στον διαχωρισμό του νερού σε υδρογόνο και οξυγόνο με τη χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος. Το υδρογόνο που προκάλεσε την έκρηξη το 1908, όπως λέει ο Drobyshevski, πιθανότατα προέρχεται από την προηγούμενη ενσάρκωση του κομήτη, ως ένα μικρό τμήμα ενός φύλλου πάγου που βρισκόταν σε έναν δορυφόρο του Δία ή του Κρόνου. Με τον χρόνο, τα ισχυρά μαγνητικά πεδία του πλανήτη που φιλοξενούσε το φεγγάρι διαχώριζαν μερικά μόρια νερού που βρισκόταν στο φύλλο αυτό του πάγου κι έτσι παραγόταν υδρογόνο και φουσκάλες οξυγόνου που παρέμεναν παγιδευμένες στο εσωτερικό του. Όταν σχηματίστηκε αρκετό υδρογόνο μέσα στο φύλλο αυτό του πάγου, μια απευθείας σύγκρουσή του με έναν αστεροειδή θα το έκανε να εκραγεί και θα έστελνε θραύσματα πάγου γεμισμένου με φουσκάλες υδρογόνου στο διάστημα. (Το 1981 ο Drobyshevski δημοσίευσε μια έρευνα στην οποία πρότεινε πως πάγος πλούσιος σε υδρογόνο που βρισκόταν στον δορυφόρο Τιτάνα του Κρόνου, εξερράγη κάποια στιγμή περίπου 3000 με 10000 χρόνια πριν, εμπλουτίζοντας τη σύσταση των δακτυλίων του Κρόνου και πιθανώς εκσφενδονίζοντας κάποια τμήματα πάγου στο ηλιακό σύστημα).

Αυτά τα θραύσματα του πάγου θα περιδιάβαιναν στη συνέχεια το ηλιακό σύστημα, σύμφωνα με τον Drobyshevski, και περιστασιακά θα διασταυρωνόντουσαν με έναν πλανήτη όπως η Γη, όπως μπορεί να συνέβη το 1908. Αν προσθέσουμε μια σπίθα σε ένα τέτοιο θραύσμα και την τριβή από την είσοδό του στην ατμόσφαιρα, θα προκύψει μια γιγάντια, φυσικά αναπτυσσόμενη, εκρηκτική βόμβα πάγου. Όταν το μετέωρο της Tunguska πέρασε τη γήινη ατμόσφαιρα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Drobyshevski, το 10 τοις εκατό το πάγου του εξερράγη. Αυτό στη συνέχεια έσπρωξε το κύριο μετέωρο πίσω στο διάστημα. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να εξηγήσει το ασυνήθιστο μοτίβο σε σχήμα πεταλούδας που παρουσιάζουν τα κατεστραμμένα δέντρα στην περιοχή, όπως προσθέτει.

Η υπόθεση του Drobyshenski είναι πολύ ενδιαφέρουσα και εξηγεί πολλά από τα στοιχεία που συναπαρτίζουν το μυστήριο της έκρηξης στην Tunguska, αλλά απέχει ακόμα πολύ από το να αποτελεί μια απόδειξη, σύμφωνα με άλλους ερευνητές που ασχολούνται με το αντικείμενο. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η έρευνα αυτή μπορεί να μας προσφέρει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα αντικείμενα που περνάνε κοντά από τη Γη και τους αόρατους κινδύνους που μπορούν να κρύβονται μέσα στο παγωμένο εσωτερικό τους.

Η χειρότερη οικονομική κρίση μετά την Μεγάλη Ύφεση οδήγησε σε μια επαναξιολόγηση του πως λειτουργούν οι οικονομικές αγορές και του πως αποφασίζουν οι άνθρωποι όσον αφορά στα χρήματα.

Βασικές έννοιες

• Η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση προκάλεσε μια επανεξέταση του γιατί οι αγορές κάποιες φορές υπερθερμαίνονται για να καταρρεύσουν στη συνέχεια.


• Η φούσκα των εταιριών Internet και οι επακόλουθες κτηματομεσιτικές και πιστωτικές κρίσεις τονίζουν πως οι ψυχολογικές ιδιοτροπίες κάποτε υπερισχύουν του ορθολογισμού στις επενδύσεις και στη λήψη αποφάσεων. Η κατανόηση αυτών των συμπεριφορών διαφωτίζει για τη γένεση των οικονομικών εκρήξεων και καταρρεύσεων.


• Νέα μοντέλα δυναμικής των αγορών προσπαθούν να παρέχουν προστασία έναντι των οικονομικών εκρήξεων αντικατοπτρίζοντας με μεγαλύτερη ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι αγορές. Εντωμεταξύ, πιο ευφυείς ρυθμίσεις μπορούν με ήπιο τρόπο να απομακρύνουν από λανθασμένες αποφάσεις τους αγοραστές γης και εκείνους που κάνουν επενδύσεις για τα γεράματά τους.

Έχει όλα τα χαρακτηριστικά για τη σύνθεση μιας κλασικής σκηνής B movie. Ένας πιστολέρο τοποθετεί ένα όπλο στον κρόταφο του θύματος και η οθόνη σβήνει αργά σε μαύρο πριν ακουστεί ένας δυνατός κρότος. Ένας ειδικός που ιχνηλατεί το διάνυσμα που ακολούθησε η σφαίρα θα μπορούσε να το δει να διασχίζει τον προμετωπιαίο εγκεφαλικό φλοιό, μια κεντρική περιοχή για την επεξεργασία των αποφάσεων. Οι λίγοι επιζώντες από τους συνήθως θανατηφόρους τραυματισμούς αυτής της εγκεφαλικής περιοχής δε θα ένιωθαν έκπληξη εάν αντιλαμβανόντουσαν ότι οι προσωπικότητές τους άλλαξαν δραματικά. Σε μια από τις γνωστότερες περιπτώσεις στην ιστορία της Νευρολογίας, ο Phineas Gage, ένας εργάτης των σιδηροδρόμων του 19ου αιώνα, τρυπήθηκε από μια σιδερένια βέργα στον προμετωπιαίο του φλοιό. Επέζησε για να διηγηθεί την δραματική του ιστορία αλλά έχασε τη δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις με κάποιο νόημα. Όσοι είναι εθισμένοι στην κοκαΐνη μπορούν επίσης να προκαλέσουν στον εαυτό τους μια παρόμοια βλάβη. Η επακόλουθη δυσλειτουργία μπορεί να προκαλέσει στους εθισμένους που βρίσκονται σε διαδικασία αποστέρησης ακόμα και να εκλιπαρούν για το ναρκωτικό κάποιες στιγμές, όπως ας πούμε όταν το μονότονο μπάσο από έναν ρυθμό τέκνο τους θυμίζει την κατάσταση όπου ήταν φτιαγμένοι.

Ακόμα και οι άνθρωποι που δεν κάνουν χρήση παράνομων ουσιών ή που δεν δέχονται πυροβολισμό στο κεφάλι βρίσκονται στην ανάγκη να συμβιβαστούν με την αλήθεια ότι κάποιες αποφάσεις που μαγειρεύτηκαν στους πρόσθιους λοβούς του εγκεφάλου τους μπορεί να τους οδήγησαν σε καταστροφικά λάθη. Μια ειδική περιοχή μέσα στον προμετωπιαίο φλοιό, ο μέσος κοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός (VMPFC Ventromedial Prefrontal Cortex) αποτελεί στην πραγματικότητα έναν από τους κατεξοχήν υπόπτους για την κολοσσιαία οικονομική κατάρρευση που πρόσφατα ταρακούνησε την Υφήλιο.

Η περιοχή VMPFC φαίνεται πως αποτελεί μια κεντρική εγκεφαλική τοποθεσία για εκείνο που οι οικονομολόγοι καλούν 'πλάνη χρημάτων' (money illusion). Η πλάνη υπάρχει όταν οι άνθρωποι αγνοούν προφανείς πληροφορίες αναφορικά με τα διαστρεβλωμένα αποτελέσματα του πληθωρισμού σε μια αγορά και μπαίνουν στον παραλογισμό του να αποφασίζουν πως το συγκεκριμένο αγαθό αξίζει πολύ περισσότερο από ότι ισχύει στην πραγματικότητα. Η πλάνη των χρημάτων μπορεί να πείσει πιθανούς αγοραστές ότι ένα σπίτι είναι πάντα μια καλή επένδυση εξαιτίας της παράλογης αντίληψης ότι οι τιμές ανεβαίνουν διαρκώς αμείλικτα. Ο Robert J. Shiller, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Yale, τονίζει πως η λανθασμένη λογική της πλάνης των χρημάτων συνέβαλλε στην κτηματομεσιτική φούσκα. Εφόσον οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται την τιμή που πλήρωσαν για το σπίτι τους πριν από πολλά χρόνια, χωρίς όμως να θυμούνται τιμές πολλών άλλων αγαθών από το παρελθόν, έχουν τη λανθασμένη εντύπωση πως οι τιμές των σπιτιών έχουν αυξηθεί πολύ περισσότερο απ' ότι άλλες τιμές, δίνοντας μιας λανθασμένα υπερβολική εντύπωση για τη δυναμική της επένδυσης σε σπίτια.

Οι οικονομολόγοι έχουν διαφωνίσει για δεκαετίες αναφορικά με το εάν η πλάνη των χρημάτων και, πιο γενικά, η επίδραση του παραλογισμού στις οικονομικές συναλλαγές είναι από μόνες τους ψευδαισθησιακής φύσεως. Ο Milton Friedman, ο φημισμένος θεωρητικός των χρημάτων, υπέθεσε πως οι καταναλωτές και οι εργοδότες παραμένουν έξω από την πλάνη και ως λογικά όντα λαμβάνουν υπόψη τους τον πληθωρισμό όταν κάνουν αγορές ή όταν πληρώνουν αμοιβές. Με άλλα λόγια, είναι καλοί κριτές της πραγματικής αξίας ενός αγαθού.

Αλλά οι απόψεις των οικονομολόγων της συμπεριφοράς, που μελετούν το ρόλο της ψυχολογίας στη λήψη οικονομικών αποφάσεων, κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερη προσοχή σήμερα, καθώς επιστήμονες από πολλές ειδικότητες πασχίζουν να καταλάβουν γιατί η παγκόσμια οικονομία κατέρρευσε τόσο άσχημα και τόσο γρήγορα. Και οι απόψεις τους ενισχύονται από τους νευροεπιστήμονες που παίρνουν εικόνες από το εσωτερικό του κρανίου για περιοχές όπως η VMPFC ή άλλες περιοχές. Αξίζει να σημειωθεί ένα πείραμα που αναφέρθηκε τον περασμένο Μάρτιο στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (Proceedings of the National Academy of Sciences USA) που διενεργήθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βόννης της Γερμανίας και του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (CALTECH). Στο πείραμα αυτό δείχθηκε σε εικόνες που πάρθηκαν από εγκεφαλικό σαρωτή ότι κάποιες από τις αποφάσεις που λαμβάνονται στα κυκλώματα λήψεως αποφάσεων του εγκεφάλου εμφανίζουν δείγματα της πλάνης των χρημάτων. Τμήμα της περιοχής VMPFC εμφανίστηκε περισσότερο ενεργοποιημένο σε υποκείμενα που είχαν να κάνουν με μεγαλύτερα χρηματικά ποσά, ακόμα κι αν η σχετική αγοραστική δύναμη αυτών των ποσών δεν είχε αλλάξει, γιατί είχαν μεταβληθεί ανάλογα και οι τιμές.

Η έντονη φωτεινότητα (στις απεικονίσεις) ενός σημείου που βρίσκεται πίσω από το μέτωπο και που είναι υπεύθυνο για τις παρανοήσεις σχετικά με τα χρήματα σηματοδοτεί μονάχα ένα παράδειγμα της ολοένα αυξανόμενης εγκυρότητας μιας ερευνητικής γραμμής που ήδη έχει αποκαλύψει εγκεφαλικά κέντρα που εμπλέκονται με τα πιο πρωτόγονα κίνητρα των επενδυτών όπως είναι ο φόβος (στην αμυγδαλή) και η απληστία (στον επικλινή πυρήνα ή αλλιώς λοφίδιο του κερκοφόρου πυρήνα που επίσης αποτελεί τοποθεσία για τη σεξουαλική επιθυμία). Μια νέα σύνθεση των νευροαπεικονιστικών τεχνικών με την ψυχολογία της συμπεριφοράς και την επιστήμη των οικονομικών έχει αρχίσει να μας παρέχει στοιχεία σχετικά με το πώς τα άτομα και αθροιστικά σε μεγαλύτερη κλίματα ολόκληρες οικονομίες μπορεί να βγαίνουν εκτός ελέγχου.

Συνεργαζόμενες αυτές οι ειδικότητες επιχειρούν να ανακαλύψουν γιατί ένα οικονομικό σύστημα που έχει οικοδομηθεί με προστασίες ενάντια στην κατάρρευση μπορεί να παρουσιάσει καταστροφικές πτώσεις. Μέρος αυτής της έρευνας έχει ήδη υιοθετηθεί ως οδηγός δράσης από την κυβέρνηση του Obama καθώς προσπαθεί να σταθεροποιήσει τον κτηματομεσιτικό τομέα και τις τράπεζες.

Η πλάνη του ορθολογισμού

Οι απόψεις περί συμπεριφορισμού που κερδίζουν σήμερα την ολοένα αυξανόμενη προσοχή αντιτίθενται σε κάποιες κεντρικές ιδέες της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας, όπως την άποψη ότι κάθε αγοραστής και πωλητής αποτελούν ένα παράδειγμα του Homo Economicus, ενός καθαρά ορθολογικού όντος που έχει ως κίνητρο το προσωπικό όφελος. Κάτω από όλες τις συνθήκες, ο άνθρωπος στην κλασική Οικονομική είναι ένα αυτόματο που έχει την ικανότητα για αντικειμενικό συλλογισμό, γράφει ο ιστορικός της Οικονομίας, Peter Bernstein.

Άλλο κεντρικό αξίωμα από τα πιστεύω του ορθολογισμού είναι η Υπόθεση της Αποτελεσματικής Αγοράς (efficient-market hypothesis), σύμφωνα με την οποία όλες οι περασμένες και τρέχουσες πληροφορίες αναφορικά με ένα αγαθό αντανακλούνται στην τιμή του και η αγορά φτάνει σε ένα σημείο ισορροπίας μεταξύ αγοραστών και πωλητών στην ακριβώς 'σωστή' τιμή. Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να διαταράξει αυτή την ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης είναι ένα εξωτερικό σοκ, όπως μια απρόσμενη τιμή που μπορεί να τεθεί από ένα καρτέλ πετρελαίου. Με αυτόν τον τρόπο, η δυναμική του οικονομικού συστήματος παραμένει σε ισορροπία. Η κλασική θεωρία υπαγορεύει πως η εσωτερική δυναμική της αγοράς δεν μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο ανάδρασης στον οποίο μια τιμή ανεβαίνει προκαλώντας την άνοδο κάποιας άλλης τιμής, δημιουργώντας μια φούσκα και στη συνέχεια την αντιστροφή του κύκλου που υποδαυλίζει μια επερχόμενη αποσταθεροποίηση της οικονομίας.

Μια αυστηρή ερμηνεία της Υπόθεσης της Αποτελεσματικής Αγοράς θα υπαινισσόταν πως τα ρίσκα για την έκρηξη μιας φούσκας θα αντανακλούνταν στις υπάρχουσες τιμές της αγοράς, στις τιμές των σπιτιών και των επικίνδυνων υποθηκών που είχαν πακεταριστεί σ' αυτό που πλέον ονομάζεται 'τοξικές εγγυήσεις'. Αλλά εάν αυτό ίσχυε και οι αγορές ήταν τόσο αποδοτικές πως θα μπορούσαν οι τιμές να πέσουν με τέτοια ορμή; Η κατάπληξη σχετικά με την αποτυχία της συμβατικής θεωρίας εκφράστηκε ακόμα και από τον πρώην επικεφαλή του Federal Reserve Board, τον Alan Greenspan. Επίμονος κεντρικός υποστηρικτής της έννοιας των αποτελεσματικών αγορών, δήλωσε σε μια επιτροπή του Κογκρέσου τον Οκτώβριο του 2008: Όσοι από εμάς βλέπαμε προς την κατεύθυνση του ατομικού συμφέροντος των δανειστικών ιδρυμάτων για την προστασία της μετοχικής αμεροληψίας, ιδιαίτερα εγώ ο ίδιος, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση σοκαρισμένης δυσπιστίας.

Ζωώδη Ένστικτα

Οι οικονομολόγοι της συμπεριφοράς που προσπαθούν να υπογραμμίσουν τους ψυχολογικούς παράγοντες που οδηγούν σε φούσκες και σοβαρές ανισορροπίες της αγοράς αποτελούν τους πνευματικούς διάδοχους των ψυχολόγων Amos Tversky και Daniel Kahneman, που ξεκίνησαν έρευνες τη δεκαετία του 1970 οι οποίες αντικρούονταν στην ιδέα των οικονομικών πρακτόρων ως ορθολογικά ρομπότ. Ο Kahneman κέρδισε το βραβείο Nobel στα Οικονομικά το 2002 για τη δουλειά του και ο Tversky θα το είχε επίσης κερδίσει εάν ήταν ακόμα εν ζωή. Η πρωτοποριακή τους δουλειά απευθυνόταν στην πλάνη των χρημάτων και σε άλλες ψυχολογικές αδυναμίες, όπως η τάση μας να νιώθουμε πιο θλιμμένοι όταν χάνουμε, ας πούμε 1000 δολάρια, από όσο νιώθουμε χαρούμενοι όταν κερδίζουμε το ίδιο ποσό.

Ένα κοινό θέμα της συμπεριφορικής οικονομίας είναι οι συχνά παράλογες ψυχολογικές παρορμήσεις που υπόκεινται των οικονομικών φουσκών και των σοβαρών καταρρεύσεων που τις ακολουθούν. Ο Shiller, που είναι ηγετική φυσιογνωμία στο συγκεκριμένο πεδίο, αναφέρεται εξηγητικά στα 'ζωώδη ένστικτα, μια φράση που αρχικά χρησιμοποιήθηκε από τον οικονομολόγο John Maynard Keynes. Ο επιχειρησιακός κύκλος, οι κανονικές υφέσεις και κορυφές της οικονομικής δραστηριότητας, εξαρτάται από μια βασική έννοια εμπιστοσύνης μεταξύ των επιχειρήσεων και των καταναλωτών στις καθημερινές οικονομικές συμφωνίες με τις οποίες αλληλοσυμπλέκονται. Η βάση για την εμπιστοσύνη, ωστόσο, δε δομείται πάντα σε ορθολογικές αξιολογήσεις. Τα ζωώδη ένστικτα, η ενδόμυχη αίσθηση ότι τώρα είναι η στιγμή για την αγορά ενός σπιτιού ή ενός ξεχασμένου στοκ εμπορευμάτων, οδηγούν τους ανθρώπους σε υπερβολική σιγουριά και απερίσκεπτες αποφάσεις που λαμβάνονται σε μια περίοδο ραγδαίας αύξησης των οικονομικών δράσεων. Αυτές οι αισθήσεις μπορούν γρήγορα να μεταλλαχθούν σε πανικό καθώς αυξάνεται το άγχος και η αγορά κατευθύνεται προς την αντίθετη πορεία από αυτή στην οποία είχαν επενδύσει. Η λήψη αποφάσεων με την επίδραση του συναισθήματος συμπληρώνει τις γνωσιακές προκαταλήψεις, όπως για παράδειγμα την αποτυχία λόγω πλάνης των χρημάτων να ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός, οδηγώντας σε φτωχή επενδυτική λογική.

Η σημασία των συναισθηματικών και γνωσιακών προκαταλήψεων στην εξήγηση της παγκόσμιας κρίσης μπορεί να καταμαρτυρηθεί μέσα από την αλληλουχία γεγονότων που, εδώ και μια δεκαετία, άφησαν το οικονομικό σύστημα να παραπαίει. Τα ζωώδη ένστικτα προώθησαν τις μετοχές Internet σε αδικαιολόγητα ύψη κατά τη διάρκεια της φούσκας των εταιριών Internet και οδήγησαν τις αξίες τους στον πυθμένα μόνο λίγα χρόνια αργότερα. Επέδρασαν επίσης όταν ριψοκίνδυνοι δανειστές εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλά επιτόκια για να προσφέρουν υποθήκες προσαρμοζόμενου επιτοκίου σε ριψοκίνδυνους και όχι πρώτης κλάσεως δανειζόμενους. Ένα φαινόμενο όπως η πλάνη των χρημάτων θριάμβευσε. Οι δανειζόμενοι αυτών των υποθηκών απέτυχαν να υπολογίσουν τι θα συνέβαινε εάν ανέβαιναν τα επιτόκια, που ήταν ακριβώς αυτό που έγινε κατά το μέσο της δεκαετίας, προκαλώντας μαζικούς αριθμούς κατασχέσεων και αθετήσεων. Οι εγγυητικές υποθήκες, χρεωμένες από εκατοντάδες ως χιλιάδες ιδιοκτήτες σπιτιών, πακεταρίστηκαν από τράπεζες σε χρεόγραφα και στη συνέχεια πουλήθηκαν σε άλλους και έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της αξίας τους. Οι τράπεζες είδαν το δανειστικό τους κεφάλαιο να συρρικνώνεται. Η πίστωση, ο ζωτικός χυμός του καπιταλισμού, εξαφανίστηκε αφήνοντας στη θέση του μια παγκόσμια κρίση.

Εμπειρικοί κανόνες

Η συμπεριφορική οικονομολογία και ο σχετικός υποτομέας των συμπεριφορικών οικονομικών που προσιδιάζει πιο άμεσα στις επενδύσεις έχει αρχίσει επίσης να διευκρινίζει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια πως οι ψυχολογικές ιδιοτροπίες σχετικά με τα χρήματα μπορούν να βοηθήσουν στην ερμηνεία για την τρέχουσα κρίση. Η πλάνη των χρημάτων είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα παράλογων διεργασιών σκέψης που εξετάζονται από τους οικονομολόγους. Η ευρετική ή οι εμπειρικοί κανόνες που χρειαζόμαστε για να αντιδράσουμε γρήγορα σε μια κρίση είναι πιθανόν μια κληρονομιά που καθυστερεί από τους παλαιολιθικούς προγόνους μας. Η μετρική λογική δεν αποτελούσε επιλογή όταν βρισκόμασταν αντιμέτωποι με ένα τεράστιο μαμούθ. Όταν δε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άγριο ζώο η ευρετική μπορεί κάποιες φορές να έχει ως αποτέλεσμα γνωσιακές προκαταλήψεις.

Οι συμπεριφορικοί οικονομολόγοι έχουν αναγνωρίσει έναν αριθμό προκαταλήψεων, κάποιες από τις οποίες βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με την οικονομία των φουσκών. Στην προκατάληψη επιβεβαίωσης οι άνθρωποι δίνουν περισσότερο βάρος σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν το δικό τους σημείο θέασης. Αυτό μπορούμε να το δούμε στη μαζική εκτόξευση των τιμών των σπιτιών καθώς οι άνθρωποι υπέθεσαν πως η άνοδος των τιμών αυτών ήταν ένα σίγουρο στοίχημα. Η συμπεριφορά που ακολούθησε ήταν ένας μεγάλος αριθμός από ανθρώπους να μοιραστούν αυτήν την πεποίθηση. Η προκατάληψη της διαθεσιμότητας, που μπορεί να υποκινήσει αποφάσεις βασισμένες στην πιο πρόσφατη πληροφορία, αποτελεί έναν από τους λόγους που κάποιοι εκδότες εφημερίδων απέφυγαν να χρησιμοποιήσουν τη λέξη 'κραχ' το φθινόπωρο του 2008 σε μια ανεπιτυχή προσπάθεια να αποφύγουν έναν εξαπλωμένο πανικό. Η προκατάληψη της ύστερης γνώσης, η αίσθηση ότι κάτι ήταν γνωστό εδώ και καιρό, μπορεί να ειδωθεί στην περίοδο μετά την κρίση. Επενδυτές, ιδιοκτήτες σπιτιών και οικονομολόγοι αναγνώρισαν πως τα σημάδια για μια φούσκα ήταν προφανή, παρά το γεγονός ότι συνέβαλαν ενεργά στην άνοδο των τιμών των σπιτιών.

Η νευροοικονομική, που είναι σε στενή σύνδεση με τη συμπεριφορική οικονομολογία, εργάζονται με μια συσκευή λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας ή με άλλο είδος εγκεφαλικής απεικόνισης για να απαντήσουν στην ερώτηση, εάν αυτές οι ιδιοσυγκρασιακές προκαταλήψεις αποτελούν επινοήσεις μιας ακαδημαϊκής φαντασίας ή εάν στην πραγματικότητα λειτουργούν κάπου στο ανθρώπινο μυαλό. Η εγκεφαλική απεικόνιση ήδη επιβεβαίωσε την πλάνη των χρημάτων. Αλλά οι ερευνητές εξετάζουν κι άλλες ερωτήσεις. Για παράδειγμα, μπορεί η συζήτηση σχετικά με τα χρήματα ή ακόμα η θέασή τους ή και η σκέψη των χρημάτων να ενεργοποιεί κέντρα αμοιβής και απογοήτευσης μέσα στο κρανίο μας;

Τον Μάρτιο στην ετήσια συνάντηση της Εταιρίας Γνωσιακής Νευροεπιστήμης στο San Francisco, η Julie L. Hall, απόφοιτη φοιτήτρια του Richard Gonzalez στο Πανεπιστήμιο του Michigan στο Ann Arbor, παρουσίασε μια έρευνα που έδειχνε ότι η προθυμία μας να πάρουμε ρίσκα με χρήματα αλλάζει σε συνάρτηση ακόμα και ιδιαίτερα λεπτών αισθηματικών στοιχείων, υπονομεύοντας και πάλι τον μύθο του στιβαρού και ψυχρού επενδυτή. Στο πείραμα, 24 εθελοντές, δώδεκα άντρες και δώδεκα γυναίκες, είδαν φωτογραφίες από εύθυμα, θυμωμένα και ουδέτερα πρόσωπα. Μετά από την έκθεση στα εύθυμα πρόσωπα οι επενδυτές συμμετέχοντες παρουσίασαν μεγαλύτερη ενεργοποίηση στον επικλινή πυρήνα (nucleus accumbens) που είναι κέντρο ανταμοιβής και σε συνέπεια με αυτό το εύρημα, επένδυσαν σε μετοχές με μεγαλύτερο ρίσκο ενώ θα μπορούσαν να επιλέξουν τη σχετικότερη ασφάλεια των ομολόγων.

Τα 'εύθυμα πρόσωπα' ήταν μια συνεχής παρουσία κατά τη διάρκεια της έκρηξης του κτηματομεσιτικού τομέα νωρίτερα αυτή τη δεκαετία. Η χαμογελαστή όψη και οι χαρούμενες ομιλίες του Carleton H. Sheets, του νυχτερινού πωλητή κτηματομεσιτικών επενδύσεων, υπόσχονταν περιουσίες σε όσους στερούνταν ρευστού, πίστωσης ή προηγούμενης εμπειρίας στην ιδιοκτησία ή πώληση γης. Πρόσφατα, οι πωλήσεις του Sheets έχουν ως ρεκλάμα το 'Πραγματικό Κέρδος στις Κατασχέσεις'.

Η συμπεριφορική οικονομολογία προχώρησε πέρα από το να προσπαθεί απλά να εξάγει ερμηνείες για τον λόγο που οι επενδυτές συμπεριφέρονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Στην πραγματικότητα παρέχει ένα πεδίο έρευνας για τις επενδύσεις και τον σχεδιασμό τακτικών ώστε να βοηθήσει τους ανθρώπους να υποκύπτουν σε επενδύσεις που βασίζονται στο συναίσθημα ή σε άσχημες συμβουλές.

Η άφιξη της κυβέρνησης του Obama σηματοδοτεί μια αυξανόμενη αποδοχή αυτού του τομέα. Μια ομάδα από κορυφαίους συμπεριφορικούς επιστήμονες παρείχαν καθοδήγηση σε τρόπους για την κινητοποίηση των ψηφοφόρων και των συντελεστών της προεκλογικής καμπάνιας. Ο Cass Sunstein, ο υπότροφος που έγραψε το μεγάλης αποδοχής βιβλίο 'Nudge', το οποίο όπως έχει αναφερθεί διαβάστηκε και από τον πρόεδρο Barack Obama, είχε διορισθεί ως επικεφαλής του Γραφείου Πληροφοριών και Ρυθμιστικών Υποθέσεων (Office of Information and Regulatory Affairs), το οποίο επιθεωρεί ομοσπονδιακούς κανονισμούς. Άλλοι υπάλληλοι που είναι είτε συμπεριφορικοί οικονομολόγοι ή οπαδοί του γνωστικού αυτού τομέα έχουν πλέον στελεχώσει τον Λευκό Οίκο.

Ο Sunstein και ο συγγραφέας Richard Thaler με τον οποίο έγραψαν από κοινού το Nudge, ο τελευταίος ένας από τους ιδρυτές της συμπεριφορικής οικονομολογίας, επινόησαν τον όρο 'φιλελεύθερος πατερναλισμός' (libertarian paternalism) για να περιγράψουν το πώς μια κυβέρνηση μπορεί να απωθήσει τους ανθρώπους από την τάση να παίρνουν λανθασμένες αποφάσεις. Βασίζεται σε μια ευρετική που προτείνει το πώς μπορεί κανείς να ξεκινήσει να σκέφτεται σχετικά με κάτι ελπίζοντας ότι η σκέψη αντανακλάται και στη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να παρακινηθούν στο να κάνουνε μεγαλύτερες οικονομίες για την συνταξιοδότησή τους εάν τους δινόταν η ευκαιρία να συμμετέχουν σε ένα πλάνο συνταξιοδότησης μέσα στο χώρο εργασίας τους από το να τους δίνεται απλά μια επιλογή για να την υπογράψουν, κάτι που έχει λάβει υπόψη της η κυβέρνηση του Obama.

Η λήψη αποφάσεων μπορεί να είναι πιο περίπλοκη από το να αντιδρά απλά σε μια ήπια ώθηση σε μια δεδομένη πορεία. Σ' αυτές τις συνθήκες χρειάζεται μια αρχιτεκτονική επιλογών για να βοηθήσει κάποιον να αποφασίσει μεταξύ διάφορων επιλογών. Στην αγορά ενός σπιτιού, για παράδειγμα, οι αγοραστές χρειάζονται πιο ξεκάθαρη πληροφόρηση σχετικά με την πλάνη των χρημάτων και τα παρόμοια. Όταν όλες οι υποθήκες έφταναν τα τριάντα χρόνια με σταθερά επιτόκια, το να επιλέξεις την καλύτερη ήταν απλό, έφτανε μόνο να διαλέξεις τον χαμηλότερο τόκο, λέει ο Thaler. Τώρα με τα κυμαινόμενα επιτόκια, τις προπληρωμένες κυρώσεις και τα διάφορα άλλα, για να επιλέξεις την καλύτερη υποθήκη χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στα οικονομικά. Μια αρχιτεκτονική επιλογών θα απαιτούσε οι δανειστές να χαρτογραφούν τις επιλογές πιο ξεκάθαρα για τους δανειζόμενους, μειώνοντας το πακέτο των εγγράφων που απαιτείται για την αγορά ενός σπιτιού σε δύο ξεκάθαρες στήλες, η μία θα αναφέρει τις διάφορες αμοιβές και η άλλη τις πληρωμές τόκων. Αυτές οι δύο στήλες θα μπορούσαν να συνταχθούν σε μια ψηφιακή μορφή και να μπορεί κανείς να συγκρίνει τα ίδια στοιχεία σε προσφορές που προέρχονται από άλλους δανειστές.

Στην ίδια κατεύθυνση, ο Shiller από το Yale τονίζει μια περίπλοκη στρατηγική που σχεδιάστηκε για να αποφύγει τις υπερβολές των οικονομικών φουσκών εκπαιδεύοντας τους ανθρώπους για τα λάθη που γίνονται στον οικονομικό τρόπο σκέψης. Ο Shiller προτείνει να υιοθετήσουμε νέες μονάδες μέτρησης όπως η Unidad de Fomento (UF: αποτελεί μια οικονομική μονάδα που χρησιμοποιήθηκε στη Χιλή. Η συναλλαγματική διαφορά μεταξύ της UF και του πέσο της Χιλής προσαρμόζεται διαρκώς στον πληθωρισμό έτσι ώστε η αξία του UF να παραμένει σταθερή). Το UF υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση της Χιλής το 1967 και επίσης αγκαλιάστηκε και από άλλες λατινοαμερικάνικες κυβερνήσεις. Αποτελεί ένα προφυλακτικό μέτρο κατά της πλάνης των χρημάτων, επιτρέποντας σε έναν αγοραστή ή σε έναν πωλητή να γνωρίζει εάν μια τιμή έχει αυξηθεί σε πραγματικούς όρους ή εάν αντικατοπτρίζει μονάχα τον πληθωρισμό. Αντιπροσωπεύει την τιμή ενός καλαθιού αγοράς γεμάτο με αγαθά και είναι τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη από τους κατοίκους της πολίτες της Χιλής ώστε συχνά αναγράφουν τις τιμές σε τέτοιες μονάδες. Η Χιλή αποτέλεσε την χώρα με τον μεγαλύτερο δείκτη πληθωρισμού στον κόσμο, λέει ο Shiller. Οι τιμές των σπιτιών, οι υποθήκες, κάποια ενοίκια, οι πληρωμές διατροφής, κ.λπ. συχνά εκφράζονται σ' αυτές τις μονάδες πληθωρισμού.

Ο Shiller επίσης παραμένει διακαής συνήγορος της νέας οικονομολογικής τεχνολογίας που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όπλο κατά των φουσκών. Οι ρυθμιστές εξετάζουν τώρα εξονυχιστικά τα εξελιγμένα οικονομικά εργαλεία που προοριζόντουσαν για να μας προστατεύσουν από τις αθετήσεις στις εγγυήσεις που είχαν βασιστεί στις υποθήκες και που αποτέλεσαν το καύσιμο για την στεγαστική βόμβα. Ωστόσο, ο Shiller επιχειρηματολογεί ότι τα παράγωγα (μια κλάση οικονομικών εργαλείων που προοριζόντουσαν για να αποτελούν άμυνα εναντίον του ρίσκου αλλά η κερδοσκοπική τους χρήση συνέβαλλε στην πιστωτική κρίση) μπορούν να βοηθήσουν στην εγγύηση ότι υπάρχουν αρκετοί αγοραστές και πωλητές στις αγορές κατοικιών. Τα παράγωγα είναι οικονομικά συμβόλαια που προήλθαν από έναν υποκείμενο πόρο, όπως μια μετοχή, έναν οικονομικό δείκτη ή ακόμα μια υποθήκη.

Παρά το ενδεχόμενο για κατάχρηση, ο Shiller θεωρεί τα παράγωγα ως συνετά μέσα άμυνας εναντίον φρικτών οικονομικών σεναρίων. Στην αγορά κατοικίας, οι ιδιοκτήτες σπιτιών και οι δανειστές θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα οικονομικά εργαλεία ώστε να διασφαλιστούν από την πτώση των τιμών, έτσι ώστε να υπάρχει επαρκής ρευστότητα για να διατηρηθεί η κίνηση των αγορών.

Μπορεί η βιολογία να μας σώσει;

Πάνω απ' όλα, μια λύση για την τρέχουσα κρίση θα πρέπει να είναι ενήμερη για τους νέους τρόπους σκέψης αναφορικά με το πώς δρουν οι επενδυτές. Συγκεκριμένα, μια πρακτική προσέγγιση θα διόρθωνε ανεπάρκειες στην υπάρχουσα οικονομική θεωρία συγχωνεύοντας το παλιό με το νέο. Ο Andrew Lo, καθηγητής οικονομικών στο MIT που εργάζεται με τα κερδοσκοπικά κεφάλαια, έχει επινοήσει μια θεωρία που δίνει ισορροπία στα οικονομικά και στην Υπόθεση της Αποτελεσματικής Αγοράς ώστε ο ρόλος τους να είναι εκτός των άλλων η αναγνώριση ότι η κλασική θεωρία δεν αντανακλάται σε όλους τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί η αγορά. Επιχειρεί μια μεγαλειώδη σύνθεση που συνδέει την εξελικτική θεωρία με την κλασική και τη συμπεριφορική οικονομολογία. Η προσέγγισή του, με άλλα λόγια, χτίζει στην ιδέα ότι η ενσωμάτωση της Δαρβινικής Φυσικής Επιλογής σε προσομοιώσεις οικονομικής συμπεριφοράς μπορεί να βοηθήσει στην εξαγωγή χρήσιμων διαισθήσεων σχετικά με το πώς λειτουργούν οι αγορές και να παρέχει πιο ακριβείς προβλέψεις σχετικά με το πώς θα συμπεριφερθούν οι οικονομικοί πράκτορες, είτε αυτοί είναι ιδιώτες είτε ιδρύματα.

Παρόμοιες ιδέες έχουν παρουσιαστεί στην οικονομολογία και στο παρελθόν. Ήδη από το 1989 είχε προτείνει ο οικονομολόγος Thorstein Veblen πως η οικονομολογία θα έπρεπε να είναι μια εξελικτική επιστήμη. Ακόμα πιο παλιά ο Thomas Robert Malthus είχε μια εμβριθή επιρροή στον ίδιο τον Δαρβίνο με τους συλλογισμούς του για τον αγώνα για την ύπαρξη.

Ακριβώς όπως η φυσική επιλογή διακηρύσσει πως κάποιοι οργανισμοί είναι πιο ικανοί να επιβιώσουν σε μια συγκεκριμένη οικολογική περίσταση, η υπόθεση της προσαρμοζόμενης αγοράς θεωρεί τους διάφορους παίκτες της αγοράς, από τράπεζες μέχρι αμοιβαία κεφάλαια, ως 'είδη' που ανταγωνίζονται για οικονομική επιτυχία. Και υποθέτει πως αυτοί οι παίκτες όταν επενδύουν (ανταγωνίζονται) κατά καιρούς χρησιμοποιούν ευρετικές μεθόδους που έχουν περιγραφεί από συμπεριφορικούς οικονομολόγους και πως κάποιες φορές υιοθετούν παράλογες στρατηγικές, όπως το να πάρουν υψηλότερο ρίσκο σε περιόδους όπου χάνουνε.

Οι οικονομολόγοι πάσχουν από μια βαθιά ψυχολογική δυσλειτουργία που την ονομάζω 'φθόνο της φυσικής', λέει ο Lo. Ευχόμαστε το 99 τοις εκατό από την οικονομική συμπεριφορά να μπορούσε να περιγραφεί με τρεις απλούς νόμους της φύσης. Στην πραγματικότητα, οι οικονομολόγοι έχουν 99 νόμους που περιγράφουν το 3 τοις εκατό της συμπεριφοράς. Η οικονομολογία είναι ένα μοναδικό ανθρώπινο επίτευγμα και ως τέτοιο θα έπρεπε να ερμηνεύεται στο ευρύτερο συγκείμενο του ανταγωνισμού, της μετάλλαξης και της φυσικής επιλογής, ή με άλλα λόγια της φυσικής επιλογής.

Το να έχουν ένα εξελικτικό μοντέλο για να το συμβουλεύονται μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στους επενδυτές να προσαρμόζονται καθώς αλλάζουν τα προφίλ του ρίσκου που προέρχονται από διαφορετικές επενδυτικές στρατηγικές. Αλλά το σημαντικότερο πλεονέκτημα από την προσομοίωση του Lo μπορεί να είναι η δυνατότητα ανίχνευσης του πότε η οικονομία δε βρίσκεται σε μια σταθερή ισορροπία, ένα εύρημα που θα μπορούσε να προειδοποιήσει τους ρυθμιστές και τους επενδυτές για το ότι αρχίζει να δημιουργείται μια φούσκα ή ακόμα για το ότι είναι έτοιμη να εκραγεί.

Ένα εξελικτικό μοντέλο της αγοράς μπορεί να ενσωματώνει πληροφορίες για τις αλλαγές της αγοράς και των τιμών που να είναι ανάλογες με το πώς οι άνθρωποι προσαρμόζονται σε μια συγκεκριμένη οικολογική περίσταση. Μπορεί να προχωρήσει ακόμα και στο να συνάγει εάν οι τιμές τη μία ημέρα επηρεάζουν τις τιμές της επόμενης ημέρας, μια ένδειξη που μπορεί να προειδοποιήσει ίσως και για μια επερχόμενη φούσκα. Ως αποτέλεσμα αυτού του είδους της μοντελοποίησης θα μπορούσαν επίσης να προσαρμοστούν και τα ρυθμιστικά στοιχεία της αγοράς καθώς αυτή μεταβάλλεται κι έτσι να λογαριάζουν τα συστημικά ρίσκα για τα οποία τα συμβατικά μοντέλα ρίσκου αφήνουν τις αγορές απροστάτευτες. Ο Lo υποστήριξε την καθιέρωση ενός Πίνακα για την Ασφάλεια των Κεφαλαίων της Αγοράς, παρόμοιο με το ίδρυμα που ερευνά τα αεροπορικά ατυχήματα, με σκοπό να συλλέγει δεδομένα από περασμένα και επερχόμενα ρίσκα που θα μπορούσαν να απειλήσουν το οικονομικό σύστημα σε μεγάλη κλίμακα.

Καθώς η επιστήμη του εγκεφάλου αποκαλύπτει τις ρίζες των υποκείμενων συμπεριφορών που έχουν οι επενδυτές, θα μπορούσε κάλλιστα να βρει νέα στοιχεία για το ότι η σύλληψη του Homo Economicus είναι θεμελιωδώς λανθασμένη. Ο λογικός επενδυτής δε θα έπρεπε να νοιάζεται εάν κερδίσει 10 εκατομμύρια δολάρια και μετά χάσει τα 8 και εναλλακτικά εάν δεν έχει τίποτε και καταλήξει με 2 εκατομμύρια. Και στις δύο περιπτώσεις, το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο.

Αλλά τα πειράματα της συμπεριφορικής οικονομολογίας δείχνουν κατά κανόνα πως παρά το ότι υπάρχει η ίδια έκβαση, οι άνθρωποι (και άλλα πρωτεύοντα) μισούνε περισσότερο τις απώλειες από όσο αγαπούν το κέρδος, μια εξελικτική στρατηγική που ενθαρρύνει τους οργανισμούς να διατηρούν αποθέματα τροφής ή το να ζυγίζουν προσεκτικά μια κατάσταση πριν πάρουν το ρίσκο να συνεπλακούν με έναν εισβολέα.

Μια ομάδα που δεν αξιολογεί τις απώλειες διαφορετικά από το πώς αξιολογεί τα κέρδη είναι τα άτομα που πάσχουν από αυτισμό, μια δυσλειτουργία που χαρακτηρίζεται από προβλήματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Όταν τους γίνονται τεστ, οι αυτιστικοί παρουσιάζουν αυστηρή λογική όταν συγκρίνουν μεταξύ κερδών και απωλειών, αλλά αυτός ο φαινόμενος ορθολογισμός μπορεί από μόνος του να σηματοδοτεί μια μη φυσιολογική συμπεριφορά. Η προσκόλληση στις λογικές και ορθολογιστικές αρχές της ιδεώδους οικονομικής επιλογής μπορεί να μην είναι βιολογικά φυσιολογική, λέει ο Colin F. Camerer, καθηγητής της συμπεριφορικής οικονομολογίας στο Caltech.

Μια καλύτερη και πιο εμβριθής γνώση της ανθρώπινης ψυχολογίας που θα αποκτηθεί από νευροεπιστήμονες και ψυχολόγους μας υπόσχεται ότι θα αλλάξουμε για πάντα τις θεμελιώδεις υποθέσεις μας αναφορικά με το πώς λειτουργεί η οικονομία, καθώς επίσης θα αλλάξει η κατανόησή μας για τα κίνητρα των ατόμων που συμμετέχουν σ' αυτή, τα οποία αγοράζουν σπίτια και μετοχές και που προβληματίζονται στο να κρίνουν εάν ένα δολάριο αξίζει σήμερα τόσο όσο άξιζε χθες.

Στη φυσική και στην κοσμολογία η Ψηφιακή Φυσική αποτελεί μια συλλογή θεωρητικών απόψεων που ξεκινούν με την υπόθεση ότι το σύμπαν, στη βάση του, είναι πληροφορικής φύσεως και είναι υπολογιζόμενο. Με δεδομένες τις παραπάνω υποθέσεις, το σύμπαν μπορεί να νοηθεί είτε ως το αποτέλεσμα κάποιου προγράμματος σΆ έναν υπολογιστή ή ότι είναι κάποιου είδους συσκευή ψηφιακού υπολογισμού.

Η Ψηφιακή Φυσική βασίζεται σε μια ή περισσότερες από τις παρακάτω υποθέσεις.
Το σύμπαν, ή η πραγματικότητα, είναι:

• Πληροφοριακό στην ουσία του


• Ψηφιακό στην ουσία του


• Το ίδιο ένας γιγάντιος υπολογιστής


• Το αποτέλεσμα μιας άσκησης προσομοίωσης πραγματικότητας

Η υπόθεση ότι το σύμπαν είναι ένας ψηφιακός υπολογιστής εισήχθηκε από τον Konrad Zuse στο βιβλίο του 'Rechnender Raum' (Calculating Space, η αγγλική του μετάφραση Υπολογιζόμενος Χώρος). Ο όρος 'Ψηφιακή Φυσική' προτάθηκε αρχικά από τον Edward Fredkin που αργότερα προτίμησε τον όρο 'Ψηφιακή Φιλοσοφία'.

Η ψηφιακή φυσική προτείνει ότι υπάρχει, τουλάχιστον ως αρχή, ένα πρόγραμμα για έναν συμπαντικό υπολογιστή που υπολογίζει σε πραγματικό χρόνο την εξέλιξη του σύμπαντος. Ο υπολογιστής αυτός θα μπορούσε να είναι για παράδειγμα, όπως πρότεινε ο Zuse το 1967, ένα γιγάντιο κυτταρικό αυτόματο. Τον ορισμό του κυτταρικού αυτομάτου, όπως το χρησιμοποιεί στις θεωρητικές του προτάσεις, διαβάζουμε από τον Zuse:

Ένα Πεπερασμένο Αυτόματο λειτουργεί με έναν διακριτό αριθμό διακριτών καταστάσεων. Είναι περίπου ισοδύναμο με μια ψηφιακή μηχανή επεξεργασίας δεδομένων, που απαρτίζεται από έναν περιορισμένο αριθμό στοιχείων, κάθε ένα από τα οποία έχει τη δυνατότητα να λαμβάνει έναν περιορισμένο αριθμό καταστάσεων (τουλάχιστον δύο), με αποτέλεσμα ολόκληρο το αυτόματο να μπορεί να δεχτεί μόνο έναν περιορισμένο αριθμό καταστάσεων. Το Αυτόνομο Αυτόματο δεν μπορεί να δεχτεί εισόδους και μπορεί έτσι να θεωρηθεί ως μια μηχανή που λειτουργεί ανεξάρτητα από τη στιγμή που θα ξεκινήσει. Το Κυτταρικό Αυτόματο αντιπροσωπεύει μια ειδική μορφή Αυτομάτου που είναι κατασκευασμένη από αλληλοσυσχετιζόμενα, περιοδικά αναδημιουργούμενα κελιά. Με τον όρο 'θεωρητικός τρόπος σκέψης μέσω των αυτομάτων' αντιλαμβανόμαστε έναν τρόπο παρατήρησης σύμφωνα με τον οποίο, ένα τεχνικό, μαθηματικό ή φυσικό μοντέλο θεάται από την οπτική μιας αλληλουχίας καταστάσεων, που ακολουθούν η μία την άλλη σύμφωνα με προκαθορισμένους κανόνες.

Ή θα μπορούσε να είναι μια καθολική μηχανή Turing, όπως πρότεινε ο Schmidhuber το 1997. Ο τελευταίος τόνισε ότι υπάρχει ένα πολύ σύντομο πρόγραμμα που μπορεί να υπολογίσει όλα τα πιθανά υπολογίσιμα σύμπαντα με έναν ασυμπτωτικά ευνοϊκό τρόπο.

Κάποιοι προσπαθούν να ταυτίσουν απλά σωματίδια της φυσικής με απλά bits. Για παράδειγμα, εάν ένα σωματίδιο όπως ένα ηλεκτρόνιο, αλλάζει από μια κβαντική κατάσταση σε μια άλλη, μπορεί να είναι ανάλογο ενός bit που αλλάζει π.χ. από το 0 στο 1. Ένα μόνο bit αρκεί για να περιγράψει την αλλαγή ενός μόνο κβάντου ενός δοσμένου σωματιδίου. Καθώς το σύμπαν φαίνεται να αποτελείται από στοιχειώδη σωματίδια, η συμπεριφορά των οποίων μπορεί πλήρως να περιγραφεί από τις κβαντικές αλλαγές που υφίστανται, αυτό υποδηλώνει ότι το σύμπαν ως ολότητα μπορεί να περιγραφεί με bits. Κάθε κατάσταση είναι πληροφορία και κάθε αλλαγή κατάστασης αποτελεί αλλαγή στην πληροφορία (απαιτώντας τον χειρισμό ενός ή περισσότερων bits). Αν αφήσουμε κατά μέρος τη σκοτεινή ύλη και ενέργεια, που δεν είναι πλήρως κατανοητές για την ώρα, το γνωστό σύμπαν αποτελείται από 10 στην 80η πρωτόνια και τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων. Το σύμπαν, θα μπορούσε ωστόσο να προσομοιωθεί από έναν υπολογιστή που θα μπορούσε να φυλάξει και να χειριστεί περίπου 10 στην 90η bits. Εάν αυτή ήταν η απαιτούμενη προσομοίωση, ο υπερυπολογιστής θα ήταν αδύνατος.

Το 1990 ο φυσικός John Archibald Wheller έγραψε: «Δεν είναι αναίτιο το να φανταστούμε ότι η πληροφορία βρίσκεται στον πυρήνα της φυσικής, όπως βρίσκεται στον πυρήνα ενός υπολογιστή. It from Bit. Η αλλιώς, κάθε τι (it) κάθε σωματίδιο, κάθε πεδίο δύναμης, ακόμα και το ίδιο το χωροχρονικό συνεχές οφείλει τη λειτουργία του, το νόημα και την ίδια του την ύπαρξη ακόμα και σε κάποιες περιπτώσεις εμμέσως από τις μηχανικά παραγόμενες απαντήσεις σε ερωτήσεις τύπου ναι και όχι, δυαδικές επιλογές, απλά bits. Το 'it from bit' συμβολίζει την ιδέα ότι κάθε οντότητα του φυσικού κόσμου έχει έναν πυθμένα, έναν πολύ βαθύ πυθμένα στις περισσότερες περιπτώσεις, μια μη υλική προέλευση και εξήγηση. Αυτό που αποκαλούμε πραγματικότητα προκύπτει σε τελική ανάλυση από τη θέση ερωτήσεων τύπου ναι και όχι και τη μηχανική καταγραφή αποκρίσεων. Κοντολογίς, πως όλα τα πράγματα στη φύση είναι στην ουσία τους πληροφορικής φύσεως και πως ζούμε σε ένα συμμετοχικό σύμπαν.»

Ο φιλόσοφος που έχει αφιερωθεί στην έρευνα της συνείδησης, David Chalmers, σχολιάζει τη θέαση αυτή του Wheeler στο άρθρο του 'Facing up the problem of Consciousness΄(1995) ως εξής: «ο Wheeler πρότεινε ότι η πληροφορία είναι θεμελιώδης στη συμπαντική φυσική. Σύμφωνα με τη δοξασία του 'it from bit', οι νόμοι της φυσικής μπορούν να ειδωθούν με όρους πληροφορίας, προτείνοντας διαφορετικές καταστάσεις που γεννούν διαφορετικά αποτελέσματα χωρίς να έχει σημασία ακόμα και ποιο είναι το περιεχόμενο αυτών των καταστάσεων. Μόνο η θέση τους στον πληροφοριακό χώρο είναι αυτό που έχει σημασία. Εάν ισχύει αυτό, η πληροφορία αποτελεί έναν φυσικό υποψήφιο για να παίξει ρόλο στη θεμελιώδη θεωρία της συνείδησης. Οδηγούμαστε σε μια εννοιολογική σύλληψη του κόσμου όπου η πληροφορία είναι θεμελιώδης και που έχει δύο βασικές όψεις, αντιστοιχώντας στις φυσικές και στις φαινόμενες ιδιότητες του κόσμου.»

Μια ένσταση που απευθύνεται στα μοντέλα της ψηφιακής φυσικής είναι πως δεν είναι συμβατά με την ύπαρξη διάφορων συνεχών χαρακτηριστικών φυσικών συμμετριών, όπως είναι η στροφική συμμετρία, η μετατροπική συμμετρία, η συμμετρία Τα, η συμμετρία Lorenz και η ηλεκτρασθενής συμμετρία, οι οποίες είναι κεντρικά σημεία στην τρέχουσα θεωρητική μελέτη της φυσικής. Οι υποστηρικτές της ψηφιακής φυσικής αντιτείνουν πως αυτές που συνεχείς συμμετρίες είναι μόνο βολικές (και πολύ καλές) προσεγγίσεις μιας διακριτής πραγματικότητας. Για παράδειγμα, το σκεπτικό που οδηγεί σε συστήματα φυσικών μονάδων και το συμπέρασμα ότι το μήκος Planck αποτελεί τη μικρότερη απόσταση στο σύμπαν υποδηλώνουν ότι σε κάποιο επίπεδο ακόμα και ο χώρος είναι κβαντισμένος.

Άλλες ενστάσεις αφορούν στην τοπικότητα (κάποια μοντέλα της ψηφιακής φυσικής θεωρείται ότι παραβιάζουν τις σχετικές διάφορες θέσεις της κβαντικής φυσικής) ή και στο γεγονός ότι η θεωρία της φυσικής απαιτεί την έννοια του συνεχούς. Πιο αναλυτικά, έχει διατυπωθεί το επιχείρημα ότι η ψηφιακή φυσική, που βασίζεται στη θεωρία των μηχανών πεπερασμένων καταστάσεων και ιδιαίτερα στα διακριτά μαθηματικά, δεν μπορεί να βγάλει πορίσματα για μια φυσική θεωρία που τα μαθηματικά της απαιτούν τους πραγματικούς αριθμούς, κάτι που ισχύει για όλες τις φυσικές θεωρίες που έχουν κάποια αξιοπιστία. Η γνωστή φυσική είναι υπολογίσιμη, αλλά μια τέτοια δήλωση χρειάζεται περαιτέρω αιτιολόγηση. Ένας αριθμός και συγκεκριμένα ένας πραγματικός αριθμός, ένας αριθμός με άπειρο αριθμό ψηφίων λέγεται ότι είναι υπολογίσιμος εάν μια μηχανή Turing θα συνεχίσει να εξάγει ψηφία χωρίς τέλος. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει τελευταίο ψηφίο. Αλλά αυτό δε δένει με οποιαδήποτε πρόταση που προτείνει ότι το σύμπαν είναι η παραγόμενη έξοδος μιας άσκησης εικονικής πραγματικότητας που εκτελείται σε πραγματικό χρόνο. Οι γνωστοί νόμοι της φύσης (συμπεριλαμβανόμενης της κβαντικής μηχανικής και του συνεχούς της φάσματος) είναι σε μεγάλο βαθμό διηθημένες από πραγματικούς αριθμούς και από τα μαθηματικά του συνεχούς.

Όπως τελικά το θέτει ο Feynman: «Πάντα με απασχολεί ότι, σύμφωνα με τους νόμους όπως του κατανοούμε σήμερα, χρειάζεται για μια υπολογιστική μηχανή ένας άπειρος αριθμός υπολογιστικών λειτουργιών για να βγάλουμε συμπέρασμα σχετικά με το τι γίνεται, ακόμα κι αν αυτό αφορά μόνο ένα μικροσκοπικό τμήμα του χώρου και ένα μικροσκοπικό χρονικό διάστημα. Πως μπορούν να γίνονται αυτά σε ένα τόσο απειροελάχιστο διάστημα; Γιατί θα έπρεπε να απαιτείται μια άπειρη ποσότητα λογικής για να αντιληφθούμε τι πρόκειται να γίνει σε ένα απειροελάχιστο τμήμα του χώρου και του χρόνου;»

Απαντάει στη συνέχεια στο ίδιο του το ερώτημα: «Έτσι, συχνά έκανα την υπόθεση πως τελικά η φυσική δε θα χρειάζεται μια μαθηματική δήλωση, πως στο τέλος ο μηχανισμός θα αποκαλυφθεί και οι νόμοι θα προκύψουν ότι είναι εξαιρετικά απλοί, όπως η σκακιέρα με όλες τις φανερές της πολυπλοκότητες. Αλλά αυτή η υποψία είναι της ίδιας φύσης όπως αυτές που κάνουν άλλοι άνθρωποι, 'μ' αρέσει, δε μ' αρέσει', και δεν είναι καλό να είσαι προκατειλημμένος απέναντι σ' αυτά τα πράγματα.»

Αναλύοντας προσεκτικά την εγκεφαλική δραστηριότητα οι επιστήμονες μπορούν να αποφανθούν για το ποιο νούμερο έχουμε μόλις δει. Παρομοίως, μπορούν να διαπιστώσουν πόσες τελείες έχουν παρουσιαστεί σε ένα άτομο. Αυτά τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την άποψη ότι οι αριθμοί είναι κωδικοποιημένοι στον εγκέφαλο μέσω λεπτομερών και ειδικών μοτίβων δραστηριότητας, καθώς επίσης ανοίγουν την πόρτα για πιο εξειδικευμένη εξερεύνηση των υψηλού επιπέδου αριθμητικών ικανοτήτων του ανθρώπου. Αν και έχουν ήδη βρεθεί σε πιθήκους νευρώνες που ανταποκρίνονται σε αριθμούς, οι επιστήμονες δεν είχαν καταφέρει να φτάσουν πιο πέρα από τον προσδιορισμό συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών στους ανθρώπους.

Οι επιστήμονες ζήτησαν σε δέκα εθελοντές να δουν είτε αριθμούς είτε τελείες σε μια οθόνη. Την ίδια ώρα σκανάριζαν με fMRI (λειτουργική μαγνητική τομογραφία) μια εγκεφαλική περιοχή που είναι γνωστή ως ενδοβρεγματικός φλοιός (η περιοχή του βρεγματικού λοβού που είναι συνδεδεμένη με την αντίληψη των αριθμών). Στη συνέχεια ανέλυσαν ενδελεχώς την εγκεφαλική δραστηριότητα για να αποκρυπτογραφήσουν ποια μοτίβα μπορεί να συνδέονται με τους αριθμούς που οι εθελοντές μόλις είχαν παρατηρήσει.

Όταν επρόκειτο για μικρούς αριθμούς ή τελείες, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα μοτίβα της εγκεφαλικής δραστηριότητας άλλαζαν σταδιακά με έναν τρόπο που αντανακλούσε την διατεταγμένη φύση των αριθμών. Για παράδειγμα, κάποιος θα μπορούσε να είναι σε θέση να συμπεράνει ότι το μοτίβο για τον αριθμό έξι βρίσκεται μεταξύ αυτού που αντιστοιχεί στο πέντε και στο επτά.

Στην περίπτωση των αριθμητικών ψηφίων, οι ερευνητές δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν την ίδια σταδιακή αλλαγή. Υποθέτουν ότι οι μέθοδοί τους απλά μπορεί να μην είναι αρκετά ευαίσθητες για να εντοπίσουν αυτήν την πρόοδο των αριθμητικών ψηφίων, ή εναλλακτικά, πως αυτά τα σύμβολα είναι στην πραγματικότητα κωδικοποιημένα σε πιο λεπτομερείς και διακριτές οντότητες μέσα στον εγκέφαλο.

Τα μοτίβα ενεργοποίησης για αριθμούς ή τελείες φαίνεται πως είναι εντονότερα και πιο ευδιάκριτα από αυτά που αντιστοιχούν σε ψηφία, υποδηλώνοντας πως ίσως υπάρχουν περισσότεροι νευρώνες που κωδικοποιούν αριθμούς αντικειμένων απ' ότι συμβολικούς αριθμούς, δήλωσε η ερευνήτρια Evelyn Eger του Πανεπιστημίου του Paris-Sud στο Orsay της Γαλλίας. Δεδομένου ότι οι αριθμοί είναι θεμελιωδώς άπειροι, είναι πολύ απίθανο πως ο εγκέφαλος μπορεί να έχει, ή εμείς μπορούμε να εντοπίσουμε, μια νευρωνική υπογραφή για κάθε νούμερο, σημείωσε η Eger. Υπάρχει κάποιο στοιχείο στα δεδομένα μας που δείχνει ότι μικρότεροι αριθμοί έχουν καθαρότερη υπογραφή, το οποίο μπορεί να σχετίζεται με τη συχνότητα της παρουσίας τους στην καθημερινή ζωή, αλλά παραπέρα έρευνα θα χρειαστεί για να πούμε κάτι πιο οριστικό σχετικά με αυτό και σχετικά με το πώς ο εγκέφαλος αντιμετωπίζει τους μεγαλύτερους αριθμούς.

Οι αριθμοί που χρησιμοποιήθηκαν σ' αυτή την έρευνα θα μπορούσαν εν τέλει να βοηθήσουν στη διερεύνηση του ερωτήματος, πως μπορεί να κάνει ο εγκέφαλος δύσκολους υπολογισμός και πως αλλάζει καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουν μαθηματικά, σύμφωνα με τους ερευνητές. Μόλις που αρχίζουμε να προσεγγίζουμε τα πιο βασικά δομικά στοιχεία στα οποία πιθανότατα βασίζονται τα συμβολικά μαθηματικά, είπε η Eger. Δεν έχουμε ακόμα κάποια ξεκάθαρη ιδέα για το πώς οι αναπαραστάσεις αυτών των αριθμών αλληλεπιδρούν και συνδυάζονται σε μαθηματικές πράξεις, αλλά το γεγονός ότι μπορούμε να τους αναλύσουμε στους ανθρώπους δίνει ελπίδες ότι σε κάποιο βαθμό μπορούμε να βρεθούμε απέναντι σε παραδείγματα που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε τα ερωτήματα αυτά.

Οι επιστήμονες ανέπτυξαν με λεπτομέρεια τα ευρήματά τους στις 24 Σεπτεμβρίου 2009 στο περιοδικό 'Current Biology'.

Ένα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας σχετικά με τη λειτουργία του ανθρώπινου νου είναι το πώς μεταδίδονται οι θρησκευτικές ιδέες μεταξύ των γενεών. Και ο Pascal Boyer, ένας ανθρωπολόγος από το Πανεπιστήμιο Washington του Saint Louis, είναι δικαίως συνώνυμος με αυτήν ακριβώς την έρευνα. Το λεπτομερές μοντέλο που προτείνει ο Boyer παρέχει μια διαφορετικής απόχρωσης εκδοχή της άποψης του εξελικτικού βιολόγου Richard Dawkins, σύμφωνα με την οποία η θρησκεία είναι ένα ιδεολογικό παράσιτο που φωλιάζει στους νόες αθώων ξενιστών (όπως εύπιστα παιδιά) και τα εμβολιάζει εναντίον κάθε μορφής κοινής λογικής.

Στο βιβλίο του, 'Η Εξήγηση της Θρησκείας' (Religion Explained, είναι ο αγγλικός τίτλος ενώ στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει με τίτλο 'Και ο Άνθρωπος Έπλασε τους Θεούς'), ο Boyer σκιαγραφεί ένα πολύ κομψό επιστημονικό μοντέλο που δείχνει πως ο εξελιγμένος ανθρώπινος νους είναι ειδικά ευπρόσβλητος σε θρησκευτικές έννοιες εξαιτίας του ότι προωθούνται στις καθημερινές, εγκόσμιες και οικείες νοητικές μας διαδικασίες. Αυτό που κάνει μια συγκεκριμένη έννοια να είναι 'θρησκευτική' ή 'υπερφυσική', σύμφωνα με τον Boyer, είναι η αντι-διαισθητικότητά της στο βαθμό που παραβιάζει τις έμφυτες υποθέσεις μας αναφορικά με βασικά στοιχεία του φυσικού κόσμου.

Ένα τέτοιο παράδειγμα δανεισμένο από την εβραϊκή παράδοση αφορά στο πνεύμα του Ηλία, που ένα απόγευμα κάθε Άνοιξη τρυπώνει αόρατα μέσα σε κάθε εβραϊκό σπίτι και πίνει ένα ποτήρι κρασί Manischewitz (ένα γλυκό κρασί που μοιάζει με τη Μαυροδάφνη). Έτσι τουλάχιστον πιστεύει ένα μικρό παιδί όταν συμμετέχει σ' αυτή την εβραϊκή τελετή (εβραϊκό Πάσχα) κατά την οποία το νεαρότερο παιδί στο τραπέζι παραινείται να πάει στην μπροστινή πόρτα για να καλέσει μέσα στο σπίτι τον βιβλικό Ηλία. Καθώς το παιδί στέκεται εκεί με την πόρτα ανοιχτή, το στόμα ορθάνοιχτο και τις τρίχες όρθιες από δέος και τρόμο, το πνεύμα του Ηλία τρυπώνει στο σπίτι και πίνει ένα ποτήρι κρασί από το τελετουργικό τραπέζι για να συνεχίσει τον δρόμο του προς το επόμενο εβραϊκό σπίτι. Στην πραγματικότητα, παραδοσιακά ο πατέρας πίνει το κρασί ενώ το παιδί στέκεται στην πόρτα και το άδειο ποτήρι επιδεικνύεται ως απόδειξη της επίσκεψης του Ηλία.

Είναι δε πολύ πιθανό ένα μικρό παιδί να μην ξέρει καν ποιος ήταν αυτός ο Ηλίας και ίσως να μην ξέρουν πολλά περισσότερα ακόμα και οι γονείς του. Στην πραγματικότητα ο Ηλίας ήταν ένας προφήτης που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και κάποιοι Εβραίοι πιστεύουν ότι θα εμφανιστεί πριν από τον ερχομό του Μεσσία. Έχει έτσι καταλήξει σαν ένα γραφικό φάντασμα του παρελθόντος που κάνει τακτικές επισκέψεις σε συνοικίες τις γιορτινές μέρες του εβραϊκού Πάσχα για να πιει ένα ποτήρι κρασί και να προειδοποιήσει και πάλι για τον επικείμενο ερχομό του Μεσσία, κάπως σαν τον Άγιο Βασίλη που επισκέπτεται τα σπίτια την Πρωτοχρονιά για να φάει κουλουράκια και σπιτικά ζαχαρωτά. Ο Boyer θα έλεγε, ότι ο κυριότερος λόγος που επηρεάζει η τελετή για τον Ηλία ένα παιδικό μυαλό, είναι πως η έννοια του πνεύματος που τρυπώνει μέσα από τους τοίχους και πίνει από ένα ποτήρι με αόρατα χείλια παραβιάζει τη διαισθητική αντίληψη του τι είναι και τι μπορεί να κάνει ένα ανθρώπινο ον.

Ο Boyer συχνά χρησιμοποιεί τον όρο 'κολλητικό' για να περιγράψει θρησκευτικές έννοιες. Ταράσσονται δύσκολα, όπως λέει, γιατί διαρκώς αποσπούν την προσοχή μας με την έννοια ότι αντικρούονται στην έμφυτη κατανόηση που έχουμε για τον βαρετό μας κόσμο. Στην περίπτωση του Ηλία, είναι ένας άνθρωπος και ως εκ τούτου έχει μυαλό που λειτουργεί όπως το μυαλό κάθε άλλου ανθρώπου. Αυτό σημαίνει, πως δε χρειάζεται καν να αναφερθεί πως ο Ηλίας έχει μυαλό ακριβώς όπως ένας άλλος άνθρωπος, ότι έχει ανθρώπινες σκέψεις, ενδιαφέροντα και επιθυμίες που είναι διαφορετικές από αυτές που θα είχε ένας κόκκινος σκίουρος. Από την άλλη μεριά ωστόσο, δεν είναι ακριβώς όπως είμαστε εμείς γιατί μπορεί επίσης να είναι και αόρατος. Αυτή ακριβώς η αντίφαση είναι ικανή να αποσπάσει την προσοχή μας και να κάνει τον Ηλία να γραφτεί ανεξίτηλα στη μνήμη μας.

Με τον κατάλογο του Boyer για τις υπερφυσικές ιδέες, σχεδόν κάθε θρησκευτική έννοια που μπορεί κανείς να επικαλεστεί ακολουθεί την ίδια βασική συνταγή: πάρε ένα συμβατικό κομμάτι της κοινότυπης καθημερινότητας και πρόσθεσέ του μια πινελιά από χρώμα με την έννοια αντίφασης ή ασυμβατότητας με το συνηθισμένο. Είναι ο λόγος που ένα μικρό παιδί θα περιγράψει με μεγάλο πάθος πως αναστήθηκε ο Χριστός από τους νεκρούς. Αν όμως το ρωτήσεις ποιος ήταν ο Χριστός δε θα μπορέσει να το περιγράψει το ίδιο καλά. Το να ξεφύγεις από τον ίδιο τον βιολογικό σου θάνατο δεν είναι κάτι εφικτό και έτσι η χριστιανική έννοια της ανάστασης είναι εξαιρετικό δόλωμα για να φέρεις κοντά στον καλό Κύριο αυτούς τους μικρούς και τις μικρές που μόλις έχουν συνειδητοποιήσει ότι ο θάνατος είναι κάτι το αμετάκλητο.

Η κομψότητα του μοντέλου που προτείνει ο Boyer έγκειται στο ότι μπορεί να εξηγήσει τις κατά τα άλλα συγκεχυμένες διαπολιτισμιακές εκδοχές των θρησκευτικών εννοιών. Η συνταγή του περί της αντι-διαισθητικότητας ερμηνεύει γιατί χιλιάδες άνθρωποι συνωστίστηκαν πρόσφατα σε ένα σπίτι στην πόλη Bangalore για να γίνουν μάρτυρες ενός αποκαλούμενου θαύματος. Φαίνεται πως ένα μικρό μαρμάρινο άγαλμα του ινδού αγίου του 19ου αιώνα Shirdi Sai Baba κούνησε τα βλέφαρά του κατά τη διάρκεια ενός συνηθισμένου καθαρισμού και αποφάσισε να ανοίξει το αριστερό του μάτι για να ρίξει μια ματιά στον κόσμο. Το μοντέλο του Boyer μπορεί επίσης να εξηγήσει το φαινόμενο του θεού Ganesha που συνέβη λίγους μήνες πριν από την περίπτωση του πεταρίσματος του ματιού του Baba, λίγο πιο πέρα στον χάρτη του Mumbai. Αγάλματα αυτής της θεότητας με κεφάλι ελέφαντα, που τυχαίνει να είναι ο ινδικός προστάτης των επιστημών μεταξύ άλλων, άρχισαν να καταπίνουν γάλα από κουτάλια που τους πρόσφεραν οι αφοσιωμένοι πιστοί. Ίσως δε μάθουμε ποτέ από τι καταλήφθηκε ο πρώτος άνθρωπος που πρόσφερε ένα κουτάλι με γάλα σε ένα κομμάτι ελεφαντοστού ή μαρμάρου σκαλισμένο στη μορφή ενός θεού με κεφάλι ελέφαντα, αλλά όπως και στην περίπτωση του Baba με το ένα ανοιχτό μάτι, τα διψασμένα αγάλματα του θεού Ganesha έκαναν πραγματικά τους ανθρώπους να συζητούν γι' αυτά.

Ο λόγος που τέτοια θρησκευτικά αγάλματα αποσπούν την προσοχή μας, επιχειρηματολογεί ο Boyer, είναι ότι έχουμε μια εκ γενετής έννοια του τι κάνει ένα ακίνητο αντικείμενο να είναι ακίνητο. Το να κινείται μόνο του, να βλέπει και να έχει βιολογικές λειτουργείς απλά δεν ανήκει στη λίστα αυτή. Έτσι, όταν εμφανίζονται φήμες για ένα άψυχο κατασκεύασμα που παρέβηκε τους φυσικούς νόμους, όπως εικόνες που αιμορραγούν, αγαλματίδια που δακρύζουν και αγάλματα που σου κλείνουν το μάτι, τα νέα κυκλοφορούν σαν πυρκαγιά στο δάσος, διασπείροντας μύθους, φλογερές διαφωνίες και ανανεωμένη πίστη.

Υπάρχουν όμως μερικές σημαντικές εξηγήσεις που πρέπει να γίνουν για την αποφυγή πιθανών παρερμηνειών. Πρώτα απ' όλα, για να λειτουργήσει μια έννοια σωστά ως θρησκευτική έννοια και έτσι να μεταναστεύσει επιτυχημένα μεταξύ διαφορετικών μυαλών, θα πρέπει να είναι μινιμαλιστικά αντι-διαισθητική. Αυτό σημαίνει, ότι δε θα πρέπει να είναι τόσο τραβηγμένη ώστε να μην μπορεί να μας μπει στο μυαλό, όπως ας πούμε θα ήταν η φανταστική έννοια ενός αόρατου δέντρου που αλλάζει χρώμα κάποιες στιγμές κάθε Πέμπτη, πάντα την Παρασκευή και ποτέ την Τρίτη. Αυτές οι έννοιες είναι πολύ υπερβολικές για το νοητικό μας σύστημα που ξεφεύγουν ακριβώς την ώρα που ξύνουμε το κεφάλι μας για να τις συλλάβουμε, αποτυγχάνοντας να εντυπωθούν στο νου μιας κοινωνίας. Για να έχει την πραγματική ισχύ που θα την κάνει να εγκατασταθεί στο νου, μια θρησκευτική έννοια θα πρέπει να είναι κατ' ελάχιστον αντιληπτή στον κοινό νου. Δε σημαίνει ότι ένα διψασμένο κομμάτι ελεφαντοστού είναι κάτι το λογικοφανές, αλλά μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι εννοεί ένας αφοσιωμένος πιστός όταν μας αναφέρει κάτι σχετικό.

Μια άλλη παρερμηνεία που πρέπει να αποφευχθεί σχετικά με τη συνταγή του Boyer είναι το ότι δεν είναι θρησκευτικές ή υπερφυσικές όλες οι μινιμαλιστικά αντι-διαισθητικές έννοιες. Υπάρχουν έννοιες, όπως χελώνες με πατίνια που κυνηγούν κακοποιούς και τρώνε πίτσα, ή άλλες που αναφέρονται σε ανθρώπους που σκαρφαλώνουν σε τοίχους και εκτοξεύουν ίνες για να φτιάξουν ιστούς αράχνης, που εμφανώς ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας. Σε αντίθεση με τα φαντάσματα και τα πνεύματα, δεν είναι πιστευτό από τους ανθρώπους ότι τέτοια πλάσματα υπάρχουν πραγματικά. Οι περισσότερες έρευνες σ' αυτό το πεδίο υποδεικνύουν πως όταν πιέζονται, ακόμα και τα μικρά παιδιά, μπορούν να δηλώσουν τη διαφορά μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

Γιατί λοιπόν είμαστε όλοι τόσο σοβαροί και συγκρατημένοι όταν πρόκειται περί της θρησκείας; Τι είναι αυτό που κάνει τις θρησκευτικές έννοιες να γίνονται πιστευτές ως πραγματικότητα ενώ άλλες αντι-διαισθητικές έννοιες να αντιμετωπίζονται ως άκακες μορφές διασκέδασης; Δε θα συναντήσει κανείς κάποιον να διαρρηγνύει τα ιμάτιά του για το ότι τα χελωνονιντζάκια όντως τρώνε πίτσα και μας προστατεύουν από τους κακοποιούς, να αναρωτιέται για τη φύση των παντελονιών που φοράει ο ποντικομικρούλης ούτε και κάποιον που ενδιαφέρεται για τη γνώμη του Spider-Man σχετικά με τις αμβλώσεις και τον σοδομισμό.

Καταρχάς, οι θρησκευτικές έννοιες μεταφέρονται στα παιδιά από ενήλικους που έχουν το γνήσιο πιστεύω ότι οι έννοιες αυτές είναι αληθινές. Μια πρόσφατη έρευνα από τον αναπτυξιακό ψυχολόγο του Harvard, Paul Harris, και τους συνεργάτες του, για παράδειγμα, εστιάστηκε στην επιδεκτικότητα των παιδιών προσχολικής ηλικίας στις μαρτυρίες των ενηλίκων. Υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία τα παιδιά θα πρέπει να βασιστούν στον λόγο άλλων ανθρώπων: για το ότι η Γη δεν είναι επίπεδη, για το ότι διαθέτουμε εσωτερικά όργανα που κάνουν το σώμα μας να χτυπάει ρυθμικά, για το ότι τα άπλυτα χέρια είναι καλυμμένα με αόρατα μικρόβια, για το ότι οι συμπεριφορές προέρχονται από ένα όργανο σαν σφουγγάρι που βρίσκεται μέσα στα κεφάλια των ανθρώπων, ή ακόμα για το ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει θεός και μεταθανάτια ζωή. Ένα ενδιαφέρον σημείο είναι πως τα παιδιά δεν είναι τόσο εύπιστα όσο ίσως πιστεύουμε. Τουλάχιστον, δεν πιστεύουν οτιδήποτε και αν ακούσουν από οποιονδήποτε. Αντίθετα, είναι αρκετά επιλεκτικά στο ποιον θα εμπιστευτούν για να τους δώσει πραγματολογικές πληροφορίες.

Ο Harris βρήκε πως τα παιδιά είναι πιθανό να εμπιστευτούν οικείους τους πληροφοριοδότες, αμφιβάλλουν σε πληροφοριοδότες που έχουν αποδειχθεί στο παρελθόν ανακριβείς ή άσχετοι, δεν εμπιστεύονται πληροφοριοδότες που προκαλούν διαφωνίες και τελικά είναι πιθανότερο να εμπιστευτούν άτομα που τους δίνουν πληροφορίες με αυτοπεποίθηση. Σε μια έρευνα του Harris και των συνεργατών του, παιδιά προσχολικής ηλικίας παρακολουθούσαν έναν χαρακτήρα που έκανε έναν ανόητο ισχυρισμό (όπως για παράδειγμα, πως ένα συγκεκριμένο είδος ψαριού μένει σε δέντρα) και μετά τους έδειχναν την αντίδραση του κοινού σ' αυτή την ανόητη δήλωση. Σε κάποιες από τις δοκιμές η αντίδραση του κοινού ήταν να κουνούν το κεφάλι τους και να συνοφρυώνονται με την έκφραση ότι δε χάβουνε τη δήλωση, ενώ σε άλλες έδειχναν πως συμφωνούσαν με τον χαρακτήρα που έκανε τις δηλώσεις. Στη συνέχεια, όταν τους δίνανε δύο αντιτιθέμενες πληροφορίες που αφορούσαν σε ένα εντελώς διαφορετικό θέμα, τα παιδιά εμπιστευόντουσαν περισσότερο τη γνώμη του κοινού που είχε απορρίψει προηγουμένως τις ανόητες δηλώσεις.

Ο ρόλος των γονέων από την άλλη μεριά, είναι το να διαψεύδουν το παράλογο. Είναι το να παρέχουν στα παιδιά μια καθαρή όψη της πραγματικότητας όπως έχουν και οι ίδιοι. Για πολλούς γονείς βέβαια, η όψη της πραγματικότητας είναι σχεδόν ισοδύναμη με το να υποστηρίζουν ότι πράγματι υπάρχουν τα χελωνονιντζάκια, αλλά ασχέτως με αυτό το γεγονός, οι περισσότεροι γονείς θέλουν με ειλικρίνεια να διδάξουν στα παιδιά τους πώς να διακρίνουν το αληθινό από το ψεύτικο. Σύμφωνα με τον Harris λοιπόν, οι θρησκευτικές έννοιες όπως ο θεός και η μεταθανάτιος ζωή μεταφέρονται στα παιδιά από πολλούς γονείς μέσω της ίδιας έμπιστης οδού, μέσω της οποίας μαθαίνουν στα παιδιά ότι η Γη είναι στρογγυλή ή ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα. Και κάτι τέτοιο δεν ισχύει μόνο για δηλώσεις σχετικά με το εάν υπάρχει ή όχι θεός, αλλά ακόμα και σε αγνωστικιστικού τύπου δηλώσεις όπως το ότι κανείς δεν ξέρει και ποτέ μην αφήσεις κάποιον να σου πει ότι συμβαίνει διαφορετικά.

Και τελικά, εάν η έρευνα για τη θρησκεία είναι κάτι το οποίο κεντρίζει το ενδιαφέρον κάποιου, γιατί να μην εμπλακεί απευθείας με την έρευνα αυτή; Γιατί να μην επιλέξει να ερευνήσει το θέμα από μια ορθολογική και επιστημονική σκοπιά, όπως τα επιχειρήματα που δικαιολογούν τις πεποιθήσεις για μεταθανάτιο ζωή ή την ηθική συμπεριφορά των παιδιών όταν τους λέγεται πως παρακολουθούνται από ένα αόρατο πρόσωπο.

Πριν από 20 περίπου χρόνια, το 1991, όταν τέθηκε για πρώτη φορά σε λειτουργία ο παγκόσμιος ιστός στο ινστιτούτο CERN και οι πρώτοι φυλλομετρητές άρχισαν να διατίθενται ελεύθερα, ίσως ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι το νέο αυτό μέσο θα τρύπωνε σχεδόν σε κάθε σπίτι και γραφείο του ανεπτυγμένου κόσμου. Σήμερα, έχει σχηματιστεί ένα πελώριο δίκτυο υπολογιστών και ανθρώπινων οντοτήτων που βρίσκονται πίσω από αυτούς, όπου ανταλλάσσονται με αστραπιαίο ρυθμό πληροφορίες, ενώνοντας κάθε τερματικό σε μια τεράστια κυβερνητική οντότητα, έναν τεχνητό εγκέφαλο, που θα έλεγε κανείς ότι εξελίσσεται η ίδια ως ένα ενιαίο ον. Μήπως ακόμα και ένα ον που θα μπορούσε να αναπτύξει συνείδηση;

Ο Ben Goertzel είναι αμερικανός συγγραφέας, επιστήμονας και ιδιαίτερα καταρτισμένος ερευνητής στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης. Στο παρακάτω κείμενο επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήσεις που σχετίζονται με την υπόθεση ότι το Διαδίκτυο μπορεί να αποκτήσει δική του συνείδηση.

Γιατί σκέφτονται κάποιοι άνθρωποι ότι είναι πιθανό το Διαδίκτυο (από μόνο του ή μαζί με τους ανθρώπους) να γίνει συνειδητό; Έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική του Δικτύου;

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η συνείδηση είναι μια ιδιότητα που θα αναδυθεί αναπόφευκτα από οποιοδήποτε πολύπλοκο σύστημα που έχει τον κατάλληλο τύπο εσωτερικής δυναμικής και τον κατάλληλο τύπο αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του. Ακριβώς για το ποιος είναι ο σωστός τύπος δυναμικής και αλληλεπιδράσεων, αποτελεί έναν πόλο διαφωνίας για τους διάφορους θεωρητικούς του αντικειμένου.

Αλλά φαίνεται εύλογο πως το Διαδίκτυο ίσως έχει φτάσει στις συνθήκες που του επιτρέπουν να αναπτύξει το δικό του είδος συνείδησης. Το Διαδίκτυο αντιλαμβάνεται και δρα στον κόσμο, αποθηκεύει δηλωτικές, επεισοδιακές και διαδικαστικές μνήμες, ανακαλεί κάποιες πληροφορίες και ξεχνάει άλλες, κ.λπ. Εν ολίγοις, συμπεριφέρεται κάπως σαν τον ανθρώπινο νου, αν και σίγουρα υπάρχουν επίσης πολλές διαφορές. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, το Διαδίκτυο ίσως έχει ήδη αναπτύξει έναν βαθμό συνείδησης, αν και ενός τύπου που είναι αρκετά διαφορετικός από την ανθρώπινη συνείδηση.

Η νευροεπιστήμονας Susan Greenfield θεωρεί ότι η συνείδηση αποτελείται από μοτίβα ενεργοποίησης ολόκληρου του εγκεφάλου. Με αυτή την έννοια κάποιος θα μπορούσε να πει πως το σημερινό Διαδίκτυο έχει μια πιο αποσπασματική και διαχωρισμένη συνείδηση από αυτή ενός ανθρώπινου νου. Δεν υπάρχουν τόσα πολλά μοτίβα ενεργοποίησης που αφορούν σε ολόκληρο το Διαδίκτυο, αν και υπάρχουν έντονα μοτίβα που εκτυλίσσονται σε μεγάλα τμήματα του Διαδικτύου.

Ασφαλώς, υπάρχουν πολλές φιλοσοφίες για τη συνείδηση. Κατά τη δική μου θέαση η συνείδηση βρίσκεται παντού, αλλά γίνεται φανερή με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικούς βαθμούς σε διαφορετικές οντότητες. Έτσι για μένα η ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι, εάν το Διαδίκτυο έχει (ή πρόκειται να αναπτύξει) συνείδηση του ίδιου τύπου όπως αυτή των ανθρώπων, ή ακόμα και ενός πιο εξελιγμένου και περίπλοκου τύπου. Φαίνεται πως καθώς το Διαδίκτυο επεκτείνεται και εμπλουτίζεται, θα μπορούσε να αναπτύξει μια πιο ανθρωπόμορφη και ενωμένη συνείδηση από ότι ισχύει μέχρι στιγμής. Με πιο συνεχή και συνεπή μοτίβα ενεργοποίησης που θα το αφορούν στην ολότητά του και όχι σε ορισμένα σημεία.

Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι συνέπειες ενός τέτοιου γεγονότος; Πιστεύετε πως θα ήταν κάτι καλοδεχούμενο;

Οι ενδεχόμενες συνέπειες στο να αναπτύξει το Διαδίκτυο πιο συνεπή και ολιστικά μοτίβα ενεργοποίησης (επομένως πιο ανθρωπομορφική συνείδηση) είναι κάπως δύσκολο να προβλεφθούν. Ωστόσο, προσωπικά είμαι απαισιόδοξος σχετικά με το μέλλον στην περίπτωση που οι άνθρωποι απομείνουν οι πιο ισχυροί νόες στον πλανήτη. Δεν μας εμπιστεύομαι ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις ολοένα πιο προηγμένες τεχνολογίες με τρόπο που θα είναι ηθικός και δε θα είναι καταστροφικός. Συνεπώς πιστεύω πως η πρόβλεψη για την ανθρωπότητα είναι πιθανότατα καλύτερη στην περίπτωση που θα αναπτυχθεί ένας αναδυόμενος, συνεπής νους με σκοπιμότητα, από την περίπτωση που κάτι τέτοιο δε θα συμβεί.

Αλλά υπάρχει αρκετή αβεβαιότητα και στις δύο αυτές περιπτώσεις.

Εάν ήταν δυνατό, τι θα χρειαζόταν για να γίνει το Διαδίκτυο συνειδητό; Πόσο μακριά βρισκόμαστε από αυτήν την κατάσταση;

Η άποψη μου είναι πως δεν πρόκειται να αναπτυχθεί αυθόρμητα ανθρωπόμορφη συνείδηση από το Δίκτυο. Ωστόσο, πιστεύω πως κάποιος θα μπορούσε να το σχεδιάσει, δημιουργώντας ειδικά ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης σε μια φάρμα από σέρβερ, κατευθυνόμενους στο να εξυπηρετούν ως ένα είδος κεντρικής γνωσιακής μηχανής για το Διαδίκτυο στην ολότητά του. Αυτή η κεντρική γνωσιακή μηχανή δε θα χρειαζόταν να ελέγχει τα πάντα στο Δίκτυο. Θα χρειαζόταν απλώς να διαβάζει αρκετές από τις πληροφορίες που διακινούνται σ' αυτό και στη συνέχεια να εισάγει πληροφορίες που θα έχει δημιουργήσει η ίδια σε κατάλληλες περιοχές (για παράδειγμα να τις στέλνει σε λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, να δημιουργεί ιστοσελίδες, να αγοράζει και να πουλάει προϊόντα, κ.λπ.).

Η μηχανή θα μπορούσε να έχει σχεδιαστεί με κάποιον άλλο πρωταρχικό σκοπό, ας πούμε ως ένας τεχνητός επιστήμονας που θα έχει ως στόχο να κάνει νέες ανακαλύψεις μέσω της ενσύρματης συνεργασίας της με ανθρώπους επιστήμονες, ή θα μπορούσε να έχει σχεδιαστεί ειδικά με το σκοπό να μεταμορφώσει το Διαδίκτυο σε μια πιο συνεπή και ανθρωπόμορφη νοημοσύνη. Όποιος και να είναι ο τρόπος, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Αυτό αποτελεί και το σενάριο που περιγράφω στο βιβλίο που έγραψα το 2001, 'Δημιουργώντας Διαδικτυακή Νοημοσύνη' (Creating Internet Intelligence) και εξακολουθώ να πιστεύω πως είναι μια εύλογη εκδοχή.