Ω τι στο καλο.
Τι συντηρει την πιστη σε αχρηστες θεραπειες.Γιατι οι αγυρτες ανθουν?
ΓΙΑΤΙ ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ
-----------------------------------------------------
Τουλάχιστον δέκα είδη λαθών και προκαταλήψεων μπορούν να πείσουν ευφυείς,τίμιους ανθρώπους ότι έχει επιτευχθεί θεραπεία ενώ αυτό στην πραγματικότητα δεν έχει γίνει.
Του Barry L. Beyerstein.
«Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από την ενεργή άγνοια»--Goethe.
Αυτοί που πωλούν θεραπείες οποιουδήποτε είδους έχουν την υποχρέωση να αποδείξουν πρώτον ότι οι θεραπείες τους είναι ασφαλείς και δεύτερον ότι είναι αποτελεσματικές.Το τελευταίο είναι συχνά ο πιο δύσκολος στόχος επειδή υπάρχουν πολλοί ύπουλοι λόγοι που τίμιοι και ευφυείς άνθρωποι (τόσο ασθενείς όσο και θεραπευτές) μπορούν να πιστέψουν λανθασμένα ότι μια θεραπευτική μέθοδος γιάτρεψε κάποιον.Αυτό ισχύει είτε αξιολογούμε νέες θεραπείες στην επιστημονική ιατρική,είτε πανάκειες της παραδοσιακής ιατρικής (τα λεγόμενα γιατροσόφια της λαϊκής παράδοσης),περιθωριακές μεθόδους της «εναλλακτικής ιατρικής» ή τις μαγικές πανάκειες των θεραπευτών μέσω πίστης.
Για να διακρίνουμε αιτιολογικές από τυχαίες βελτιώσεις οι οποίες μπορεί να ακολουθήσουν οποιαδήποτε παρέμβαση,έχει εξελιχθεί ένα σύνολο αντικειμενικών διαδικασιών για την εξέταση των θεωρούμενων ως θεραπειών.Μέχρι μια τεχνική,μια διαδικασία,ένα φάρμακο ή μια χειρουργική διαδικασία μπορέσει να εκπληρώσει αυτές τις προϋποθέσεις,είναι ηθικά καταδικαστέο να προσφερθεί στο κοινό,ειδικά εάν χρήματα πρόκειται να αλλάξουν χέρια.Δεδομένου ότι οι περισσότερες «εναλλακτικές» θεραπείες (δηλ.αυτές που δεν τις αποδέχεται η επιστημονική ιατρική) εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία,πρέπει να διερωτηθούμε γιατί τόσοι πολλοί καταναλωτές που δεν θα αγόραζαν μια τοστιέρα χωρίς να συμβουλευτούν την Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή, δαπανούν με αφέλεια,μεγάλα ποσά για μη αποδεδειγμένης θεραπευτικής αξίας,πιθανά επικίνδυνες γιατρειές.
Για πολλά χρόνια,αυξάνεται ο αριθμός των επικριτών που εκφράζουν αμφιβολίες αναφορικά με περιθωριακές ιατρικές πρακτικές,αλλά η δημοτικότητα τέτοιων γιατροσοφιών φαίνεται να παραμένει αμείωτη.Πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί οι ισχυρισμοί των ατόμων που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τομέα (στην «εναλλακτική» δηλ. ιατρικής) παραμένουν αμετάβλητοι παρόλα τα αντίθετα προς αυτούς στοιχεία.Εαν μια «εναλλακτική» ή συμπληρωματική θεραπεία:
A.Προκαλεί δυσπιστία εξαιτίας a priori αιτιών (επειδή οι μηχανισμοί της ή τα θεωρούμενα ως αποτελέσματα της έρχονται σε αντίθεση με καλά τεκμηριωμένους νόμούς,αρχές ή εμπειρικές ανακαλύψεις στην φυσική,την χημεία ή την βιολογία),
B.Δεν διαθέτει μια δική της λογική που να είναι αποδεκτή από την επιστήμη,
C.Δεν διαθέτει επαρκή στοιχεία που να την υποστηρίζουν,τα οποία να προέρχονται από κατάλληλα ελεγχόμενη ως προς το αποτέλεσμα έρευνα (δηλ.διπλά τυφλές,με τυχαιοποιημένα αντικείμενα μελέτης,που να περιλαμβάνεται έλεγχος με placebo κλινικές δόκιμες)
D.Απέτυχε σε καλά ελεγχόμενες κλινικές μελέτες οι οποίες εκτελέστηκαν από ανεξάρτητους αξιολογητές και υπήρξε ανίκανη να αποκλείσει άλλες εξηγήσεις για το γιατί μπορεί να φαίνεται ότι λειτουργεί σε μη ελεγχόμενα πλαίσια,
E.Θα έπρεπε να φαίνεται απίθανη ακόμα και στον μέσο άνθρωπο μέσα στα πλαίσια της «κοινής λογικής»,
τότε γιατί τόσο πολλοί καλά μορφωμένοι άνθρωποι θα συνέχιζαν να πωλούν και να αγοράζουν μια τέτοια θεραπεία;
Η απάντηση πιστεύω ότι βρίσκεται σε ένα συνδυασμό δραστήριας προώθησης ανεπιβεβαίωτων ισχυρισμών από τους «εναλλακτικούς» θεραπευτές (Beyerstein και Sampson 1996),στο χαμηλό επίπεδο επιστημονικής γνώσης του κοινού σε μεγάλο βαθμό (Kiernan 1995) και την «θέληση να πιστέψεις» που είναι τόσο κυρίαρχη ανάμεσα στους αναζητητές του New Age κινήματος (Basil 1988; Gross and Levitt 1994).
Η γοητεία της μη επιστημονικής ιατρικής είναι σε μεγάλο βαθμό ένα απομεινάρι από τα δημοφιλή «ενάντια-στο-σύστημα» αισθήματα των δεκαετιών του 1960 και του 1970.Κατάλοιπα της επαναστατικής, «επιστροφή-στην φύση» κλίσης εκείνης της εποχής επιζούν ως νοσταλγική λαχτάρα για την επιστροφή σε μια τύπου του 19ου αιώνα εκδημοκρατισμένη φροντίδα υγείας (τώρα ενδεδυμένη με το σύνθημα των δικαιωμάτων των ασθενών) και μια αντιπάθεια απέναντι στην γραφειοκρατική, τεχνολογική και εξειδικευμένη φροντίδα της ασθένειας (Cassileth και Brown 1988).Ομοίως το δέλεαρ των «ολιστικών» δογμάτων της εναλλακτικής ιατρικής είναι απόγονος του ενθουσιασμού για τον Ανατολικό μυστικισμό που αναδύθηκε στις δεκαετίες του εξήντα και του εβδομήντα. Μολονότι η φιλοσοφία και η επιστήμη που αποτελούν το υπόβαθρο αυτών των ολιστικών διδασκαλιών έχει δεχτεί δριμεία κριτική (Brandon 1985),διατηρούν μια ισχυρή γοητεία για αυτούς που είναι αφοσιωμένοι οπαδοί της πίστης στις «νούς-πάνω-από-την-ύλη» θεραπείες,στην συστηματική περισσότερο παρά στην τοπικοποιημένη θεώρηση της παθολογίας και στην πανίσχυρη δυνατότητα της διατροφής να επαναφέρει την υγεία (που γίνεται αντιληπτή ως «ισορροπία ολόκληρου του σώματος».
Πολλά αμφίβολης αποτελεσματικότητας προϊόντα υγείας παραμένουν στην αγορά κυρίως γιατί ευχαριστημένοι πελάτες συχνά προσφέρουν μαρτυρίες για την αξία τους.Ουσιαστικά λένε «το δοκίμασα και έγινα καλύτερα,άρα πρέπει να είναι αποτελεσματικό».Όμως ακόμα και εάν τα συμπτώματα βελτιώνονται μετά από μια θεραπεία,αυτό από μόνο του δεν μπορεί να αποδείξει ότι η θεραπεία ήταν υπεύθυνη για την βελτίωση.
Η διάκριση ασθένειας-αρρώστιας.
Μολονότι οι όροι αρρώστια και ασθένεια συχνά χρησιμοποιούνται η μία στην θέση της άλλης ταυτόσημα,για τις παρούσες ανάγκες του άρθρου αξίζει να κάνουμε διάκριση μεταξύ των δύο.Θα χρησιμοποιήσω τον όρο αρρώστια για την αναφορά σε μια παθολογική κατάσταση του οργανισμού εξαιτίας μόλυνσης,εκφύλισης των ιστών, τραύματος,έκθεσης σε τοξικούς παράγοντες,καρκινογένεσης κτλ.Με τον όρο ασθένεια εννοώ τα αισθήματα αδιαθεσίας, πόνου,απροσανατολισμού,δυσλειτουργίας ή αλλά παράπονα που μπορεί να συνοδεύουν μια αρρώστια.Η υποκειμενική μας αντίδραση στα ωμά αισθήματα που ονομάζουμε συμπτώματα διαμορφώνεται από πολιτισμικούς και ψυχολογικούς παράγοντες όπως πεποιθήσεις,υποβολές,προσδοκίες, χαρακτηριστικά κατ απαίτηση,αυτάρεσκες προκαταλήψεις και αυτοεξαπάτηση.Η εμπειρία της ασθένειας επηρεάζεται επίσης (συχνά υποσυνείδητα) από μια στρατιά κοινωνικών και ψυχολογικών ωφελειών που αθροίζονται σε αυτούς που υπεισέρχονται στον «ρόλο του ασθενούς» από τους φύλακες της κοινωνίας (δηλ.τους επαγγελματίες της υγείας).Για συγκεκριμένα άτομα,ο προνομιούχα κατάσταση και οι ωφέλειες που απορρέουν από τον ρόλο του ασθενή επαρκούν για την διαιώνιση της εμπειρίας της ασθένειας αφού μια αρρώστια έχει θεραπευτεί ή ακόμα και την δημιουργία αισθημάτων ασθένειας στην απουσία της αρρώστιας. (Alcock 1986).
Αν δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τους πολλούς παράγοντες που συνεισφέρουν στην αντίληψη της κατάστασης της ασθενειας,οι προσωπικές μαρτυρίες δεν προσφέρουν καμιά βάση πάνω στην οποία να κρίνουμε εάν μια υποτιθέμενη θεραπεία,γιάτρεψε πραγματικά μια αρρώστια.Αυτός είναι ο λόγος που ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές με αντικειμενικά φυσικά μέτρα είναι ζωτικής σημασίας για την αξιολόγηση θεραπειών οποιουδήποτε είδους.
Η Συσχέτιση Δεν Συνεπάγεται Την Αιτιολόγηση.
Η σύγχυση της συσχέτισης με την αιτιολόγηση είναι η βάση των περισσότερων δεισιδαιμονιών,συμπεριλαμβανόμενων πολλών από τον τομέα της εναλλακτικής ιατρικής.Έχουμε μια τάση να υποθέτουμε ότι όταν πράγματα λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα,τότε πρέπει να συνδέονται με δεσμούς αιτίας-αποτελέσματος,μολονότι προφανώς δεν χρειάζεται να συμβαίνει αυτό..Για παράδειγμα,υπάρχει μια μεγάλη συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης αναψυκτικών και της παχυσαρκίας.Σημαίνει αυτό ότι οι τεχνητές γλυκαντικές ύλες κάνουν τους ανθρώπους να γίνονται υπέρβαροι;Όταν προσμετρούμε την ανθρώπινη εμπειρία για να ελέγξουμε την αξία των θεραπειών,πολλοί παράγοντες διαφοροποιούνται ταυτόχρονα,κανοντας εξαιρετικά δύσκολο τον καθορισμό του ποιο είναι το αποτέλεσμα και ποια είναι η αιτία.Οι προσωπικές μαρτυρίες τροφοδοτούν το μεγαλύτερο μέρος της υποστήριξης για τα ανορθόδοξα προϊόντα υγείας,αλλά αποτελούν μια αδύναμη αξία εξαιτίας αυτού που ο Gilovich (1997) το αποκάλεσε «σε σύγκριση με τι;» πρόβλημα.Χωρίς σύγκριση με μια παρόμοια ομάδα ασθενών,που υποβάλλονται στην ίδια θεραπευτική μεταχείριση με την διάφορα ότι δεν τους παρέχεται το υποτιθέμενο θεραπευτικό στοιχείο,τα μεμονωμένα άτομα που το δοκίμασαν δεν μπορούν ποτέ να ξέρουν εάν θα ανάρρωναν το ίδιο καλά χωρίς αυτό.
Δέκα Λάθη Και Προκαταλήψεις.
Η ερώτηση που τίθεται τότε είναι η εξής:Γιατί μπορεί οι θεραπευτές και οι πελάτες τους που βασίζονται στις ανέκδοτες μαρτυρίες και στις μη ελεγχόμενες παρατηρήσεις να συμπεράνουν λανθασμένα ότι αναποτελεσματικές θεραπείες λειτουργούν;Υπάρχουν τουλάχιστον δέκα καλοί λόγοι:
1.Η αρρώστια μπορεί να διέτρεξε την φυσική της πορεία.
Πολλές ασθένειες είναι αυτοπεριοριζόμενες.Εαν η ασθένεια δεν είναι χρόνια ή μοιραία,οι αναρρωτικές διεργασίες του ίδιου του σώματος επαναφέρουν συνήθως τον ασθενή στην υγεία.Συνεπώς,για να αποδειχτεί ότι μια θεραπεία είναι αποτελεσματική,οι υποστηρικτές της πρέπει να δείξουν ότι ο αριθμός των ασθενών που κατατάσσονται σε αυτούς των οποίων η υγειά βελτιώθηκε,υπερβαίνει τον αριθμό εκείνων που αναμένεται να αναρρώσουν άνευ οποιαδήποτε θεραπείας (ή τουλάχιστον ότι ανάρρωσαν σημαντικά ταχύτερα από ότι αν δεν λάμβαναν την συγκεκριμένη θεραπεία).Εάν ένας μη συμβατικός θεραπευτής δεν δημοσιεύσει λεπτομερή αρχεία των επιτυχιών και των αποτυχιών για έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ασθενών με το ίδιο πρόβλημα,κάνεις δεν μπορεί νόμιμα να ισχυριστεί ότι έχει υπερβεί τους δημοσιευμένους μέσους όρους για την μη βοηθούμενη ανάρρωση.
2.Πολλές αρρώστιες διατρέχουν κυκλική πορεία.
Η αρθρίτιδα,η σκλήρυνση κατά πλάκας,οι αλλεργίες και τα γαστρεντερικά προβλήματα είναι παραδείγματα αρρωστιών που έχουν φυσιολογικά εξάρσεις και υφέσεις.Φυσικα,οι πάσχοντες τείνουν να αναζητήσουν θεραπεία κατά την διάρκεια της έξαρσης οποιουδήποτε κύκλου.Με αυτό τον τρόπο,μια αμφίβολη θεραπεία θα έχει επανειλημμένες ευκαιρίες να συμπέσει με μια ύφεση που θα λάμβανε χώρα έτσι κι αλλιώς (Σ.τ.μφ με την χρήση αυτής της θεραπείας ή χωρίς δηλαδή).Ξανά,εξαιτίας της απουσίας κατάλληλων ομάδων ελέγχου οι καταναλωτές και οι πωλητές ομοίως,τείνουν να παρερμηνεύουν την βελτίωση που οφείλεται στην φυσιολογική κυκλική διαφοροποίηση σαν ένα έγκυρο θεραπευτικό αποτέλεσμα.
3.Αυτόματη Ύφεση
Ανέκδοτα αναφερόμενες θεραπείες μπορούν να οφείλονται σε σπάνιες αλλά πιθανές «αυτόματες υφέσεις».Ακόμα και σε καρκίνους που είναι σχεδόν πάντα θανατηφόροι, όγκοι εξαφανίζονται περιστασιακά χωρίς περαιτέρω θεραπεία. Ένας έμπειρος ογκολόγος αναφέρει ότι έχει δει δώδεκα περίπου τέτοια περιστατικά σε περίπου έξι χιλιάδες περιπτώσεις ασθενών του (Silverman 1987).Οι εναλλακτικές θεραπείες μπορούν να λάβουν αναγνώριση που δεν τους αξίζει για υφέσεις αυτού του είδους όταν πολλοί απελπισμένοι ασθενείς στραφούν σε αυτές όταν αισθάνονται ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν.Οταν οι «εναλλακτικοί» βεβαιώνουν ότι έχουν αρπάξει πολλά άτομα για τα οποία δεν υπήρχε καμία ελπίδα από το κατώφλι του θανάτου,σπάνια αποκαλύπτουν ποιο ποσοστό της σε τελικό στάδιο πελατείας τους αντιπροσωπεύουν τέτοιες ευτυχείς εξαιρέσεις.Αυτό που χρειάζεται είναι στατιστική απόδειξη ότι «τα θεραπευτικά τους ποσοστά» υπερβαίνουν τα γνωστά ποσοστά αυτόματης ύφεσης και την ανταπόκριση τύπου placebo (δες παρακάτω) για τις αρρώστιες που κουράρουν.
Οι ακριβείς μηχανισμοί που ευθύνονται για τις αυτόματες υφέσεις δεν είναι καλά κατανοητοί,αλλά πολλή έρευνα αφιερώνεται στην αποκάλυψη και την πιθανή τιθάσευση διαδικασιών στο ανοσοποιητικό σύστημα ή άλλου που είναι υπεύθυνες για αυτές τις αναπάντεχες καταλήξεις.Το σχετικά νέο πεδίο της ψυχονευροανοσολογίας μελετά πώς οι ψυχολογικές μεταβλητές επηρεάζουν το νευρικό,αδενικό και ανοσοποιητικό σύστημα με τρόπους που μπορεί να επηρεάζουν τη ευαισθησία και την ανάρρωση από την αρρώστια. (Ader and Cohen 1993,Mestel 1994).Εάν οι σκέψεις,τα αισθήματα,οι πεποιθήσεις είναι φυσικές καταστάσεις του μυαλού δεν υπάρχει τίποτα μυστικιστικό στην ιδέα ότι αυτές οι νευρικές διαδικασίες μπορούν να επηρεάσουν τις αδενικές,ανοσολογικές και άλλες κυτταρικές διεργασίες σε όλο το σώμα.Διαμέσου του λιμβικου συστήματος του εγκέφαλου,του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης και του αυτόνομου νευρικού συστήματος, οι ψυχολογικές μεταβλητές μπορεί να έχουν ευρείες σωματικές επιδράσεις που μπορούν να έχουν θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στη υγεία.Αν και η ερευνά έχει επιβεβαιώσει ότι τέτοιες επιδράσεις υπάρχουν,θα πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι αρκετά μικρές,υπεύθυνες ίσως για μικρό ποσοστό της απόκλισης στις στατιστικές της αρρώστιας.
4.Το φαινόμενο placebo.
Ένας κύριος λόγος γιατί αποδίδεται σε κίβδηλες θεραπείες αναγνώριση για υποκειμενικές και περιστασιακά αντικειμενικές βελτιώσεις είναι το ευρέως διαδεδομένο αποτέλεσμα placebo (Roberts, Kewman, και Hovell 1993,Ulett 1996).Η ιστορία της ιατρικής είναι γεμάτη από παραδείγματα αυτών που με ύστερη γνώση φαίνονται σαν τρελές διαδικασίες,οι οποίες όμως έναν καιρό είχαν υιοθετήσει με ενθουσιασμό τόσο από τους ιατρούς όσο και από τους ασθενείς. (Skrabanek και McCormick 1990; Barrett και Jarvis 1993).Οι λανθασμένες αιτιολογήσεις αυτού του είδους προέρχονται από την λανθασμένη υπόθεση ότι μια αλλαγή στα συμπτώματα που ακολουθεί την θεραπεία πρέπει να ήταν μια συγκεκριμένη συνέπεια αυτής της διαδικασίας.Διαμέσου ενός συνδυασμού της υποβολής,της πίστης,της προσδοκίας,της γνωστικής επανερμηνείας και της παραπλάνησης της προσοχής,ασθενείς στους οποίους δίνονται βιολογικά άχρηστες θεραπείες μπορούν συχνά να δοκιμάσουν μια υπολογίσιμη ανακούφηση.Κάποιες ανταποκρίσεις placebo παράγουν πραγματικές αλλαγές στην σωματική κατάσταση.Άλλες είναι υποκειμενικές αλλαγές που κάνουν τους ασθενείς να αισθάνονται καλύτερα μολονότι δεν υπήρξε αντικειμενική αλλαγή στην υποκείμενη παθολογία.Διαμέσου επανειλημμένης επαφής με έγκυρες θεραπευτικές διαδικασίες,όλοι αναπτυσουμε,ομοια με τους σκύλους του Pavlov,προκατασκευασμένες αποκρίσεις σε διάφορα σωματικά συστήματα.Αργότερα αυτές οι αποκρίσεις μπορούν να ενεργοποιηθούν από το σκηνικό,τις τελετουργίες,τα σύνεργα και λεκτικά στοιχεία που σηματοδοτούν την πράξη «της παροχής θεραπείας».Ανάμεσα σε άλλα πράγματα,τα placebo μπορούν συχνά να προκαλέσουν την απελευθέρωση των παρομοίων με την μορφίνη αναλγητικών του σώματος,που ονομάζονται ενδορφίνες.(Ulett 1996, ch. 3).Επειδή αυτές οι ανταποκρίσεις μπορούν να είναι καταπραϋντικές,ακόμα και εάν μια θεραπεία είναι φυσιολογικά άσχετη με την πηγή του παραπόνου,οι υποτιθέμενες θεραπείες πρέπει να δοκιμαστούν έναντι μιας ομάδας έλεγχου που λαμβάνει placebo-δηλ ασθενείς σε όμοια κατάσταση που λαμβάνουν μια ψεύτικη θεραπεία που θυμίζει την «αληθινή» με την διαφορά ότι το θεωρούμενο ως ενεργό συστατικό της δεν χορηγείται.
Είναι ζωτικής σημασίας η τυχαία τοποθέτηση των ασθενών σε αυτές τις ομάδες και το να είναι «τυφλοί» ως προς αν βρίσκονται στην ομάδα που χορηγείται το υποτιθέμενο φάρμακό ή στην ομάδα που λαμβάνει το placebo.Εξαιτίας του ότι η δύναμη αυτών που οι ψυχολόγοι ονομάζουν φαινόμενα προσδοκίας και συμμόρφωσης (δες παρακάτω) είναι τόσο ισχυρή,οι θεραπευτές πρέπει επίσης να είναι "τυφλοί" ως προς την ομάδα των ασθενών.Έτσι προκύπτει ο όρος «διπλά τυφλή»-το χρυσό στάνταρ της έρευνας αποτελέσματος.Τέτοιες προφυλάξεις απαιτούνται επειδή ελάχιστα αντιληπτά στοιχεία,που παρέχονται στους ασθενείς χωρίς πρόθεση από αυτούς που τους κουράρουν,(για τους οποίους δεν έχει ληφθεί μέριμνα ώστε να μην γνωρίζουν ποια ομάδα ασθενών κουράρουν),μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα της δοκιμασίας. Παρόμοια,εκείνοι που αξιολογούν τα αποτελέσματα της ερευνάς πρέπει επίσης να μην γνωρίζουν ποιοι ανήκουν στην ομάδα που λαμβάνει το placebo και ποιοι σε αυτή που λαμβάνει το υπό μελέτη φάρμακο,γιατί υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία πάνω στην «προκατάληψη του πειραματιζόμενου» η οποία δείχνει ότι ειλικρινείς και καλά εκπαιδευμένοι επαγγελματίες μπορούν υποσυνείδητα να βγάλουν λανθασμένα τα αποτελέσματα που αναμένουν όταν προσπαθούν να αξιολογήσουν περίπλοκα φαινόμενα, (Rosenthal 1966; Chapman and Chapman 1967).
Όταν η κλινική δοκιμή ολοκληρωθεί,τότε σταματά η μυστικότητα για να επιτραπεί η στατιστική αξιολόγηση της ομάδας που έλαβε το υπό μελέτη δραστικό συστατικό,της ομάδας που έλαβε το placebo και της ομάδας που δεν έλαβε τίποτα απολύτως.Μονο εάν οι βελτιωσεις που παρατηρήθηκαν στην ομάδα που έλαβε το δραστικό συστατικό υπερβαίνουν εκείνες στις δύο ομάδες έλεγχου κατά ένα στατιστικά σημαντικό ποσοστο,μπορεί η θεραπεία να ισχυριστεί ότι είναι έγκυρη.
5.Κάποια συμπτώματα που υποθετικά θεραπεύτηκαν είναι στην πραγματικότητα ψυχοσωματικά.
Μια διαρκής δυσκολία στην προσπάθεια μέτρησης θεραπευτικής αποτελεσματικότητας είναι το γεγονός ότι πολλά φυσικά παράπονα μπορούν να οφείλονται σε ψυχοκοινωνική στεναχώρια και μπορούν να ανακουφιστούν με τη συμπαράσταση και τον καθησυχασμό.Με την πρώτη ματιά αυτά τα συμπτώματα (που έχουν κατά καιρούς αποκαλεστεί «ψυχοσωματικά», "υστερικά» ή «νευροαισθητικά») θυμίζουν εκείνα από αναγνωρισμένα ιατρικά σύνδρομα (Shorter 1992; Merskey 1995).Μολονότι υπάρχουν πολλά «δευτερεύοντα κέρδη» (ψυχολογικά,κοινωνικά και οικονομικά) που αθροίζονται σε αυτούς που γλιστράνε στον «ρόλο του ασθενούς» κατά αυτόν τον τρόπο,δεν είναι απαραίτητο να τους κατηγορήσουμε για συνειδητή προσποίηση αρρώστιας για να τονίσουμε ότι τα συμπτώματα τους διατηρούνται από αδιόρατες ψυχολογικές διεργασίες.
Οι «εναλλακτικοί» θεραπευτές υπηρετούν αυτά τα άτομα που λανθασμένα πιστεύουν ότι είναι ασθενείς. Τα παράπονά τους είναι υποδείγματα σωματοποίησης,της τάσης να εκφράζουμε ψυχολογικές ανησυχίες με μια γλώσσα συμπτωμάτων παρόμοιων με εκείνων των οργανικών αρρωστιών(Alcock 1986; Shorter 1992).Οι «εναλλακτικοί» προσφέρουν ανακούφιση σε αυτά τα άτομα που για ψυχολογικούς λόγους χρειάζονται άλλους για να πιστέψουν ότι υπάρχουν οργανικές αιτιολογήσεις για τα συμπτώματα τους.Συχνά με την βοήθεια ψευδοεπιστημονικών διαγνωστικών συσκευών οι κίβδηλοι θεραπευτές ενισχύουν την πεποίθηση αυτού που σωματοποιεί ότι το άπονο,στενομυαλο ιατρικό κατεστημένο,που δεν μπορεί να βρει καμία σωματική βλάβη,είναι τόσο ανίκανο όσο και άδικο στη άρνηση του να αναγνωρίσει μια πολύ αληθινή οργανική κατάσταση.Ενα μεγάλο ποσοστό αυτών που διαγιγνωσκονται με «χρόνια αδυναμία»,«σύνδρομο περιβαλλοντικής ευαισθησίας» και διάφορες διαταραχές από το στρες,μοιάζουν πολύ με τους κλασικούς ασθενείς που σωματοποιούν την στεναχώρια τους.(Stewart 1990; Huber 1991,Rosenbaum 1997).Όταν μέσω των κυβερνουμένων από ρόλους τελετουργιών της «παροχής θεραπείας» οι ανορθόδοξοι θεραπευτές παρέχουν τον καθησυχασμό,την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και την υπαρξιακή υποστήριξη που οι πελάτες τους αναζητούν,αυτό εμφανώς αξίζει τον κόπο αλλά αυτό δεν χρειάζεται να είναι ξένο προς τους επιστημονικούς θεραπευτές που έχουν πολλά περισσότερα να προσφέρουν.Το μειονέκτημα είναι ότι υπηρετώντας την επιθυμία για ιατρικές διαγνώσεις για ψυχολογικά συμπτώματα προωθείται η ψευδοεπιστημονικη και μαγική συλλογιστική ενώ ταυτόχρονα διογκώνονται τα ποσοστά επιτυχίας των αγυρτών.Το πιο θλιβερό από όλα,διαιωνίζεται το αναχρονιστικό αίσθημα ότι υπάρχει κάτι επονείδιστο ή παράνομο αναφορικά με τα ψυχολογικά προβλήματα.
6.Ανακούφιση των συμπτωμάτων αντί για θεραπεία.
Πέραν από μια αποτελεσματική θεραπεία,η ανακούφιση του πόνου και των συμπτωμάτων είναι αυτό που οι άρρωστοι άνθρωποι αποζητούν περισσότερο. Πολλές υποθετικά θεραπευτικές διαδικασίες που προσφέρονται από τους εναλλακτικούς,ενώ δεν μπορούν να επηρεάσουν την ίδια την πορεία της ασθένειας,όντως κάνουν την ασθένεια πιο υποφερτή αλλά για ψυχολογικούς λόγους.Ο πόνος είναι ένα παράδειγμα.Πολλή έρευνα έχει δείξει ότι ο πόνος είναι εν μέρει μια αίσθηση όπως ή όραση ή η ακοή και εν μέρει ένα συναίσθημα (Melzack 1973).Έχει βρεθεί επανειλημμένα ότι μειώνοντας με επιτυχία το συναισθηματικό στοιχείο του πόνου αφήνει το αισθητικό μέρος του εντυπωσιακά υποφερτό.Έτσι ο πόνος μπορεί να ελαττωθεί συχνά με ψυχολογικά μέσα,ακόμα και εάν η υποκείμενη παθολογία παραμείνει ανέγγιχτη.Οτιδήποτε μπορεί να κατευνάσει την ανησυχία,να στρέψει την προσοχή αλλού,να μειώσει την διέγερση,να παρέχει μια αίσθηση έλεγχου ή να οδηγήσει σε γνωστική παρερμηνεία των συμπτωμάτων μπορεί να καταπραΰνει το στοιχείο αγωνίας του πόνου.Οι σύγχρονες κλινικές πόνου βάζουν αυτές τις στρατηγικές σε καλή χρήση καθημερινά (Smith, Merskey, και Gross 1980).Όταν οι ασθενείς υποφέρουν λιγότερο αυτό είναι καλό αλλά πρέπει να προσέξουμε ώστε η καθαρά συμπτωματική ανακούφιση να μην αποπροσανατολίζει τους ανθρώπους από αποδεδειγμένης αξίας θεραπείες μέχρι να είναι πολύ αργά για να είναι αποτελεσματικές γιαυτους.
7.Πολλοι χρηστές εναλλακτικών θεραπειών ακολουθούν παράλληλα και επιστημονικές θεραπείες.
Σε μια προσπάθεια να προσελκύσουν περισσότερη πελατεία,πολλοί ανορθόδοξοι θεραπευτές έχουν αρχίσει να αναφέρονται στους εαυτούς τους ως «συμπληρωματικοί» μάλλον παρά «εναλλακτικοί».Αντί να κηρύξουν κυρίως στους ιδεολογικά αφοσιωμένους στην «εναλλακτική ιατρική» ή σε εκείνους που τους έχει ειπωθεί ότι η συμβατική ιατρική δεν έχει πια τίποτα άλλο να τους προσφέρει,οι «εναλλακτικοί» έχουν αρχίσει να διαφημίζουν ότι μπορούν να ενισχύσουν τις συμβατικές βιοιατρικές θεραπείες. Αποδέχονται ότι οι ορθόδοξοι θεραπευτές μπορούν να καταπραΰνουν τα συμπτώματα της ασθένειας αλλά παραμένουν πεπεισμένοι ότι η εναλλακτική ιατρική θεραπεύει τις αληθινές αιτίες της αρρώστιας-κιβδηλες διατροφικες διαταραχες,ή περιβαλλοντικές ευαισθησίες ή διαταραγμένα πεδία ενέργειας ή ακόμα και εκκρεμείς συγκρούσεις από προηγούμενες ενσαρκώσεις.Εαν η βελτίωση ακολουθήσει την συνδυασμένη παροχή «συμπληρωματικών» και επιστημονικά βασισμένων θεραπειών,ο κίβδηλος θεραπευτής συχνά λαμβάνει δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο αναγνώρισης για την θεραπεία.
8.Λάθος διάγνωση (από τον ίδιο τον ασθενή ή τον γιατρό/θεραπευτή).
Σε αυτή την εποχή της εμμονής των ΜΜΕ με την υγεία,πολλοί άνθρωποι μπορεί να υποκινηθούν στο να πιστέψουν ότι πάσχουν από αρρώστιες που δεν έχουν. Όταν αυτοί οι υγιείς άνθρωποι ακούσουν τα παραδόξως μη ευπρόσδεκτα νέα ότι δεν παρουσιάζουν οργανικά σημεία αρρώστιας από τους ορθόδοξους γιατρούς,συχνα καταφεύγουν στους εναλλακτικούς που σχεδόν πάντα βρίσκουν κάποιο είδος «ανισορροπίας» να κουράρουν.Εάν ακολουθήσει «ανάρρωση» άλλος ένας προσηλυτισμένος γεννιέται.
Φυσικά οι επιστημονικά εκπαιδευμένοι ιατροί δεν είναι αλάνθαστοι και μια λανθασμένη διάγνωση, που ακολουθείται από ένα ταξίδι σε ένα εναλλακτικό θεραπευτή,μπορεί να οδηγήσει σε μια περίλαμπρη μαρτυρία της θεραπείας μιας σοβαρής κατάστασης που ποτέ δεν υπήρξε..Αλλες φορές η διάγνωση μπορεί να είναι σωστή αλλά το χρονοδιάγραμμα που είναι δύσκολο να προβλεφτεί,μπορεί να αποδειχτεί ανακριβές.Εάν ένας ασθενής με μια αρρώστια σε τελικό στάδιο υποβληθεί σε εναλλακτικές θεραπείες και υποκύψει αργότερα από την χρονική στιγμή που πρόβλεψε ο συμβατικός γιατρός,η εναλλακτική θεραπεία μπορεί να λάβει αναγνώριση για επιμήκυνση της ζωής όταν στην πραγματικότητα υπήρξε μια απλή υπερβολικά απαισιόδοξη πρόβλεψη-η επιβίωση ήταν χρονικά μεγαλύτερη από το φυσιολογικό μέσο όρο αλλά μέσα στην ακτίνα της φυσιολογικής στατιστικής διαφοροποίησης της ασθένειας.
*Να προσθέσω ότι η λάθος διάγνωση μπορεί να γίνει και από τον ίδιο τον εναλλακτικό θεραπευτή.Είτε με τίμιες προθέσεις (οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν τα προσόντα για μια ορθή διάγνωση) είτε με δόλο.
9.Παραγόμενα οφέλη.
Οι εναλλακτικοί θεραπευτές συχνά διαθέτουν ισχυρές,χαρισματικές προσωπικότητες (O'Connor 1987).Από την άποψη ότι οι ασθενείς παρασύρονται από τις μεσσιανικές πλευρές της εναλλακτικής ιατρικής,μπορεί να προκύψει ψυχολογική ανάταση.Εάν ένας ενθουσιώδης,κεφάτος θεραπευτής καταφέρει να ανεβάσει την διάθεση και τις προσδοκίες ενός ασθενη,αυτή η αισιοδοξία μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη συμμόρφωση με και συνεπώς σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα οποιωνδήποτε ορθόδοξων θεραπειών που αυτός ή αυτή ενδέχεται να λαμβάνει παράλληλα.Αυτή η συμπεριφορά προσδοκίας μπορεί επίσης να παρακινήσει τους ασθενείς να τρώνε και να κοιμούνται καλύτερα και να ασκούνται και να συναναστρέφονται κόσμο περισσότερο.Αυτά από μόνα τους μπορούν να βοηθήσουν στην επιτάχυνση της ανάρρωσης.
Οι ψυχολογικές ανατάσεις αυτού του είδους μπορούν επίσης να μειώσουν το στρες που έχει δειχθεί ότι έχει επιβλαβείς επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα (Mestel 1994).Η αφαίρεση αυτού του επιπρόσθετου βάρους μπορεί να επιταχύνει την θεραπεία ακόμα και εάν δεν είναι ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα της θεραπείας.Οπως με την καθαρά συμπτωματική ανακούφηση,αυτό δεν είναι καθόλου κακό εκτός αν στρέφει τον ασθενή μακριά από πιο αποτελεσματικές θεραπείες ή αν τα ποσά που χρεώνονται για την θεραπεία είναι υπερβολικά.
10.Ψυχολογικη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.
Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας στην υπηρεσία της ισχυρής πίστης είναι ένα συχνό συμβάν.Ακόμα και εάν δεν αποκομίζουν αντικειμενικές βελτιωσεις,οι αφοσιωμένοι οπαδοί που έχουν μια ισχυρή ψυχολογική επένδυση στην εναλλακτική ιατρική μπορούν να πείσουν τους εαυτούς τους ότι έχουν βοηθηθεί. Σύμφωνα με την θεωρία της γνωστικής επανερμηνείας,(Festinger 1957),όταν οι εμπειρίες έρχονται σε αντίθεση με υπάρχουσες νοοτροπίες,αισθήματα,ή γνώση παράγεται ψυχολογική στεναχώρια.Τείνουμε να καταπραΰνουμε αυτή ασυμφωνία με την επανερμηνεία (διαστρέβλωση) της ενοχλητικής πληροφορίας.Η μη λήψη ανακούφισης κατόπιν επένδυσης χρόνου,χρήματος και επιφάνειας σε μια εναλλακτική θεραπεία (και ίσως στην κοσμοθεωρία της οποίας αυτή είναι μέρος) θα δημιουργούσε μια τέτοια κατάσταση εσωτερικής δυσαρμονίας.Επειδή θα ήταν υπερβολικά στενάχωρο ψυχολογικά να παραδεχτούν στον εαυτό τους ή στους άλλους ότι όλο αυτό ήταν άχρηστο,θα υπήρχε μια ισχυρή ψυχολογική πίεση να βρουν κάποια αντισταθμιστική/εξιλεωτική άξια στην θεραπεία.
Πολλές άλλες υπηρετούσες το εγώ προκαταλήψεις βοηθούν να διατηρηθεί ο αυτοσεβασμός και η ομαλή κανονική λειτουργία (Beyerstein και Hadaway 1991).Επειδή οι κεντρικές πεποιθήσεις τείνουν να λαμβάνουν σθεναρή υπεράσπιση μέσω της διαστρέβλωσης της αντίληψης και της μνήμης,οι κίβδηλοι θεραπευτές και οι πελάτες τους έχουν την προδιάθεση να παρερμηνεύουν στοιχεία και να θυμούνται τα πράγματα όπως επιθυμούν να είχαν συμβεί.Ομοίως,μπορεί να είναι επιλεκτικοί στο τι ανακαλούν υπερτιμώντας τις προφανείς επιτυχίες τους και ταυτόχρονα αγνοώντας,υποτιμώντας ή δικαιολογώντας τις αποτυχίες τους.Η επιστημονική μέθοδος εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό για να μειώσει το αντίκτυπο αυτής της ανθρώπινης κλίσης του να σπεύδουμε σε συμπεράσματα που μας ευχαριστούν.
Ένα απατηλό συναίσθημα ότι τα συμπτώματα κάποιου έχουν βελτιωθεί μπορεί επίσης να οφείλεται σε ένα αριθμό τον αποκαλούμενων χαρακτηριστικών απαίτησης που βρίσκονται σε κάθε θεραπευτικό σκηνικό.Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει η «νόρμα της ανταπόδοσης» ένας υπονοούμενος κανόνας που υποχρεώνει τους ανθρώπους να ανταποκρίνονται με όμοιο τρόπο όταν κάποιος τους κάνει κάποιο καλό.Οι θεραπευτές στο μεγαλύτερο μέρος τους πιστεύουν ειλικρινά ότι βοηθούν τους ασθενείς τους και είναι φυσικό οι ασθενείς να θέλουν να τους ευχαριστήσουν με την σειρά τους.Χωρίς να είναι απαραίτητο να το συνειδητοποιούν οι ασθενείς,τέτοιες υποχρεώσεις επαρκούν για να διογκώσουν την αντίληψη τους αναφορικά με το πόσο όφελος έλαβαν.Έτσι κοντρόλ για τα αποτελέσματα συμμόρφωσης πρέπει επίσης να ενσωματωθούν στις σωστές κλινικές δοκιμές (Adair 1973).
Τελικά η δουλεία της διάκρισης των αληθινών από τις πλαστές αιτιατικών σχέσεων δεν απαιτεί μόνο ελεγχόμενες παρατηρήσεις αλλά επίσης συστηματικοποιημένες υφαιρέσεις από μεγάλα ποσά δεδομένων.Οι ψυχολόγοι που ενδιαφέρονται για τις προκαταλήψεις στην κρίση έχουν αναγνώριση πολλές πήγες λάθους που καταδυναστεύουν τους ανθρώπους που βασίζονται στον ανεπίσημο συλλογισμό για να αναλύσουν σύνθετα γεγονότα. (Gilovich 1991, 1997,Schick και Vaughn 1995).Ο Dean και οι συνεργάτες του έδειξαν χρησιμοποιώντας παραδείγματα από μια άλλη δημοφιλή ψευδοεπιστημη, την ανάλυση του γραφικού χαρακτήρα,ότι χωρίς εξελιγμένα στατιστικά βοηθήματα,οι ανθρώπινες γνωστικές ικανότητες δεν επαρκούν για τον σκοπό του ξεδιαλεγματος έγκυρων σχέσεων μέσα από μάζες από αλληλεπιδρώντα δεδομένα.
Παρόμοιες δυσκολίες θα είχαν αντιμετωπίσει οι πρωτοπόροι της προ-επιστημονικής ιατρικής και οι οπαδοί τους και για αυτό τον λόγο δεν μπορούμε να δεχτούμε τις ανέκδοτες αναφορές τους σαν υποστήριξη των ισχυρισμών τους.
Περίληψη..
Για τους λόγους που παρουσίασα οι μαρτυρίες μεμονωμένων ατόμων πολύ λίγη αξία έχουν στην αξιολόγηση των θεραπευτικών μεθόδων.Επειδή τόσα πολλά παραπλανητικά στοιχεία μπορούν να πείσουν ευφυείς,τίμιους ανθρώπους ότι έχουν επιτευχθεί θεραπευτικά αποτελέσματα όταν αυτό δεν έχει συμβεί στην πραγματικότητα,έχει ζωτική σημασία ο έλεγχος οποιουδήποτε θεωρητικά θεραπευτικού σχήματος κάτω από συνθήκες που ελέγχουν για ανταποκρίσεις placebo,αποτελέσματα συμμόρφωσης και λάθη κρίσης.
Πριν κάποιος συμφωνήσει να υποβληθεί σε οποιοδήποτε είδος θεραπείας,πρέπει να είναι βέβαιος ότι αυτή η θεραπεία έχει αξιολογηθεί σε κατάλληλα ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές.Για να μειώσει την πιθανότητα ότι τα στοιχεία που υποστηρίξουν την αξία της συγκεκριμένης θεραπείας έχουν μολυνθεί από τα προαναφερθέντα λάθη και προκαταλήψεις,οι καταναλωτές πρέπει να επιμείνουν να έχουν δημοσιευθεί τα υποστηρικτικά αυτά στοιχεία σε επιστημονικά περιοδικά που παρακολουθούνται, ελέγχονται και αναθεωρούνται από την σύγχρονη επιστημονική κοινότητα.Όποιος θεραπευτής δεν μπορεί να προμηθεύσει αυτού του είδους την υποστήριξη για τις διαδικασίες που ακολουθεί είναι αμέσως ύποπτος.Αν οι αποδείξεις αποτελούνται απλά από μαρτυρίες,φυλλάδια ή βιβλία που δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο τον θεραπευτη,ή ειδήσεις από τα λαϊκά ΜΜΕ οι εν δυνάμει πελάτες πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.Ακόμα και εάν τα άρθρα που υποστηρίζουν τις μεθόδους του φαίνεται να έχουν προέρθει από έγκυρα επιστημονικά περιοδικά,οι καταναλωτές θα πρέπει να ελέγξουν αν αυτά τα περιοδικά εκδίδονται από ευυπόληπτους επιστημονικούς οργανισμούς.Εργασίες που εξυμνούν την ψευδοεπιστημή συχνά εμφανίζονται σε περιοδικά με επίσημη όψη,τα οποία στην πραγματικότητα είναι ιδιοκτησία ομάδων με ανεπαρκή επιστημονικά διαπιστευτήρια αλλά με οικονομικές επενδύσεις σε αμφίβολης αξίας προϊόντα.Ομοίως,πρέπει να απορρίπτονται άρθρα από περιοδικά που αποδέχονται όλα τα άρθρα που τους υποβάλλονται και χρεώνουν τους συγγραφείς για την δημοσίευση.Και τελικά επειδή οποιοδήποτε μεμονωμένο θετικό αποτέλεσμα-ακόμα και από ένα προσεκτικά εκτελεσμένο πείραμα που έχει δημοσιεύτηκε σε ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό-μπορεί πάντα να είναι λανθασμενο,η αναπαραγωγή του θετικού αποτελέσματος από ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες είναι το υπέρτατο αποδεικτικό κριτήριο.
Εάν ο θεραπευτής ισχυρίζεται ότι καταδιώκεται,έχει άγνοια από ή εχθρική στάση απέναντι στην επιστήμη,δεν μπορεί να παρέχει μια λογική επιστημονική εξήγηση για τις μεθόδους του και υπόσχεται αποτελέσματα που υπερβαίνουν εκείνα της ορθόδοξης βιοιατρικής υπάρχει σοβαρός λόγος να υποπτευτούμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα τσαρλατάνο.Εκκλήσεις σε μυστηριώδη «πεδία»,«ενέργειες»,«δυνάμεις» ή «δονήσεις» είναι άλλα χαρακτηριστικά σημάδια,όπως επίσης κάθε ισχυρισμός ότι θεραπεύει ολόκληρο το άνθρωπο περισσότερο παρά την εντοπισμένη παθολογία.
Σε ανθρώπους που δεν είναι καλά οποιαδήποτε υπόσχεση θεραπείας είναι ιδιαίτερα ελκυστική.Το αποτέλεσμα είναι να αντικαθιστά εύκολα η ψευδής ελπίδα την κοινή λογική.Σε αυτή την ευάλωτη κατάσταση η ανάγκη για αυστηρή αξιολόγηση είναι πλέον αναγκαία αλλά παρατηρούμε συχνά μια προθυμία παραίτησης οποίων υπολειμμάτων σκεπτικισμού παραμένουν.Καταναλωτές που προηγουμένως διέθεταν αντίληψη,μόλις καταβληθούν από την αρρώστια,συχνά επιμένουν για λιγότερα στοιχεία υποστήριξης των ισχυρισμών των εναλλακτικών θεραπευτών από όσα θα ζητούσαν προηγουμένως από κάποιον που θα προσπαθούσε να τους πουλήσει ένα μεταχειρισμένο αμάξι.
-----------------------------------------------------------
Α και ενα παραδειγμα "ανιδιοτελειας" απο τις "αδολες" βιομηχανιες "εναλλακτικης" "ιατρικης",συγκεκριμενα απο την βιομηχανια της "ομοιοπαθητικης" (αλλη μεγαλη αγυρτεια!!!!)
Το Oscillococcinum, ένα προϊόν 200C «για την ανακούφιση του κρυολογήματος και των συμπτωμάτων παρόμοιων με της γρίπης» περιλαμβάνει «διαλύματα» που είναι ακόμα πιο παρατραβηγμένα.Το «δραστικό του συστατικό» προετοιμάζεται με τη επώαση μικρών ποσοτήτων συκωτιού και καρδιάς φρεσκοσφαγμένης πάπιας για σαράντα ημέρες.Το διάλυμα που προκύπτει φιλτράρεται,στεγνωνεται υπό ψύχος,ενυδατώνεται ξανά,αραιώνεται επανειλημμένα και τοποθετείται σε σφαιρίδια ζάχαρης.Εαν έστω ένα μόριο από την καρδιά ή το συκώτι της πάπιας επεβίωνε της αραίωσης,η συγκέντρωση του θα ήταν 1 προς 100 εις την 200.Αυτος ο τεράστιος αριθμός που έχει 400 μηδενικά,είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό μορίων που υπολογίζεται ότι υπάρχουν στο σύμπαν (περίπου ένα googol,που είναι ένα 1 ακολουθούμενο από 100 μηδενικά).Στο τεύχος της,της 17ης Φεβρουάριου του 1997 η US News & World Report τόνισε ότι μόνο μια πάπια τον χρόνο απαιτείται για να παρασκευαστεί το προϊόν που είχε πωλήσεις 20 εκατομμυρίων δολαρίων το 1996.Το περιοδικό βάφτισε εκείνο το άτυχο πτηνό «η πάπια των 20 εκατομμυρίων δολαρίων».
20 εκ. δολλαρια απο μια παπια κυριες και κυριοι!
Η εκπομπή της Δρούζα στις 4 το απόγευμα στην ΝΕΤ (Ατλαντίδα, UFO, ταξίδια στον χρόνο)
Απεστάλη: 29/01/2007, 05:44:50
