(Μνημες, Ονειρα, Στοχασμοι)

<Το ασυνειδητο ειναι η φυση,και η φυση δεν ψευδεται.>

(Η Συμβολικη Ζωη)

<Στο ενστικτωδες συλλογικο ασυνειδητο συνυπαρχουν αξεχωριστα
η ιστορια του ανθρωπινου ειδους και η προιστορια του,
η φαση δηλαδη εκεινη που ο ανθρωπος δεν ειχε ακομη διαφοροποιηθει
απο το ζωο.
Στο χωρο της ασυνειδητης συλλογικης μνημης δεν υπαχουν στεγανα.

(Τα Συμβολα Της Μεταμορφωσης)

<Καθε ανθρωπος φερει ζωντανη μεσα του την ανθρωποτητα ολοκληρη,
την μακραιωνη εμπειρια της.>

(Η Δομη Και η Δυναμικη του Ψυχισμου)

<Το μελλον διαμορφωνεται μεσα μας ασυνειδητα και μας κατευθυνει,
πολυ πριν γινει συνειδηση, πραγματικοτητα.>

(Η Αναπτυξη της Προσωπικοτητας)

<Οι ανθρωποι συνηθιζουν να ονομαζουν την ασυνειδητη δυναμη που
κινει τα νηματα της ζωης τους μοιρα>

(Δυο Δοκιμια Αναλυτικης Ψυχολογιας)

<Το ασυνειδητο ειναι μια εν δυναμη πραγματικοτητα.
Ειναι η μελλοντικη μας σκεψη, η μελλοντικη μας πραξη, η μοιρα μας>

(Τα Αρχετυπα και το Συλλογικο Ασυνειδητο)

<Μοιρα, Θεος, Ασυνειδητο, ειναι ολα το ιδιο πραγμα>

(Τα Μεταβατικα Σταδια του πολιτισμου)

(Η Δομη και η Δυναμικη του Ψυχισμου)

<Οι φαντασιωσεις ειναι προιον της δραστηριοτητας των ενστικτων.
Ο νους μεταφραζει το ενστικτο σε εικονα>

(Τα Μεταβατικα σταδια του πολιτισμου)

<ΑΡΧΕΤΥΠΟ ειναι το αποτυπομα που αφησε πανω στον ασυνειδητο συλλογικο
ψυχισμο η επι εκατομυρια χρονια συγκρουση του ανθρωπου με αυτο που
ονομαζουμε <πραγματικοτητα> >

(Ψυχολογικοι Τυποι)

<Ο κοσμος των αρχετυπων αποτελει την ιδεατη αντιστοιχια του φυσικου
κοσμου. Καθε φυσικο αντικειμενο, καθε φυσικο φαινομενο, εχει αφησει
μεσα μας το ιδεατο του αναλογο, το ΑΡΧΕΤΥΠΟ του.>

(Αιων)

<Το συλλογικο ασυνειδητο η ο κοσμος των αρχετυπων ειναι <ο υπερ-ουρανιος
τοπος του Πλατωνα, οπου υπαρχουν οι ΙΔΕΕΣ ολων των πραγματων>

( Τα μεταβατικα σταδια του πολιτισμου)

<Ο κοσμος των αρχετυπων ειναι <ο κοσμος των αιωνιων ιδεων του Πλατωνα> >

(Ψυχολογικοι τυποι)

<ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ Η ΙΔΕΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ, ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ
ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ ΤΩΝ ΙΔΕΑΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ.ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΙΣΧΥΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ΄
Ο ΥΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ, ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΕΤΥΠΩΝ Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ
ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ, ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ, Η ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΜΕΣΑ ΜΑΣ>

(Η δομη και η δυναμικη του ψυχισμου)

(Αναμνησεις, Ονειρα, Στοχασμοι)

(Συνχρονικοτητα)

<Η πειραματικη μεθοδος ερευνας στοχευει στη καθιερωση κανονικων γεγονοτων που μπορουν να επαναληφθουν.
Συνεπως τα μοναδικα και σπανια γεγονοτα εξαιρουνται του κανονα.
Επιπλεον, το πειραμα θετει περιοριστικους παραγοντες στη φυση, μια και ο σκοπος του ειναι να δοσει
απαντησεις σε ερωτηματα που επινοει ο ανθρωπος.
Για αυτο καθε απαντηση της φυσης επηρεαζεται κατα το μαλλον η ηττον απο το ειδος της ερωτησης
που γινεται και το αποτελεσμα ειναι παντοτε ενα νοθο προιον.>

(Συνχρονικοτητα)

Να'σαι καλα...

Σε χαιρετω

Επειδη ο θρονος του θεου δεν μπορουσε να ανακαλυφθει αναμεσα στα γαλακτικα συστηματα, εβγαλαν το συμπερασμα
οτι ο θεος δεν υπηρξε ποτε. Το δευτερο αναποφευκτο λαθος ειναι ο ψυχολογισμος. Αν ο θεος ειναι κατι, πρεπει
να ειναι μια ψευδαισθηση που προερχεται απο ορισμενα κινητρα π.χ. απο τον φοβο, απο την επιθυμια για δυναμη η
απο απωθημενη σεξουαλικοτητα. Αυτα τα επιχειρηματα δεν ειναι καινουργια. Πατομοια πραγματα εχουν ειπωθει
απο τους χριστιανους ιεραποστολους που αναποδογυρισαν τα ειδωλα των παγανιστικων θεων. Αλλα ενω οι πρωτοι
ιεραποστολοι συναισθανοταν πως υπηρετουσαν ενα καινουργιο θεο πολεμοντας τους παλιους, οι συγχρονοι εικονοκλαστες
δεν συναισθανονται σε ποιου το ονομα καταστρεφουν τις παλιες αξιες.

Ο Νιτσε ειχε συναισθηση και ηταν υπευθυνος οταν εσπαγε τις αρχαιες πινακιδες κι ομως ενιωθε την παραξενη αναγκη
να υποστηριχθει απο ενα ξαναζωντανεμενο Ζαρατουστρα σαν ενα ειδος δευτερευουσας προσωπικοτητας, ενα ειδος
alter ego, που συχνα ταυτιζεται με αυτο στη μεγαλη του τραγωδια Ταδε Εφη Ζαρατουστρας. Ο Νιτσε δεν ειναι αθεος
αλλα ο θεος του ειναι νεκρος. Το αποτελεσμα ηταν να διδαχθει ο Νιτσε και να νιωθει αναγκασμενος να ονομαζει
τον αλλο του εαυτο 'Ζαρατουστρα'η αλλοτε 'Διονυσο'. Στην μοιαια του αρωστια υπεγραφε τα γραματα του σαν 'Ζαγρευς',
ο αποσυντεθειμενος Διονυσος των Θρακων.

Η τραγωδια του Ζαρατουστρα ειναι οτι, επειδη ο θεος του πεθανε,ο ιδιος ο Νιτσε εγινε θεος και αυτο συνεβη
γιατι δεν ηταν αθεος. Ηταν πολυ θετικη φυση για να αρκεστει σε ενα αρνητικο πιστευω. Για ενα τετοιο ανθρωπο
φαινεται πως ειναι επικυνδυνο να κανει τη δηλωση πως ο θεος πεθανε.>

Ψυχολογια και θρησκεια

<< Είμαι της γνώμης οτι η ψυχή είναι το πιο μηνμειώδες γεγονός της ανθρώπινης ζωής.
Η ψυχή είναι η μητέρα όλων των ανθρώπινων γεγονότων, μητέρα του πολιτισμού και μητέρα του καταστροφέα του πολιτισμού, του πολέμου.>>

<<Η αναγέννηση είναι μία απο τις αρχέγονες πεποιθήσεις της ανθρωπότητας.
Αυτές οι αρχέγονες πεποιθήσεις βασίζονται στίς ψυχικές μορφές που ονομάζω αρχέτυπα.
Εφόσον όλες οι πεποιθήσεις που σχετίζονται με την σφαίρα του υπεραισθητού καθορίζονται πάντα απο τα αρχέτυπα, δεν είναι περίεργο που συναντάμε την πεποίθηση της αναγέννησης σε πολλούς και εξαιρετικά διαφορετικούς μεταξύ τους λαούς.>>

Δηλαδη οταν ακουμε τους ορους (Λιμπιντο, εξαδικετομευση, ανιμα, ανιμους κλπ)
τι αντιλαμβανεται ο καθενας μας.

Αναφερεσαι στον ορο 'ψυχικα αρχετυπα'.
Πως τα αντιλαμβανεσαι εσυ?

Εχω την εντυπωση οτι ειναι πολυ δυσκολο να δοσουμε μια 'αξιοπρεπη' ερμηνεια
πανω σε αυτο.
Αν το καταφερουμε νομιζω θα απαντηθουν πολλα ερωτηματα που τωρα θεωρουμε
οτι ανηκουν στο χωρο της 'μεταφυσικης'.

Σε χαιρετω

Συζητάμε για τα αρχέτυπα.

Λέγοντας ασυνείδητο στην ψυχολογία ή υποσυνείδητο στην μεταφυσική εννοούμε την κατάσταση των απωθημένων ή ξεχασμένων περιεχομένων της μνήμης.

Σύμφωνα με τον ΦΡΌΙΝΤ αυτά τα περιεχόμενα ρυθμίζουν τις περισσότερες απο τις αντιδράσεις μας.
ΠΧ Αν σε κάποια στιγμή της πρώιμης παιδικής μας ηλικίας νιώσαμε απόρριψη ή επιβράβευση απο τους γονείς μας και κυρίως απο την μητέρα μας το απωθημένο συναίσθημα μας οδηγεί στον εικόνα που θα έχουμε για τον εαυτό μας.

Ο Γιούνγκ προχώρησε αυτή την θέση και την διαμόρφωσε λέγοντας οτι η συμπεριφορά μας και τα συναισθήματα μας δεν εξαρτώνται μόνο απο τα προσωπικά ξεχασμένα βιώματα αλλά και απο κάποια άλλα που είναι συλλογικά. Τα συναντάμαι δηλαδή σε όλους τούς ανθρώπους.

Τα περιεχόμενα του συλλογικού ασυνείδητου τα ονομάζει αρχέτυπα.
Αυτά βρίσκονται ΄στην μνήμη μας απο καταβολής κόσμου και διαιωνίζονται.

Η έκφραση αυτών γίνεται μέσω της αυτογνωσίας και η ανάδυση τους είναι δύσκολη γιατί δεν μπορεί να γίνει με την χρήση της λογικής.

Οι αρχετυπικές εικόνες ανήκουν στίς ύψιστες αξίες της ανθρώπινης ψυχής και κατοικούν στον ουρανό όλων των φυλών απο πάντα.

Τα πιο βασικά απο αυτά είναι τέσσερα τα οποία ο Γιούνγ ονομάζει ως εξής :Αρχέτυπο της Μητέρας, της αναγέννησης, του πνεύματος, και του κατεργάρη.

Βάσει της ανάλυσης αυτών καθορίζεται το είναι και το φαίνεσθαι των ανθρώπων. Σε αυτά βασίζει ο ίδιος το μεγαλύτερο μέρος της ψυχαναλυτικής του θεωρίας.

Σταματώ εδώ πρός το παρόν.

Φιλικά

Εγω παλι νομιζω οτι πρεπει να αρχισουμε απο αυτο που ο Πλατωνας
ονομαζε 'κοσμο των ιδεων'(πολιτεια, Φαιδων).

Δηλαδη μια σκεψη(ιδεα), ασχετως αν ειναι καλη η κακη,
που ομως υιοθετηται και αναπαραγεται απο πολλους ανθρωπους
..αποτυπονεται σε αυτο που ο Γιουνγκ ονομαζει ομαδικο
ασυνειδητο σαν ενα ειδος προπατορικης εικονας(αρχετυπο).

Αυτες οσο και αν μας ακουγεται παραξενο εχουν σχεδον δικη
τους αυτονομη ζωη οπως και οι επι μερους ψυχες.

Για αυτο μικρο ρολο παζει αν υπαρχουν η υπηρξαν
πραγματικα οι διαφοροι Θεοι, δαιμονες, ηρωες, κλπ
που αναφερονται στις θρησκειες και τις μυθολογιες
ολου του κοσμου.
Το ψυχικο τους αποτυπομα ειναι χαραγμενο στο ομαδικο
και αποτελουν μια εν δυναμη πραγματικοτητα.

Δηλαδη οπως το λει και ο Γιουνγκ οι αρχετυποι ειναι
αρχεγονες προπατορικες μνημες ΚΕΝΟΥ περιοχομενου,
οι οποιες για να γινουν βιοματικες απαιτειται να εχουμε
προσωπικη επαφη μαζι τους (μεσου τρανς καταστασεων
συνειδησης).

Σε χαιρετω

Εγώ με τον Γιούγκ δεν έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα οπότε θα παρακολουθώ με ενδιαφέρον τη συνέχεια.

"ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΤΟ ΜΑΤΙ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΦΩΣ"

Τα αρχέτυπα του δεν είναι[ όπως τα καταλαβαίνω εγώ]απλώς ιδέες.
Πχ Η << μητέρα>> εκτός απο θεότητα είναι και υπαρκτό πρόσωπο και η σχέση μας μαζί της καθορίζει απο πολύ εως λιγώτερο την συμπεριφορά μας.
Βέβαια όταν την παρουσιάζει σαν αρχέτυπο εννοεί οτι πάντα και σε όλους τούς λαούς και τις θρησκείες υπήρχε το πρότυπο της << μητέρας>>
ως ύψιστης θεότητας.
Και επειδή υπήρχε η λατρεία της απο πάντα θεωρεί οτι αυτό καταγράφεται πλέον σαν μνήμη και μάλιστα καθολική σε όλους που μεταφέρεται ούτως ή άλλως.

quote:

---

Αυτες οσο και αν μας ακουγεται παραξενο εχουν σχεδον δικη
τους αυτονομη ζωη οπως και οι επι μερους ψυχες.

Για αυτο μικρο ρολο παζει αν υπαρχουν η υπηρξαν
πραγματικα οι διαφοροι Θεοι, δαιμονες, ηρωες, κλπ
που αναφερονται στις θρησκειες και τις μυθολογιες

---

Φιλικά

Αγαπητοί φίλοι,
ας δούμε και μια άλλη οπτική από τον Γιουνγκ την ...ποιητική...
Η σημαντική ποίηση ενέχει δύο παράδοξα στοιχεία.
Αφ` ενός το αναγνωρίσιμο υλικό της προκαλεί κάποια κοινή θετική ανταπόκριση, αφ` ετέρου ποιότητες όπως η μοναδικότητα και η ατομικότητα μας εισάγουν στην άποψη του άλλου.
Σχετιζόμενη με το ζήτημα των συχνά απαντόμενων θεμάτων στην λογοτεχνία είναι η σύλληψη της ιδέας των αρχετύπων από τον Γιουνγκ.
Αρχέτυπο σημαίνει αρχαίο πρότυπο.
Η εικόνα του αρχετύπου μας γυρίζει πίσω στα πρώτα πρότυπα, την αρχή των πραγμάτων, και είναι κοινό στοιχείο στα όνειρα, στο θρησκευτικό τελετουργικό, στην τρέλα, στην έκσταση, στην τέχνη, και στην λογοτεχνία.
Με αυτό το σκεφτικό μία εικόνα όπως αυτή της θάλασσας είναι αντιπροσωπευτική του αρχέτυπου του αιώνιου, και άλλες εικόνες όπως τα τούνελ, οι λαβύρινθοι, οι πτώσεις, ο πνιγμός, ο παράδεισος, η μητέρα, έχουν μία άμεση γεύση αρχέτυπου.
Τέτοιου είδους εικόνες όχι μόνο αναδύονται απρόσκλητες από το ασυνείδητο, αλλά από την στιγμή που γίνονται αντιληπτές δημιουργούν βαθιές συναισθηματικές αντιδράσεις πράγμα το οποίο τις κάνει εξαιρετικά χρήσιμες για τον συγγραφέα.

Ο Γιουνγκ ονόμαζε αυτήν την παγκόσμια αποθήκη εικόνων "συλλογικό ασυνείδητο".
Το 1986 η Paola Minucci καθηγήτρια στο τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Ρώμης σε ένα άρθρο της στο περιοδικό Χάρτης αντιπαραθέτει αποσπάσματα των Ελύτη και Γιουνγκ για να τονίσει την σχέση που υπάρχει ανάμεσα τους.
Σε μία σημείωση του άρθρου της αναφέρει ότι ο Ελύτης, σε μία συζήτηση τους, της εκμυστηρεύτηκε ότι όλα τα βιβλία του Γιουνγκ υπάρχουν στην βιβλιοθήκη του, και ότι αν ζούσε ο Γιουνγκ θα ήταν ο καλύτερος αναγνώστης του "Aξιον Εστί".
Ας προσπαθήσουμε να αντιπαραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από το έργο τους.

Γιουνγκ: Υπάρχει μια άλλη ζωή που περιβάλλει, υπερβαίνει τη συνειδητή ζωή. Είναι η ζωή του ασυνειδήτου.

Ελύτης: πίσω από την θραυσματική όψη των φαινομένων,
υπάρχει μια διάρκεια σταθερή... που αντιστοιχεί στη ροή
μιας άλλης ζωής (Εν Λευκώ)

Γιουνγκ: Το ασυνείδητο είναι ο μεγάλος ʼγνωστος

Ελύτης: Οι ποιητές "πατούνε μέσα στο Aγνωστο"
(Ανοιχτά Χαρτιά)

Ίσως ο κοινός σύνδεσμος του Γιουνγκ με τον Ελύτη να είναι ο αινιγματικός κόσμος των ιδεών του Πλάτωνα, η τα Ακασικά πεδία της Ινδικής φιλοσοφίας που τόσο αγαπούσε ο Γιουνγκ.

Πολλές φορές σε συζητήσεις για την σύγχρονη ποίηση ο όρος "Εικόνα βάθους" χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση στην σημασία του ασυνείδητου σαν σημαντική πηγή καλολογικών στοιχείων.
Σκεφτείτε το σαν ένα αναπάντεχο συνειρμό, πού παραπέμπει σε μία νέα οπτική, όπως στην υπονοούμενη σύγκριση μεταξύ ωχρών προσώπων και πετάλων λουλουδιών.
Ο ποιητής λοιπόν αφήνει το ασυνείδητο να δημιουργήσει αυτούς τους συνειρμούς, κι έτσι γίνονται πιο δυνατοί από συνειρμούς που παράγονται με την διανόηση.

Φιλία κι εκτίμηση
λορενζο

Eυχαριστω για τα καλα σου λογια.

Ισως δεν ειμαστε και οι καλητεροι που θα μπορουσαν να σε διαφωτισουν
πανω στο θεμα αλλα μια προσπαθεια ποτε δεν βλαπτει.

Νασε καλα

Εγω δεν ειπα οτι εχει σχεση ολο το εργο του Πλατωνα με το εργο του Γιουνγκ.
Απλως ο Γιουνγκ συνελαβε την ιδεα του αρχετυπου ορμομενος απο αυτο που
ο Πλατωνας ονομαζε 'κοσμο των ιδεων'.

Στο βιβλιο '4 αρχετυπα' που αναφερεις ο Γιουνγκ δινει μια πολυ καλη ερμηνεια του
πως ενοει τον ορο αρχετυπο.

<Πρεπει ακομα να τονισω οτι τα αρχετυπα δεν καθοριζονται αναφορικα με το
'περιεχομενο' τους, αλλα αναφορικα με την 'μορφη' τους.
Μια αρχεγονη εικονα προσδιοριζεται ως προς το περιεχομενο της μονο οταν γινει
συνειδητη και επομενως 'γεμισει'με το υλικο της συνειδητης εμπειριας.
Η μορφη της ομως θα μπορουσε ισως να παρομοιαστει με το αξονικο συστημα
ενος κρυσταλου, το οποιο προσχηματιζει την κρυσταλικη δομη στο μητρικο
υγρο, μολονοτι δεν εχει δικη του ΥΛΙΚΗ υπαρξη. Η κρυσταλικη δομη
εμφανιζεται συμφωνα με το συγκεκριμενο τροπο με τον οποιο συνδιαζονται
τα ιοντα και τα μορια.

Το αρχετυπο αυτο καθαυτο, ειναι ΑΔΕΙΟ και καθαρα τυπικο, τιποτα
περισσοτερο απο μια facultas praeformandi (προσχηματισμενη ικανοτητα),
μια δυνατοτητα αναπαραστασης που δινεται a priori.>

<4 Αρχετυπα>

Σε χαιρετω

Mου αρεσε η ποιητικη διασταση που εδωσες στο θεμα.

Θαθελα να σε ενημερωσω(αν δεν το ξερεις ηδη) οτι και στα ελληνικα
κυκλοφορει ενα πολυ καλο βιβλιο της Χριστινας Νικοκαβουρα με τιτλο
<Ελυτης και Γιουνγκ ενας διαλογος> απο τις εκδοσεις
'Ελληνικα γραμματα'

Σε χαιρετω

quote:

---

Ίσως ο κοινός σύνδεσμος του Γιουνγκ με τον Ελύτη να είναι ο αινιγματικός κόσμος των ιδεών του Πλάτωνα, η τα Ακασικά πεδία της Ινδικής φιλοσοφίας που τόσο αγαπούσε ο Γιουνγκ.

---

Φιλικά

Αν Κάθε νύχτα ονειρευόμαστε 90 λεπτά, κατά μέσο όρο, διαιρεμένα σε πέντε περίπου όνειρα. Πολλοί που νομίζουν ότι δεν έχουν δει κανένα όνειρο, μοιάζει σαν ν' αγνοούν ένα Αν ξυπνήσουμε 20 λεπτά μετά το τέλος του ονείρου, συνήθως δεν έχουμε καμιά ανάμνηση του. Αν ξυπνήσουμε μετά από 15 λεπτά, διατηρούμε μερικές σκηνές. Μετά από 5 λεπτά, το θυμόμαστε πάρα πολύ καλά. Εάν ξυπνήσουμε κατά τη διάρκεια του ονείρου δεν υπάρχει καμιά δυσκολία. Συμβαίνει να ξεχνάμε τα όνειρα μας, όταν ξυπνάμε αρκετά αργότερα από την περίοδο REM (γρήγορες κινήσεις των ματιών) του ύπνου. Η φάση REM του ύπνου, είναι αυτή στην οποία εμφανίζεται το όνειρο και συνοδεύεται από τις γρήγορες κινήσεις των ματιών. Σ' αυτήν βασίζεται μια άλλη τεχνική ανάμνησης των ονείρων, που προϋποθέτει τη γρήγορη αφύπνιση μετά τη φάση REM. Έτσι προλαβαίνουμε να μην πέσουμε στην επόμενη βαθιά φάση ύπνου, όπου το ονειρικό κύκλωμα είναι σβηστό. Γι' αυτό μπορούμε μια φορά το μήνα να διακόπτουμε τον ύπνο μας κάθε δύο ώρες, είτε εκούσια είτε μ' ένα ξυπνητήρι. Προφανέστατα με αυτό τον τρόπο μπορούμε να ξυπνήσουμε κατά τη διάρκεια ενός ονείρου ή στο τέλος του. Ωστόσο δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτή τη μέθοδο περισσότερο από μια φορά το μήνα, επειδή είναι αρκετά αγχογόνος.

Παρ' όλ' αυτά υπάρχουν προικισμένα ή εξασκημένα άτομα που πετυχαίνουν να θυμούνται τα όνειρα τους. Πρόκειται για τους ανθρώπους που έχουν δυνατή φαντασία, φαίνεται πως η γυναίκα ανήκει σ' αυτή την κατηγορία. Εξαιτίας της διευρυμένης διαίσθησης της, θυμάται περισσότερο απ' ό,τι ο άντρας. Οι καλλιτέχνες, επίσης, θυμούνται τα όνειρα τους κι επιπλέον συχνά αντλούν μέσα από αυτά το υλικό των έργων τους. Ο συγγραφέας Robert Stevenson είναι ένα τυπικό παράδειγμα. Ονειρεύτηκε την περίφημη ιστορία του Dr Jekyll και Mr Hyde πριν τη γράψει. Ο Alfred Hitchkock εμπνεύστηκε μερικές κινηματογραφικές του ταινίες από το υλικό των ονείρων του.

Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στο υποσυνείδητο. Το υποσυνείδητο “που σκέφτεται”, είναι περισσότερο εστιασμένο και διορατικό απ' ό,τι το συνειδητό. Η γλώσσα και τα πρόσωπα που κατοικούν αυτό τον κόσμο είναι σύμβολα κι εμείς επικοινωνούμε μαζί τους μέσα από τα όνειρα. Γεγονότα ή σκέψεις που θεωρήσαμε δευτερεύοντα ή έλαθαν της συνειδητής προσοχής μας, ξεπροβάλλουν στο όνειρο όχι σαν λογική σκέψη, αλλά σαν μια εικόνα συμβολική, γράφει ο Καρλ Γιουνγκ. Σύμβολα κοινά σ' όλη την ανθρωπότητα, αρχέτυπα που εμφανίζονται με ατομικό τρόπο και που γι' αυτό χρειάζεται “κλειδί” για την ερμηνεία τους. Η μελέτη των συμβόλων αποκρυπτογραφεί το όνειρο, αποκαλύπτοντας στο συνειδητό το περιεχόμενο του υποσυνείδητου χώρου. Κι από εδώ αρχίζει η μύηση. Η σύνδεση συνειδητού και υποσυνείδητου, σαν ενοποιητική διαδικασία, εισάγει τον αναζητητή στο συλλογικό υποσυνείδητο. Το ατομικό υποσυνείδητο εκτός από την προσωπική του ιστορία, που είναι περιοδικό φαινόμενο (γέννηση-θάνατος), περιέχει κυρίως το συλλογικό υποσυνείδητο. Αυτό είναι αενάως παρόν, από τότε που εμφανίστηκαν στον πλανήτη ανθρώπινα όντα. Περιέχει το φυλετικό πνεύμα του οποίου στοιχεία επιλέγει το άτομο για να αναπτύξει το ένστικτο του, τη διαίσθηση του, τη σκέψη και τη συμπεριφορά του. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος σκέφτεται και δρα σύμφωνα με το φυλετικό πνεύμα τον κάνει συμμέτοχο στη φυλή του, γράφει ο Ρούντολφ Στάινερ ιδρυτής της Ανθρωποσοφικής Εταιρίας. Γι' αυτό και τα προσωπικά ιδανικά ή τα πρότυπα ζωής, μπορούν να υπερβαίνουν την εθνική πολιτιστική κληρονομιά και να έχουν πανανθρώπινο χαρακτήρα.

Έτσι, μέσα από την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων του ονείρου έχουμε πρόσβαση στο ατομικό υποσυνείδητο. Από εκεί η Γνώση, που είναι και μύηση, ανοίγει την πόρτα στο συλλογικό υποσυνείδητο και στην... ενοποίηση των διαφορών. Ή αλλιώς, στην εξέλιξη της συνειδητότητας.

Στον κόσμο του ονείρου δεν είναι η εικόνα που μετράει, αλλά η Ιδέα. Η εικόνα είναι η απεικόνιση της Ιδέας, που γίνεται σύμβολο και αρχέτυπο. Στην ουσία ένας καλλιτέχνης, ένας εφευρέτης, είναι κάποιος που μπαίνει στον κόσμο των ιδεών. Συλλαμβάνει την Ιδέα και μετά τη μορφοποιεί στο νου του. Αυτή τη νοητική εμπειρία, όταν ξυπνήσει αργότερα, την υλοποιεί. Όλοι μας είμαστε, σε κάποιο βαθμό ο καθένας, είτε καλλιτέχνες είτε εφευρέτες. Και οι Ιδέες συχνά ονομάζονται ενόραση ή πνευματική όραση. Οι μυημένοι κι αυτοί που “ονειρεύονται”, μπορούν να έχουν πρόσβαση σ' αυτές, έτσι κι αλλιώς. Αυτό εξηγεί και το πλήθος των μηνυμάτων για σωματικές ασθένειες, για θεραπείες ή λύσεις ακόμα και... μαθηματικών εξισώσεων (όνειρα Poincare, Descartes κι άλλων επιστημόνων). Εκείνοι που επεξεργάζονται τα όνειρα τους, είναι σαν να καλλιεργούν τον κήπο του νου τους σ' ένα υπέρ-επίπεδο συνειδητότητας. Επιστρέφοντας στο ξύπνιο κομίζουν πληροφορίες, γνώσεις και... νέες ικανότητες ή νέους νευρώνες!

Κάποτε ο Θεμιστοκλής, επικηρυγμένος από την πόλη του, είχε καταφύγει σε μια μικρή Αιολική πόλη στις Αίγες, στο σπίτι του Νικογένους. Ένα βράδυ “αφού εκοιμήθη, του εφάνη ότι είδε στ' όνειρο του να περιτυλίσσεται ένας δράκων επάνω εις την γαστέραν του και να σύρεται προς τον τράχηλον. Καθώς όμως ήγγισε το πρόσωπο του, έγινε αετός και αφού τον περιέβαλλε με τα πτερά του τον εσήκωσε υψηλά και τον μετέφερε εις μεγάλην απόστασιν' έπειτα ενεφανίσθη κάποιο χρυσό κηρύκειον και τον ετοποθέτησεν ασφαλώς επάνω εις αυτό και έτσι ο Θεμιστοκλής απηλλάγη από ένα μεγάλο φόβο κι από την ταραχή η οποία τον κατείχε”.

Εάν το όνειρο είναι εμπειρία, κι αν περιέχει κάποιο μήνυμα από τα ανώτερα τμήματα του ψυχισμού, τότε μοιάζει με το (θείο) δαιμόνιο του Σωκράτη. Κι αν δεν έχουμε κάποιο άλλο δαιμόνιο για να “τσιμπάει” ή να αφυπνίζει τα παροπλισμένα ανώτερα τμήματα του εαυτού μας, τότε μπορούμε να έχουμε ένα κι αυτό είναι το όνειρο.

Σε πολλούς θα φανεί ότι καταδυόμενοι στον ονειρότοπο θα συναντήσουμε πολλά και απρόβλεπτα πρόσωπα και καταστάσεις. Δράκους, κηρύκεια ή ανεξήγητα συναισθήματα. Μερικά από αυτά θα μας σαγηνεύσουν κι άλλα θα μας τρομάξουν, επειδή δεν υποπτευόμαστε την ύπαρξη τους. Αν όμως τολμήσουμε να τ' αγγίξουμε, τότε αυτά τα ίδια στοιχεία θα ξυπνήσουν μέσα μας άλλες διαστάσεις. Η περιορισμένη ύπαρξη μας, θα νιώσει να διευρύνεται. Ακόμα και οι αντιθέσεις των συναισθημάτων και των ιδεών αφομοιώνονται. Αυτός ο μετασχηματισμός των αντιθέτων που διαιρούσε τον ψυχισμό, τώρα, μέσα από μια ενοποιημένη αντίληψη, οδηγεί στην ανάδυση των δυνάμεων που περιέχει ο υποσυνείδητος χώρος. Η πολλαπλότητα και η αντίθετη κατεύθυνση της εγρήγορσης με τον ύπνο και του συνειδητού με το υποσυνείδητο, κινούνται ως ένα λειτουργικό σύνολο. Έτσι, πλησιάζουμε τον πυρήνα των αρχέγονων δυνατοτήτων μας. Ο Π.Ο. Μάρτιν γράφει: στην άγνωστη περιοχή που βρίσκεται από την άλλη μεριά του συνειδητού, δρουν δημιουργικές δυνάμεις που μπορούν κατά καιρούς να διοχετευθούν στον ανθρώπινο κόσμο μας με ζωογόνο επίδραση.

Δεν είναι περίεργο που, στην επαφή με την πρωινή ονειρική ανάμνηση, το συνειδητό, αμύητο και αβοήθητο, νιώθει σε κίνδυνο και τα θεμέλια του να τρίζουν. Το δημιουργικό σε αμύητα χέρια ή συνειδήσεις, γίνεται κάποτε και επικίνδυνο. Μόνο η ίδια η θέληση μπορεί να κάνει τη μνημονική άσκηση να αποδώσει τους αμύθητους θησαυρούς του εσωτερικού εαυτού στον εξωτερικό, τον “ξύπνιο”. Το γνήσιο ενδιαφέρον γι' αυτό το εσώτερο τμήμα ζωής μας, θα μυήσει το συνειδητό.

________________________________________

Στην καθομιλούμενη γλώσσα ο μύθος είναι φαντασία, κάτι που δε θεωρείται αληθινό. Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο, δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει.
Κάποιοι άλλοι όπως ο Φράι, προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες υπερφυσικές υπάρξεις. Με τη σειρά του ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο μύθος είναι συχνά αφήγηση της ανθρώπινης προέλευσης ή της δημιουργίας του κόσμου και την ίδια στιγμή μια ιερή εξιστόρηση. Ο Λεβί Στρος από την άλλη ισχυρίζεται πως χρειάζεται γλωσσολογική ανάλυση του μύθου. Είναι εκείνη που μπορεί να αποδώσει ή να αποκαλύψει το κεντρικό του νόημα. Για τον Φρόιντ ο μύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου. Στην πραγματικότητα είναι δυνατόν, όπως έδειξε ο Καρλ Γιουνγκ, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου. Για τον Κάμπελ ο μύθος προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τις μεταφυσικές διαστάσεις της ύπαρξης, ερμηνεύει την προέλευση του σύμπαντος, ζωντανεύει τις κοινωνικές αξίες και ταυτόχρονα απευθύνεται στα έσχατα βάθη της ψυχής. Ο Φρέιζερ με τη σειρά του αντιμετωπίζει το μύθο ως προεπιστημονική προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου να ερμηνεύσει το φυσικό του περιβάλλον. Ο Μαλινόβσκι μάλλον συμφωνεί με τούτη την άποψη και θεωρεί μάλιστα ότι είναι η επιστήμη των πρωτόγονων κοινωνιών. Για τον Ντιρκχάιμ ο μύθος είναι το κλειδί για τη διάκριση ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο, το ανίερο αν θέλετε.

Βλέπετε πολλοί ασχολήθηκαν με το μύθο και ο καθένας από τη σκοπιά του προσπάθησε να δώσει τη δική του ερμηνεία. Δε διαφωνούμε με καμία από αυτές τις έννοιες. Ο μύθος είναι τόσο μεγάλη υπόθεση, που χωρά πολύ περισσότερες ερμηνείες ή προσπάθειες αποκωδικοποίησης. Ωστόσο, σε όλα αυτά θα προσθέσουμε κάτι που κατά την άποψή μας είναι ουσιαστικό. Εκτός από όλα τα άλλα, ο μύθος είναι μια ζωντανή διδασκαλία για την ανθρωπότητα από την αυγή της ύπαρξής της και εμπεριέχει όλη τη βιωμένη της εμπειρία. Η συσσώρευση της γνώσης από τη στιγμή που αφηγήθηκε κάποιος πανάρχαιος πρόγονός μας τον πρώτο μύθο ως τη σύγχρονη μυθοπλασία της επιστημονικής φαντασίας, είναι τεράστια. Εκεί, μέσα στο μύθο εμπεριέχονται όλα τα αρχέτυπα που καθορίζουν τις ατομικές ή συλλογικές μας μεταμορφώσεις μέσα στους αιώνες. 'Ασχετα, λοιπόν, αν ο μύθος εμφανίζεται με τη μορφή της ιερής εξιστόρησης, του παραμυθιού ή του θρύλου, πάντα ο κεντρικός πυρήνας του συνίσταται από τρεις βασικές αλήθειες. Καταρχήν είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του μακρόκοσμου, των δυνάμεων που ελέγχουν τον κόσμο και της σχέσης που έχουν τα ανθρώπινα πλάσματα με αυτές τις δυνάμεις. Έπειτα, είναι ένας συμβολικός τρόπος διδασκαλίας αυτών των πλασμάτων, για το πώς μπορούν να τα βγάζουν πέρα με τις δυνάμεις της εξέλιξης, μέσα από καθορισμένα ανοδικά μονοπάτια που καλείται να βαδίσει η συνείδηση. Τέλος, ακόμη και αν δεν αναγνωρίζεται από τους επιστήμονες ιστορικούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι καταγραφή -στη μορφή του θρύλου- ιστορικών γεγονότων με συγκεκριμένες χωροχρονικές αναφορές.

Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος. Δε θα ήταν υπερβολή να λέγαμε εδώ πως ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό. Οι θρησκείες, οι τέχνες, οι κοινωνικές δομές των πρωτόγονων και των σύγχρονων κοινωνιών, οι πρώτες ανακαλύψεις στην επιστήμη και την τεχνολογία, τα ζωντανά όνειρα που ευλογούν τον ύπνο μας, όλα αυτά ξεχύνονται από το βασικό, μαγικό δακτυλίδι του μύθου Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος. Δε θα ήταν υπερβολή να λέγαμε εδώ πως ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό. Οι θρησκείες, οι τέχνες, οι κοινωνικές δομές των πρωτόγονων και των σύγχρονων κοινωνιών, οι πρώτες ανακαλύψεις στην επιστήμη και την τεχνολογία, τα ζωντανά όνειρα που ευλογούν τον ύπνο μας, όλα αυτά ξεχύνονται από το βασικό, μαγικό δακτυλίδι του μύθου

Τα μυθικά περιεχόμενα προσδίδουν στη ζωή μας κάποιο νόημα, ή μάλλον το κεντρικό νόημα. Και τούτο γιατί έχουν τη δυνατότητα να μας προσανατολίζουν προς τον κεντρικό πυρήνα, στη ουσία των πραγμάτων. Η ουσία των πραγμάτων με τη σειρά της είναι ζήτημα προσδιορισμού του εαυτού και της σχέσης του με το περιβάλλον. Δίχως τον μυθολογικό πλούτο, δίχως το κεντρικό νόημα, η ζωή μας γίνεται ανούσια και πληκτική. Χρειαζόμαστε το μύθο, για να την κάνουμε ενδιαφέρουσα, να της προσδώσουμε μια λάμψη που δεν είναι δική της πιθανώς, αλλά της δίνει τη δυνατότητα να αποκαλύψει την κρυμμένη της ακτινοβολία. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, ο μύθος είναι μια πραγματική δυνατότητα για να φτάσει κανείς στην κρυμμένη λάμψη της ψυχής του και από εκεί να αντλήσει τα περιεχόμενα του προσωπικού του μύθου. Τούτος ο μύθος της προσωπικής αναζήτησης θα του ρίξει αναμφίβολα το γάντι, θα τον προκαλέσει σε μια άλλη ευρύτερη, μεγαλύτερη και πιθανώς πιο μακρινή αναζήτηση. Σε αυτή τη νέα και μακρινή αναζήτηση, ο άνθρωπος που έχει ήδη ρίξει μια ματιά στα περιεχόμενα του προσωπικού του μύθου και της ψυχής του, αποδέχεται το κάλεσμα να γίνει ο ίδιος μυθοπλάστης, να παράγει ένα μύθο που δεν αφορά πλέον τον ίδιο αλλά την ανθρωπότητα ολάκερη. Αγκαλιάζει, λοιπόν, μια εικόνα του κόσμου, την ενσωματώνει στην προσωπική του πορεία και σε κάθε βήμα του συμπαρασύρει τις κοινωνικές δομές του παγκόσμιου πολιτισμού που τον γέννησε προς την ιεροποίηση, προς τον εξαγνισμό. Αυτό δεν έκαναν άλλωστε με το παράδειγμά τους όλοι οι μυθικοί ήρωες ή οι ιδρυτές των θρησκειών, εκείνοι που τόλμησαν να εγκαταλείψουν την ασφάλεια του εαυτού, να διαβούν τα επικίνδυνα μονοπάτια και εν τέλει να θυσιαστούν για χάρη της ανθρωπότητας;

Ο μύθος είναι αφ’ εαυτού αναζήτηση. Η ίδια η γνώση είναι διαδικασία αναζήτησης. Η βιωμένη εμπειρία είναι αναζήτηση, οι μικρές και συχνά άχαρες ζωές μας είναι αναζήτηση. Μια αναζήτηση στην οποία δε γνωρίζουμε συχνά το γιατί, το πώς ή τι αναζητάμε. Ωστόσο αναζητάμε, ψάχνουμε και όσο προχωράμε στο αναπόφευκτο τέλος του βιολογικού μας κύκλου, τόσο περισσότερο αντιμετωπίζουμε τα ιστορικά γεγονότα της ζωής μας ή της συλλογικής ζωής του περιβάλλοντός μας ως μύθο. Τα περιβάλλουμε με την αχλύ του φανταστικού, τους αποδίδουμε νόημα, δύναμη και τα μετουσιώνουμε σε αναπόσπαστο κομμάτι του συλλογικού μύθου. Τούτο γιατί κάθε ατομική επίτευξη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας μυθολογίας. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο μύθος. Μας γοητεύει, μας συναρπάζει, μας μετουσιώνει, αναπλάθει τη ζωή μας σύμφωνα με υψηλά κοσμολογικά αρχέτυπα και της δίνει τη λάμψη που πραγματικά της ανήκει.

Η Ανθρώπινη Φαντασία

Ο μύθος είναι συνάμα και η παγκόσμια γλώσσα της ανθρώπινης φαντασίας. Είναι μια διαφορετική όραση, μια ενόραση των πολυδιάστατων κόσμων που μας περιβάλλουν. Είναι ο τρόπος με τον οποίο θα μιλήσουμε για κάτι που φαντάζει ορθολογικά αδύνατο. Είναι μια επαναστατική διαδικασία και ταυτόχρονα θεώρηση ενός κόσμου με άπειρες δυνατότητες. Αυτά που χθες αναγνωρίζαμε ως μύθο της επιστημονικής φαντασίας, σήμερα είναι τεχνολογικά κατακτημένη και μάλιστα βιωμένη πραγματικότητα. Όσο περισσότερο προχωρά η μυθοπλασία στις αχανείς κοσμικές εκτάσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να επιστρέψει η ανθρωπότητα στους φυσικούς της γεννήτορες, στα άστρα. Η κοσμική μυθοπλασία είναι εκείνη που γεννιέται από τις ανάγκες της ανθρωπότητας και συνάμα σπρώχνει την ανθρωπότητα προς τα άστρα. Ο Ικαρομένιππος είναι ήδη μια βιωμένη πραγματικότητα. Το ταξίδι στον Άρη και ο εποικισμός του πολύ σύντομα θα γίνουν πραγματικότητα. Η ανθρωπότητα ακολουθεί κατά πόδας το συλλογικό της μύθο, τα όνειρα που πλάθει η φαντασία της.

Μπορούμε να ξεφύγουμε από τη φανταστική δομή του μύθου; Μήπως χρειάζεται να πατήσουμε γερά στα πόδια μας μέσα στην ύλη και να αποβάλλουμε οτιδήποτε άλλο ως απλή φαντασίωση. Μάλλον όχι! Δεν είναι δυνατόν να αποδράσουμε ή να υπερβούμε το μύθο, γιατί στην πραγματικότητα σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας υλοποιούμε ιστορίες και μύθους, που μας είναι διαθέσιμοι. Όλοι χρειαζόμαστε συνειδητά ή ασυνείδητα σημεία αναφοράς που σχηματοποιούν την εικόνα του κόσμου. Σύμφωνα με τη σύγχρονη κβαντική θεώρηση ο κόσμος μας, η εικόνα που έχουμε για τον κόσμο, είναι εκείνη την οποία εκπαιδευθήκαμε να αντιλαμβανόμαστε. Αν είχαμε εκπαιδευτεί να αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα διαφορετικά, διαφορετική θα ήταν και η εικόνα του κόσμου. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται κάτι τέτοιο είναι αληθινό ακόμη και με όρους της σύγχρονης τεχνολογίας. Αν με κάποιο τρόπο το ανθρώπινο πλάσμα αποκτούσε αίσθηση -όραση- της κοσμικής, για παράδειγμα ακτινοβολίας, θα είχε διαφορετική εικόνα για τον κόσμο. Ο μύθος σχηματοποιεί για εμάς τον κόσμο και επιπλέον παρέχει ερμηνείες για τη ζωή και τη συμπεριφορά μας. Όσο, λοιπόν, και αν τον περιορίζουμε στον κόσμο του φανταστικού, οι επιδράσεις του επάνω μας είναι πραγματικές και πανίσχυρες. Όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται το μύθο, τα συμβολικά του νοήματα, τις πίστεις και τα χαρακτηριστικά του, προκειμένου να οργανώσουν και να καθοδηγήσουν τη ζωή τους, όλοι οι άνθρωποι τελικά έχουν την ανάγκη ενός μύθου.

Είπαμε πως ο μύθος σχετίζεται με την ψυχή. Πιθανώς θα έπρεπε να πούμε πως ο μύθος είναι η γλώσσα της ψυχής. Και πάλι, όμως, κάτι φαίνεται να λείπει. Μήπως ο μύθος σε όλες του τις εκφάνσεις αντιπροσωπεύει τη δομή της ψυχής; Μήπως είναι μια συμβολική απεικόνιση την περιεχομένων της; Κάτι τέτοιο φαίνεται στην πρακτική της γιουνγκιανής ψυχοθεραπείας, σύμφωνα με την οποία ο φανταστικός κόσμος του μύθου είναι παρών ως κυρίαρχη δύναμη της ψυχής. Όταν εξετάζονται οι προσωπικοί μύθοι στη διαδικασία της ψυχανάλυσης, ανακαλύπτει κανείς ότι στην πραγματικότητα αντανακλούν μη-προσωπικά μοτίβα, τα οποία είναι παρόντα στην τραγωδία, στο έπος, στα λαϊκά παραμύθια, τους θρύλους και τους μύθους. Η ίδια η φαντασία από αυτή την άποψη είναι μια προσπάθεια της ψυχής, να αποδώσει μυθολογική λάμψη στα περιεχόμενά της, να τα αναμορφώσει σύμφωνα με το υπόδειγμα του μύθου ή να αποκαλύψει τη γενική ασυμφωνία των περιεχομένων της ψυχής προς το μυθικό μοτίβο. Αυτός είναι από τους λόγους για τον οποίο χρειάζεται εξοικείωση από μέρους μας με το μύθο στην παγκόσμια διάστασή του. Ο Καρλ Γιουνγκ συνήθισε να λέει πως ήταν έργο ζωής για εκείνον να δείξει, πως μόνο κατανοώντας τους μύθους, είναι δυνατόν να κατανοήσει κανείς την ψυχολογία και το αντίστροφο.

Η ψυχανάλυση και η ψυχοσύνθεση, στην προκειμένη περίπτωση, πηγαίνουν χέρι-χέρι με την αποκωδικοποίηση της συνείδησης και την αποκατάσταση της σύνδεσής της με μυθικά και μεταφορικά πρότυπα. Συνεπώς, αντί να προσπαθεί κανείς να ερμηνεύει το μύθο με ιδέες και ορθολογικές ερμηνείες, είναι προτιμότερο για την ψυχική του υγεία να αντιλαμβάνεται το μύθο ως πηγή ενέργειας και με τον αυθορμητισμό του παιδιού να ρουφάει τα περιεχόμενά του και να βρίσκει το δρόμο του μέσα στη ζωή. Ας μην ξεγελιόμαστε, η πλανεύτρα θεά Αφροδίτη και ο μαχητικός 'Άρης ποτέ δεν πέθαναν, όπως και ο παιχνιδιάρης Έρωτας ή ο επινοητικός Ερμής. Είναι για πάντα ζωντανοί μέσα στην ανθρώπινη ψυχή ως μηχανισμοί λειτουργίας της συνείδησης και από αυτή την άποψη κανείς δεν μπορεί να τους αγνοήσει δίχως συνέπειες.

Ο μύθος είναι ιερός στη φύση του, κοσμογονικός. Μας μιλά για το πώς ήλθε σε ύπαρξη ο κόσμος, ο άνθρωπος, τα ζώα και τα φυτά, οι κοινωνίες των ανθρώπων. Είναι μια αρχέγονη ιερή ιστορία, που ξεπήδησε από τα βάθη του χρόνου και καθοδηγεί τον άνθρωπο στις αναζητήσεις του. Παρέχει τον άχωρο τόπο και τον άχρονο χρόνο μέσα στον οποίο διαδραματίζεται το ταξίδι του αναζητητή, του ήρωα αν θέλετε. Ενός ήρωα που μπορεί να είναι, έχει το δικαίωμα να είναι, οποιοσδήποτε από εμάς. 'Άλλωστε ο αέναος κοσμογονικός κύκλος και ο ρόλος του ήρωα αναζητητή μέσα σε αυτόν είναι παρών σε κάθε παράδοση. Είναι μια διαρκής, σπειροειδής επανάληψη που με μυστηριώδη τρόπο κατορθώνει και επιβιώνει ως σήμερα, στην άχαρη και γκρίζα εποχή που η ανθρωπότητα στηρίζει τις αξίες της σε οικονομικούς δείκτες.

Ωστόσο, η ιερότητα του μύθου κρύβεται στη χαρακτηριστική του ικανότητα να προσεγγίζει και να εμπνέει βαθιά δημιουργικά κέντρα μέσα μας. Μια ικανότητα που κρύβεται ακόμη και στο πιο ασήμαντο παιδικό παραμύθι, όπως η ουσία του ωκεανού περιέχεται σε μια σταγόνα νερού, ή το μυστήριο της ζωής στην προνύμφη του μεταξοσκώληκα. Από αυτή την άποψη είναι το επίκεντρο της θρησκευτικής τελετουργίας, γιατί μπορεί και μεταφέρει την ουσία της ιεροφάνειας, της ιεροπραξίας. Το ιερό δεν κατασκευάζεται, δεν ταξινομείται, δεν εφευρίσκεται, μήτε απωθείται. Είναι αυθόρμητη τάση της ψυχής -όπως και ο μύθος- και φέρει την άφθαρτη σπερματική δύναμη της πηγής του -όπως και ο μύθος.

Οι απόψεις του Γιουνγκ για το ασυνείδητο διαμορφώθηκαν βάσει των νέων αναζητήσεών του που προέκυψαν από τη ρήξη του με τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Αναζήτησε μια έγκυρη ψυχολογική βάση τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους ασθενείς του. Πειραματίστηκε με τον εαυτό του και σταμάτησε να διδάσκει, προσπαθώντας να κατανοήσει τις φαντασιώσεις και άλλα ατομικά του περιεχόμενα. Το πείραμά του τελείωσε μετά από 6 χρόνια. Τις εσωτερικές του εμπειρίες τις μετέφερε στο Κόκκινο Βιβλίο, έναν τόμο δεμένο με κόκκινο δέρμα και πλούσια εικονογράφηση σε τεχνοτροπία Αρ Νουβώ (art nouveau). Ο ίδιος ποτέ δεν θεώρησε τους πίνακές του ως τέχνη, αλλά ως εξωτερίκευση των βιωμάτων του.

Με τον όρο ασυνείδητο ο Γιουνγκ εννοούσε εκείνη την περιοχή του αγνώστου στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Σύμφωνα με τα δικά του λόγια ό,τι συνειδητοποιούμε και το έχουμε ξεχάσει, ό,τι συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις, αλλά δεν σημειώνουμε στο συνειδητό νου, όσα νιώθουμε, σκεπτόμαστε, θυμόμαστε, επιθυμούμε και πράττουμε ακούσια ή δίχως ιδιαίτερη προσοχή, όλα τα μελλοντικά πράγματα που παίρνουν σχήμα και αναδύονται κάποτε στη συνείδηση, όλα αυτά αποτελούν περιεχόμενο του ασυνείδητου. Πέραν αυτών στο ασυνείδητο περιλαμβάνονται απωθημένες οδυνηρές σκέψεις και συναισθήματα. Ονόμασε το σύνολο αυτών των περιεχομένων ατομικό ασυνείδητο, αλλά αναγνώρισε ιδιότητες που δεν βιώνει ο άνθρωπος ατομικά αλλά τις κληρονομεί από μια βαθύτερη και ευρύτερη επικράτεια την οποία ονόμασε συλλογικό ασυνείδητο. Τα ένστικτα και τα αρχέτυπα είναι εκείνα που διαμορφώνουν το συλλογικό ασυνείδητο και παρουσιάζουν μια κανονικότητα στην εμφάνισή τους.

Κανονικότητα στην εμφάνισή της για το ασυνείδητο του Γιουνγκ κατά τη διάρκεια των πειραματισμών του είχε η μορφή ενός γέροντα, τον οποίο ο Γιουνγκ ονόμαζε Φιλήμονα, με τον οποίο είχε μακρές συζητήσεις. Ψυχολογικά ο Φιλήμων αντιπροσώπευε την ύψιστη ενόραση για τον Γιουνγκ και ήταν δύναμη per se, διακριτή από τα ατομικά περιεχόμενα του ασυνείδητου. Ανήκε σε εκείνες τις φαντασιώσεις που δεν προκαλούσε το ατομικό ασυνείδητο αλλά παράγονταν από μόνα τους και είχαν τη δική τους ζωή.

Αλχημεία

Φιλήμων, Ζωγραφική από το Κόκκινο ΒιβλίοΣχολιάζοντας το αρχαίο κινεζικό κείμενο Το μυστικό του Χρυσού Λουλουδιού, ο Γιουνγκ άρχισε να ενδιαφέρεται για την Αλχημεία. Το πρώτο έργο που προμηθεύτηκε ήταν το Artis Auriferae, (Περί της χρυσοποιητικής τέχνης), μια συλλογή 20 δοκιμίων στα Λατινικά, που δημοσιεύθηκαν στην Βασιλεία το 1593. Έγινε μανιώδης συλλέκτης αλχημικών έργων με αποτέλεσμα τα αλχημικά κείμενα να καταλάβουν το μεγαλύτερο κομμάτι της εξαιρετικά μεγάλης βιβλιοθήκης του. Στο έργο του η Ψυχολογία της Μεταβίβασης σχολίασε εκτεταμένα το Rosarium Philosophorum, (Το κομποσχοίνι των φιλοσόφων), ένα από τα δοκίμια του Artis Auriferae.

Όσον αφορά στην αλχημεία, ο ίδιος πίστευε ότι το αλχημικό opus (έργο) δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως φυσική ή χημική διαδικασία, αλλά ως διαδικασία ψυχικού μετασχηματισμού. Ο αλχημιστής του παρελθόντος, στην προσπάθειά του να αποσπάσει τα μυστικά της χημικής μεταστοιχείωσης, προχωρούσε παράλληλα σε μια διαδικασία ψυχικής μετουσίωσης. Το άγνωστο του εξωτερικού κόσμου συνδεόταν με το άγνωστο του εσωτερικού κόσμου, προκαλώντας αλλαγές στον ασυνείδητο κόσμο. Τούτη η συνειδητοποίηση έγινε το κλειδί για την εξέταση του ασυνείδητου, αλλά και για τη σχέση του με τον εξωτερικό κόσμο.

Η έρευνα του τον οδήγησε τον Παράκελσο, τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα, καθώς τον θεωρούσε πρωτοπόρο πνεύμα και ιατρό της εποχής του. Για τον Γιουνγκ ο Παράκελσος είχε τη γνώση και τη δυνατότητα να βλέπει τον άνθρωπο ως ολότητα πέρα από το φυσικό πλαίσιο, λαμβάνοντας υπ' όψιν τον ψυχικό παράγοντα, μέσω της θεωρίας του για την ψυχικά ζωογονημένη ύλη.

Ψυχοθεραπεία

Η συνάντηση Ανατολής και Δύσης. Εικόνα ασθενούς του Γιουνγκ που υπέστη νεύρωση εξαιτίας της μεταστροφής των θρησκευτικών του πεποιθήσεωνΒάσει της εμπειρίας που απέκτησε κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με το ασυνείδητο, ο Γιουνγκ ανεπτυξε τη δική του ψυχαναλυτική πρακτική, την τεχνική της ενεργητικής φαντασίας. Ουσιαστικά η διαδικασία της συνειδητοποίησης των εικόνων είναι το γενικό αποτέλεσμα της ερμηνείας των ονείρων, αλλά μπορεί να αγγίξει βαθύτερες όψεις του εαυτού, μέσω της ενεργητικής φαντασίας.

Η μέθοδος απαιτεί συνειδητή εμβάθυνση στο ασυνείδητο, παρατήρηση, απεικόνιση και στοχασμό επί των περιεχομένων του. Τα περιεχόμενα ζωγραφίζονται μορφοποιούνται ενίοτε χορεύονται, δραματοποιούνται ή καταγράφονται σε μια φανταστική σειρά, ως δράση ή διάλογος με εσωτερικές μορφές.

Η ενεργητική φαντασία ξεκινά τη θεραπεία μιας νεύρωσης χτίζοντας γέφυρες ανάμεσα στη συνείδηση και τα περιεχόμενα του ασυνείδητου. Οι εικόνες του ασυνείδητου είναι αυτοαπεικονίσεις διαδικασιών της ψυχικής ζωής, που μπορούν να απελευθερωθούν από την παράλυση και την παθητικότητα μέσω του δημιουργικού οραματισμού. Όλα τα παραπάνω βέβαια απαιτούν μια εξατομικευμένη μεταχείριση για κάθε διαφορετικό ασθενή. Φαίνεται πως ο Γιουνγκ δεν πίστευε σε γενικές μεθόδους θεραπείας, καθώς θεωρούσε ότι για κάθε άτομο αποδίδει μόνον η ατομική κατανόηση

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου "καλό θα ήταν όποιος επιθυμεί να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή να αποχαιρετήσει τις μελέτες του και να περιπλανηθεί στον κόσμο με ανοικτή καρδιά. Στη φρίκη των φυλακών, στα ψυχιατρικά άσυλα και τα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες των προαστίων, στα πορνεία και τα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες, μέσα από την αγάπη και το μίσος, την εμπειρία των παθών κάθε μορφής στο δικό του σώμα, θα δρέψει πλουσιότερες σοδειές γνώσης από αυτές που μπορούν να του προσφέρουν τα βιβλία και θα γνωρίσει πώς να συμπεριφέρεται ως γιατρός στον ασθενή, με αληθινή γνώση της ανθρώπινης ψυχής

Εκεί που κρύβονται το μέλλον και οι σκέψεις! Αναρωτηθήκατε ποτέ τι απέγιναν οι σκέψεις σας ή από πού σας ήρθε μια φαεινή ιδέα; Οι αρχαίες μυστικές παραδόσεις μιλούν για τα ακασικά αρχεία και οι σύγχρονες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τίποτα δεν χάνεται στο σύμπαν. Η σχετική θεωρία έρχεται να εξηγήσει πολλά παράξενα της ζωής μας.

Tα πιθηκάκια ζούσαν στο φυσικό τους περιβάλλον υπό τη στενή παρακολούθηση κάποιων επιστημόνων που συχνά τα τάιζαν με τον αγαπημένο τους μεζέ: νόστιμες γλυκοπατάτες. Mια μέρα κάποιες γλυκοπατάτες κύλησαν στα ρηχά νερά ενός κοντινού ποταμού και σιγά σιγά ξεπλύθηκαν. Ένα πιθηκάκι αποφάσισε να φάει αυτές ακριβώς τις ξεπλυμένες γλυκοπατάτες, που προφανώς τις βρήκε καλύτερες, γιατί και την άλλη μέρα πήγε μόνο του και τις ξέπλυνε. Kαθώς οι μέρες κυλούσαν, κάποια από τα νεότερα μέλη της φυλής αποφάσισαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Tελικά, ύστερα από ένα διάστημα ολόκληρος ο πληθυσμός των πιθήκων πήγαινε στο ποτάμι και ξέπλενε τις γλυκοπατάτες του. Oι επιστήμονες εντυπωσιάστηκαν, αλλά η έκπληξή τους έγινε τεράστια επιστημονική απορία όταν πληροφορήθηκαν πως την ίδια περίοδο κι ένας άλλος πληθυσμός πιθήκων σε ένα εντελώς απομακρυσμένο νησί άρχισε επίσης να πλένει τις πατάτες του. Tι σήμαινε αυτό; Πώς είχε γενικευτεί η συνήθεια στον ντόπιο πληθυσμό πιθήκων και πώς μεταφέρθηκε στο απομακρυσμένο νησί; Oι επιστήμονες άρχισαν εντατικές έρευνες και πειράματα και διαπίστωσαν έκπληκτοι πως για την καθολική εξάπλωση της νέας συνήθειας έπαιζε καθοριστικό ρόλο ο αριθμός των πιθήκων που την είχαν υιοθετήσει πρώτοι. Όπως αποκαλύφθηκε ύστερα από πολλές μελέτες, μαθηματικούς υπολογισμούς και πειράματα, αν ένας απολύτως συγκεκριμένος αριθμός μελών μιας ομάδας -είτε σ’ αυτήν ανήκουν ζώα είτε άνθρωποι- υιοθετήσει μια νέα συνήθεια, τότε αυτή εξαπλώνεται αστραπιαία σε όλα τα μέλη της ομάδας. Tο μυστικό βρίσκεται στην «κρίσιμη μάζα», δηλαδή στον κρίσιμο αριθμό των πρωτοπόρων. Όταν αυτός ο αριθμός συμπληρωθεί, τότε λες κι ανοίγει ο δρόμος για όλους τους υπόλοιπους και η νέα συνήθεια γενικεύεται.

Tα μυστηριώδη "Aκασικά Aρχεία"

Mε ποιο τρόπο, όμως, μεταβιβάζεται η πληροφορία και η συνήθεια στους κατοίκους άλλων περιοχών, όπως συνέβη με τους πιθήκους; Σ’ αυτό το ερώτημα έρχεται να απαντήσει μια γοητευτική θεωρία που υποστηρίζει πως όλοι είμαστε συνδεδεμένοι με ένα αόρατο πεδίο μέσα στο οποίο καταγράφονται τα πάντα, όλα όσα υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν. Πρόκειται για ένα συμπαντικό αρχείο ή ένα θησαυροφυλάκιο μνήμης που μέσα του περιέχονται όλες οι πληροφορίες για όσα συμβαίνουν στο σύμπαν. Σας φαίνεται παράξενο αυτό; Kι όμως, αυτή ακριβώς είναι η θεωρία του διάσημου βιολόγου του Kέμπριτζ, Pούπερτ Σέλντρεϊκ, που ξεσήκωσε σάλο στην επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με αυτήν, όλες οι πληροφορίες -είτε αυτές αφορούν γεγονότα και ιδέες είτε συνήθειες, συναισθήματα, μορφές ή γαλαξίες και τη δομή του DNA- είναι αποθηκευμένες σε ένα πεδίο που, όπως το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, βρίσκεται παντού. Έτσι, τίποτα δεν χάνεται στο σύμπαν, ούτε ακόμα κι αν "πεθάνει". Mπορεί να μετατραπεί από ύλη σε ενέργεια, αλλά δεν θα χαθεί. Tο ίδιο ισχύει και για τις σκέψεις μας. Eμείς μπορεί να τις αντιλαμβανόμαστε σαν κάτι φευγαλέο και εφήμερο, όμως έχετε αναρωτηθεί, αλήθεια, πού πάει κάθε σκέψη που κάνουμε όταν παύουμε να τη σκεφτόμαστε; Xάνεται άραγε ή μήπως καταγράφεται κάπου; Kι οι πράξεις και τα έργα μας, ολόκληρο το παρελθόν μας, κατοικεί μόνο στη μνήμη μας ή μήπως είναι επίσης καταγεγραμμένο κάπου στο σύμπαν;

Για τον Pούπερτ Σέλντρεϊκ αλλά και για την αρχαία φιλοσοφική και μεταφυσική σκέψη οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα ήταν σαφείς: τα πάντα, όλα όσα έγιναν και ειπώθηκαν, ακόμα κι όσα σχηματίστηκαν ως σκέψεις ή επιθυμίες μέσα στο νου των ανθρώπων όλων των εποχών, καταγράφονται συνεχώς σε ένα είδος συμπαντικού αιθερικού αρχείου, στο οποίο η ινδική φιλοσοφία έχει δώσει το όνομα «Aκασικά Aρχεία».

Oι "αναγνώστες" της συμπαντικής βιβλιοθήκης

Yπάρχουν πράγματι αυτά τα αρχεία; Kι αν ναι, πού βρίσκονται; Σίγουρα όχι σε κάποιο συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο στη Γη ή κάπου στο Διάστημα -π.χ. κάπου μεταξύ Ήλιου και Eρμή-, αλλά μάλλον σε έναν αιθερικό και άυλο χώρο, ένα νοητικό πεδίο. Σύμφωνα με τις σχετικές παραδόσεις, οτιδήποτε συμβαίνει στο σύμπαν, από τα υπερσμήνη γαλαξιών ως την αμοιβάδα, καταγράφεται σ’ αυτά τα αιθερικά αρχεία, στα οποία καταγράφονται επίσης κι όλες οι σκέψεις, όλες οι ιδέες και οι πράξεις μας. Aυτό γίνεται χωρίς να το αντιληφθούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Oι μύστες, όμως, και τα ξεχωριστά προικισμένα άτομα μπορούν να επικοινωνούν συνειδητά με αυτά τα συμπαντικά αρχεία και να λαμβάνουν πληροφορίες. Xαρακτηριστικό παράδειγμα ο Έντγκαρ Kέισι, ο "κοιμώμενος προφήτης". O άνθρωπος αυτός άφησε εποχή στα μέσα του 20ού αιώνα με τις ξεχωριστές του ικανότητες: μπορούσε να πέφτει σε ένα είδος αυτοΰπνωσης και να δίνει σωστές απαντήσεις στις πιο απίθανες ερωτήσεις, όπως η προηγούμενη ζωή κάποιου ή τα γεγονότα που έγιναν η αιτία για τον καταποντισμό της Aτλαντίδας. Mπορούσε, επίσης, να κάνει διάγνωση ασθενειών ακόμα και για πρόσωπα που δεν είχε συναντήσει ποτέ του και να προτείνει απόλυτα αποτελεσματικές θεραπείες στηριγμένες σε βότανα και φυσικές μεθόδους. Kι όμως, ο ίδιος ως άτομο είχε πολύ μέτριες γνώσεις. Aπό πού, λοιπόν, αντλούσε αυτό τον ανεξάντλητο πλούτο πληροφοριών; Aκόμα κι εκείνος αναρωτιόταν γι’ αυτό. H απάντηση δόθηκε σε μια από αυτές τις αυτοϋπνωτιστικές συνεδρίες του: τις πληροφορίες για το παρελθόν της ανθρωπότητας ή των συγκεκριμένων ανθρώπων που του ζητούσαν βοήθεια, καθώς και τα στοιχεία για τη διάγνωση ασθενειών και την ενδεδειγμένη θεραπεία τα έπαιρνε όλα από την ίδια πηγή: από τα Aκασικά Aρχεία. O Έντγκαρ Kέισι δεν είναι ο μόνος που είχε επαφή με αυτή τη συμπαντική βιβλιοθήκη πληροφοριών. Όλοι είμαστε συνδεδεμένοι μαζί της, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Έτσι συνηθίζουμε να λέμε ότι «μας κατέβηκε μια φαεινή ιδέα», χωρίς να αναρωτιόμαστε από πού, αλήθεια, μας κατέβηκε; Πού υπήρχε; H επικοινωνία με τα Aκασικά Aρχεία εξηγεί επίσης και το γιατί τα μεγάλα πνεύματα συναντιούνται, δηλαδή τις πρωτότυπες ιδέες μας που με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι τις έχει ταυτόχρονα και κάποιος άλλος.

Tο φαινόμενο των Mορφογενετικών Πεδίων

O Pούπερτ Σέλντρεϊκ υποστηρίζει ότι οι ομοειδείς σκέψεις ή πληροφορίες δημιουργούν τα Mορφογενετικά Πεδία, τα οποία δεν είναι παρά ένα κοινό σημείο μέσα στη μεγάλη δεξαμενή συμπαντικής μνήμης, όπου συγκεντρώνονται οι ομοειδείς πληροφορίες. Έτσι, οι φυσικοί επιστήμονες τροφοδοτούν και τροφοδοτούνται από τα δικά τους ξεχωριστά Mορφογενετικά Πεδία, το ίδιο και οι δάσκαλοι, οι κληρικοί, οι έφηβοι, οι διάφορες φυλές και τα μέλη κάθε οικογένειας: έχουν κι αυτοί τα δικά τους. Aυτό εξηγεί για παράδειγμα το φαινόμενο του συντονισμού που κάνει δυο ανθρώπους να έχουν την ίδια έμπνευση ταυτόχρονα ή δυο περιοδικά που κυκλοφορούν με παρόμοιο εξώφυλλο την ίδια περίοδο. Έχει συμβεί συχνά επίσης δυο εφευρέτες να κάνουν την ίδια εφεύρεση, επειδή και οι δυο αναζητούσαν το ίδιο είδος ευρεσιτεχνίας, κι έτσι είχαν συντονιστεί με το ίδιο Μορφογενετικό Πεδίο, δηλαδή με την ίδια "περιοχή' των αιθερικών αρχείων από όπου άντλησαν την ίδια πληροφορία. Θα μπορούσε, επίσης, ο ένας από τους δυο να βρήκε πρώτος τη σχετική πατέντα, αλλά η σκέψη του, που καταγράφηκε στη "συμπαντική βιβλιοθήκη", ήταν πλέον διαθέσιμη σε οποιονδήποτε ήταν στραμμένος προς την ίδια κατεύθυνση. Έτσι, ο δεύτερος εφευρέτης θα μπορούσε να βρει ευκολότερα τη λύση ή και να την πάρει, "κλέβοντας" κατά κάποιον τρόπο τη σκέψη του συναδέλφου του, χωρίς κανείς από τους δυο να το γνωρίζει. Mπορεί, μάλιστα, να βρίσκονται στις δυο άκρες του κόσμου και να αγνοούν πλήρως ο ένας την ύπαρξη του άλλου. Tα συμπαντικά αρχεία της σκέψης μας που κάνουν το μυαλό μας να συντονίζεται με το νου κάποιου άλλου περιγράφονται κι από έναν άλλο επιστήμονα. Tον Xένρι Pιντ, καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον των HΠA, ο οποίος μιλάει για την "Iδεόσφαιρα", θυμίζοντας λίγο τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα. Kατά τον Xένρι Pιντ, η Iδεόσφαιρα είναι ένα πεδίο καθαρής συνείδησης που υπάρχει παντού στο σύμπαν και το οποίο φιλοξενεί όλες τις ιδέες. Mε αυτό το χώρο είμαστε όλοι συνδεδεμένοι. Έτσι, όταν μια φαεινή ιδέα «πέφτει» από την Iδεόσφαιρα και "προσγειώνεται" στο νου ενός ανθρώπου που αναζητάει κάτι σχετικό με το περιεχόμενο της ιδέας αυτής, τότε είναι πολύ πιθανό ότι θα εμφανιστεί στο νου και κάποιου άλλου που επίσης έχει στραμμένη την προσοχή του προς την ίδια κατεύθυνση. Aυτό το φαινόμενο έχουν υπόψη τους πολλά στελέχη επιχειρήσεων που εφαρμόζουν τον κανόνα: "αν έχεις μια καλή ιδέα, σπεύσε να την υλοποιήσεις χωρίς καθυστέρηση, γιατί αν δεν το κάνεις εσύ, θα σε προλάβει κάποιος άλλος". Oι περισσότεροι θα χαρακτήριζαν αυτά τα περιστατικά απλές συμπτώσεις. Aλλά δεν είναι. Πρόκειται για συμπαντικούς νόμους και μυστικές συγχρονικότητες που σχετίζονται με τα αιθερικά αρχεία της σκέψης. Φαίνεται ότι κι αυτός ακόμα ο Aϊνστάιν είχε παρόμοιες απόψεις, αφού είπε κάποτε πως, αν δεν είχε αναπτύξει εκείνος τη θεωρία της σχετικότητας, θα το έκανε κάποιος άλλος, γιατί η ιδέα "βρισκόταν στον αέρα".

Το φίδι στις μυθολογίες των λαών
Της Έφης Ασημακοπούλου
«Γιατί παρασύρθηκες / στον παράδεισο του παλαιού σου φιδιού; Γιατί έρπεις μέσα στον εαυτό σου – μέσα σου;…/ Τώρα είσ’ ένας άρρωστος, / που πάσχει από το δηλητήριο του φιδιού, /εργάζεσαι σκυφτός / στο ίδιο σου το λαγούμι. /… / με χίλια βάρη σωρευμένα, /… / ένας γνώστης! / Ένας γνώστης του εαυτού του! / Ο σοφός Ζαρατούστρα!... /»
Φρίντριχ Νίτσε
Γεννήτορας της σοφίας και της γνώσης, απείκασμα του χθόνιου και του κακού ή αμφίσημο σύμβολο των συμπληρωματικών καταστάσεων της ύπαρξης; Το φίδι με την έρπουσα κίνησή του και τη σπειροειδή συστροφή του σώματός του αλλά κυρίως με την ικανότητά του να αλλάζει περιοδικά δέρμα, προκάλεσε την ανθρώπινη διάνοια, η οποία του έδωσε μία διαχρονική παρουσία στα μυθολογικά δρώμενα. Σαν σύμβολο απεικόνισε αντιθετικές δυνάμεις: την αναγέννηση, την αρχέγονη ζωοδότειρα ορμή αλλά και τον θάνατο, το καλό και το κακό, το φως της γνώσης αλλά και το σκοτάδι της ασυνειδησίας. Η παρούσα αναφορά ασφαλώς δεν δύναται να καλύψει ολόκληρο το φάσμα της συμβολικής φύσης του φιδιού ούτε και τη σχετική μυθολογία. Tο διαθέσιμο υλικό παρέχει ανεξάντλητα αποθέματα σε πληροφορίες. Εξάλλου, στην ερμηνευτική του συμβόλου οι απόψεις των μελετητών ποικίλουν και σε αρκετές περιπτώσεις αντιτίθενται μεταξύ τους, εμπεριέχοντας όρους και δεδομένα , που προέρχονται από διαφορετικούς γνωστικούς κλάδους. Επιλέξαμε να παραθέσουμε τους πλέον αντιπροσωπευτικούς μύθους που αναφέρονται στο φίδι. Σε ότι αφορά την αρχαιοελληνική μυθολογία και τη βιβλική παράδοση δόθηκε πρόσθετη έμφαση στη ψυχολογική μετάφραση του συμβόλου του φιδιού, που επιχειρείται από θεωρητικά ρεύματα, τα οποία, κινούμενα πέρα από τα όρια της κλασικής ψυχολογίας, αναδεικνύουν τον συμβολισμό ως πεμπτουσία των μύθων και ως προϊόν της ψυχικής λειτουργίας.

Το φίδι στο λυκαυγές του πολιτισμού

Η θεά με τα φίδια της μεσο-μινωικής Κρήτης, εικάζεται ότι παραπέμπει σε μια από τις μορφές που έπαιρνε η Μεγάλη Μητέρα στις λατρείες των παλαιο-ευρωπαϊκών πολιτισμών (Gimbutas, 2001) από τη Νεολιθική Περίοδο και μετά. Οι ποικίλες ζωομορφικές όψεις της μεγάλης δημιουργού υμνούν τον αέναο κύκλο της φύσης. Είναι η ζωοδότειρα και η τροφός. Η θεά της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης. Το υβριδικό πλάσμα θεά-φίδι παρίστανε την ατέρμονη αλυσίδα της ζωής και εμφανίζεται ως η μία από τις δύο κυρίαρχες μορφές της θεάς μαζί με τη θεά-πουλί. Στα γυμνόστηθα αγάλματα από φαγεντιανή που την αναπαριστούν (Ναός της Κνωσού) τονίζονται τα στοιχεία της γονιμότητας ενώ φίδια τυλίγουν τα χέρια, το στήθος και το κεφάλι. Το φίδι ως φαλλικό σύμβολο συσχετίζεται με την αρσενική γονιμοποιό ενέργεια ή ευρύτερα με την έκφραση της λίμπιντο. Η συσχέτιση των θηλυκών θεοτήτων με το φίδι χάνεται μάλλον στην αχλή του χρόνου αν πάρουμε υπόψη μας τα σύμβολα που συνοδεύουν τα γυναικεία ειδώλια από τη Νεολιθική Περίοδο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ευρήματα του ναού στη Sabatinivka, στον ποταμό Βόλγα, τα οποία χρονολογούνται από το 4800-4600 π.Χ. Μεταξύ τους περιλαμβάνεται ένας βωμός που περιείχε 32 γυναικεία ειδώλια χωρίς βραχίονες, με κεφάλι φιδιού και το ένα από αυτά κρατούσε ένα φίδι. Μεγαλιθικά μνημεία διάσπαρτα στη Δυτική Ευρώπη μαρτυρούν τη λατρεία της θεάς και του δεσμού της με το φίδι. Ο σπειροειδής ή ο συσπειρωμένος όφις διακοσμεί ως σύμβολο αναπαραγωγής τα μεγαλιθικά μνημεία του Newgrange και του Knowth στην Ιρλανδία.
Αργότερα, ο Μυκηναϊκός πολιτισμός κληρονόμησε τη λατρεία του φιδιού. Στις αποθήκες μυκηναϊκών ναών βρέθηκαν κεραμικά καλούπια φιδιού σε φυσικό μέγεθος. Τα αναγεννητικά σύμβολα, ήδη γνώριμα από την προ-μυθική, ανιμιστική εποχή, με κυρίαρχο αυτό του φιδιού, ενσωματώνονται στις λατρείες της Κλασικής Ελλάδας.
Το φίδι στην ελληνική μυθολογία και στη χριστιανική παράδοση.
Οι Έλληνες, στη μυθολογία τους, αντιλαμβανόμενοι τη δυαδικότητα των φαινομένων, προσέδιδαν στο φίδι πάντα έναν αμφιλεγόμενο ρόλο. Τον 5ο αιώνα π.Χ., όταν η λατρεία του Ασκληπιού αναβίωσε, το φίδι ως μεσολαβητής κόμιζε τις θεραπευτικές ιδιότητες του θεού, στη διάρκεια της ιατρικής εγκοίμησης (επιγραφές της Επιδαύρου). Στις παραστάσεις, ο θεός έφερε ράβδο γύρω από την οποία ελισσόταν ένα φίδι. Στα ασκληπιεία εκτρέφονταν φίδια. Σύμφωνα με τον Paul Diel, αποστολή του Ασκληπιού είναι να ενισχύει το ρόλο ύπαρξης του σώματος, ο οποίος είναι συνδεδεμένος με το έμψυχο στοιχείο του. Το φίδι είναι σύμβολο της διαστροφής του πνεύματος αλλά επειδή όλα τα σύμβολα ανάλογα με την απεικόνισή τους καθρεπτίζουν τις ενεργητικές μεταλλαγές των ψυχικών λειτουργιών στο αντίθετό τους, το περιτυλιγμένο φίδι γύρω από την ράβδο του Ασκληπιού συμβολίζει την τιθασευμένη ψυχική παρέκκλιση και γίνεται με αυτή τη μορφή έμβλημα της πνευματικότητας.
Η αιγίδα της Αθηνάς έφερε στο κέντρο της το Γοργώνειο, το κεφάλι της Μέδουσας με τα φιδίσια μαλλιά. Το πρόσφερε στη θεά ο Περσέας αφού με την βοήθεια της θεϊκής ασπίδας ο ήρωας αιχμαλώτισε το απολιθωτικό βλέμμα της τρομερής Γοργούς και με αυτό τον τρόπο κατάφερε να τη σκοτώσει. Ο ίδιος συλλογισμός, βλέπει στη Μέδουσα την απωθημένη ενοχή. Το φόβο να αντικρύσει κανείς τον εαυτό του απογυμνωμένο και να ομολογήσει την ένοχη ματαιοδοξία του. Η Παλλάδα υποδηλώνει με την αιγίδα της τη νίκη του μαχητικού πνεύματος και της αυτογνωσίας έναντι της εσωτερικής τύφλωσης και της μη αρμονικής έξαρσης των πόθων. Το αίμα της Μέδουσας είχε διπλή ιδιότητα: αν προερχόταν από τα φιδίσια μαλλιά της προκαλούσε το θάνατο και την καταστροφή ενώ αν έσταζε από τις φλέβες της χάριζε την αναγέννηση και τη ζωή. Οι Ερινύες, διώκτριες των παραβατών του ηθικού νόμου είχαν επίσης φιδίσια κόμη (ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Αισχύλος πρώτος τις φαντάστηκε στις «Ευμενίδες» με αυτό τον τρόπο ενώ από τον Ευριπίδη περιγράφονταν να κρατούν τα φίδια στα χέρια).
Ο Δίας εξόντωσε τον Τυφωέα ή Τυφώνα, πρώτο γιο της Γαίας μετά την πτώση των Τιτάνων. Μισός άνθρωπος και μισός ζώο είχε στους ώμους του εκατό κεφάλια φιδιών. Από τη μέση και κάτω δύο κουλουριασμένα φίδια στήριζαν το υπόλοιπο σώμα του. Στην πάλη του με τον Δία ο Τυφωέας έκοψε τους τένοντες των χεριών και των ποδιών του θεού και ανήμπορο τον μετέφερε στο Κηρύκειο Σπήλαιο. Τα νεύρα του Διός παραδόθηκαν προς φύλαξη στη Δελφύνη, μισή γυναίκα και μισό φίδι. Ο Τυφωέας, σύμβολο της αποπνευματοποίησης σύμφωνα με τον Diel, είναι ζευγάρι με την Έχιδνα, φτερωτή θεά με αστραφτερό βλέμμα και φιδίσιο σώμα από τη μέση και κάτω. Θυγατέρα της η Λερναία Ύδρα, τέρας με εννιά κεφάλια – φίδια και αδελφός της ο Λάδωνας, φύλακας των Χρυσών Μήλων των Εσπερίδων. Η πρώτη φονεύτηκε από τον Ηρακλή, όταν ο ημίθεος κατάφερε να κόψει όλα τα κεφάλια ακόμα και το τελευταίο που ήταν αθάνατο. Ο ήρωας συναντήθηκε και με τον Λάδωνα, αλλά με αυτόν απέφυγε την αναμέτρηση με έξυπνο τρόπο ( ανάλογα με την εκδοχή του μύθου τον έπεισε ή τον ξεγέλασε) και απέσπασε τα Χρυσά Μήλα. Το φίδι, πιθανόν σκοτεινό σύμβολο της φαντασιωτικής έξαρσης και της αρχομανίας πρέπει να παρακαμφθεί ή να φονευθεί για να αποκτήσει ο ήρωας την γνώση και να φθάσει στον εξαγνισμό. Η λατρεία του φιδιού πάντως συνδέεται σε πολλούς μύθους με τη λατρεία του δένδρου. Ο Ηρακλής, βρέφος ακόμα,. έπνιξε με τα χέρια του τα δύο φίδια που έστειλε η Ήρα στην κούνια του. Ψυχολογικές ερμηνείες βλέπουν εδώ την έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου να αντιστέκεται στη διαστρέβλωση του πνεύματος. Ωστόσο, εξίσου σημαντική θεωρείται η άποψη που ισχυρίζεται ότι στην μυθολογία όταν καταγράφεται φόνος ή κατασπάραξη υπονοείται η αφομοίωση από τον ήρωα των δυνάμεων και των μυστικών ικανοτήτων του θύματος.
Ο Κάδμος ιδρυτής και βασιλιάς της Θήβας, υπηρέτησε τον Άρη επί οκτώ έτη επειδή φόνευσε το φίδι, υιό του θεού, το οποίο φυλούσε την Αρεία κρήνη κοντά στη Θήβα. Στη συνέχεια αναφέρεται ότι μυήθηκε στα Καβείρια Μυστήρια, στη Σαμοθράκη, όπου νυμφεύτηκε την Αρμονία. Αναχωρώντας για τα Ηλύσια μεταμορφώθηκε σε φίδι, όπως και η σύντροφός του.
Στα άδυτα της Ακρόπολης φώλιαζε ο ιερός Εριχθόνιος. Το φιδόμορφο θείο βρέφος, είχε τεθεί υπό την προστασία της Αθηνάς. Ταυτίστηκε με τον Αγαθοδαίμονα, προστάτη της ευφορίας. Ο ίδιος ο Κέκροπας, ο ιδρυτής της Αθήνας ήταν διφυής, μισός άνθρωπος και μισός φίδι.
Στη γιουνγκική προσέγγιση συναντούμε την αντίληψη για την ύπαρξη σαφούς αρχικής ταυτότητας φιδιού και ήρωα. Ο ήρωας προσωποποιεί τη νίκη της δημιουργού δύναμης του κόσμου εναντίον του θανάτου. Είναι ο ίδιος φίδι, ο ίδιος θύτης και θύμα. Για τον Γιουνγκ, η σπηλιά συχνά ταυτίζεται με τη σκοτεινή κοιλότητα του μητρικού σώματος του ασυνειδήτου και το φίδι που κατοικεί μέσα σε αυτήν με την καταβρωχθιστική Μητέρα.. Ο ήρωας μεταφέρεται εκεί εξαιτίας της εσωστροφής της λίμπιντο μέχρι την αναγέννησή του. Τα χάσματα ή οι πηγές και οι ρίζες του δένδρου είναι οι πύλες του θανάτου και της ζωής, αντίστοιχα, και το φίδι κείται πάνω στον θησαυρό και τον φυλάει. Ο ήρωας που καταφέρνει να υπερνικήσει τον «φύλακα του θησαυρού» δηλαδή να αποφύγει τον κατακλυσμό της συνείδησης από ασυνείδητα περιεχόμενα θα γίνει ο κύριος της γνώσης.
Η Ευρυδίκη πεθαίνει από τη δαγκωματιά ενός φιδιού και ο Ορφέας κατεβαίνει στον Άδη για να την επαναφέρει στον κόσμο των ζωντανών. Το φίδι αποτελεί εδώ το όργανο της θυσίας που προηγείται της μεταμόρφωσης. Συνδεδεμένο το σύμβολο του φιδιού με την πρωταρχική δύναμη του Κόσμου, χρησιμοποιήθηκε από τους ορφικούς για να απεικονίσει το Πνεύμα-Δημιουργό, το οποίο περιβάλλει το κοσμικό αυγό. Στην ορφική θεογονία, ο Δίας σμίγει με τη μάνα του Ρέα (ή τη Δηώ, Δήμητρα, τη θρέπτειρα Παμμητέρα ), έχοντας πάρει και οι δύο τη μορφή του φιδιού. Γεννιέται η Περσεφόνη (σύμβολο της περιοδικότητας και των μεταμορφώσεων των φαινομένων) και ζευγαρώνει με τον πατέρα της τον φιδόμορφο Δία.. Στα Ελευσίνια Μυστήρια φαίνεται πως μέρος της τελετουργίας ήταν η θωπεία με το φίδι (απεικόνιση της γενετήσιας ένωσης με το θεό). Καρπός της αιμομικτικής ένωσης ο Ζαγρέας, μυστηριακή προγονική μορφή του Διονύσου. Να σημειώσουμε ότι η κύρια ζωομορφική παράσταση των θεϊκών βρεφών της Κρήτης, του Δία και του Ζαγρέα, είναι το φίδι. Στις «Βάκχες» ο Ευριπίδης διατηρεί την διαδεδομένη απεικόνιση των μαινάδων που κρατούν φίδια, θέμα που συναντούμε πολύ συχνά σε παραστάσεις αγγείων. Στη Μακεδονία, οι βακχικές τελετές είχαν ως κεντρική παρουσία ένα ζωντανό φίδι ως φορέα του θεού. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Διόνυσος ταυτίζεται με τον μακεδονικό θεό Σαβάζιο. Στη διάρκεια των Σαβαζιακών Μυστηρίων ο νεοφώτιστος έπρεπε να περάσει ένα ζωντανό ή μαλαματένιο φίδι, (ενσάρκωση του θεού), από τον κόρφο του. Ο Γιουνγκ υποστηρίζει ότι σε αυτή την περίπτωση το φίδι συμβολίζει την ασυνείδητη ψυχή και την αντιρροπιστική τάση της, η οποία εμφανίζεται με αυτή την μορφή όταν το συνειδητό την αντιμετωπίζει με φόβο. Η παρουσία του φιδιού στις διονυσιακές τελετές έχει επίσης φαλλική σημασία, ενσαρκώνοντας τη γονιμοποιό αλλά και την μεταμορφωτική αναγεννητική δύναμη σε φυσικό και σε πνευματικό επίπεδο.
Κατ’ άλλους μελετητές, το φίδι εικονίζει τον πνευματικό θάνατο και η μορφή του συνοδεύει τη διονυσιακή αποχαλίνωση. Τη φρενίτιδα που είναι κρυμμένη στο υποσυνείδητο κάθε ανθρώπου, την εύκολη πτώση που εμποδίζει την πραγματική λύτρωση που έρχεται με την ψυχική ανύψωση. Οι κιστοφόροι μεταφέρουν στη διάρκεια της διονυσιακής ιερουργίας τη μυστική κίστη, το κουτί των ιερών συμβόλων των Μυστηρίων, στην οποία εικονίζεται ένα φίδι να ξεπροβάλλει από το κάλυμμά της. Ο διονυσιακός θίασος χειρονομούσε με φίδια και καλούσε τον θεό με την ιερή κραυγή «φάνηθι δράκων». Το φίδι θεωρείται επίσης σεληνιακό έμβλημα. Ταυτίζεται με τον διαρκώς μεταβαλλόμενο χαρακτήρα της σελήνης. Η σεληνιακή θεά Εκάτη, , απεικονιζόταν ως φίδι ή είχε φίδια στα μαλλιά της.
Ο Απόλλων, παιδί ακόμα, φόνευσε τον Πύθωνα. Ο σαϊτορίχτης θεός, στον ομηρικό ύμνο, τραυμάτισε θανάσιμα το φοβερό φίδι, και το καταράστηκε να σαπίσει, κάτω από την επίδραση της Μαύρης Γης και του λαμπερού Υπερίωνα. Σύμφωνα με τον ο Αισχύλο, στην περιοχή, πριν από την ίδρυση του Μαντείου των Δελφών υπήρχε ένα μαντείο της Γαίας που έφερε το όνομα Πύα. Σε αυτό το ιερό τρεφόταν ένα φίδι, ο Πύθων, παιδί και φύλακας της γης με προφητικές ικανότητες. Η νίκη του θεού, σύμβολο της πνευματοποίησης, κατά του Πύθωνα καθρεπτίζει άραγε τη διάλυση του σκοταδιού των ενστίκτων από το απολλώνιο φως της συνείδησης ή την κυριάρχηση ενός ηλιακού θεού στη θέση των αρχέγονων προελληνικών θηλυκών θεοτήτων; Μετά το φόνο του Πύθωνα, ο Απόλλωνας έπρεπε να υποστεί και αυτός όπως και ο Κάδμος, ενός είδους καθαρμό, καταφεύγοντας -σύμφωνα με μία εκδοχή- στα νερά της κοιλάδας των Τεμπών.
Η συμβολική του φιδιού ερμηνεύτηκε και ως διαχείριση των ανησυχιών ενός πολιτισμού ενοχής (Dodds, 1996). Ο Απόλλωνας ήταν η προσωποποίηση του Λόγου και της ασφάλειας. Ο Διόνυσος υποσχόταν ελευθερία. Οι διονυσιακές τελετές είχαν έναν καθαρτικό λειτουργικό ρόλο και ανακούφιζαν το άτομο από τις άλογες μολυσματικές ορμές, οι οποίες διοχετεύονταν με ασφαλή τρόπο για την κοινωνία μέσω της τελετουργίας.
Το κηρύκειο (φτερωτό ραβδί που γύρω του περιπλέκονται δύο φίδια) κυρίως συμβόλιζε την ιδιότητα του θεού ως ψυχοπομπού. Εκείνου που οδηγεί τις ψυχές από και προς τον Άδη. Πρόκειται για το όργανο που θυμίζει τη σύνδεση των δύο κόσμων. Η περιέλιξη των φιδιών υποδηλώνει την ακαθόριστη και ανανεούμενη πορεία της ύπαρξης (Benoist, 1992). Η μορφή του φιδιού κυριαρχεί στις επικήδειες λατρείες. Παραστάσεις ταφικών αγγείων και μνημείων στην Ελλάδα από την γεωμετρική περίοδο φέρουν συχνά την εικόνα του φιδιού, υποδηλώνοντας τη στενή σχέση του με την ψυχή.
Στη Βίβλο, η Πτώση του Ανθρώπου οφείλεται στον όφι, ο οποίος ήταν «το φρονιμότερο πάντων των ζώων του αγρού» (Γένεση 3:1). Παρακινεί τους πρωτόπλαστους να γευτούν τον απαγορευμένο καρπό της γνώσης του καλού και του κακού. Στην εβραϊκή και στη χριστιανική παράδοση το φίδι είναι ο διαφθορέας. Ο «πειρασμός» που αποκαλύπτει -μέσω της επίγνωσης του κακού- στον άνθρωπο τη διττή ουσία των πραγμάτων και τον απομακρύνει από την αρχέγονη ενότητα. Το δένδρο της γνώσης συμβολίζει την αφύπνιση της συνείδησης. Τη μετάβαση του ανθρώπου στο στάδιο της διανοητικότητας. Ο απαγορευμένος καρπός είναι η ψυχική δυσαρμονία, επακόλουθο της υπερβολικής διανοητικοποίησης, του άλογου πολλαπλασιασμού των επιθυμιών και της φαντασιακής διέγερσης (Diel, 1987). Ο J. Campbell προβάλλει μια διαφορετική ψυχολογική ερμηνεία: καταγγέλλει τη βιβλική παράδοση για αφορισμό της φυσικής ορμής και της ανανέωσης ζωής, που συμβολίζεται με το φίδι. Η περιέλιξή του στο δένδρο της γνώσης θεωρήθηκε από πολλούς ως απεικόνισμα της συμπληρωματικής δυαδικότητας καθώς υπαινίσσεται ότι ο άνθρωπος πρέπει να ισορροπήσει όπως και ο Κόσμος μεταξύ δύο αντιτιθέμενων δυνάμεων. Στον Γιουνγκ, το φίδι είναι θεϊκό και ταυτόχρονα δαιμονικό σύμβολο της λίμπιντο (η ψυχική ενέργεια δεσμίδας ενορμήσεων και όχι μόνο της σεξουαλικής όπως υποστήριξε ο Φρόυδ), η δύναμη της οποίας βρίσκεται πέρα από τη συνείδηση. Κάθε ψυχολογικό άκρο κρύβει το αντίθετό του. Το προπατορικό αμάρτημα σχετίζεται με την αχαλιναγώγητη ενστικτικότητα. Το δένδρο στο οποίο τυλίγεται το φίδι ερμηνεύεται εδώ ως το σύμβολο της μητέρας που προστατεύεται από την αιμομιξία. Η περίσφιξη είναι η καταβρόχθιση, η είσδυση στο σώμα της μητέρας.
Ο Χριστός παρομοίασε τον εαυτό του με τον όφι του Μωυσή για να αποκαλύψει τον μεσσιανικό ρόλο του. Συμβούλευσε δε τους μαθητές του: «Ιδού σας αποστέλλω ως πρόβατα εν μέσω λύκων. Γίνεσθε λοιπόν φρόνιμοι ως οι όφεις και απλοί ως περιστερές» (Κατά Ματθαίον 10: 16). Στην Αποκάλυψη ο όφις ταυτίζεται με τον Σατανά: «Και ερρίφθη ο δράκων ο μέγας, ο όφις ο αρχαίος, ο καλούμενος Διάβολος και ο Σατανάς, ο πλανών την οικουμένην όλην…» (Αποκάλυψη 12:9).
Στην κοσμολογία των Γνωστικών η αξία των βιβλικών συμβόλων αντιστράφηκε. Για τους Οφίτες (2ος -3ος αιών. μ.Χ.) ο όφις είναι ο απελευθερωτής, ο μέγας δάσκαλος της σοφίας και ο νικητής του θανάτου εφόσον μεταμορφώνεται συνεχώς. Είναι ο επαναστάτης εναντίον του κακού θεού της Παλαιάς Διαθήκης και ο άγγελος Αγαθοδαίμων του πραγματικού ουράνιου πατέρα, ο οποίος μέσω της συνουσίας του με τους πρωτόπλαστους (οφική συνουσία) μετάγγισε σε αυτούς την αληθινή γνώση. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Άγιου Επιφάνιου Κύπρου στο «Κιβώτιον φαρμάκων εναντίον των αιρέσεων» (375 μ.Χ.) η λατρεία του φιδιού στις οφικές τελετές εκδηλωνόταν με ασπασμούς σε φίδια και περιείχε σεξουαλικά όργια και εμβρυοβορία.

Η διαπολιτισμική παρουσία του φιδιού

Στη Σουμερική κοσμογονία η Ινάνα ως κεντρική λατρευτική μορφή της Ουρούκ ενσάρκωνε την οργιώδη ζωοδοτική δύναμη. Απεικονιζόταν σε πήλινα αγαλματίδια να κρατάει στην αγκαλιά της ένα φίδι. Στην ακκαδική καταγραφή του Έπους του Γιλγαμές, ο ήρωας μετά από υπόδειξη του Ουτναοιστίμ ανακάλυψε στα βάθη του Ωκεανού το αγκαθωτό φυτό που χάριζε την αιώνια νιότη. Στο δρόμο της επιστροφής όμως ένα φίδι έκλεψε από τον Γιλγαμές το θαυματουργό βότανο. Στη βαβυλωνιακή μυθολογία της δημιουργίας (Enuma Elish - αντίγραφό του υπήρχε στην περίφημη βιβλιοθήκη της Νινευή, τον 7ο αιώνα π.Χ.)., η Μητέρα των θεών Τιαμάτ, η οποία παριστανόταν ως ένα τεράστιο φίδι, είναι η θεά του ωκεανού του αλμυρού νερού και των δυνάμεων του χάους. Η Τιαμάτ πολεμήθηκε από τον Μαρντούκ ο οποίος μετά τη νίκη του κατά της θηλυκής θεότητας κατέλαβε την κορυφή του βαβυλωνιακού πανθέου. Με τα κομμάτια του σώματος της Τιαμάτ, ο Μαρντούκ δημιούργησε τον ουράνιο και τον επίγειο κόσμο.
Στην αρχαία Περσία, ο Αριμάν, θεός του θανάτου και της καταστροφής και. αιώνιος εχθρός του Ορμούζδ, θεού του καλού, εικονιζόταν ως φτερωτό φίδι. Μεσολαβητής μεταξύ των αντίθετων δυνάμεων θεωρείτο ο ηλιακός θεός Μίθρας, ο οποίος συγκέντρωνε τα ηθικά χαρακτηριστικά και των δύο με την καλή πλευρά να κυριαρχεί πάντα. Σε παραστάσεις του τον βλέπουμε με κεφάλι λιονταριού και γύρω από το ανθρώπινο σώμα του να τυλίγεται ένα φίδι. Ο Αριμάν σκότωσε τον πρώτο άνθρωπο της δημιουργίας, ο οποίος γεννήθηκε από τα σπλάχνα του κοσμικού ταύρου Αμπουντάμπ. Οι επόμενοι άνθρωποι, ο Μέσχια και η Μεσχιάνη γεννιούνται από το δένδρο Ρείβας. Ο Αριμάν θέλοντας να τους παρασύρει στην απώλεια της αγνότητάς τους έπεισε τη Μεσχιάνη να θυσιάσει πρώτη στους δαίμονες ντέβας με αποτέλεσμα η λατρεία τους να εξαπλωθεί στη γη. Στον ζωροαστρισμό, ο Αριμάν εμφανίζεται ως Άνγκρα Μάινγιου (κακοποιό πνεύμα) με δίδυμο αδελφό τον Σπέντα Μάινγιου (αγαθοποιό πνεύμα). Οι δύο θεοί βρίσκονται συνεχώς σε πόλεμο μεταξύ τους αλλά στο τέλος των καιρών το καλό θα νικήσει ώστε να υπάρξει και η Τελική Κρίση των ψυχών.
Στην αιγυπτιακή μυθολογία, ο φιδόμορφος θεός του σκότους Απέπ ή Άποφις (εμφανίστηκε ως θεότητα την περίοδο του Νέου Βασιλείου) ήταν γέννημα του αρχέγονου ωκεανού του χάους. Κάθε νύχτα προσπαθούσε, χωρίς αποτέλεσμα, να καταβροχθίσει το πλοίο του θεού Ήλιου (Ρα) για να περάσει ο κόσμος στην ανυπαρξία. Ο Ρα πληγώθηκε από το φίδι που έστειλε στο δρόμο του η Ίσιδα ώστε να της αποκαλύψει ο θεός το μυστικό του όνομα. Ο Ουραίος, η κόμπρα που στόλιζε το στέμμα των Φαραώ ήταν το μάτι του Ρα και δήλωνε την αδιαμφισβήτητη βασιλική εξουσία , υπενθυμίζοντας την θεϊκή καταγωγή του βασιλέα. Η θεά Wadjet, γνωστή στους Έλληνες ως Μπούτο, λατρευόταν ως μητέρα των φιδιών και ως προστάτιδα της Κάτω Αιγύπτου. Παριστανόταν συνήθως ως κόμπρα που έφερε το κόκκινο διάδημα της Κάτω Αιγύπτου ή τον ηλιακό δίσκο. Ο ουροβόρος όφις, σύμβολο χιλιετιών, αναφέρεται, για πολλούς, στην παλιγγενεσία και στον αέναο κύκλο της ύπαρξης μέσα στο χρόνο. Τον συναντούμε αργότερα στα γνωστικά, στα αποκρυφιστικά και στα αλχημιστικά κείμενα.
Στη μυθολογία των βορείων (έμμετρη και πεζή Έδδα) ο Γιόρμουνγκαντ ή Μίντγκαρντ ήταν ο απόγονος του μεγάλου θεού της φωτιάς Λόκι και της γιγάντισσας Άνγκρμποντα. Έχει τη μορφή του φιδιού και η μητέρα του για να το προφυλάξει από τους θεούς (οι προφήτισσες έλεγαν πως τα παιδιά του Λόκι θα έφερναν το λυκόφως των θεών) το έριξε στον ωκεανό. Ο Γιόρμουνγκαντ μεγάλωσε τόσο που περιέτρεχε ολόκληρη τη γη. Αιώνιος εχθρός του ο κεραύνιος Θορ. Οι δύο αντίπαλοι συναντώνται οριστικά την «ημέρα του Ράχναροκ» (λυκόφως των θεών). Ο κόσμος καταστρέφεται και το ανθρώπινο είδος αναγεννάται. Ο Θορ νικά και σκοτώνει το φίδι αλλά πεθαίνει και ο ίδιος από το δηλητήριο του εχθρού του. Για τους Σκανδιναβούς, το ιερό δένδρο Υγκντραζίλ (Μελιά), που απλώνει τα κλωνάρια του πάνω απ’ όλη τη γη και ανεβαίνει μέχρι τον ουρανό, έχει τρεις ρίζες. Η μία από αυτές απλώνεται στον χθόνιο κόσμο Νιφλχάιμ και λούζεται από την πηγή Χβεργκελμίρ που στα νερά της κολυμπούν αναρίθμητα φίδια. Μεταξύ αυτών το τερατώδες φίδι Νίτχονγκ που κατατρώει το εσωτερικό της ρίζας για να διακοπεί η επικοινωνία με τους θεούς.
Στον πολιτισμό των Κελτών, οι θηλυκές θεότητες (μητέρες – μορφές της κελτικής Ματρόνας) εμφανίζονταν στους ιρλανδικούς και ουαλικούς μύθους να συνδέονται με το φίδι. Η Μπρίγκιτ η κυρία της Φύσης και της μαντικής τέχνης, παρουσιαζόταν ως φίδι την πρώτη Φεβρουαρίου, όταν γιορταζόταν το Impolc προς τιμήν της. Η Μόριγκαν θρήνησε τον γιό της Μέιχε, όταν αυτός φονεύτηκε από τον θεϊκό γιατρό Ντίαν Κεχτ επειδή είχε τρία φίδια στην καρδιά του. Στον Κύκλο του Ώλστερ (μυθολογική γραπτή παράδοση), ο ημίθεος ήρωας Κόναλ Κέρναχ επιτέθηκε σ’ ένα φρούριο που κρύβει έναν σπουδαίο θησαυρό, ο οποίος φυλασσόταν από ένα τεράστιο φίδι. Το φίδι εισέβαλε στη ζώνη του Κόναλ αλλά κανείς τους δεν έβλαψε τον άλλο. Σε μια από τις εσωτερικές πλάκες του λέβητα του Gunderstrup απεικονίζεται ο κερασφόρος θεός Κερνούνος (κελτικός Ερμής ή γαλατικός Άρης) να κρατάει στο αριστερό του χέρι ένα φίδι με κεφάλι κριού (ισχυρό σύμβολο της ευγονίας και της αναγέννησης) είναι γνωστές από τη ρωμαϊκή Γαλατία. Ο Απόλλωνας Μοριτάσγκους (ο κελτικός Απόλλωνας) θεραπευτής και προστάτης συνοδευόταν από τη Σιρόνα, θεότητα της ιατρικής, η οποία απεικονιζόταν με φίδια..
Οι Νάγκας, φιδόμορφες από τη μέση και κάτω και ανθρωπόμορφες στο υπόλοιπο σώμα τους είναι, στον Ινδουισμό, στον Βραχμανισμό και στο Βουδισμό, σοφές υπάρξεις που κατοικούν στον υδάτινο κόσμο σε παλάτια με αμύθητους θησαυρούς. Λάτρεις και προστάτες μεγάλων και μικρών θεοτήτων τιμώνται ιδιαιτέρως μέχρι σήμερα σε περιοχές της Ινδίας. Ο Βισνού ξεκουράζεται στην αγκαλιά της Αντισέσα της βασίλισσας των φιδιών με τα χίλια κεφάλια, που γεννήθηκε από τα υπολείμματα της δημιουργίας του κόσμου. Συμβολίζει τη γνώση και την αιωνιότητα. Προστατεύει τον θεό στο ταξίδι του στην αρχέγονη θάλασσα. Το φίδι είναι επίσης σύμβολο της κοσμικής ενέργειας Κουνταλίνι που συσπειρώνεται στη βάση της σπονδυλικής στήλης, κάτι ανάλογο της λίμπιντο. Ο Κρίσνα νικά το φίδι Καλίνγκα, που εδώ συμβολίζει την δέσμευση της ύλης. Η Νάγκα Muchilinda απεικονίζεται σε παραστάσεις να προστατεύει τον διαλογιζόμενο Βούδα από την καταιγίδα. Στις βουδιστικές σούτρα συχνά αντιπροσωπεύει την οργή, μία από τις βασικές αμαρτίες που καταδικάζουν τον άνθρωπο σε συνεχείς μετενσαρκώσεις αλλά και τη μεταμόρφωση. Στη Βιρμανία, οι ιέρειες φιδιών φιλούν τρεις φορές μία βασιλική κόμπρα για να φέρει βροχή στις καλλιέργειες.
Στον αρχαίο ιαπωνικό σιντοϊσμό, («Διήγηση των παλαιών πραγμάτων» - Κοτζίκι, 712 μ.Χ) το φίδι ενσαρκώνει τον θεό της θάλασσας Σουσάνο – Ο, ο οποίος μεταμορφώθηκε σε μεγάλο ευεργέτη των ανθρώπων όταν πάλεψε με το φίδι με τα 8 κεφάλια και απέσπασε από το τέρας το περίφημο σπαθί kunasagi. Στην αρχαία ταοϊστική Κίνα, ο μυθικός αυτοκράτορας Φου Χι απεικονίζεται μισός άνθρωπος και μισός φίδι και λατρεύτηκε ως ο εκπολιτιστής των ανθρώπων.
Στις ανιμιστικές θρησκείες, όπου επικρατεί η μαγική, τοτεμική σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ο πολιτισμός είναι συνέχεια του φυσικού περιβάλλοντος. Ο τόπος και οι άνθρωποι συγχωνεύονται εννοιολογικά2. Στην τοτεμική λογική τα ζώα προτείνουν τρόπους συμπεριφοράς, σοφότερους ως επί το πλείστον από τους ανθρώπινους. Στους Μαορί, το φίδι αντιπροσωπεύει την παγκόσμια διάνοια που απέκοψε τον παράδεισο από τη γη. Στη Μελανησία, το φίδι είναι η αρχέγονη δύναμη που έβγαλε την ξηρά στην επιφάνεια από τα βάθη της πρωταρχικής θάλασσας και χάρισε την φωτιά στους θνητούς. Στην Arnhem Land, στη γη των Αβοριγίνων στην Αυστραλία, το Φίδι του Ουράνιου Τόξου ως θηλυκό με το όνομα Yingarna ταυτίζεται με την δημιουργό δύναμη και ως αρσενικό, Ngalyod, με τις μεταμορφώσεις και τα σχήματα των πραγμάτων. Στους μυσταγωγικούς μύθους, το Φίδι – Ουράνιο Τόξο είναι ο φύλακας των πηγών που βρίσκονται οι κρύσταλλοι κουάρτζ, οι οποίοι προέρχονται από την ονειρική εποχή3.
Στις αφρικανικές φυλές τα φίδια αντιπροσωπεύουν θετικές ή αρνητικές θεότητες. Οι Βασάρι της δυτικής Αφρικής κάνουν λόγο στην προφορική τους παράδοση για το φίδι που παρέσυρε τους πρώτους ανθρώπους να φάνε τους απαγορευμένους καρπούς του παραδείσου, που είχε δημιουργήσει ο Ουνουμπότε.
Οι γηγενείς Αμερικανοί απεικονίζουν την αλληλεπίδραση του ανθρώπου και της φύσης με το φίδι. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι οι Χόπι τελούν έναν από τους χορούς τους, βάζοντας φίδια στο στόμα. Το φίδι θεωρείται ο αγγελιοφόρος μεταξύ του ανθρώπου και του τόπου του. Στην παράδοσή τους αναφέρουν έναν προγονικό λαό, τους Ανθρώπους –Φίδια που δίδαξαν την ιερή γνώση της λατρείας του φιδιού στον προπάτορά τους, όταν αυτός ήθελε να ταξιδέψει μέχρι εκεί που κατέληγε ο ποταμός του Grand Canyon. Ο ιροκέζος μυθικός αρχηγός Atatarho φορούσε έναν μανδύα από μαύρα φίδια, τα οποία του χάριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητές τους.
Στις θρησκείες του τροπικού δάσους του Αμαζονίου οι οντότητες του υπερβατικού κόσμου έχουν ζωομορφική υπόσταση στον ορατό κόσμο. Το φίδι ανακόντα λατρεύεται από πολλές φυλές ως σύνδεσμος μεταξύ των κοσμικών επιπέδων.
Στους προκολομβιανούς πολιτισμούς, το φίδι λατρευόταν, δίνοντας τη μορφή του είτε στον Kukulkan («φτερωτό φίδι του Κουετζάλ»), θεό της ζωής και των νόμων και ιδρυτή της Τσιτσέν Ιτζά για τους Μάγια είτε στον ανώτατο δημιουργό Quetzalcoatl, τολτεκικό ηλιακό θεό, δάσκαλο της σοφίας και των τεχνών για τους Αζτέκους. Ο μυθικός αρχιερέας Huitzilopochtli φόνευσε την αδελφή του, το φίδι τυρκουάζ.
Κάθε μύθος από αυτούς που προαναφέρθηκαν θα μπορούσε να αποτελέσει το ερέθισμα για ένα μεγάλο ταξίδι στον κόσμο των συμβόλων και στη μυθική εμβίωση. Ταξίδι στα αγγέλματα των μύθων, το οποίο μας υπενθυμίζει την πολυμορφία με την οποία εκφράζεται η ανθρώπινη υποκειμενικότητα μέσα στον χώρο και στον χρόνο. Ας σταθούμε στοχαστικά στην ρήση του Karl Jaspers: «Η μυθική σκέψη δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά χαρακτηρίζει τον άνθρωπο σε κάθε εποχή».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Στόχος των συγκεκριμένων θεωρητικών προσεγγίσεων είναι να προσδιοριστεί το ψυχολογικό υπόβαθρο του συμβολισμού με βάση την αρχή: η ιδιότητα του «συμβολίζειν» είναι ψυχική ιδιότητα και το σύμβολο απεικόνιση μιας βαθιάς ψυχικής πραγματικότητας. Με την μετάβαση στους αγροτικούς πολιτισμούς σύμφωνα με τον Paul Diel, εκπροσώπου της «Ψυχολογίας της Ενδοσκόπησης», η μυθοπλασία επεκτάθηκε για συμπεριλάβει τον μεταφυσικό και τον ηθικό στοχασμό αλλά και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις. Στο φροϋδικό εννοιολογικό πλαίσιο η ανάπτυξη της ηθικής συνείδησης (υπερεγώ) συσχετίζεται με τον μύθο του Οιδίποδα. Στην φροϋδική ψυχανάλυση, τα σύμβολα προκύπτουν ως παρεμπόδιση της πρωτογενούς τάσης για αιμομιξία.
Ο Καρλ Γιουνγκ («Ψυχολογία του Βάθους») διευρύνει την έννοια της λίμπιντο πέρα από τον σεξουαλικό χαρακτήρα της και εξετάζει τον συμβολισμό των μύθων σε συνάρτηση με παράλογη και λογική λειτουργία της ψυχής. Κάνει λόγο για έμφυτες – κατευθυντήριες εικόνες (αρχέτυπα), που καθορίζουν την ανθρώπινη δράση μέσα από τη διαχρονικότητα των ψυχικών υποδομών.
2. Στο συνθετικό, ολιστικό σύμπαν των «πρωτόγονων» κοινωνιών είναι σαφής ο σύνδεσμος ανάμεσα στα φυσικά είδη και τις κοινωνικές ενότητες, πιο συγκεκριμένα ανάμεσα στα είδη των ζώων και του προγόνους των οικογενειών ή ακόμα και των φυλών, οι οποίοι εξομοιώνονται με αυτά.
3. Αρκετές από τις βραχογραφίες στην Arnhem Land, με την εικόνα του φιδιού, χρονολογούνται πολύ πριν από 6.000 χρόνια και η συγκεκριμένη λατρεία θεωρείται από τους μελετητές ως η αρχαιότερη θρησκευτική παράδοση στον κόσμο που διατηρείται ζωντανή μέχρι σήμερα.

Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό Corpus, τεύχος 67, Ιανουάριος 2005

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Γιουνγκ, Καρλ, ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ, Αρσενίδη, Αθήνα, 1991
Γιουνγκ, Καρλ, Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΟΥ, Αρσενίδη, Αθήνα
Γκρέιβς, Ρόμπερτ, Πατάι Ραφαέλ, ΟΙ ΕΒΡΑΪΚΟΙ ΜΥΘΟΙ, Ύψιλον, Αθήνα, 1991
Ησίοδος, ΘΕΟΓΟΝΙΑ, Παπαδήμα, Αθήνα, 1990
Καλογερόπουλος, Κ., ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1997
Κερένυι, Κ., Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα, 1974
Λεκατσάς, Παναγής, Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ, Καστανιώτη, Αθήνα, 1999
Μιχαήλ-Δέδε, Μαρία, ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, Απόπειρα, Αθήνα, 1996
Ραγκαβής, Αλέξανδρος, ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, Κωνσταντινίδης, Αθήνα, 1888
Φρόυδ, Σίγκμουντ, ΤΟΤΕΜ ΚΑΙ ΤΑΜΠΟΥ, Επίκουρος, Αθήνα, 1978

Last Updated: Wednesday, 6 April 2005 1:17 P GMT :: Comments/Trackback (0-0)

ESOTERICA.gr Forums !

© 2010-11 ESOTERICA.gr