Από εκείνη την στιγμή έσβησε η Ρωμανία, ο εκπολιτιστής της Οικουμένης, και μια βαριά ταφόπετρα δουλείας βάρυνε στις πλάτες του Ελληνικού έθνους.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, θρηνήθηκε, όσο κανένα άλλο άτυχο γεγονός στην ιστορία του Ελληνισμού. Από τον Πόντο και την Μικρά Ασία, ως την Θράκη, την Μακεδονία, την Στερεά Ελλάδα και την Κρήτη, υπάρχουν μύθοι, θρήνοι και μοιρολόγια της αλώσεως.

Πολλοί απ’ τους θρήνους αναφέρονται στην τελευταία ατελείωτη λειτουργία, στην Αγία Σοφιά.

Άλλοι στέλνουν με τα πουλιά της άνοιξης , τα θλιβερά μαντάτα στα δύο ακόμη ελεύθερα τμήματα του Ελληνισμού: την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το δεσποτάτο της Πελοποννήσου (Μορέως), που αγωνιούσαν για την τύχη της πόλης.
«αλί σε μας και βάι σε μάς, την Πόλη επήρ’ ο Τούρκος».

Το Ηπειρώτικο μοιρολόι του Κωνσταντή, αναφέρεται με ακρίβεια στην τραγική μοίρα του βασιλιά Κωνσταντίνου Παλαιολόγου που επρόκειτο εκείνο τον μαύρο Μάιο, μετά από απαίτηση της Συγκλήτου, να παντρευτεί, και αντί για το γαμπριάτικο στεφάνι, έλαβε το αμάραντο στεφάνι της δόξας.
«πουλάκι πήγε κι’ έκατσε στου Κωνσταντή το γόνα
Δεν τραγουδούσε σαν πουλί ανθρωπινά μιλάει:
Κωστάκη μην παντρεύεσαι και μήν πολλά ξοδιάζεις
Τι σήμερα θα παντρευτείς, και αύριο θα πεθάνεις.»

Ο θρήνος του πόντου καταλήγει στην ελπίδα της ανάστασης του Γένους:΅
«η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία επάρθεν,
η Ρωμανία αν πέρασεν, πάλι θα ξανανθίσει».

Οι περισσότεροι απο τους θρήνους τραγουδιόνταν και χορεύονταν, ιδιαίτερα το τριήμερο της Λαμπρής, και δίδονταν η ευκαιρία στον υπόδουλο Ελληνισμό να ακούσει από την εθνική του ποίηση, τι είχε, τι έχασε και τι του ανήκει. Έτσι αναπτερώνονταν οι ελπίδες για την ανάσταση του Γένους:

Στα εξαιρετικά ποητικά δείγματα των θρήνων που δημιουργήθηκαν και διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας συγκαταλέγεται και το παρακάτω του ποντιακού Ελληνισμού, όπου το άγγελμα της άλωσης προμηνύει οικείες συμφορές.. το 1461 ο Μωάμεθ Β’ θα καταλάβει το τελευταίο προπύργιο του Ελληνισμού, την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Παρόλη την απελπισία όμως, ελοχεύει, μια αόριστη, ασαφής ακόμη αισιοδοξία, στηριγμένη σε έντονα στοιχεία εθνικής συνείδησης, γύρω από τα προτερήματα και την αντοχή του γένους:

Παράρτημα: Η ανατολική εκκλησία κατά τη 2η χιλιετία

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Ρωμαίων βασιλεία ή Ρωμανία), για την οποία καθιερώθηκε αργότερα το όνομα Βυζάντιο, κράτησε πάνω από 11 αιώνες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αιώνες παρακμής (S. Runciman). Μέχρι που κατέρρευσε οριστικά το 15ο αιώνα αυτό το πολυφυλετικό και πολυγλωσσικό κράτος, δεν είχε προβληθεί από τις ηγεσίες του μια οποιαδήποτε αξιοσημείωτη πρόταση πολιτισμού με οικουμενική απήχηση. Αυτή η υψηλή αξίωση δεν είναι υπερβολική αλλά εύλογη, με βάση και την ύστερη γνώση μας, αφενός λόγω της προέλευσης του Βυζαντίου ως διάδοχου πολιτικού σχήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η οποία μέχρι το τέλος της ελληνιστικής περιόδου στηριζόταν στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και, αφετέρου, από το γεγονός ότι η κοσμική και εκκλησιαστική ηγεσία αυτού του κρατικού μορφώματος είχαν κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια να απαξιώσουν τον ελληνικό πολιτισμό και συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα συκοφάντησης και εξαφάνισής του.
Θα έπρεπε λοιπόν στη θέση αυτού του πολιτισμού με παγκόσμια απήχηση, του ελληνορωμαϊκού, ο οποίος επηρεάζει μέχρι σήμερα τις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα, να είχε κατατεθεί μία νεότερη και, αν όχι ανώτερη, τουλάχιστον ισοδύναμη πρόταση πολιτισμού! Αντ' αυτού, το Βυζάντιο συνέβαλε στην παγκόσμια Ιστορία με συνεχείς θεολογικές διαμάχες γύρω από τη «σωστή πίστη και διδασκαλία» που είχαν όλα τα γνωρίσματα ομφαλοσκοπήσεων (βυζαντινισμοί), αφενός με απίστευτα δείγματα βαρβαρότητας και εμπάθειας κατά τους διωγμούς των εθνικών, των αιρετικών, των αντιφρονούντων, των εχθρών ή και απλώς των αντιπάλων και συγγενών κατά τις περισσότερες διαδοχές του θρόνου και, αφετέρου, με προγραφή κάθε ελεύθερης και ανεξάρτητης σκέψης. Έτσι, καμιά δημιουργία αυτής της χιλιετίας δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως πρόταση πολιτισμού (Γ. Κουμάντος: «Προτάσεις Πολιτισμού», βλέπε βιβλιογραφία).

Σε μια άλλη αποτίμηση της προσφοράς του υπερχιλιετούς βυζαντινού κράτους στον πολιτισμό και ειδικότερα στα γράμματα, αναφέρεται ότι οι Βυζαντινοί «διέσωσαν στα σκοτεινά scriptoria ένα μεγάλο μέρος από την αρχαιοελληνική γραπτή παράδοση αλλά και ενσωμάτωσαν τους Σλάβους της καθ' ημάς Ανατολής στον κόσμο του γραπτού πολιτισμού.» (Φ. Μαλιγκούδη: «Η τρίτη αυτοκρατορία», βιβλιογραφία) Και ως προς την ενσωμάτωση των Σλάβων, αυτή έγινε σε ανταγωνισμό με τους Φράγκους, οι Βυζαντινοί στην Ανατολή, οι δεύτεροι στη Δύση. Γι' αυτό και το διαφορετικό αλφάβητο που χρησιμοποιούν οι σλάβικοι λαοί, παραλλαγή του ελληνικού οι ανατολικοί, λατινικό οι δυτικοί Σλάβοι. Κατά τα λοιπά όμως, η προσφορά στα γράμματα των Βυζαντινών περιορίζεται, κατά την άποψη του διακεκριμένου ερευνητή, στη «διάσωση της αρχαιοελληνικής γραπτής παράδοσης» - δημιουργοί πολιτισμού και παράδοσης οι Αρχαίοι (οι οποίοι επίσης είχαν διαδώσει το αλφάβητο και τη γραφή που οι ίδιοι δημιούργησαν, σε πολλούς λαούς), βιβλιοθηκονόμοι και συντηρητές συγγραμμάτων οι Βυζαντινοί... Οι διαχειριστές της πολιτισμικής κληρονομιάς του Ελληνισμού έφτασαν μέχρι το επίπεδο του ανθυποβοηθού...

Αυτός ο φτωχός απολογισμός τεκμηριώνεται εξ άλλου και με το διαρκώς μειούμενο μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού και το γενικότερο πολιτισμικό επίπεδο της βυζαντινής κοινωνίας.


Η σταδιακή πολιτικοστρατιωτική και πνευματική κατάπτωση

Η κρίση που άρχισε στο Βυζάντιο με την έναρξη της δεύτερης μ.Χ. χιλιετίας, κορυφώθηκε καταρχάς το 1204 με την κατάλυση του κράτους από τους Φράγκους. είχαν προηγηθεί οι συντριπτικές ήττες από τους Σελτζούκους Τούρκους στο Μάτζικερτ (1071) και στο Μυριοκέφαλο (1176). Η ανακατάληψη της Πόλης και η εγκατάσταση σ' αυτή του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου (1225-1282), μετά από σχεδόν εξήντα χρόνια (1261), δεν οδήγησε όμως στη συγκρότηση ενός ισχυρού κεντρικού κράτους, με αναπροσανατολισμό της οικονομικής, κοινωνικής και εξωτερικής πολιτικής, αφού οι δομές εξουσίας και διαχείρισης, οι οποίες ήταν και το κύριο αίτιο της παρακμής, παρέμειναν ανέγγιχτες. Με την ήττα των Βυζαντινών στον Βαφέα το έτος 1302 παγιώθηκε το οθωμανικό πριγκιπάτο του Οσμάν στη Μικρά Ασία.


Ο Ιωάννης Καντακουζηνός ως αυτοκράτωρ και ως μοναχός
Μετά από ολέθριους εμφύλιους πολέμους στη δεκαετία του 1320 μεταξύ παππού και εγγονού Ανδρόνικου και στη διάρκεια αντίστοιχων εμφυλίων, μετά το έτος 1340, μεταξύ του Μεγάλου Δομέστικου Καντακουζηνού και του (τότε) ανήλικου αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου, καλούνται ακριβώς αυτοί που απειλούσαν το Βυζάντιο να συμβάλουν στην έκβαση της εμφύλιας διαμάχης. Ο Καντακουζηνός, μετέπειτα αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ', ηγέτης των «δυνατών» στην Πόλη και διεκδικητής του θρόνου, καλεί για ενίσχυσή του τους Οθωμανούς, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κοντά στην Καλλίπολη. έκτοτε βρίσκονται οι Τούρκοι στη βαλκανική χερσόνησο! O ανήλικος αυτοκράτωρ Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος και οι υποστηρικτές του, ο αντιβασιλέας Αλέξιος Απόκαυκος (...-1345) και ο οικουμενικός πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας (1282-1347) καλούν προς ενίσχυση των βασιλικών στρατευμάτων, ως αντίβαρο προς τους Τούρκους, τους Σέρβους και Βουλγάρους, οι οποίοι επωφελούνται από την εμφύλια διαμάχη και συνεχίζουν να αποσπούν, περίπου ανενόχλητοι, εδάφη και πληθυσμούς από την αυτοκρατορία. Σ' όλα αυτά προστίθεται και ο λοιμός (πανούκλα) που έπληξε το 1347 την Πόλη, αποδεκατίζοντας πάνω από το μισό πληθυσμό της.
Η 50ετία της καταστρεπτικής βασιλείας του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1341-1391 με διάφορες διακοπές) ανέδειξε τη βαθειά παρακμή του βυζαντινού χώρου, όπου οι Τούρκοι είχαν αποκτήσει πλέον επιρροή στην επιλογή του αυτοκράτορα και της πολιτικής του. Ο Ιωάννης Ε' προσπαθούσε αρχικά να προωθήσει συμμαχίες στη Βαλκανική και τη Δύση για τον περιορισμό αυτής της τουρκικής επιρροής και μετέβη γι' αυτό το λόγο ο ίδιος δύο φορές στη Δύση (1369 και 1371), με στόχο να ζητήσει βοήθεια εναντίον των Τούρκων, προσφέροντας ως αντάλλαγμα την ένωση των Εκκλησιών και την αναγνώριση του παπικού πρωτείου.

Όταν οι προσπάθειες του Ιωάννη Ε' να προσεταιριστεί τον πάπα δεν έφεραν αποτελέσματα, μεταστράφηκε ο ίδιος σε «φιλότουρκο», προκαλώντας νέες τραγικές περιπέτειες για το κράτοςο: το έτος 1390 υπέδειξε στους κατοίκους της Φιλαδέλφειας να παραδώσουν την πόλη στο στρατό του Βαγιαζήτ Α' και, όταν αυτοί αρνήθηκαν, εξεστράτευσε εναντίον τους για να επιβάλει στους υπό κατάκτηση και εκτουρκισμό ατίθασους Φιλαδελφείς τις «φιλικές σχέσεις» με τους Τούρκους (Παπαρρηγόπουλος, Καρολίδης).

Όλα τα προαναφερόμενα εξελίσσονται σε ένα κλίμα άκρατης θρησκοληψίας, εμπλουτισμένο με εκατέρωθεν αναθεματισμούς και εξοστρακισμούς, με λαϊκές εξεγέρσεις και συνωμοσίες μοναχών (Βαρλαάμ, Παλαμάς, Ζηλωτές, Ησυχαστές), ιδίως στη θεσσαλονίκη και κύριο προσχηματικό θέμα αντιδικίας τη φύση και τις ενέργειες του θεού. βέβαια, ήδη εκείνη την εποχή ουδείς αμφέβαλε ότι οι συγκρούσεις αφορούσαν αποκλειστικά την κατάκτηση και τον έλεγχο της εξουσίας, χωρίς όμως συγκεκριμένους απώτερους πολιτικούς ή άλλους στόχους εκ μέρους της κοσμικής και εκκλησιαστικής ηγεσίας, οι οποίοι «υψηλοί» στόχοι θα ήταν δυνατόν να δικαιολογήσουν κάποια υποχώρηση σε άλλα θέματα.

Ακριβώς τα γεγονότα και οι εξελίξεις στη Θεσσαλονική με την προσωποποιημένη αντιπαράθεση μεταξύ Παλαμά και Βαρλαάμ είναι σκόπιμο να περιγραφούν αναλυτικότερα για να κατανοηθεί η πολιτικο-θρησκευτική διαπλοκή και η προβολή δήθεν φιλοσοφικών και θεολογικών διαφορών για την επίτευξη πολιτικών και κοινωνικο-οικονομικών στόχων. Η αντιπαράθεση αυτή διαπιστώνεται σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο, αλλά είναι τόσο έντονη στη Θεσσαλονίκη, ώστε να χωριστεί η πόλη σε δύο στρατόπεδα. Αντίπαλες παρατάξεις είναι από την μία οι Ησυχαστές, με αρχηγό τον μοναχό και θεολόγο Γρηγόριο Παλαμά, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας και από την άλλη οι Ζηλωτές μοναχοί που διακρίνονται για την επαναστατική τους διάθεση και τις νεωτεριστικές τους ιδέες, με αρχηγό τον μοναχό Βαρλαάμ από την Καλαβρία.

Αντικείμενο της διαμάχης ήταν αρχικά η λεγόμενη «νοερά προσευχή» και ειδικότερα το εάν «το φώς που περιβάλλει τους μοναχούς (;;) κατά την ώρα της προσευχής είναι κτιστόν ή άκτιστον!» Οι Ησυχαστές, μοναχοί που προέρχονταν από το Αγιο Ορος, είχαν στραφεί την εποχή εκείνη στον μυστικισμό και τη θεουργία. Υπεστήριζαν ότι με τη συνεχή και αδιάλειπτη προσευχή τους, ξαπλωμένοι, με το πηγούνι κολλημένο στο στήθος τους και παρατηρώντας συνεχώς τον ομφαλό τους, έφταναν σε έκσταση, έβλεπαν οράματα και κυρίως έβλεπαν το «άκτιστον και θείον φώς!» Με τις σημερινές βιο-ιατρικές εκτιμήσεις μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι η πολύωρη ακινησία μεσηλίκων και υπερηλίκων σ' αυτή την ασυνήθη σωματική στάση οδηγούσε σε περιορισμό της αιμάτωσης του εγκεφάλου και στην πρόκληση παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων. Ο Βαρλαάμ ο οποίος είχε ελληνική παιδεία, χαρακτήριζε τις απόψεις των Ησυχαστών σαν ανόητες θρησκοληψίες και τους αποκαλούσε ειρωνικά «ομφαλοσκόπους», κάτι που έχει μείνει, ως χαρακτηρισμός, μέχρι των ημερών μας για τους αδρανείς και μοιρολάτρες ανθρώπους.

Πίσω όμως από αυτή τη φαινομενικά θεολογική-φιλοσοφική διένεξη κρύβονταν, όπως προαναφέρθηκε, έντονες πολιτικές και κοινωνικές αντιπαραθέσεις. Ο Γρηγόριος Παλαμάς και οι Ησυχαστές υποστηρίζονταν από τους άρχοντες και τους εύπορους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι διακρίνονταν για τα φιλοτουρκικά τους αισθήματα. Αντίθετα, ο Βαρλαάμ και οι Ζηλωτές υποστηρίζονταν από το λαό, τις συντεχνίες και τους διανοούμενους που έβλεπαν τη σωτηρία της «αυτοκρατορίας» στο συμβιβασμό με τη Δύση. Το 1342 προσπαθεί ο Ιωάννης Καντακουζηνός να καταλάβει πραξικοπηματικά τη Θεσσαλονίκη με την βοήθεια Σλάβων μισθοφόρων. Οι Ζηλωτές ξεσηκώνονται και, μέσα από λεηλασίες και φόνους, με την βοήθεια των συντεχνιών, των ναυτικών και των εμπόρων, δηλαδή το «δήμο», όπως αποκαλούνται στις πηγές τα φτωχά λαϊκά στρώματα, αποκρούουν την επίθεση και καταλαμβάνουν αυτοί την εξουσία στην πόλη. Αμέσως προχωρεί η νέα εξουσία, αποστασιοποιημένη και από την Κων/πολη όπου κυβερνούσε ο Ιωάννης Ε΄, σε μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, δημεύει τις περιουσίες των πλουσίων και με τα χρήματα δημιουργεί ισχυρό στόλο, ενώ τα εκκλησιαστικά κτήματα μοιράζονται στους άκληρους και φτωχούς κατοίκους. Η Θεσσαλονίκη οργανώνεται ως αυτόνομη πόλη και ίσως είναι η μοναδική φορά στη μεσαιωνική ιστορία που βρίσκονται στην πρωτοπορία των κοινωνικών αγώνων ορθόδοξοι μοναχοί - προφανώς ένα «έγκλημα» κατά του εκκλησιαστικού μηχανισμού!

Το καλοκαίρι του έτους 1343 πραγματοποίησε ο Καντακουζηνός μια δεύτερη προσπάθεια για κατάληψη της Θεσ/νίκης, έχοντας επιπλέον και τη συνδρομή του Τούρκου συμμάχου του Ομούρ, εμίρη του Αϊδινίου, ο οποίος κατέπλευσε από την Ασία με σημαντική στρατιωτική δύναμη. Και αυτή η προσπάθεια απέτυχε όμως και έτσι παραμένει η αξουσία των Ζηλωτών για μερικά χρόνια. Το έτος 1349 επανέρχεται ο Καντακουζηνός, έχοντας αυτή τη φορά μαζί του, εκτός από τους Τούρκους, και την οργανωμένη υποστήριξη των πλουσιών που είχαν χάσει τις περιουσίες τους υπέρ των άκληρων. Η Θεσσαλονίκη κατελήφθη και μπήκε έκτοτε σε μία μακρά περίοδο παρακμής. Οι Ησυχαστές θριαμβεύουν και οι ομφαλοσκοπικές ιδεοληψίες τους εντάσσονται, με απόφαση συνόδου στην Κων/πολη, στην θεολογία της ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Γρηγόριος Παλαμάς γίνεται αρχιεπίσκοπος της Θεσσαλονίκης και μετά τον θάνατό του ανακηρύσσεται άγιος. Να σημειωθεί δε ότι στα τέλη του 20ου αιώνα συγκρότησαν διάφοροι απογοητευμένοι μαρξιστές «νεο-ορθόδοξο» κίνημα και έχουν ως φιλοσοφικό και θεολογικό πρότυπο τον Γρηγόριο Παλαμά και τους Ησυχαστές ...

Όλα αυτά και άλλα πολλά γεγονότα του 14ου αιώνα διεκδικούν συνολικά και αυτοτελώς το χαρακτηρισμό του ιστορικού εγκλήματος και έχουν ως αποτέλεσμα, με την πάροδο των δεκαετιών, την απώλεια της μιας μετά την άλλη τις επαρχίες του βυζαντινού κράτους, ιδίως στη Μ. Ασία, όπου ο πληθυσμός προσχωρεί μαζικά στη νέα εξουσία και στον ισλαμισμό (Σπ. Βρυώνης: «Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού...», βλέπε βιβλιογραφία), ενώ η οικονομία της κουτσουρεμένης «αυτοκρατορίας» έχει ήδη περάσει στον έλεγχο των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης (Βενετία, Γένοβα, Πίζα).

Η πνευματική διαπάλη κατά το 15ο αιώνα συνεχίζει να διαδραματίζεται γύρω από τις νεοπλατωνικές (Πλήθων) και ανανεωτικές ιδέες (Βησσαρίων), που απέβλεπαν στη σύζευξη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος με την «Ορθοδοξία». εγχείρημα θνησιγενές από τη σύλληψή του, αφού οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες απαιτούσαν δραστικές ανατροπές και όχι ακαδημαϊκές σκιαμαχίες και, κυρίως, επειδή αποτελούσε (και αποτελεί) ματαιοπονία η προσπάθεια για συνδυασμό και συνύπαρξη σε ένα ενιαίο φιλοσοφικό σύστημα, του ελληνικού ορθολογικού ανθρωποκεντρισμού με τον ανατολικό μεταφυσικό μυστικισμό. Κάποιος οξυδερκής θα μπορούσε να σχολιάσει, βέβαια, ότι η αρχαιοελληνική σκέψη εκδικείτο και ταλαιπωρούσε τους χριστιανούς ηγέτες για τις συκοφαντίες και ύβρεις που της είχαν προσάψει οι πρόγονοι και προκάτοχοί τους από τις ίδιες θέσεις εξουσίας ...



Ο δωσιλογισμός

Την ίδια εποχή μαίνεται για άλλη μια φορά στο Βυζάντιο, ιδίως στην Κων/πολη, ένας ιδιότυπος εμφύλιος πόλεμος. Πρόσχημα και μείζον θέμα είναι η επανένωση των εκκλησιών, μετά το εκκλησιαστικό σχίσμα ορθοδόξων-καθολικών. Το σχίσμα αυτό είχε προκύψει κατά την εποχή της εικονομαχίας από τη διαμάχη για τον έλεγχο της επαρχίας του Ιλλυρικού (περίπου τα σημερινά δυτικά Βαλκάνια) και αναθερμαινόταν όποτε εξυπηρετούσε αυτό κάποια πλευρά. Οι δύο συγκρουόμενες πλευρές, ενωτικοί και ανθενωτικοί, προβάλλουν απίθανες θεολογικές και πολιτικές αιτιολογίες, στην ουσία όμως μοναδικό ζητούμενο είναι η πρωτοκαθεδρία στον εκκλησιαστικό μηχανισμό και ο έλεγχος των πολιτικών εξελίξεων.
Υπέρ της επανένωσης των εκκλησιών και αποδοχής της υποστήριξης κατά των επερχόμενων Οθωμανών είναι ένα μέρος από τις οικογένειες των «δυνατών» (= οικονομική ολιγαρχία), αλλά κυρίως οι λόγιοι που διαβλέπουν, μετά τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών και αιώνων στη Μ. Ασία, ότι μια υποταγή στους Τούρκους θα σήμαινε οριστική πολιτική και πνευματική καταστροφή. Από την άλλη πλευρά είχε τοποθετηθεί το μεγαλύτερο μέρος των κληρικών, των μοναχών και των κύκλων που συνήθως δημιουργούν αυτοί γύρω τους οι οποίοι, προφανώς μετά από συνεννοήσεις με την οθωμανική πλευρά, απέβλεπαν στη διατήρηση και ενίσχυση της προνομιακής θέσης τους σ' ένα κράτος υπό τούρκικο έλεγχο - όπως και συνέβη στην πραγματικότητα! Μαζί τους είχε ταχθεί ένα άλλο μέρος των «δυνατών», οι οποίοι διέβλεπαν στην οθωμανική υποταγή απαλλαγή από τον οικονομικό έλεγχο των ναυτικών δυνάμεων και διεύρυνση των δικών τους εμπορικών δραστηριοτήτων προς Ανατολάς.



Ο Πλήθων-Γεμιστός σε σύγχρονο μετάλλιο
Το σύνθημα της υποτέλειας στους Οθωμανούς είχε δοθεί ήδη από πατριαρχικά χείλη, αυτά του «λαμπρού θεολόγου» Μάρκου Ευγενικού (1392-1444), ο οποίος δήλωνε, όπως αναφέρεται στο βίο του: «... καλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους, παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπα». Και ο Μέγας Δούκας (πρωθυπουργός) Λουκάς Νοταράς στο ίδιο υπότουρκο πνεύμα:: «Καλύτερα να βασιλέψει στο κέντρο της Πόλης το φέσι των Τούρκων, παρά το λατινικό (παπικό) καπέλο» (Κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν). Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός, ο οποίος εκτιμάται ότι είχε έρθει σε συνεννόηση με τους Οθωμανούς μέσω των ελληνόφωνων συμβούλων του σουλτάνου ήδη πριν από την άλωση της Πόλης (Δ.Γ. Αποστολόπουλος: «Χαλίφης αυτοκράτορας- Ρωμιός πατριάρχης», βλέπε βιβλιογραφία), όπως είχαν κάνει εξ άλλου και εκπρόσωποι διαφόρων εθνικών μειονοτήτων που ήταν εγκαταστημένες στην Κων/πολη, παρέσυρε και το λαό σε εχθρική αναμέτρηση με όποιον προσπαθούσε να υλοποιήσει την επανένωση των Εκκλησιών, την οποία επανένωση είχε συνυπογράψει ο βασιλιάς Ιωάννης Παλαιολόγος με τον πάπα.
Μέχρι των ημερών μας διατυπώνεται το προφανώς έωλο επιχείρημα ότι η προτίμηση από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό των Οθωμανών έναντι του πάπα ήταν μονόδρομος, επειδή ο λαός είχε «φρικτές αναμνήσεις» από την κατάληψη της Πόλης από τους Φράγκους κατά το 13ο αιώνα! Ο Ιωάννης Ε' είχε προσφέρει στον πάπα (βλέπε προηγούμενα) δύο φορές την ένωση των εκκλησιών και την αναγνώριση του παπικού πρωτείου, χωρίς καμιά αντίδραση, τόσο από το λαό, όσο και από την Εκκλησία. Τότε όμως οι Τούρκοι βρίσκονταν στην πλευρά του Καντακουζηνού, ενώ τώρα είχε συμφωνηθεί με την Εκκλησία η συνεργασία και η διανομή της εξουσίας.

Η προδιάθεση του εκκλησιαστικού μηχανισμού για δωσιλογισμό είχε γίνει εξάλλου εμφανής ήδη από το έτος 1372, όταν οι ηγούμενοι των μοναστηριών στον 'Αθω είχαν παρουσιαστεί στον Οθωμανό σουλτάνο, πριν ακόμα εδραιωθεί η τουρκική κυριαρχία στα Βαλκάνια και προσέφεραν την υποταγή τους, ζητώντας ως αντάλλαγμα την επικύρωση των τίτλων ιδιοκτησίας των κτημάτων που είχαν αποκτήσει με διάφορους αδιαφανείς τρόπους (C. Mango: «Βυζάντιο», βλέπε βιβλιογραφία). Πολλές από τις σημερινές διεκδικήσεις των αθωνικών μονών σε αγροτικές και άλλες εκτάσεις στηρίζονται σε τέτοιες «νομιμοποιήσεις» συμβολαίων!

Ακόμα και στα τελευταία χρόνια επιβίωσης του Βυζαντίου, πρώτη φροντίδα των ηγεσιών δεν ήταν η απόκρουση των Τούρκων αλλά η κατάληψη της εξουσίας και η συναλλαγή μαζί τους. Το έτος 1442 συνεννοείται ο Δημήτριος Παλαιολόγος, ένθερμος ανθενωτικός και φιλότουρκος, με τον σουλτάνο Μουράτ να πολιορκήσει ο δεύτερος την Κων/πολη, όπου βασιλιάς ήταν ακόμα ο Ιωάννης Παλαιολόγος. Η πολιορκία έληξε άδοξα, αλλά δεν αποθάρρυνε τον Δημήτριο, ο οποίος κάλεσε μετά από 9 χρόνια, το έτος 1451, πάλι τους Οθωμανούς, αυτή τη φορά υπό τον Μωάμεθ, για να τον υποστηρίξουν στην Πελοπόννησο ενάντια στον αδελφό του Θωμά. Ο Δημήτριος, σφόδρα ανθενωτικός ο ίδιος, προφανέστατα δεν δρούσε αυτοδύναμα αλλά καθοδηγείτο από τους εκκλησιαστικούς κύκλους των ανθενωτικών, οι οποίοι είχαν εναποθέσει το μέλλον της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας τους στη συνεργασία με τους Οθωμανούς.

Ο λόγος που επέλεξε και στήριξε η οθωμανική εξουσία τους εκπροσώπους της ανθενωτικής παράταξης στο Βυζάντιο είναι προφανής: μία τυχόν συμφωνία και σύγκλιση των χριστιανών του Βυζαντίου με τη Δύση θα ενεργοποιούσε «σταυροφορικές» ιδέες, οι οποίες δεν συνέφεραν τους Οθωμανούς μέχρι να σταθεροποιήσουν τη θέση τους στα Βαλκάνια. Αυτές οι σκέψεις είχαν σίγουρα ωριμάσει αρκετά χρόνια πριν από την οριστική άλωση της Πόλης και είχαν αναπτυχθεί στο σουλτάνο από τους Ρωμιούς συμβούλους του, οι οποίοι ενδιαφέρονταν και για τη δική τους κοινωνική αναβάθμιση σε ένα τουρκικό πλέον «ανατολικό ρωμαϊκό κράτος». Με αυτούς τους συμβούλους διατηρούσαν επαφές οι ανθενωτικοί και ήταν προετοιμασμένοι για το κάλεσμα της οθωμανικής εξουσίας (Δ.Γ. Αποστολόπουλος, βλέπε βιβλιογραφία).

Στα μοναστήρια, κυρίως έξω από την Πόλη, είχαν αποτραβηχτεί περί τις τριακόσιες χιλιάδες νέων ανθρώπων, φαινομενικά για να αφοσιωθούν στο θεό, στην πραγματικότητα για να αποφύγουν τη στράτευση, να αποστασιοποιηθούν από τις τρέχουσες εξελίξεις και να προετοιμάσουν το μέλλον (τους) υπό τουρκική κατοχή! Στις πολεμίστρες της Κων/πολης ήταν δεν ήταν πέντε χιλιάδες υπερασπιστές, κάτοικοι της Πόλης και μισθοφόροι! Το ηθικό του λαού κατά τις τελευταίες δεκαετίες της Ρωμανίας συνοψίζεται άριστα στην ηττοπαθή αντίληψη που διαχεόταν από τους ηγετικούς κύκλους του κράτους και της εκκλησίας: «... γιατί είναι θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει ...» ή επίσης με τις διαδιδόμενες «προφητείες» ότι, «... οι Ρωμιοί θα δουν άσπρη μέρα μόνον όταν οι Τούρκοι μπουν στην Πόλη». Έτσι καλλιεργείτο η ηττοπάθεια και η μοιρολατρική αποδοχή από το λαό της υποταγής στους Οθωμανούς ως το «μη χείρον» σε σχέση με μια υποταγή στους Δυτικούς και στον πάπα. εκδοχή που, υλοποιούμενη, θα οδηγούσε σε περιθωριοποίηση του ορθόδοξου εκκλησιαστικού μηχανισμού.

Με αυτό το «πρόκριμα» υπέρ του Τούρκου: αφενός εξωθήθηκαν πολλοί λόγιοι, δημιουργοί και οικονομικά ευκατάστατοι στην οριστική μετανάστευση στη Δύση, ιδίως στην Ιταλία, όπου συνέβαλαν στην εξελισσόμενη Αναγέννηση. Αυτό σήμαινε ότι η μεταβυζαντινή κοινωνία έμενε χωρίς τα σημαντικότερα πνευματικά και ανανεωτικά στελέχη της, τα οποία θα ήταν σε θέση να εμψυχώσουν και να ανασυντάξουν το λαό που οδηγείτο, πάμπτωχος, αμόρφωτος και θρησκόληπτος στην υποδούλωση. Αφετέρου, ο εκκλησιαστικός μηχανισμός και οι κύκλοι του αποδέχθηκαν τη θέση του συνεργάτη και τοποτηρητή των Οθωμανών, με αυξημένες αρμοδιότητες (π.χ. δικαίωμα είσπραξης φόρων) και «ευχέρεια κινήσεων» σε σύγκριση με τη βυζαντινή εποχή (Αποστόλης Χαρίσης: «Θρησκεία και Πολιτική στην Ελλάδα», βλέπε βιβλιογραφία). Αυτός ο δωσιλογικός ρόλος του εκκλησιαστικού μηχανισμού διατηρήθηκε δε με επιμέλεια μέχρις εσχάτων, ακόμα και μετά την απελευθέρωση από την τουρκοκρατία και την ίδρυση ελληνικού κράτους (βλέπε επόμενα).

Ο Γεώργιος Σχολάριος (1400-1472), ευφυής διανοούμενος, νομομαθής, φιλόσοφος και θεολογών, αρχικά φιλενωτικός με τη Δύση, αργότερα αμφιταλαντευόμενος, προφανώς ζυγιάζοντας τις πιθανές πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις και, στο τέλος, ηγέτης της ανθενωτικής παράταξης, ο οποίος μεταπήδησε στην τάξη των κληρικών σε ηλικία 50 ετών (1450) για να είναι έτοιμος να αναλάβει αξιώματα από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, είχε δώσει ήδη δείγματα του φρονήματός του, καίγοντας ιδιοχείρως συγγράμματα του Πλάτωνα και το έργο «Νόμων Συγγραφή» του νεοπλατωνικού Ελληνιστή Γεώργιου Γεμιστού-Πλήθωνα.

Ο συγκεκριμένος Σχολάριος έδινε και οδηγίες για την ιεροεξεταστική αντιμετώπιση των «Ελληνιστών» - ένας χαρακτηρισμός για όσους μελετούσαν διεξοδικά τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και προτιμούσαν τη φιλοσοφία των αρχαίων από τη βυζαντινή θεοσοφία: «... τους γουν δυσσεβείς και αλάστορας Ελληνιστάς και πυρί και σιδήρω και ύδατι και πάσι
Πολιορκία της Πόλης σε γαλλικό μικρόγραφο
(Πάτημα με το ποντίκι εμφανίζει μεγάλη εικόνα)
τρόποις εξαγάγετε τής παρούσης ζωής ... ράβδιζε, είργε, είτα γλώτταν αφαίρει, είτα χείρα απότεμνε καν και ούτω μένη κακός, θαλάττης πέμπε βυθώ» (από επιστολή του Σχολάριου προς τον κυβερνήτη της Πελοποννήσου, «Παλαιολόγια - Πελοποννησιακά» από τον Σ. Λάμπρου) (= ... να αφαιρείτε τη ζωή στους όντως ασεβείς και πανούργους Ελληνιστές με φωτιά, με σίδηρο και με κάθε άλλο τρόπο ... ξυλοφόρτωνε, φυλάκιζε, στη συνέχει κόβε τη γλώσσα, μετά κόβε το χέρι και, αν παρ' όλα αυτά παραμένει ακόμα κακός, πέταξέ τον στο βυθό της θάλασσας.)

Ο ίδιος ο Σχολάριος, ως υπότουρκος, δοτός Οικουμενικός Πατριάρχης Γεννάδιος πλέον, παρά τις ρητές επιταγές της θρησκείας περί διαχωρισμού κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας (ΣΤ' αποστολικός κανόνας), ομιλούσε προς το δυναστευόμενο λαό περί «φιλεύσπλαχνου σουλτάνου (του Μωάμεθ Β'), ο οποίος έχει εντολή από το θεό να επαναφέρει τους αμαρτωλούς χριστιανούς στο σωστό δρόμο». Σήμερα προσπαθούν διάφοροι απολογητές αυτής της δωσιλογικής συμπεριφοράς να δικαιολογήσουν την υποταγή και τη συνεργασία του Σχολάριου με τους κατακτητές (αν τους θεωρούσε κατακτητές!), γράφοντας ότι επρόκειτο για «βραχυπρόθεσμη συνεργασία με στόχο τον κατευνασμό του "θηρίου"...» (Γ. Μεταλληνός) Φυσικά, το «βραχυπρόθεσμον» του εγχειρήματος κράτησε 4-5 αιώνες και με αυτή τη λογική και οι συνεργάτες των ναζιστικών στρατευμάτων κατά το β' παγκόσμιο πόλεμο και όλοι οι Κουΐσλινγκς στην οικουμένη, στον «κατευνασμό του θηρίου» απέβλεπαν, κακώς καταδικάζονται και εκτελούνται κατά κανόνα!

Ο Σχολάριος και οι συνεργάτες του φαίνεται ότι επινόησαν την ιστορία με την κερκόπορτα, ότι δήθεν κάποιος την άφησε ή την ξέχασε ανοικτή κι έτσι εισήλθαν οι Οθωμανοί στην Πόλη. Πρόκειται μάλλον για ένα μύθο, ο οποίος υλοποιούσε με κατανοητό τρόπο τη θεϊκή παρέμβαση για να «τιμωρηθούν» οι αμαρτωλοί και προφανώς απέβλεπε στη συγκάλυψη του γεγονότος ότι η προδοσία είχε συντελεστεί ήδη πολύ πριν αρχίσει η επίθεση των Οθωμανών και ότι η Πόλη ήταν καταδικασμένη από τη στιγμή που συμφωνήθηκε η μοιρασιά εξουσίας μεταξύ του εκκλησιαστικού μηχανισμού και των Τούρκων.

Κατά μία άλλη εκδοχή «Πρόκειται για έναν μύθο, που δημιουργήθηκε για να παρηγορηθεί ο κόσμος, που δεν μπορούσε να δεχτεί πως η Πόλη "έπεσε". Ήταν απαραίτητη μια ιστορία προδοσίας για να αποδεχτούν πως η Κων/πολη με τη φημισμένη οχύρωση αλώθηκε από τους Οθωμανούς. Ας μην αποκλείουμε όμως το γεγονός να υπήρξε κάποιος προδότης, καθώς πίσω από κάθε μύθο υπάρχει κάποια βάση» (Τρ. Μανιάτη-Κοκκίνη).

Η δουλοπρεπέστατη, στη συνέχεια, υποταγή του εκκλησιαστικού μηχανισμού στην εξουσία των Οθωμανών πιθανόν να σχετίζεται και με μία επιστολή που ετοίμασε και ίσως να απέστειλε ο πάπας Πίος B', πιθανόν στα τέλη του έτους 1461, προς τον Μωάμεθ τον Πορθητή και στην οποία προτείνεται σ' αυτόν (Δ.Γ. Αποστολόπουλος: «Xαλίφης αυτοκράτορας ή Καρλομάγνος», βλέπε βιβλιογραφία):

να βαπτιστεί και να γίνει χριστιανός και
να εγκατασταθεί ως νόμιμος ηγεμόνας όλων των λαών της Ανατολής.
Ως προς τη βάπτιση, καθησυχαζόταν ο Μωάμεθ στην παπική επιστολή ότι δεν είναι τίποτα σημαντικό, «θα βραχείς με λίγο νεράκι». Ως προς δε τη νομιμοποίησή του, υπόσχεται ο Πίος να «σε ονομάζουμε αυτοκράτορα των Eλλήνων και της Aνατολής<>» («Nos te Graecorum et Orientis imperatorem appellabimus») και να μην «προσφέρουμε πλέον τη βοήθειά μας σε όλους εκείνους τους χριστιανούς που φεύγουν από το κράτος σου και έρχονται σε μας.» Προφανέστατα ο λαμπρός αυτός χριστιανός και πάπας πλειοδοτούσε έναντι των Ανατολικών σε βάρος των υπόδουλων λαών της Ανατολής.
Δεν είναι γνωστό αν έλαβε ο Μωάμεθ ποτέ αυτή την επιστολή, σίγουρα δεν φαίνεται να υπήρξε γραπτή απάντηση. Πάντως το συγκεκριμένο κείμενο, αποτελούμενο από 112 σελίδες, κυκλοφόρησε εκείνη την εποχή σε διάφορες πόλεις της Δύσης (Ρώμη, Κολωνία, Τρεβίζο) και δεν είναι απίθανο κάποιο αντίγραφό του να έφτασε μέχρι την Κων/πολη, προβληματίζοντας εκεί, τόσο την οθωμανική, όσο και την πατριαρχική πλευρά. Γεγονός είναι ότι ο απανταχού χριστιανισμός εκείνης της εποχής ανταγωνιζόταν σε προτάσεις συνεργασίας και δουλοπρέπειας απέναντι στους Οθωμανούς, με αποκλειστικό στόχο τη συμφωνημένη διανομή της εξουσίας και των σφαιρών επιρροής.



Η τουρκοκρατία

Με την απόδοση της πτώσης του Βυζαντίου στις αμαρτίες του λαού και με τις «προφητείες» ότι το κράτος θα επανακάμψει με την αναστροφή του αιτίου, όταν δηλαδή «μετανοήσουν οι αμαρτωλοί Ρωμιοί» (Γεώργιος Ερμώνυμος-Χαριτώνυμος), η μεν ηγεσία (πατριαρχείο) αποκτούσε ελευθερία κινήσεων στο νέο έργο της για διατήρηση του λαού στην υποταγή, ο ίδιος ο λαός όμως που δεν θεωρούσε τον εαυτό του υπεύθυνο για τους τυχοδιωκτισμούς της εξουσίας, συνέχισε την μικρασιατική πρακτική, να προσχωρεί δηλαδή με κάθε αφορμή στη θρησκεία του ισχυρού, άλλοτε για να απαλλαγεί από τον κεφαλικό φόρο (τζίζιε) και άλλοτε για να συμμετέχει στη διανομή θέσεων στη διοίκηση του οθωμανικού κράτους.
Σύγχρονοι Τούρκοι Ιστορικοί θεωρούν ότι η «ανατολική αυτοκρατορία» συνέχισε να υπάρχει και μετά το 1453, με υποκατάσταση στη διοίκηση του κράτους των Ελληνόφωνων από τους Όθωμανούς, όπως είχαν υποκαταστήσει πριν από κάποιους αιώνες, με άλλες διαδικασίες, οι Ελληνόφωνοι τους Ρωμαίους ηγέτες. Η εγγύηση και νομιμοποίηση γι' αυτή τη συνέχεια προερχόταν από τη διαχρονική συνεργασία του χριστιανικού εκκλησιαστικού μηχανισμού με την πολιτική εξουσία, μόνο που τώρα λειτουργούσε παράλληλα και ο μωαμεθανικός θρησκευτικός μηχανισμός και η συναλληλία είχε πλέον τρεις συντελεστές. Το θεμελιώδες που άλλαξε με βεβαιότητα πλέον είναι ότι, με την επικυριαρχία των Οθωμανών που διέθεταν σχετικά πενιχρό πολιτισμικό παρελθόν, θα ήταν εξασφαλισμένη η περαιτέρω μορφωτική υποβάθμιση των λαών της Ρωμανίας - ανάμεσά τους και του ελληνικού.

Περίπου 10 αιώνες μετά την επιβολή του χριστιανισμού σε βάρος των εθνικών θρησκειών, αντιστράφηκαν λοιπόν οι ρόλοι και το 15ο αιώνα αναπτυσσόμενη και διαδιδόμενη θρησκεία με κρατική υποστήριξη ήταν πλέον ο μωαμεθανισμός, ενώ ο χριστιανισμός βρισκόταν πλέον και στα Βαλκάνια σε υποχώρηση! Ένα τμήμα του πληθυσμού της σημερινής Ελλάδας εξισλαμίστηκε (Κρήτη, Εύβοια, Κοζάνη, Κιλκίς κ.ά.). εκτιμάται μια σχέση 80-20 μεταξύ χριστιανών και μωαμεθανών σε όλη τη Βαλκανική. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η συνήθης φιλοχρηματία των ανώτερων κληρικών προκάλεσε στο ορθόδοξο ποίμνιο την προσχώρηση στο Ισλάμ από «αντίδραση και απελπισία» (Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσ/νίκη 1985).

Ειδικότερα στην Κρήτη ο εξισλαμισμός είχε φτάσει σε απίστευτους για τη σημερινή αντίληψή μας και για την καθοδηγούμενη σύγχρονη «ελληνο-ορθόδοξη υπερηφάνεια» αριθμούς. ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο της τουρκικής κατοχής, ο εξισλαμισμός των Κρητών ήταν εντυπωσιακός. Ήδη το 1657, δώδεκα χρόνια πριν από την άλωση του Χάνδακα (Ηράκλειο), οι εξισλαμισμένοι ανέρχονταν σε 60.000, ενώ στο τέλος του πρώτου αιώνα της τουρκικής κατοχής στην Κρήτη, ο μισός σχεδόν πληθυσμός της είχε περάσει στο Ισλάμ. Στα μέσα του 18ου αιώνα, η πλειοψηφία των 260.000 κατοίκων της Κρήτης ήταν μουσουλμάνοι, αλλά κατά το 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αντιστράφηκαν οι εξελίξεις: με τη σταδιακή εδαφική υποχώρηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την προοπτική ένωσης της Κρήτης με το ελληνικό κράτος, αυξήθηκε σημαντικά ο χριστιανικός πληθυσμός (Λιλή Μακράκη, βλέπε βιβλιογραφία). Πάντως, στις αρχές του 20ου αιώνα στο Ρέθυμνο υπήρχαν αισθητά περισσότεροι μουσουλμάνοι παρά χριστιανοί, πράγμα που επιβεβαιώθηκε 20 χρόνια αργότερα όταν, με την ανταλλαγή των πληθυσμών κατά το 1923 σε εφαρμογή της ελληνο-τουρκικής συμφωνίας της Λωζάνης, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη του Ρεθύμνου περί τα 2/3 του πληθυσμού της ως μωαμεθανοί, στη μεγάλη πλειοψηφία τους ελληνόφωνοι.

Η εξάλειψη του χριστιανισμού και στο βαλκανικό χώρο θα ήταν σχεδόν ολοκληρωτική, όπως συνέβη στη Μ.Ασία (90% μωαμεθανοί στο τέλος του 15ου αιώνα), αν δεν είχε περιορίσει με φιρμάνι ο σουλτάνος (Σελήμ Β', 1566-1574) τις συνεχείς προσχωρήσεις στο μωαμεθανισμό, επειδή μειωνόταν ο φορολογητέος πληθυσμός (20-30% του οθωμανικού προϋπολογισμού ήταν το τζίζιε από αλλόθρησκους). Αυτές οι προσχωρήσεις γίνονταν μερικές φορές με εξαναγκασμό, συχνότερα όμως έναντι περιουσιακών και επαγγελματικών ανταλλαγμάτων, παρ' ότι λειτουργούσε το «σύστημα ανεκτικότητας των μιλέτ» (Φ. Μαλιγκούδης) που είχαν εγκαθιδρύσει ως υπότουρκη παπο-καισαρική διοίκηση οι Οθωμανοί. Με το σύστημα αυτό, αρμόδιο και υπεύθυνο για κάθε ενδοχριστιανική υπόθεση (π.χ. εκπαίδευση, ληξιαρχικές υποθέσεις, ειδική φορολόγηση κ.ά.) που δεν σχετιζόταν με τους Οθωμανούς, ήταν το Πατριαρχείο. Η προβαλλόμενη σήμερα «διάσωση της ελληνικής γλώσσας» από την Εκκλησία (αλλά τότε και της βουλγαρικής, της σέρβικης, ρουμάνικης, αρμένικης, γεωργιανής κ.ά.) ήταν ανειλημμένη αρμοδιότητα από τις συμφωνίες του Σχολάριου-Γεννάδιου με τους Οθωμανούς και όχι αυτοθυσιαστική προσφορά του εκκλησιαστικού μηχανισμού στον Ελληνισμό!

Αριστερά: Ο «φιλεύσπλαχνος» σουλτάνος Μωάμεθ Β' και ο εκλεκτός του πατριάρχης Γεννάδιος (Ψηφιδωτό στην Παμμακάριστο της Κων/πολης, Πάτημα με το ποντίκι εμφανίζει εικόνα πρωτοτύπου), Δεξιά: Χριστιανός επίσκοπος συνοδευόμενος από γεννίτσαρους και διάκους.

Πέρα απ' αυτό, δεν βλάπτει να αναλογιστούμε ότι «διασώθηκαν» επίσης τα αλβανικά, τα εβραϊκά, τα κουρδικά, τα αραβικά και άλλες γλώσσες μη χριστιανικών λαών που βρέθηκαν για αρκετούς αιώνες υπό τον έλεγχο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, προφανώς χωρίς καμιά συμβολή της ορθόδοξης ή άλλης χριστιανικής εκκλησίας. Το συμπέρασμα που βγαίνει αβίαστα είναι λοιπόν ότι οι γλώσσες κατακτημένων λαών δεν διασώζονται από τις ενέργειες κάποιου μηχανισμού, ιδίως όταν ο συγκεκριμένος μηχανισμός βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τους κατακτητές, αλλά από τις ανάγκες επικοινωνίας που εξυπηρετούν αυτές οι γλώσσες, Όταν εκλείψουν οι ανάγκες, εξαφανίζονται και οι γλώσσες ... (συνεχίζεται >>)

Symbol, μη με παρεξηγήσεις, αλλά έχω μερικές ερωτήσεις στο κατά τα άλλα συγκινητικό λογίδριο που παράθεσες.

quote:

---

symbol
Από εκείνη την στιγμή έσβησε η Ρωμανία, ο εκπολιτιστής της Οικουμένης

---

Η λέξη "Βυζάντιο", τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή ιστορική βιβλιογραφία έχει συνταυτιστεί με τη λέξη "μηχανορραφία", "συνωμοσία", κτλ. Πόθεν προκύπτει ότι ήταν "ο εκπολιτιστής της οικουμένης"; Μήπως μπορείς να μου αναφέρεις μερικά πολιτιστικά έργα ή εκπολιτιστικές δραστηριότητες (εκτός του βίαιου εκχριστιανισμού των υπόδουλων λαών). Η φράση "εκπολιτιστής της οικουμένης" είναι δικό σου συμπέρασμα;

quote:

---

symbol
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, θρηνήθηκε, όσο κανένα άλλο άτυχο γεγονός στην ιστορία του Ελληνισμού.

---

Στα τραγούδια που αναφέρεις, απουσιάζει παντελώς η λέξη "ελληνικός", "Ελλάδα". Γίνεται λόγος για μια χώρα "Ρωμανία" η οποία απ'όσο γνωρίζω εκτεινόταν από την Ανατολία μέχρι τα βόρεια της Ρουμανίας (η οποία σημειωτέον πήρε και το όνομά της από τη χώρα που μνημονεύεις). Δε βλέπω από τα λεγόμενά σου να σχετίζεται η χώρα αυτή με την Ελλάδα.

quote:

---

symbol
στηριγμένη σε έντονα στοιχεία εθνικής συνείδησης...

---

Όταν λες "εθνική συνείδηση" εννοείς την εθνική συνείδηση των κατοίκων της Ρωμανίας ή της Ελλάδας; Γιατί στη Ρωμανία δεν υπήρχε "εθνική συνείδηση" καθώς αποτελούνταν από διάφορους λαούς και διάφορες εθνότητες. Η δε εθνική συνείδηση των Ελλήνων, μετά από 16 αιώνες βάρβαρης κατοχής από τη Ρώμη και τη Νέα Ρώμη είχε αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από τη θρησκευτική συνείδηση (καθώς όποιος ένιωθε Έλληνας, ξέρουμε όλοι τι τον περίμενε... "Κόψιμο χεριού, κόψιμο γλώσσας, πυρ και σίδηρος, πέταγμα στο βυθό της θάλασσας" όπως προέτρεπε και ο ...αείμνηστος υπότουρκος Πατριάρχης Γεννάδιος).

macedon

.... Οι Ελληνες μόλις διέτρεξε η φήμη πως έπεσε η Πόλη, άλλοι άρχισαν να τρέχουν προς το λιμάνι στα πλοία των Βενετσιάνων και των Γενοβέζων και καθώς ορμούσαν πολλοί πάνω στα πλοία βιαστικά και με ακαταστασία χάνονταν, γιατί βούλιαζαν τα πλοία. Και έγινε εκείνο που συνήθως γίνεται σε τέτοιες καταστάσεις. Με θόρυβο, φωνές και χωρίς καμιά τάξη έτρεχαν να σωθεί ο καθένας μέσα σε σύγχυση...

.... Ένα μεγάλο πλήθος άνδρες και γυναίκες, που όλο και μεγάλωνε από τους κυνηγημένους, στράφηκε προς τον πιο μεγάλο ναό της Πόλης, που ονομάζεται Αγια Σοφιά. Μαζεύτηκαν εδώ άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Σε λίγο όμως πιάστηκαν από τους Τούρκους χωρίς αντίσταση. Πολλοί άνδρες σκοτώθηκαν μέσα στο ναό από τους Τούρκους. Αλλοι πάλι σ' άλλα μέρη της Πόλης πήραν τους δρόμους χωρίς να ξέρουν για που. Σε λίγο άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι πιάστηκαν και πολλοί όμως από τους Ελληνες φάνηκαν γενναίοι° αντιστάθηκαν και σκοτώθηκαν, για να μη δουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους σκλάβους.

Σε όλη την Πόλη τίποτε άλλο δεν έβλεπες παρά αυτούς που σκότωναν και αυτούς που σκοτώνονταν° αυτούς που κυνηγούσαν και κείνους που έφευγαν".

Γεώργιος Σφραντζής Χρονικό -μορφή majus-
Μωάμεθ

"Και να και από μας σκοτωθούν μερικοί, όπως συνήθως γίνεται στους πολέμους, κατά το γραφτό του καθενός, ξέρετε καλά από το Κοράνι μας τι λέει ο προφήτης, ότι αυτός που πεθαίνει σε τέτοια περίπτωση ολόσωμος στον παράδεισο θα πάει και θα πιεί με το Μωάμεθ, και θα αναπαυτεί με παιδία και με γυναίκες ωραίες και παρθένες σε τόπο χλοερό και ευωδιαστό από άνθη, και θα λουστεί σε ωραιότατα λουτρά, και σε εκείνο τον τόπο αυτά θα έχει από τον θεό. Εδώ πάλι από μένα, όλος ο στρατός μου και οι άρχοντες της αυλής μου, αν νικήσουμε, ο μισθός που θα πάρουν από μένα θα είναι, ανάλογα με τον καθένα, διπλάσιος από αυτός που παίρνουν τώρα, και θα αρχίζει από τώρα ως το τέλος της ζωής τους. Κι αν βρείτε και αρπάξετε τίποτε χρυσαφικό ή ασημικό και ρουχισμό, αιχμαλώτους και άντρες και γυναίκες, μικρούς και μεγάλους, κανένας δεν θα μπορεί να σας τους πάρει ή να σας ενοχλήσει σε τίποτε".

Κωνσταντίνος

"Και σεις, ευγενέστατοι άρχοντες και ενδοξότατοι δήμαρχοι και στρατηγοί και γενναιότατοι συστρατιώτες και όλος ο πιστός και τίμιος λαός, ξέρετε καλά πως έφθασε η ώρα και ο εχθρός της πίστης μας θέλει με κάθε τρόπο και μηχανικό μέσο να μας πιέσει σφροδρότερα και να κάνει ορμητικό πόλεμο με μεγάλη συμπλοκή και σύγκρουση από στεριά και θάλασσα με όλες του τις δυνάμεις, για να χύσει σαν φίδι το δηλητήριο και να μας καταβροχθίσει σαν ανήμερο λιοντάρι. Γι αυτό σας λέω και σας παρακαλώ να σταθείτε παλικαρίσια και με γενναία ψυχή, όπως κάνατε πάντοτε ως τώρα, ενάντια στους εχθρούς της πίστης μας. Σας παραδίδω αυτή την ενδοξότατη και περίφημη πόλη και πατρίδα μας και βασίλισσα των πόλεων. Ξέρετε λοιπόν καλά, αδελφοί, ότι για τέσσερα πράγματα έχουμε κοινή υποχρέωση όλοι να προτιμήσουμε να πεθάνουμε παρά να ζούμε° πρώτα για την πίστη και την ευσέβειά μας, δεύτερο για την πατρίδα, τρίτο για τον βασιλιά που έλαβε την εξουσία με χρίσμα και τέταρτο για συγγενείς και φίλους. Λοιπόν, αδελφοί, αν έχουμε καθήκον να αγωνιζόμαστε μέχρι θανάτου για ένα από τα τέσσερα αυτά, πολύ περισσότερο έχουμε για όλα αυτά, όπως καθαρά βλέπετε, και όλα πρόκειται να τα χάσουμε. Αν για τις δικές μου αμαρτίες ο Θεός παραχωρήσει τη νίκη στους ασεβείς, ριχνόμαστε στον κίνδυνο για την πίστη μας την αγία, την οποία ο Χριστός μας χάρισε με το δικό του αίμα° και αυτό είναι το κυριότερο από όλα. Γιατί, αν κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και χάσει την ψυχή του, ποιο είναι το όφελος; Δεύτερο, με τον τρόπο αυτό στερούμαστε περίφημη πατρίδα και τη λευτεριά μας. Τρίτο, η βασιλεία την άλλοτε σπουδαία και τώρα ταπεινωμένη και ντροπιασμένη και εξουθενωμένη θα τη χάσουμε και θα εξουσιάζεται από τύραννο και ασεβή. Τέταρτο, θα στερηθούμε και τα πολυαγαπημένα μας παιδιά και τις γυναίκες και τους συγγενείς μας".

Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι η Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι απ΄την πολλήν την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και να 'βγει ο βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα:
"Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τα 'αγια,
παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστήτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν' στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να 'ρτουνε τρία καράβια°
το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν".
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες.
"Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι".

(δημοτικό)

Πάρθεν η Ρωμανία

Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν' από την Πόλην°
ουδέ στ' αμπέλια κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,
επήγεν και-ν εκόνεψεν α σου Ηλί' τον κάστρον.
Εσείξεν τ' έναν το φτερόν σο αίμα βουτεμένον,
εσείξεν τ' άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον,
Ατό κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ' ο μητροπολίτης°
έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.
Σίτ' αναγνώθ' σίτε κλαίγει, σίτε κρούει την καρδίαν.
"Αλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν η Ρωμανία!"
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια
κι ο Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι
-Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία 'πάρθεν.
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.

(Δημοτικό τραγούδι του Πόντου)

Το ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης

Θρήνος κλαυθμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,
Θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.
Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλιν την αγία,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχήν τους.
Τις το 'πεν; Τις το μήνυσε; Πότε 'λθεν το μαντάτο;
Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
-"Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;"
-"Ερκομαι ακ τα' ανάθεμα κι εκ το βαρύν το σκότος,
ακ την αστραποχάλαζην, ακ την ανεμοζάλην°
απέ την Πόλην έρχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν Δε βαστώ, αμέ μαντάτα φέρνω
κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.

(δημοτικό, απόσπασμα)

Η Κωνσταντινούπολη, ως έδρα των εκχριστιανισμένων πλέον Ρωμαίων ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, υπήρξε, κατά τον καθηγητή Γούδα (1816-1886), φοβερότερη για τον Ελληνισμό ακόμα και αυτής της κατακτητικής μανίας των Φράγκων.

Τι σχέση μπορεί άραγε να έχει το αποκαλούμενο Βυζάντιο με τον καταπατημένο και απαγορευμένο Ελληνισμό?

Σε απλά λόγια, και δίχως συναισθηματικές παρωπίδες, συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΥΠΗΡΞΑΝ ΤΟΣΟ ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΣΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΕΝΟΙ ΙΩΝΕΣ.

Εκτιμώ, ότι σαν "αντίβαρο" της αναδυόμενης χριστιανικής πίστης, ίσως να ανέπτυσσαν ένα ορθολογιστικό/φιλοσοφικό πνεύμα είτε αθεϊστικό είτε αγνωστικιστικό/ερευνητικό, πάντως εκ διαμέτρου αντίθετο με τυφλή πίστη σε μία και μόνη αλήθεια οποιουδήποτε Θεού. Σκέψου ότι μία ισχυρή ενοποιημένη Ελλάδα ίσως να αποτελούσε και τροχοπέδη στην εισβολή των Οθωμανικών φύλων στην Ευρώπη(όπως έκανε κάποτε και με την Περσική εξάπλωση) και να μην συζητάγαμε τώρα για καμία άλωση της Πόλης,κανέναν γκρεμισμένο αρχαιοελληνικό ναό και κανέναν ρωμαιοχριστιανικό δυνάστη.

Ομως εγώ προσωπικά δεν ψάχνω άλλοθι. Θεωρώ ότι οι Ελληνες ήταν άξιοι της μοίρας τους αφού τη στρατιωτική(Σπάρτη,Μακεδονία,Θήβα) και πνευματική (Αθήνα,Μικρασιατικά παραλια) δύναμη για αντισταση σε οποιοδήποτε εχθρό είτε πολεμικό, είτε θρησκευτικοσκοταδιστικό την είχαν. Αυτοί όμως προτίμησαν να σφάζονται μεταξύ τους για το αν θα κάνει κουμάντο ο Σπαρτιάτης, ο Αθηναίος ή ο Μακεδόνας.Φυσικά εννοείται πως δεν δικαιολογώ σε καμία περίπτωση σφαγές από Θεοδώσιους και Κωνσταντίνους. Ομως να λέμε και την αλήθεια κι ας είναι σκληρή. Οι Ελληνες υπήρξαν ιδανικοί αυτόχειρες. Ισως τελικά να είχε και δίκιο κάποιος από το φόρουμ που έγραψε κάπου ότι "εχθρός του Ελληνα είναι ο Ελληνας.

Και θα πρέπει να κατανοήσουμε το εξής. Οτι στην αρχαιότητα, ο Ρωμαίος, ο Εβραίος, ο Τούρκος, ο Ελληνας κτλ. την δική του αυτοκρατορία,δύναμη, επιρροή και θρησκεία θέλει να διαδώσει και να εδραιώσει. Λογικό σε ένα βαθμό.Το θέμα λοιπόν είναι, ο Ελληνας, μπορεί να αποκρούσει τον "εισβολέα" τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο? Κατά τη γνώμη μου μπορούσε και είχε όλα τα απαραίτητα προσόντα. Κι όμως τα θαλάσσωσε. Προσοχή, δεν λέω να μην πάρει και στοιχεία απ'έξω. Οχι όμως στοιχεία σκοταδισμού όπως τυφλή πίστη και προσήλωση σε έναν Θεό(αυτά που του επιβλήθηκαν αργότερα). Προσπαθώ λοιπόν να εισχωρήσω στην "ταμπακιέρα" των ιστορικών γεγονότων. Και αυτό που έχω κατανοήσει είναι ότι και οι ίδιοι οι Ελληνες έχουν μεγάλη ευθύνη για την υποταγή τους.

Φιλικά.

ΥΓ. Σόρυ για το ολίγον άσχετο με το θέμα ποστ.

Αστρονομική απόδειξη περί της υπάρξεως φούξια ελεφάντων...

Παρακαλώ λοιπόν όλους τους συμμετέχοντες, να αποφύγουν να συμβάλλουν σε οξείες τέτοιες εξελίξεις, ιδιαίτερα δε, όταν έχουμε αναγκαστεί να απενεργοποιήσουμε πληθώρα παρομοίων θεμάτων πριν από μερικούς μήνες.
Υπενθυμίζω:
Τα θέματα υπέρ/κατά του Χριστιανισμού, είναι αρκετά.

(Ας είναι η πρόληψη, θεραπεία...)

Σύμφωνα με τους μύθους αυτούς ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ θα ανακτήσει την χαμένη Πόλη όχι σαν ένας οποιοσδήποτε ηγέτης ήρωας, αλλά σαν ο συγκεκριμένος ιστορικός αυτοκράτορας της Ρωμιοσύνης, στα χρόνια του οποίου και αλώθηκε. Θα την ανακτήσει με πόλεμο, ξυπνώντας από το υπερφυσικό του μαρμάρωμα.

Η ζωή, αλλά κυρίως ο θάνατος του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου συγκίνησαν και συνεχίζουν να συγκινούν την λαϊκή ψυχή και συνδέθηκαν με το σύνολο των μύθων που αφορούν στην Εθνική αποκατάσταση.

Σε δημοτικό τραγούδι του Πόντου περιγράφεται με ξεχωριστή επική καθαρότητα ο αγώνας του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ και η τελική του πτώση στο πεδίο της μάχης:

ESOTERICA.gr Forums !

© 2010-11 ESOTERICA.gr