Σήμερα θα αναφερθώ στις μεταφυσικές πεποιθήσεις του Παρμενίδη.

Παρμενίδης ο Ελεάτης (540–475 π.Χ):
Γεννήθηκε στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας.
Ο Πλάτωνας χαρακτηρίζοντάςτον λέγει ότι ήταν "αιδοίος τε και δεινός", προκαλούσε δηλαδή σεβασμό και δέος.

Η ομόφωνη μαρτυρία της παράδοσης μας πληροφορεί ότι είχε εκφράσει τις φιλοσοφικές του δοξασίες σε διδακτικό ποίημα με τίτλο "Περί φύσεως".
Από αυτό σώθηκαν μόνο 163 εξάμετροι στίχοι. Το όλο ποίημα διαιρείται σε δύο μέρη εξαιρουμένης της εισαγωγής.

Το πρώτο μέρος πραγματεύεται περί της αληθείας, και το δεύτερο είχε σαν θέμα «τα προς δόξαν», δηλαδή τον προσιτό στον κοινό άνθρωπο κόσμο των φαινομένων (Απ. 1 , 28).

Το ποίημα αρχίζει με μεγαλοπρεπή εισαγωγή, στην οποία διηγείται ο ποιητής ότι ευρισκόμενος πάνω σε ένα άρμα, το οποίο οδηγούν "αι Ηλιάδαι κόραι" (οι κόρες του Ηλίου), πηγαίνει από την Νύκτα προς την Ημέρα και το Φως, αφού πέρασε από την πύλη, η οποία χωρίζει τα σκοτεινά από τα φωτεινά δώματα και της οποίας τα κλειδιά κρατάει η Δίκη.

Εκεί, στο κράτος του Φωτός, η Δαίμων, η θεά Ημέρα, υποδεχόμενη τον φιλόσοφο, λέγει σ’αυτόν:
"αίπερ οδοί μούναι διζήσεός εισί νοήσαι" (Απ.2, 8), (μερικοί, δηλαδή δρόμοι της έρευνας μόνοι είναι νοητοί}.

Ο πρώτος δρόμος διδάσκει την Αλήθεια.
Το όν υπάρχει και είναι αδύνατον να μην υπάρχει.
Αυτή είναι η "κέλευθος" η οδός της Πειθούς.

Ο δεύτερος δρόμος της έρευνας λέγει, ότι τίποτα δεν υπάρχει και ότι αυτό (το μη είναι) είναι αναγκαίο.

Η Δαίμων αποτρέπει με σφοδρότητα τον φιλόσοφο από αυτόν τον δεύτερο δρόμο της έρευνας. Διότι το μη όν δεν είναι δυνατόν να το μάθουμε ποτέ (η γνώση του μη όντος είναι κάτι το ακατόρθωτο), ούτε να εκφρασθεί με λόγια.

Εξ ίσου όμως με τον δεύτερο δρόμο, πρέπει να αποφεύγεται (κατά την θεά) και ένας τρίτος δρόμος ο οποίος οδηγεί "εις τας δόξας", τις υποκειμενικές, δηλαδή, γνώμες των ανθρώπων, οι οποίες αναφέρονται στον κόσμο των "φαινομένων".

Όπως βλέπομε, αφετηρία και βάση της διδασκαλίας του Παρμενίδη είναι η έννοια του όντος σε τέλεια αντίθεση προς το μη όν.

Αυτή την έννοια του όντος ο Παρμενίδης εκφράζει εντονότερα από τον ιδρυτή της Ελεατικής Σχολής Ξενοφάνη.

Η αδιάσειστη αλήθεια κατά τον Παρμενίδη βρίσκεται στην γνώση ότι το όν υπάρχει και το μη όν δεν υπάρχει.

Από τη θεμελιώδη αυτή περί του όντος αντίληψη απορρέουν όλες οι επί μέρους ιδιότητές του, τις οποίες εκθέτει το πρώτο μέρος του ποιήματος.

Το όν δεν μπορεί να έχει ούτε αρχή ούτε τέλος.
Διότι δεν είναι δυνατόν να προέλθει από το μη όν και επομένως ούτε να καταντήσει μη όν.

Είναι λοιπόν το όν "αγέννητον" και "ανώλεθρον", "ουλομελές" (ολότητα μη διατυπωμένη σε μέλη), "ατρεμές" (αδιατάρακτο), "αδιαίρετον", πάντοτε παρόν.

Συνεχίζω με τις παρακάτω λέξεις του ποιήματος:

Το όν "ουδέ ποτ’ην ουδ’έσται, επεί νυν έστιν ομού παν έν συνεχέ".

Το όν είναι μια διαρκής παρουσία. Δεν υπήρξε ποτέ, ώστε να μιλάμε για το παρελθόν του, ούτε θα υπάρξει ώστε να το περιμένει η κατάσταση του μέλλοντος. Υπάρχει σαν διαρκές παρόν, χωρίς παρελθόν και μέλλον, άναρχο, άπαυστο, ενότητα παρούσα, διαρκής συνέχεια, ακινησία, αταραξία, χωρίς αύξηση ή ελάττωση. Πάντοτε όμοιο προς τον εαυτό του, "ταυτόντ’εν ταυτώ μένον καθεαυτό τε κείται". Σφαίρα καλοστρογγυλευμένη, που έχει σε όλα τα σημεία της την ίδια πυκνότητα (Απ. 7΄42).

ΥΓ.: Στο επόμενο μήνυμα θα συνεχίσω και θα τελειώσω τις μεταφυσικές θέσεις του Παρμενίδη.

Φιλικά

Κηφεύς

Από ότι θα παρατήρησες, πολλοί συνομιλητές αυτού του topic έχουν δώσει τον ορισμό της Μεταφυσικής στην πρώτη και στην δεύτερη σελίδα.

Παραθέτω αμέσως παρακάτω τον ορισμό που είχα δώσει εγώ:

quote:

---

Προχωράω αμέσως παρακάτω στον ορισμό της Μεταφυσικής :
Είναι Φιλοσοφική επιστήμη (δεν ξέρω αν η έκφραση αυτή είναι δόκιμη, πάντως αυτό που γνωρίζω είναι ότι για τον Αριστοτέλη οι λέξεις φιλοσοφία και επιστήμη είναι συνώνυμες), που ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη.
Η ονομασία της προήλθε από τον τίτλο "Μετά τα Φυσικά", που είχε δοθεί από τους μεταγενέστερους εκδότες των αριστοτελικών έργων σε ένα από τα συγγράμματά του.
Αναλυτικότερα το έργο του Αριστοτέλη "Μετά τα Φυσικά", που αποτελεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας του Σταγιρίτη φιλόσοφου και έχει σαν υπόθεση την πρώτη φιλοσοφία, δηλαδή την έρευνα περί των πρώτων αρχών και αιτίων από τα οποία τα όντα αντλούν την ουσιαστική τους ύπαρξη, έφθασε στα χέρια μας σε κακή κατάσταση, ο τίτλος δε "Μετά τα Φυσικά", είναι μεταγενέστερος του φιλοσόφου, και τον συναντάμε για πρώτη φορά, στον Περιπατητικό φιλόσοφο και ιστορικό του 1ου π.Χ. αιώνα Νικόλαο τον Δαμασκηνό, ο οποίος έζησε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αύγουστου .
Κατά την ταξινόμηση και νέα έκδοση των αριστοτελικών συγγραμμάτων από τον ένατο ή δέκατο διάδοχο του Αριστοτέλη στην Περηπατητική Σχολή Ανδρόνικου του Ρόδιου, τέθηκε οριστικά ο τίτλος "Μετά τα Φυσικά", υποδηλώνοντας απλώς τη θέση του έργου στη σειρά της εκδόσεως, ενώ ο Αριστοτέλης το σύνολο των έργων του των σχετικών με την οντολογία ονομάζει "Πρώτη Φιλοσοφία".
Ο μονολεκτικός όρος Μεταφυσική φαίνεται, ότι πλάστηκε από τους Άραβες αριστοτελιστές, διαδόθηκε δε η χρήση του από την μετάφραση των έργων, του Άραβα φιλοσόφου Αβερρόη (1126-1198), στην λατινική γλώσσα.

Από τους νεώτερους φιλοσόφους, σαν ισοδύναμοι προς την Μεταφυσική ενδείξεις χρησιμοποιούνται και οι όροι "Οντολογία" και "Πρώτη φιλοσοφία".
Τα θέματα που εξετάζει η Μεταφυσική μπορούν να διαιρεθούν σε δύο ομάδες :
1) Η Μεταφυσική εξετάζει τις αρχές της γνώσης από την άποψη της οντολογικής τους αξίας. Τα προβλήματα αυτά έχει πραγματευθεί πριν μερικές δεκαετίες ο Γερμανός φιλόσοφος Ν. Χάρτμαν στο σύγγραμμά του "Αρχές της μεταφυσικής της γνώσης". Στην ομάδα των προβλημάτων αυτών π.χ. υπάγεται το ζήτημα, το οποίο εξετάζει, αν ο νόμος της αιτιότητας, ο οποίος λέγει, ότι κάθε αποτέλεσμα προέρχεται από προηγηθέν αίτιο, ανταποκρίνεται προς αυτά που συμβαίνουν πραγματικά στο σύμπαν.
2) Η Μεταφυσική εξετάζει επίσης, τις πρώτες αρχές και τις τελευταίες συνάφειες των όντων και γεγονότων.
Διερευνά το πρόβλημα, το οποίο ερωτά από πού έλαβαν υπόσταση τα όντα.
Επίσης θέλει να εξακριβώσει τις αλληλοσυσχετίσεις στις οποίες ευρίσκονται τα όντα.
Ζητάει π.χ. να βρει ποια είναι η σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής, ύλης και πνεύματος, φυσικοχημικών και βιολογικών λειτουργιών.
Εξετάζει επίσης τους τελευταίους σκοπούς προς τους οποίους κατευθύνονται τα όντα.
Ερευνά εν γένει την ουσία της πραγματικότητας και από στατικής και από δυναμικής απόψεως.
Δεν λαμβάνει σαν θέμα των ερευνών της τα αντικειμενικώς υφιστάμενα πράγματα.
Επεκτείνει την έρευνά της και στα φαινόμενα και γεγονότα που βρίσκονται σε διαρκή εξέλιξη. Η θεωρία π.χ. του Σοπενχάουερ, κατά την οποία την ουσία της πραγματικότητας την αποτελεί η βούληση είναι πρόβλημα μεταφυσικό.
Η μελέτη, η οποία θέλει να εξακριβώσει την ουσία και τους έσχατους σκοπούς του ιστορικού βίου, αποτελεί την μεταφυσική της ιστορίας.
Η προσπάθεια να συμπληρώσουμε τα χάσματα που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων επιστημών και να σχηματίσουμε μία ενιαία εικόνα για το σύνολο της πραγματικότητας, είναι μια από τις αποστολές της Μεταφυσικής.
Η Μεταφυσική ερευνά επίσης αν υπάρχει πέρα από τον προσιτό στις αισθήσεις μας εμπειρικό κόσμο, ένας υπεραισθητός κόσμος και αν είναι δυνατόν να γνωρίσουμε αυτόν τον κόσμο με την νόηση.

---

Ολοκληρώνω με αυτό το μήνυμα τις Μεταφυσικές θέσεις του Παρμενίδη.

«…τετελεσμένον εστί
Πάντοθεν, ευκύκλου σφαίρης εναλίγκιον όγκω
Μεσσόθεν ισοπαλές πάντη»
(Το όν έχει πέρατα από όλες τις πλευρές του, μοιάζει δε με μια μάζα ολοστρόγγυλης σφαίρας και έχει εξ ίσου μεγάλη πυκνότητα προς όλες τις κατευθύνσεις).

Είναι προφανής η βαθειά αντίθεση του Παρμενίδη προς την διδασκαλία της Ιωνικής φιλοσοφίας την οποία τυράννησε το πρόβλημα της γένεσης: "το πόθεν ο κόσμος εγένετο".

Κατά τον Παρμενίδη δεν υπάρχει γένεση. Διότι γένεση προϋποθέτει προΰπαρξη του μη όντος, και επομένως παραγωγή του όντος από το μη όν (του κατά τον Παρμενίδη ανύπαρκτου).

Συναφής με την περί όντος διδασκαλία του Παρμενίδη είναι και η γνωσιολογία του.

Το ουσιώδες γνωσιολογικό δόγμα του φιλοσόφου αποτελεί η περιλάλητη απόφανση (Απ. 3):

"το γαρ αυτό νοείν εστίν τε και είναι" .

Το νόημα αυτής της ρήσης δεν είναι η ταυτότητα νόησης και ουσίας, αλλά το εξής:

"Εκείνο που υπόκειται στην νόηση, υπάρχει. Ό,τι νοούμε, ταυτίζεται με το υπάρχον. Εκείνο που δεν έχει ύπαρξη, δεν μπορεί και να νοηθεί και να γίνει γνωστό".

Προς την αλήθεια, δηλαδή την γνώση του όντος, οδηγούν όχι οι αισθήσεις, οι οποίες μας παρουσιάζουν την πολλότητα, την γένεση,την φθορά και μεταβολή, αλλά ο Λ ό γ ο ς.

Αυτός νοεί, γνωρίζει την ύπαρξη του μη όντος, του οποίου την νόηση θεωρεί αδύνατη. Έτσι οι αισθήσεις είναι πηγή πλάνης.

Ενώ η περί του όντος διδασκαλία του Παρμενίδη σήμαινε άρνηση κάθε κοσμολογίας και φυσικής, που ασχολούνται με την γένεση και τον κόσμο των φαινομένων, παρά ταύτα ο Παρμενίδης, σαν θέμα του δευτέρου μέρους του ποιήματός του έχει ακριβώς τον κόσμο αυτό των "δοξαστών" και φαινομένων, όπως τον έχει φανταστεί η πεπλανημένη αντίληψη των ανθρώπων.

Κατ’αρχήν υπάρχουν δύο στοιχεία, από τα οποία το μεν ένα το φως ή κατά τον Αναξίμανδρο θερμό, αντιστοιχεί προς το όν, το δε άλλο, η Νύκτα, το ψυχρό, προς το μη όν (το κατά τον Παρμενίδη ανύπαρκτο και αδιανόητο).

Από τη σύνθεση των δύο αυτών στοιχείων παράγεται κατά την ανθρώπινη δοξασία ο προσιτός στις αισθήσεις μας κόσμος της πολλότητας και φαινομενικότητας. Την ερμηνεία αυτή θα ανέπτυσσε περαιτέρω το μη σωζόμενο τμήμα του δεύτερου μέρους του έπους του Παρμενίδη, το οποίο θα ήταν ένα είδος κοσμογονίας.

Αναμφίβολα δε, η κοσμογονική αυτή θεωρία της οποίας προκαταβολικά αρνείται την αλήθεια, ο φιλόσοφος ποιητής της θα περιελάμβανε στοιχεία των προηγουμένων κοσμογονιών, όπως του Αναξίμανδρου, του Ηράκλειτου και των Πυθαγορείων.

Αυτή η ανάμιξη των αντιθέτων στοιχείων γίνεται με την επέμβαση της θεάς (Δαίμονος) που κυβερνάει τα πάντα.

Από τα στοιχεία αυτά το μεν φωτεινό έχει κάποια σχέση προς το κατά τον Παρμενίδη όν και επομένως μετέχει της αλήθειας. Το δε όμως στοιχείο, του μη όντος, αποτελεί ριζική πλάνη και ψεύδος. Και η ανθρώπινη σκέψη κατευθύνεται προς το αληθές ή το ψευδές ανάλογα με την πραγματοποιούμενη ανάμιξη. Όταν μεν επικρατεί στην ανάμιξη το θερμό και φωτεινό στοιχείο, η πνευματική δραστηριότητα του ανθρώπου είναι αντίστοιχα ανώτερη. Όταν όμως επικρατεί το ψυχρό ή σκοτεινό γίνεται κατώτερη.

Η ασχολία του Παρμενίδη με τα "δοξαστά" και τα φαινόμενα δεν σημαίνει ότι αυτός διακρίνει διττή πραγματικότητα.

Η πραγματικότητα γι’αυτόν είναι μία.

Το εις την νόηση και τον καθαρό Λόγο προσιτό, ενιαίο, αδιαίρετο, αδιατάρακτο και αναλλοίωτο όν.

Ο κόσμος της φαινομενικότητας και της γένεσης είναι ψευδές πλάσμα της ανθρώπινης "δοξασίας" και υποκειμενικότητας.

Δεν πρόκειται λοιπόν εδώ ούτε για φιλοσοφικό ιδεαλισμό ούτε για υλισμό.

Αλλά ο σοφός Ελεάτης υπήρξε ένας από τους πρώτους Έλληνες διανοητές, οι οποίοι αντίκρισαν το οντολογικό πρόβλημα, σαν θεμελιώδες και αιώνιο θέμα της φιλοσοφίας.

Φιλικά

Κηφεύς

Σήμερα θ'ασχοληθούμε με τον Ζήνωνα τον Ελεάτη και τον Μέλισσο τον Σάμιο.

Ζήνων ο Ελεάτης (490–415 π.Χ.):
Προσωκρατικός σκεπτικιστής φιλόσοφος, από την Ελέα της Κάτω Ιταλίας.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο Ζήνων ο Ελεάτης επινόησε την διαλεκτική.

Για την ζωή του και τις διδασκαλίες του γνωρίζουμε μερικά από πληροφορίες των έργων του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Διόδωρου και άλλων.

Ο Πλάτωνας αναφέρεται σ’αυτόν με το όνομα "Ελεατικός Παλαμήδης" (Σοφιστής 215 Α, Φαίδρος 261Δ΄).

Υπήρξε μαθητής του Παρμενίδη, του οποίου φαίνεται ότι επεξέτεινε τις θεωρίες περί όντος και απείρου.

Πλήρη εικόνα των θεωριών του Ζήνωνα δεν έχομε. Κάποια ιδέα γι’αυτές παίρνομε από τα επιχειρήματα τα οποία χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης στα "Φυσικά" και τα "Μετά τα Φυσικά" του, για την ανατροπή ορισμένων αντιλήψεων του Ζήνωνα, οι οποίες αφορούν στις έννοιες του χώρου, του χρόνου και της κινήσεως.

Κατά τον Σουΐδα, ο Ζήνων έγραψε έργα με τους
τίτλους:
"Έριδες" , "Εξήγησις του Εμπεδοκλέους" , "Περί φύσεως".

Στα βιβλία του ο Ζήνων προσπαθούσε να δείξει την ορθότητα των δοξασιών του διδασκάλου του, δηλαδή ότι το όν είναι ένα και ότι δεν υπόκειται σε μεταβολές.

Η πολεμική του κυρίως στρεφόταν κατά των Πυθαγορείων, οι οποίοι θεωρούσαν το σύμπαν διαιρετό σε μονάδες και σε αρχικά γεωμετρικά σχήματα.

Ο Ζήνων με τα επιχειρήματά του απεδείκνυε ότι το όν αποτελεί ενότητα που δεν επιδέχεται πολλότητα .

Αν θεωρήσουμε το όν σύνθετο από αρχικά στοιχεία, αυτά ή θα έχουν ή δεν θα έχουν μέγεθος.

Αν μεν δεν έχουν μέγεθος, συντιθέμενα δεν μπορούν να παράγουν το συγκεκριμένο όν, διότι όσες φορές και αν προστεθεί το μηδέν στον εαυτό του, μένει πάντοτε μηδέν.

Αν πάλι τα δεχθούμε να έχουν μέγεθος, τότε αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν αρχικά στοιχεία, αλλά αφού έχουν μέγεθος θα είναι δυνατόν να διαιρούνται σε άλλα μικρότερα, και αυτό επίσης επ’άπειρο.

Για την απόδειξη ότι δεν υπάρχει κίνηση, ο Ζήνων χρησιμοποιεί τέσσερα επιχειρήματα όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης (Φυσικά ζ΄. 9 , 239 β 9).

Το πρώτο από αυτά είναι ότι, για να φθάσει κάποιο πράγμα από την αφετηρία στο τέρμα, πρέπει προηγουμένως να διανύσει το μισό του διαστήματος. Πριν από το τέρμα, όμως, πρέπει να διανύσει το μισό του μισού διαστήματος και ούτω καθ’εξής επ’άπειρο. Άρα δεν θα φθάσει ποτέ στο τέρμα, δηλαδή δεν κινείται.

Το δεύτερο είναι ο Αχιλλεύς και η χελώνα .

Το τρίτο είναι το επιχείρημα του βέλους, το οποίο έχει ως εξής: Βέλος εκτοξευόμενο δεν κινείται. Διότι κάθε χρονικό διάστημα αποτελείται από χρονικές στιγμές, απειροελάχιστα μικρές αδιαίρετες. Σε μια χρονική στιγμή το βέλος θα βρίσκεται σε κάποια θέση. Κατέχοντας, όμως, μία θέση δεν κινείται. Εάν δε κινείται, τότε δεν θα κατέχει κάποια θέση.

Και το τέταρτο είναι το Στάδιο, ή μαθηματική απόδειξη της ανυπαρξίας της κινήσεως.

Ο Αριστοτέλης ανασκεύασε τα σοφίσματα του Ζήνωνα, αφού κατέδειξε ότι γινόταν σ’αυτά συνεχώς σύγχυση μεταξύ του δυναμικού απείρου προς το πραγματικό άπειρο.

Παρά ταύτα όμως τα διαλεκτικά επιχειρήματα του Ελεάτου σοφού απεδείχθησαν πολύ ωφέλημα για την ανάπτυξη των μαθηματικών.

Με αυτά τέθηκαν για πρώτη φορά υπό συζήτηση τα συναφή με την μελέτη των συνεχών και ασυνεχών ποσών προβλήματα, τα οποία οδήγησαν εν τέλει τους μαθηματικούς στην ανακάλυψη του απειροστικού λογισμού.

Γι’αυτό ο Ζήνων θεωρείται ένας από τους πατέρες της ανώτερης μαθηματικής ανάλυσης.

Μέλισσος ο Σάμιος 5ος π.Χ. αιώνας):
Καταγόταν από τη Σάμο, αναφέρεται δε σαν μαθητής του Παρμενίδη, αλλά και του Ηράκλειτου. Διατέλεσε κατά το 440 π.Χ. ναύαρχος των Σαμίων.

Έγραψε ένα σύγγραμμα με τίτλο "Περί φύσεως ή περί του όντος".

Δέχεται και αυτός ακολουθώντας τον Παρμενίδη:
ότι το όν είναι αιώνιο:

"αεί ην ό,τι ην και αεί έσται . Ει γαρ εγένετο , αναγκαίον έστι πριν γενέσθαι είναι μηδέν . Ει τοίνυν μηδέν ην , ουδαμά αν γένοιτο , ουδέν εκ μηδενός".
(Ο,τιδήποτε υπήρχε, υπήρχε αιωνίως και θα υπάρχει αιωνίως. Διότι εάν έλαβε υπόσταση κατόπιν γενέσεως θα έπρεπε κατά λογική αναγκαιότητα, πριν έλθει στην γένεση να μην υπάρχει. Αν όμως δεν υπήρχε, δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρξει κάτι εκ του μηδενός).

Επίσης δεν έχει τέλος το όν, διότι είναι αδύνατο να μετατραπεί εξαφανιζόμενο ούτε σε ένα υπαρκτό ούτε σε ένα ανύπαρκτο πράγμα.

Στις δοξασίες του Παρμενίδη προσθέτει μόνο σαν δική του γνώμη ότι, εφ’όσον το όν δεν έχει χρονικώς ούτε αρχή ούτε τέλος, πρέπει να είναι και από τοπικής άποψης άπειρο.

"Ου γαρ αεί είναι ανυστόν , ό,τι μη παν έστι".
(Διότι αν ένα πράγμα δεν έχει μία σε όλα τα μέρη παρουσία, δεν μπορεί να έχει αιωνιότητα).

Συμπληρώνοντας λοιπόν ο Σάμιος ναύαρχος την διδασκαλία του, λέγει:
"ούτως ουν αΐδιόν εστι και άπειρον και όμοιον παν". (Τοιουτοτρόπως το όν είναι αιώνιο και άπειρο και ένα και εξ ολοκλήρου όμοιο με τον εαυτό του).

Είναι προφανές ότι ο Μέλισσος θέλει να συνδυάσει την ελεατική φιλοσοφία με τις περί απείρου διδασκαλίες των Ιώνων και ιδιαίτερα του Αναξίμανδρου.

Συνεχίζοντας την διδασκαλία του Παρμενίδη θεωρεί την μαρτυρία που μας δίνουν οι αισθήσεις περί των πραγμάτων όχι αξιόπιστη.
Αυτή η αναξιοπιστία γίνεται φανερή από τη μεταβολή που παρουσιάζουν με την πάροδο του καιρού τα όντα. Ένα όν, π.χ. το οποίο προηγουμένως αντιλαμβανόταν η αίσθηση σαν λευκό, με τον καιρό μεταβάλλεται σε μαύρο. Από την μεταβολή εξάγεται ότι η αρχική μαρτυρία της δράσης περί της ποιότητάς του ήταν ανακριβής.

Με τον Μέλισσο φθάνει στις έσχατες ακολουθίες της η διδασκαλία των Ελεατών.

Φιλικά

Κηφεύς

Παρμενίδης ο Ελεάτης (540–475 π.Χ.):
Το όν υπάρχει, το μη όν είναι ανύπαρκτο. – Το όν είναι ένα και συνεχές χωρίς αρχή και τέλος. – Στην νόηση αντιστοιχεί το όν. – Ο κόσμος είναι σύνθεση φωτός και σκότους.

Ζήνων ο Ελεάτης (490–415 π.Χ.):
Το ένα είναι τελείως αόριστο. – Δεν υπάρχει ούτε πολλότης, ούτε χώρος, ούτε κίνηση. – Ο κόσμος παράγεται από τη σύνθεση θερμού και ψυχρού.

Μέλισσος ο Σάμιος (5ος π.Χ. αιώνας):
Το όν είναι αΐδιο και άπειρο. – Το όν είναι ενιαίο, ποσοτικά και ποιοτικά αμετάβλητο. – Στον κόσμο υπάρχει μία ακίνητη και θεία αρχή.

Συνεχίζομε με τη Μεταφυσική του Εμπεδοκλή.

Εμπεδοκλής(494–434 π.Χ.)(οπαδός του αφελούς ρεαλισμού με εμπειριοκρατική τάση) από τον Ακράγαντα της Σικελίας.

Υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της προσωκρατικής φιλοσοφίας.

Αναδείχθηκε μεγάλος ερευνητής της φύσης και θεμελιωτής της θεωρίας περί της συστάσεως του σύμπαντος από τέσσερα αρχικά στοιχεία, δηλαδή της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς.
Δεν έμεινε ικανοποημένος με την διαπίστωση ότι στον κόσμο υπάρχουν τα προαναφερθέντα τέσσερα υλικά στοιχεία, αλλά προχώρησε στην εξιχνίαση των αιτίων, τα οποία εξηγούν τους ποικίλους συνδυασμούς αυτών και κατέληξε ότι αυτοί οφείλονται στην επενέργεια δύο κοσμογονικών δυνάμεων, οι οποίες είναι η Φιλότης και το Νείκος.

Η Φιλότητα είναι η θετική δύναμη της αγάπης που ενώνει τα πράγματα και Νείκος η αρνητική που τα διαχωρίζει.

Η σχέση αυτών των αντίρροπων δυνάμεων είναι αυτή που διατηρεί την ισορροπία στο σύμπαν («Σφαίρος»). Η γένεση και ο θάνατος, η Φιλότητα και το Νείκος είναι για τον Εμπεδοκλή ένας αιώνιος κύκλος, μία εναλλαγή που εξασφαλίζει τη διαιώνιση του κόσμου.

Καταγίνεται συγχρόνως σε χημικές, βιολογικές και ανθρωπολογικές μελέτες, λαμβάνει δε ενεργό μέρος στην πολιτική ως υποστηρικτής της δημοκρατίας και φίλος του λαού. Ασκεί το επάγγελμα του ιατρού, του μάγου και του εξιλαστού.

Οι σύγχρονοί του τον τιμούν σαν προφήτη και του προσφέρουν το βασιλικό αξίωμα στον Ακράγαντα, αλλά αυτός προτιμά να πηγαίνει στις σικελικές πόλεις θεραπεύοντας τους πάσχοντες, παρέχοντας συμβουλές σε όλους τους ανθρώπους και περιστοιχιζόμενος από πλήθη αφοσιωμένων οπαδών.

Ο Αριστοτέλης τον αναγνωρίζει σαν εφευρέτη της ρητορικής και οι 400 διασωθέντες στίχοι των ποιημάτων του μαρτυρούν για το ποιητικό του ταλέντο.

Τις φιλοσοφικές του δοξασίες εξέθεσε σε δυο φιλοσοφικά ποιήματα, από τα οποία το ένα έφερε τον τίτλο "Περί φύσεως" και το άλλο "Καθαρμοί". Από τους πέντε χιλιάδες στίχους των δύο αυτών ποιημάτων διασώθηκαν αποσπάσματα μόνο.

Σαν φιλόσοφος ο Εμπεδοκλής προσπαθεί να συνδυάσει τα πορίσματα της ιωνικής φιλοσοφίας με τις ελεατικές διδασκαλίες.

Δέχεται ότι υπάρχουν στον κόσμο σαν αμετάβλητα συστατικά του τα τέσσερα στοιχεία, δηλαδή η φωτιά, το νερό, ο αέρας και η γη, από την ανάμιξή τους δε προέρχεται η γένεση και η φθορά των συγκεκριμένων όντων. Κατ’ουσίαν, δεν υπάρχει γένεση και φθορά αλλά μόνο ανάμιξη των στοιχείων:

"Φύσις ουδενός έστιν εόντων
αλλά μόνον μίξίς τε μιγέντων
εστί , φύσις δ’επί τοις ονομάζεται ανθρώποισιν".

(Δεν υπάρχει γένεση ως προς κανένα από τα όντα, αλλά μόνο ανάμιξη και εναλλαγή των αναμιχθέντων στοιχείων, οι άνθρωποι όμως χρησιμοποιούν για να ονομάσουν τα γεγονότα αυτά την λέξη φύση, δηλαδή γένεση).

Τα τέσσερα στοιχεία τα αποκαλεί "ριζώματα" και τα εκφράζει χρησιμοποιώντας σαν σύμβολα τα ονόματα των αρχαίων θεών.

"Τέσσαρα γαρ πάντων ριζώματα πρώτον άκουε
Ζευς αρχής Ήρη τε φερέσβιος ήδ’ Αϊδωνεύς
Νήστις θ’ , ή δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον".

(Κατά πρώτον άκουε ότι τέσσερις είναι οι ρίζες για όλα τα όντα. Ο Ζεύς (με τους κεραυνούς) φεγγοβολεί, η Ήρα η οποία (σαν αέρας με την αναπνοή) δωρίζει την ζωή και ο Αϊδωνεύς (ο Άδης σαν γη) και η Νήστις (σικελική τοπική θεότητα που συμβολίζει τα νερά). Το θέμα της λέξης νάω=αναβλύσσω) η οποία χύνοντας τα δάκρυά της δημιουργεί την πηγή της ζωής των θνητών).

Πρέπει όμως να εξηγηθεί το γεγονός της ανάμιξης και της εναλλαγής.

Ο Εμπεδοκλής πιστεύει ότι τα στοιχεία μόνα τους δεν μπορούν να κινηθούν και να έλθουν σε αμοιβαίους συνδυασμούς. Για να εξηγήσει την ανάμιξη και τον χωρισμό τους εισάγει δύο δυνάμεις την Φιλία και το Νείκος.

Όπως προανέφερα η Φιλία συνδέει τα ανόμοια και διαχωρίζει τα όμοια, το Νείκος διαχωρίζει τα ανόμοια. Τα στοιχεία υπόκεινται στην επίδραση των δύο τούτων αντιτιθεμένων δυνάμεων. Όταν επικρατεί η Φιλία, ο κόσμος συσπειρώνεται σαν Σφαίρος, τον οποίο περιγράφει ο Εμπεδοκλής κατά τον ακόλουθο τρόπο:

"Αλλ’όγε πάντοθεν ίσος (εοί) και πάμπαν απείρων
σφαίρος κυκλοτερής μονίη περιηγεί γαίων .
Ου γαρ από νώτοιο , δύο κλάδοι αΐσσονται
Ου πόδες , ου θοά γούνα , ου μήδεα γεννήεντα
Αλλά Σφαίρος έην και (πάντοθεν) ίσος εαυτώ".

(Αλλ’αυτός βεβαίως ήταν από όλα τα μέρη του ίσος προς τον εαυτό του και εξ ολοκλήρου άνευ πέρατος Σφαιρός κυκλοτερής καμαρώνοντας για την γύρω του κυριαρχούσα μοναδικότητα (κατ’άλλους ερμηνευτές ηρεμία). Διότι δεν εξορμούν από τα νώτα του δύο κλάδοι, δεν (εκφύονται) πόδες και ταχέα γόνατα, ούτε γεννητικά μόρια, αλλά ήταν σφαιρικός και από όλα τα μέρη του ίσος με τον εαυτό του).

Μέσα εις τον Σφαίρον δεν μπορεί να διακριθεί κανένα στοιχείο:

"Ένθ’ ούτε Ηέλιοι διείδεται ωκέα γυΐα
Ουδέ μεν ουδ’αίης λάσιον μένος ουδέ θάλασσα .
Ούτως Αρμονίης πυκινώ κρύφω εστήρικται
Σφαίρος κυκλοτερής μονίη περιηγεί γαίων
Ου στάσις ουδέ τε δήρις αναίσιμος εν μελέεσιν" .

(Εδώ (μέσα εις τον Σφαίρο) δεν διακρίνονται ούτε τα γρήγορα μέλη (του σώματος) του Ηλίου ούτε της γης η λάγνος μανία ούτε η θάλασσα. Έτσι μένει στηριγμένος στην αδιαπέραστη κρυψώνα της Αρμονίας, ο κυκλοτερής Σφαίρος καμαρώνοντας για την γύρω του κυριαρχούσα μοναδικότητα. Δεν υπάρχει μέσα εις τα μέλη του καμία διχοστασία και καμία απρεπής έριδα).

ΥΓ.: Ακολουθεί στο επόμενο μήνυμα η συνέχεια της Μεταφυσικής του Εμπεδοκλή.

Φιλικά

Κηφεύς

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά.

Το σύμπαν όμως δεν μένει σ’αυτήν την αδιατάρακτη μακαριότητα.

Βαθμηδόν εντός του Σφαίρου αυξάνεται το Νείκος το οποίο επιφέρει τον χωρισμό και την διάσπαση και ωθεί το σύμπαν σε κατάσταση τελείως αντίθετη από τον μέσα σε αρμονία εφησυχασμό του Σφαίρου.

Η έσχατη αποκορύφωση της επικράτησης του Νείκους οδηγεί στην κατάσταση της "Ακοσμίας" όπως αναφέρει ο Πλούταρχος λέγοντας:

" Όρα μη το Νείκος επάγης το Εμπεδοκλέους τοις πράγμασι μάλλον δε τους παλαιούς κινής Τιτάνας επί την φύσιν και Γίγαντας και την μυθικήν εκείνην και φοβεράν α κ ο σ μ ί α ν επιδείν ποθής (θείς) ωρίς το βαρύ παν και χωρίς το κούφον " .

(Πρόσεχε μήπως κατευθύνεις εναντίον των πραγμάτων το Νείκος του Εμπεδοκλέους, μάλλον δε μήπως βάλης σε κίνηση τους παλιούς Τιτάνες καιτους Γίγαντες εναντίον της Φύσης και ποθείς να δεις με τα μάτια σου την μυθική και φοβερή εκείνη ακοσμία, εάν θέσεις όλα τα βαριά μαζί, και χωριστά απ’αυτά τοποθετήσεις τα ελαφρά.

Φαίνεται ότι ο Εμπεδοκλής θεωρούσε την ακοσμία σαν την κατάσταση της παντελούς διάκρισης των στοιχείων, κατά την οποία κυριαρχεί απόλυτα η αντίθεση των ομοειδών στοιχείων προς τα ετεροειδή, που αυτό συνεπάγεται παγκόσμια αλληλομαχία.

Μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων, της πλήρους αρμονίας και της πλήρους διακρίσεως, τοποθετεί τις διάφορες εποχές κατά τις οποίες γεννώνται και εξαφανίζονται τα όντα.

Η κοσμογονική αυτή διαδικασία εξελίσσεται κατά περιόδους, στις οποίες άλλοτε επικρατεί η Φιλία άλλοτε το Νείκος. Στο 17 απόσπασμα περιγράφεται αυτή η εναλλαγή με τους ακόλουθους στίχους:

…¨"Δίπλ’ερέω τοτέ μεν γαρ έν ηυξήθη μόνον είναι
εκ πλειόνων , τουέ δ’αύ διέφυ πλέον εξ ενός είναι
Δριή δε θνητών γένεσις , δοιή δ’απόλειψις .
Την μεν γαρ πάντων σύνοδος τίκτει τ’ολέκει τε ,
η δε πάλιν διαφυομένων θρεφθείσα διέπτει .
Και ταύτ’αλλάσσοντα διαμπερές ουδαμά λήγει ,
άλλοτε μεν φιλότητι συνεχθόμεν’εις έν άπαντα
άλλοτε δ’αυ δίχ’έκαστα φορεύμενα Νείκεως έχθει" .

(Διπλό πράγμα έχω να εκθέσω. Άλλοτε μεν παράγεται με αύξηση από τα πολλά ένα μοναδικό όν, άλλοτε πάλι διασπωμένου του ενός παράγεται πλήθος όντων. Διπλή λοιπόν είναι η γέννηση των θνητών όντων, διπλός δε και ο εξαφανισμός. Η συνένωση όλων γίνεται αιτία να παρουσιαστεί και να εξαφανιστεί η μία γένεση, η δε άλλη μόλις με την αύξηση λάβει σύσταση εξαφανίζεται, επειδή χωρίζονται τα στοιχεία. Και αυτή η συνεχής αλλαγή ποτέ δεν τελειώνει, διότι άλλοτε τα όντα ενώνονται, ωθούμενα από την φιλία, άλλοτε δε πάλι διαχωρίζονται από το μίσος, το οποίο εμπνέει το Νείκος).

Ο κόσμος εις τον οποίο ζούμε δημιουργείται από την επικράτηση του Νείκους. Μέσα στον Σφαίρο σχηματίζεται δίνη η οποία γίνεται αφορμή να χωρισθεί ο αέρας και να περιβάλλει το σύμπαν σαν κενή σφαίρα, κάτω δε από τη ζώνη του αέρα συγκεντρώνεται το πυρ. Η σφαίρα του παντός διαιρείται σε δυο ημισφαίρια τα οποία κινούνται κυκλικά περί την γη, εκ των οποίων το μεν ένα είναι πλήρες πυρός και παράγει την ημέρα, το δε άλλο είναι από αέρα και μικρής ποσότητας πυρός και παράγει την νύκτα. Ο ήλιος δεν έχει ίδιο φως, αλλά αντανακλά προς την γη τις ακτίνες τις οποίες εκπέμπει προς αυτόν το πύρινο ουράνιο ημισφαίριο, η δε σελήνη αντανακλά το φως το οποίο δέχεται από τον ήλιο. Ο ήλιος αποτελεί είδος κρυστάλλινου φακού ο οποίος συλλέγει το ουράνιο πυρ και το αποστέλλει με αντανάκλαση στη γη.

Ως προς τη γένεση των οργανικών όντων διακρίνει ο Ακραγαντίνος σοφός τέσσερις περιόδους. Κατά την πρώτη περίοδο η γη γεννά τα οργανικά μέλη του σώματος των ζώων ξεχωρισμένα:

"ή πολλαί μεν κόρσαι αναύχενες εβλάστησαν
Γυμνοί δ’επιλάζοντο βραχίονες εύνιδες ώμων
όμματα τα’οία επλανάτο πενήτεύοντα μετώπων" .

(Από την γη βλάστησαν πολλές κεφαλές χωρίς αυχένες και περιπλανιόντουσαν εδώ και εκεί βραχίονες που δεν είχαν ώμους, και τριγύριζαν εδώ και εκεί οφθαλμοί στερούμενοι μετώπων).

Στην δεύτερη περίοδο κατορθώνουν τα μεμονωμένα αυτά αρμονικά μέλη να συνενωθούν και να αποτελέσουν τερατώδεις μορφές.

"Πολλά μεν αμφιπρόσωπα και αμφίστερνα φύεσθαι
Βουγενή ανδρίπρωρα , τα δ’έμπαλιν εξανατέλειν
ανδροφυή βούκρανα , μεμιγμένα τη μεν απ’ανδρών
τη δε γυναικοφυή , σκιεροίς ησκήμενα γυίοις" .

(Τότε εμφανίστηκαν πολλά πλάσματα με διπλά πρόσωπα και διπλά στήθη, σώματα βοών με ανθρώπινο πρόσωπο, και αντιθέτως ανθρώπινα σώματα με κεφαλή βοός, ανάμικτα πλάσματα κατά ένα μέρος ανδρικά και κατά ένα άλλο μέρος γυναικεία, οπλισμένα με σκιερά (από το τρίχωμά τους) γεννητικά όργανα).

Αλλά τα τερατώδη αυτά όντα δεν μπόρεσαν να διατηρηθούν στην ζωή.

Κατά την τρίτη περίοδο εμφανίστηκαν τύποι ζώων ικανών να συνεχίσουν τη ζωή τους:

"Ουλοφυείς μεν πρώτα τύποι χθονός εξανέτελλον ,
Αμφοτέρων ύδατός τε και ίδεος αίσαν έχοντες .
Τους μεν πυρ ανέπεμπε θέλον προς ομοίον ικέσθαι ,
ούτε τι πω μελέων ερατόν δέμας εμφαίνοντας
ούτ’ενόπην οιόν τα’επιχώριον ανδράσι γυίον" .

(Βλάσταιναν κατ’αρχάς χονδροδεμένα πλάσματα από την γη, που είχαν μερίδιο και από τα δύο (στοιχεία), δηλαδή και από το νερό και από τη θερμότητα. Αυτά τα πλάσματα τα εκσφενδόνιζε προς τα επάνω το πυρ, επειδή ήθελε να φθάσει στο όμοιό του (στον ουρανό) πυρ. Τα πλάσματα αυτά δεν εμφάνιζαν την αξιαγάπητη μορφή των μελών (του σώματος) ούτε την φωνή, ούτε το ιδιάζον γεννητικό μόριο, όπως προσιδιάζει στους άνδρες).

ΥΓ.: Στο επόμενο μήνυμα, φίλοι μου, τελειώνουν οι Μεταφυσικές απόψεις του Εμπεδοκλή.

Φιλικά

Κηφεύς

Με αυτό το μήνυμά μου τελειώνω τις Μεταφυσικές απόψεις του Εμπεδοκλή.

Κατά τη τετάρτη περίοδο γεννώνται τα οργανικά όντα όχι από τη γη, αλλά μεταξύ τους.

Ο Αέτιος λέγει: "Τας δε τετάρτας ουκέτι εκ των ομοίων , οίον εκ γης και ύδατος , αλλά δι’αλλήλων ήδη" .
(Οι γενέσεις της τετάρτης περιόδου δεν προέρχονται από τα ομοιογενή στοιχεία από τη γη π.χ. και του ύδατος, αλλά με γέννηση μεταξύ τους).

Ο Εμπεδοκλής προλαμβάνει τις διδασκαλίες του Δαρβίνου, ο οποίος είπε ότι από τους εμφανισθέντες με την εξέλιξη οργανισμούς διασώθηκαν μόνον όσοι ήταν ικανοί να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες της ζωής.
Όπως φαίνεται από τις μαρτυρίες του Σιμπλίκιου τέτοια ιδέα είχε εκφράσει ο Εμπεδοκλής.

"Και όσα μεν ούτω συνέστη αλλήλοις , ώστε δύνασθαι τυχείν σωτηρίας , εγένετο ζώα και έμειναν δια το αλλήλοις εκπληρούν την χρείαν" .
(Και όσα δηλαδή οργανικά μέλη συνενώθηκαν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν την δυνατότητα να διασωθούν, έγιναν ζώα και έμειναν εις την ζωή, διότι αμοιβαίως ικανοποιούν τις ανάγκες τους).

Ο Εμπεδοκλής παρουσίασε πλήρη θεωρία που εξηγεί την ανάπτυξη και την κατασκευή του σώματος των ζώων και εξήγησε την λειτουργία των αισθήσεων με την θεωρία των πόρων και των απορροών.

Ο Εμπεδοκλής γνωρίζει καλά ότι η δύναμη των αισθήσεων είναι περιορισμένη και ότι είναι εξ ίσου δύσκολη και η με τον νου κατανόηση του κοσμικού συνόλου.

"Στεινωποί γαρ παλάμαι κατά γυία κέχυνται
πολλά δε δείλ’έμπαια , τα τα’αμβλύνουσι μερίμνας
παύρον δε ζωής ιδίου μέρος αθρήσαντες
ωκύμοροι καπνοίο δίκην αρθέντες απέπταν
αυτό μόνον πεισθέντες ότω προσέκυρσεν έκαστος
πάντοσ’ ελαυνόμενοι , το δ’όλου (πας) εύχεται ευρείν ,
Ούτω ούτ’ επιδερκτά τάδ’ ανδράσιν ούτ’ επακουστά
Ούτε νόω περιληπτά . Συ δε ουν , επεί ωδ’ ελιάσθης
πεύσεαι ου πλέονηέ βροτείη μήτις όρωρεν" .
(Διότι είναι πολύ στενά τα αισθητήρια όργανα, τα οποία έχουν απλωθεί πάνω στα ανθρώπινα μέλη. Πολλά δε κακά τα χτυπούν αιφνιδίως και σκορπίζουν την δύναμη της σκέψης τους. Αφού δε παρατηρήσουν ένα μικρό μέρος της ζωής τους, φεύγουν από αυτήν με πρόωρο θάνατο απαχθέντες προς τα ύψη σαν να ήταν καπνός. Ο καθένας θεωρεί αξιόπιστο εκείνο πάνω στο οποίο τον έριξε η τύχη του κατά τις προς όλες τις κατευθύνσεις περιπλανήσεις του, και όμως καυχάται ο καθένας ότι βρήκε το όλον. Έτσι δεν είναι δυνατόν αυτό το όλον
οι άνθρωποι να το δουν με τα μάτια τους ούτε να το ακούσουν ούτε να το καταλάβουν με τον νου τους. Εσύ δε επειδή πλησίασες προς τα εδώ, δεν θα μάθεις τίποτα περισσότερο από εκείνο μέχρι του οποίου μπορεί να υψωθεί η ανθρώπινη σκέψη.

Οι γνώσεις θεωρούνται σαν κάτι το έμψυχο, το οποίο ζητάει να διαμένει σε μια συγγενική του περιοχή. Η δε διαδικασία της γνωστικής λειτουργίας θεωρείται σαν ένωση της ανθρώπινης σκέψης, με την φρόνηση, η οποία ενυπάρχει στο γνωσκόμενο πράγμα. Κάθε γνωστική λειτουργία είναι κατά τον Ακραγαντίνο σοφό, κάποιο είδος εκλεκτικής συμπάθειας μεταξύ ομοειδών πραγμάτων.

Ο Εμπεδοκλής είναι ο πρώτος ιδρυτής της τόσο διαφημισθείσης, τελευταία, θεωρίας της "εναισθήσεως", δηλαδή της δοξασίας ότι το υποκείμενο βρίσκει στο αντικείμενο τις δικές του ποιότητες και καταστάσεις.

Στο 129 απόσπασμά του μιλάει περί της γνώσεως ως αναμνήσεως και αναφέρει ότι υπήρξε άνθρωπος, πιθανώς υπαινισσόμενος τον Πυθαγόρα, του οποίου η μνήμη μπορούσε να φθάσει προς τα πίσω μέχρι της διάρκειας δέκα και είκοσι ανθρωπίνων ζωών.

Ο Εμπεδοκλής διακήρυσσε το δόγμα της μετεμψυχώσεως:

Απ.117: "Ήδη γαρ ποτ’εγώ γενόμην κούρός τε και κόρη τε
θάμνος τ’οιωνός τε και έναλος έλλοπος ιχθύς.
(Έως τα τώρα κάποτε έχω υπάρξει και ως νέος και ως νέα και ως θάμνος και ως πτηνόν και ως άφωνος ιχθύς καταδυόμενος εις την θάλασσα).

Με τον φυσικό θάνατο αφανίζεται μόνον ο "θυμός", η ζωϊκή ψυχή. Συνεχίζει όμως την ζωή η καθαυτό ψυχή, ο "δαίμων". Αυτή μπορεί να θυμηθεί την προηγούμενη ζωή της. Γίνεται δε λόγος για κάποιον άνδρα (πιθανώς περί του Πυθαγόρα), ο οποίος μπορούσε να ανατρέξει με τη μνήμη είκοσι αιώνες προς τα πίσω.

Είναι φανερή εδώ η σχέση της θεωρίας της μετεμψυχώσεως με την ισχυροποίηση της ατομικής συνειδήσεως.

Το άτομο λαμβάνει συνείδηση του απέραντου ορίζοντα της ψυχικής περιοχής και των ικανοτήτων του ως πνευματικού όντος.

Ο Εμπεδοκλής ενθουσιάζεται από την αποκάλυψη του εσωτερικού αυτού κόσμου τόσο πολύ, ώστε κρίνει τον εαυτό του άξιο αποθεώσεως. Αν λοιπόν παίρνει το ύφος του προφήτη αυτό γίνεται όχι από υπέρμετρη αλαζονεία αλλά από τη συναίσθηση της εσωτερικής πνευματικότητας.

Ο άνθρωπος κατά την εποχή αυτή, αισθάνεται ότι έχει μέσα του κάτι το θείο.

Ήδη ο Ηράκλειτος είχε πει ότι και μέσα στον άνθρωπο υπάρχει δαίμων "ήθος ανθρώπω δαίμων".

Κατά τον ίδιο τρόπο και ο Εμπεδοκλής βλέπει μέσα στο ανθρώπινο ήθος μια μοίρα από την φρόνηση και τον νου, ο οποίος είναι διαχυμένος σε όλα τα όντα.

Πιστεύει ότι μπορεί, λόγω της συγγενούς προς τα όντα φύσεώς του ο άνθρωπος, όχι μόνο να γνωρίσει τα όντα, αλλά και να κυριαρχήσει σ’αυτά. Η γνώση μπορεί, δηλαδή, να μετατραπεί σε δύναμη. Υπό το πρίσμα αυτό πρέπει να κριθεί όταν πιστεύει ότι ό,τι θα μπορούσε να επιδράσει επί των ανέμων, επί των ποταμών και επί του εξωτερικού κόσμου.
Πάνω στην ιδέα αυτή στηρίζεται η πίστη στην μαγεία και στην τεχνική.
Γι’αυτό η προσωπικότητα του Εμπεδοκλή ταλαντεύεται μεταξύ του σοφού επιστήμονα, του προφήτη και του μάγου.

Ο Ακραγαντίνος σοφός αποτελεί μία από τις ιδιάζουσες προσωπικότητες ολόκληρης της ανθρωπότητας. Παραβάλλεται από πολλούς με τον δόκτορα Φάουστ. Είναι, όπως και εκείνος φίλος του λαού, παρέχοντας σ’αυτόν ιατρική βοήθεια κατά τον λοιμό, είναι συγχρόνως λεπτός παρατηρητής των φυσικών φαινομένων και έμπειρος πειραματιστής. Συγχρόνως πιστεύει όπως και ο Φάουστ, στην αποτελεσματικότητα των μαγειών. Ο Ρενάν τον χαρακτηρίζει ως προσωπικότητα, η οποία συνενώνει τα χαρακτηριστικά του Νεύτωνα, μαζί με τα χαρακτηριστικά του μάγου Καλιόστρο.

Είναι επίσης φανερό ότι η υπόσχεση που δίνεται στους "Καθαρμούς" ήταν η ανύψωση του ανθρώπου μέχρι τους θεούς.

Ο Εμπεδοκλής είναι κήρυκας αυτής της θεοποίησης, γι’αυτό και ο θρύλος τον αποθέωσε.

Φιλικά

Κηφεύς

Θα δούμε σήμερα ποια είναι η μεταφυσική του Λεύκιππου.

Λεύκιππος (5ος αιώνας π.Χ.): από τα Άβδηρα. Εισηγητής της
ατομικής θεωρίας (υλιστής και κριτικός ρεαλιστής). Δάσκαλος του Δημόκριτου.

Σύμφωνα με υπάρχουσες πληροφορίες υπήρξε μαθητής του Ζήνωνα του Ελεάτη.

Κατά το 450 π.Χ. εγκαταστάθηκε στην πόλη Άβδηρα, όπου μία ή δύο δεκαετίες αργότερα ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, στην οποία φοίτησε και ο Δημόκριτος.

Ο Λεύκιππος έγραψε δύο έργα, τον "Μέγαν διάκοσμον" και ένα δεύτερο σύγγραμμα με τίτλο "Περί νου".

Από το πρώτο σύγγραμμα κανένα απόσπασμα δεν διασώθηκε, αλλά μόνον μερικοί όροι οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι:

Άτομοι, ναστά, πυκνώς συμπιεσμένα), μέγα, κενόν, αποτομή, ρυσμός (μορφή), διαθιγή (αμοιβαία επαφή), τροπή (θέση), περιπάλαξη (περιπλοκή), δίνος (περιστροφική κίνηση).

Από το δεύτερο σύγγραμμα διασώθηκε η ακόλουθη σπουδαιότατη πρόταση, με την οποία προλαμβάνει ο Λεύκιππος την από τους νεώτερους φιλόσοφους λεγόμενη αρχή της αιτιότητας:

«Ουδέν χρήμα μάτην γίνεται αλλά πάντα εκ λόγου τε και υπ’ανάγκην» (Κανένα πράγμα δεν συμβαίνει χωρίς αιτία, αλλά όλα από ορισμένες αιτίες και υπό την πίεση της ανάγκης).

Στην ανακάλυψη της ατομικής θεωρίας, έφθασε ο Λεύκιππος παίρνοντας αφορμή κυρίως από τις διδασκαλίες του Ζήνωνα.

Για να αντικρούσει ο Ζήνων τους Πυθαγορείους είχε χρησιμοποιήσει το επιχείρημα της διχοτομίας, διδάσκοντας ότι μπορούμε να υποδιαιρέσουμε επ’άπειρον τα μεγέθη και τα σώματα.

Ο Λεύκιππος διαφωνώντας προς τον Ζήνωνα. Δεν παραδέχεται ότι είναι δυνατή η επ’άπειρον διχοτομία αλλά πιστεύει ότι εν τέλει θα φθάσουμε σε κάτι το οποίο δεν είναι επιδεκτικό διαιρέσεως.

Το απείρως ελάχιστο αυτό συστατικό της πραγματικότητας, μετά το οποίο σταματά η διαιρετική τομή, το ονόμασε ο Λεύκιππος άτομο.

Αφού εισήγαγε πρώτος τον όρο άτομο, αυτός πήρε σήμερα κεντρική σημασία για την όλη έρευνα του σύμπαντος. Τα άτομα αυτά έχουν όλα τα προσόντα τα οποία απέδιδε ο Παρμενίδης εις το όν.

Δεν έχουν μέσα στον εαυτό τους κανένα κενό και γι’αυτό δεν μπορούν ούτε να διαιρεθούν ούτε να υποστούν αλλοίωση από κάποιο άλλο όν.

Είναι "απαθή" και "ανώλεθρα" όπως το όν του Παρμενίδη.

Παρουσιάζουν συμπαγή πυκνότητα και έλλειψη κάθε ποιότητας.

Στο σύμπαν υπάρχει άπειρο πλήθος τέτοιων ατόμων τα οποία παρουσιάζουν μόνο τρείς διαφορές διαφέροντα, κατά το σχήμα (ρυσμώ) , κατά την θέση (τροπή) και κατά την τάξη (διαθιγή).

Επεξηγώντας τους όρους αυτούς ο Αριστοτέλης λέγει: το Α διαφέρει από το Ν κατά το σχήμα, το ΑΝ από το ΝΑ κατά την θέση και το Η από το Ι το οποίο προκύπτει από την διαφορετική τοποθέτηση του αυτού στοιχείου κατά την τάξη.

Όλα τα συγκεκριμένα όντα αποτελούνται από αθροίσματα ατόμων. Οι ιδιότητες δε των πραγμάτων δεν οφείλονται σε ποιοτικές διαφορές των ατόμων, τα οποία στερούνται οιασδήποτε ποιότητας αλλά προκύπτουν από τις τρείς προαναφερθείσες διαφορές αυτών. Οι ποιοτικές διαφορές των πραγμάτων εξηγούνται με τις διαφορές του σχήματος, της τοποθέτησης και των συνδυασμών των ατόμων. Κατ’αυτόν τον τρόπο η ποιότητα ανάγεται σε καθαρά μαθηματικές, ποσοτικές σχέσεις.

Κάθε μεταβολή που παρατηρείται στον κόσμο ανάγεται σε τελευταία ανάλυση σε μεταβολές της τοποθέτησης και του συνδυασμού των ατόμων. Αλλά για να είναι δυνατή η μεταβολή πρέπει να υπάρχει κενός χώρος.

Επίσης και τα άτομα προϋποθέτουν χώρο μέσα στον οποίο θα μπορούσαν να κινηθούν.

Σαν δεύτερο λοιπόν στοιχείο αναγκάζεται να δεχθεί ο Λεύκιππος τον κενό χώρο.

Ως προς αυτό διαφωνεί με τους Ελεάτες, οι οποίοι ταύτιζαν τον κενό χώρο με το μη όν και γι’αυτό αρνιόντουσαν την ύπαρξή του.

Συνδιαλλάσσει συνεπώς η ατομική θεωρία το όν προς το μη όν.

Θεωρούσε το μεν ως πλήρες, το δε μη όν ως κενό χώρο.

Παρ’όλο ότι φαίνεται η θεωρία αυτή προσδεδεμένη στα δεδομένα των αισθήσεων, όμως επειδή αναγνωρίζει την ύπαρξη του χώρου, ο οποίος δεν είναι κάτι που προσπίπτει αμέσως στις αισθήσεις, υπερβαίνει την αφελή αισθησιοκρατία και προχωρεί προς τον νοητό κόσμο των μη αισθητών μαθηματικών σχέσεων.

Αλλά με την παραδοχή των δύο αυτών θεμελιωδών δεδομένων, δηλαδή των ατόμων και του κενού χώρου, ακόμη δεν είχε καταστεί δυνατή η εξήγηση της πραγματικότητας.

Είναι δυνατόν να υπάρχουν τα άτομα σε ηρεμία μέσα στον κενό χώρο.

Αν δεν σημειωθεί όμως κίνηση, δεν θα παραχθεί ο υπάρχων κόσμος που βρίσκεται στην πραγματικότητα.

Γι’αυτό η ατομική θεωρία αναγκάζεται να δεχθεί ότι τα άτομα βρίσκονται αιωνίως σε κίνηση. Η κίνηση θεωρείται αχώριστη ιδιότητα των ατόμων. Τα άτομα βρίσκονται προαιώνια σε κίνηση, από την κίνησή τους δε αυτή προέρχονται μηχανικές δράσεις και αντιδράσεις, οι οποίες επαρκούν για να εξηγήσουν τις μεταβολές που συμβαίνουν στον κόσμο.

Ότι η ατομική θεωρία δεν μπορεί να εξηγήσει την προέλευση της κίνησης, είναι καταφανής έλλειψή της, την οποία σημείωσε ο Αριστοτέλης.

Δεχόμενος όμως την ύπαρξη της κίνησης ο Λεύκιππος κατορθώνει να συμβιβάσει την στατική άποψη του Παρμενίδη με την δυναμική θεώρηση του Ηράκλειτου.
Γι’αυτό κατατάσσεται και αυτή στα συνδυαστικά συστήματα.

Φιλικά

Κηφεύς

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά.

Στη Δύση λοιπόν οι διανοητές είναι χωρισμένοι σε αυτό που πριν από 50 χρόνια περίπου ο C. P. Snow αποκάλεσε “οι δύο κουλτούρες” (The Two Cultures): στους θετικούς επιστήμονες και σε αυτούς που ασχολούνται με τις λεγόμενες ανθρωπιστικές σπουδές. Και η αλήθεια είναι πως η μεταφυσική έχει απορριφθεί και από τις δύο αυτές κουλτούρες. Και όχι μόνο αυτό: τη μεγαλύτερη ευθύνη για την απόρριψη φέρουν περισσότερο οι ανθρωπιστικές σπουδές και όχι η θετική επιστήμη, όπως θα περίμενε κανείς.

Στη μεταφυσική θεωρούμε ότι το υποκείμενο μπορεί να γνωρίσει και να κατανοήσει τον εαυτό του αποκλειστικά (και αναγκαστικά) διαμέσου της ενδοσκόπησης και της διεύρυνσης της συνειδητότητάς του. Ωστόσο οι ανθρωπιστικές επιστήμες (από τη γενεαλογία ώς τη γλωσσολογία) απέρριψαν από νωρίς το υποκειμενικό στοιχείο, υποστηρίζοντας ότι η υποκειμενικότητα αγνοεί παντελώς το γεγονός πως ο,τιδήποτε αναδύεται στη συνείδησή της είναι προϊόν εκτενών δια-υποκειμενικών δικτύων που παραμένουν αυτά καθαυτά αθέατα. Τα δίκτυα αυτά διαμορφώνονται από πολιτισμικές και ιστορικές καταβολές και μάλιστα συνθέτουν τον χώρο στον οποίο γίνεται δυνατή η εκδήλωση της υποκειμενικότητας – χωρίς αυτά, η υποκειμενικότητα δεν υπάρχει καν.

Σε αυτό το μήκος κύματος αναπτύχθηκε η σημειολογία (από τον Ferdinand de Saussure), η μελέτη της σημασίας του πολιτισμού ως βασικού υπόβαθρου για την ανάπτυξη του ο,τιδήποτε αφορά τον άνθρωπο (Martin Heidegger), ο πρώιμος στρουκτουραλισμός (Roman Jacobson, Claude Levi-Strauss), ακόμη και η φιλοσοφία του Νίτσε.

Στον αντίποδα, αναδύθηκε η φαινομενολογία με τον Husserl, η οποία μελετούσε (δια της ενδοσκόπησης) την ανάδυση στη συνείδηση εικόνων από δια-υποκειμενικά δίκτυα και το πώς είναι δυνατό να διακρίνει το υποκείμενο αυτά από τις αμιγώς δικές του σκέψεις, εικόνες, ιδέες κτλ. Αναδύθηκαν επίσης ο ουμανισμός αλλά και ο υπαρξισμός (Jean-Paul Sartre) που επίσης μιλούσε για την αξία της ενδοσκόπησης και υποστήριζε ότι η συνείδηση δεν λέει εγγενώς ψέμματα, ότι η συνείδηση παραδίδει αλήθειες στη συνειδητότητά μας.

Ώσπου εμφανίστηκε ο Φουκώ (Michel Foucault). Ο Φουκώ δεν εναντιώθηκε στην επιστήμη ή τον επιστημονικό υλισμό. Εναντιώθηκε στη φαινομενολογία, στον υπαρξισμό και τον ουμανισμό. Και βάλθηκε να αποδείξει πως αυτά τα τρία κινήματα δεν μπορούσαν καν να χειριστούν θέματα όπως η γλώσσα και τα νοήματα που αναδύονται μέσα από τη γλώσσα.

Αντιπαραβάλλοντας τη φαινομενολογία με τη δομική ανάλυση (structural analysis) στη μελέτη του νοήματος που παράγεται από μια γλωσσολογική δομή, απέδειξε ότι η φαινομενολογία είναι ατελέσφορη. Και υποστήριξε πως οι λέξεις αποκτούν νόημα μόνο εξαιτίας του συγκειμένου τους, μόνο εξαιτίας της δομής ή του δικτύου στο οποίο εμπεριέχονται: το υποκείμενο μόνο του στερείται νοήματος, το υποκείμενο υπάρχει μόνο επειδή εκφράζεται μέσα σε μια ευρύτερη δομή. Κάπως έτσι επήλθε ο θάνατος του υποκειμένου και συνακολούθως της υποκειμενικότητας, της αξίας της ενδοσκόπησης και της ατομικής συνείδησης.

Στο μεταξύ, οι σύγχρονοι διανοητές που ασχολούνται με τη μεταφυσική, από τον Capra έως τον Chopra, κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να συμφιλιώσουν τη μεταφυσική με τη σύγχρονη επιστήμη, αγνοώντας το βασικό γεγονός ότι δεν ήταν ποτέ η θετική επιστήμη κύριος εχθρός της μεταφυσικής. Κύριος εχθρός της ήταν πάντα οι ανθρωπιστικές σπουδές, που διαμόρφωσαν την επιχειρηματολογία του σχετικού πολέμου.

Ευχαριστώ πολύ,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

Χαίρομαι που μετά από πολύ καιρό, πήρα σήμερα ένα μήνυμα που να αφορά το θέμα που απασχολεί το συγκεκριμένο topic:
Δηλαδή το «Τι είναι η Μεταφυσική».

Έχω μερικά ερωτήματα:

quote:

---

Στη μεταφυσική θεωρούμε ότι το υποκείμενο μπορεί να γνωρίσει και να κατανοήσει τον εαυτό του αποκλειστικά (και αναγκαστικά) διαμέσου της ενδοσκόπησης και της διεύρυνσης της συνειδητότητάς του.

---

quote:

---

Η μορφή της «υπερβατικής αναγωγής» της Φαινομενολογίας, η οποία ασχολείται με τη μελέτη της καθαρής ροής της συνείδησης η οποία αποτελεί κατά τους φαινομενολόγους το έσχατο και απαλλαγμένο από κάθε αμφιβολία δεδομένο της μεταφυσικής πραγματικότητας, διαφέρει από την «Μεταφυσική» που θεωρούμε ότι το υποκείμενο μπορεί να γνωρίσει και να κατανοήσει τον εαυτό του αποκλειστικά (και αναγκαστικά) διαμέσου της ενδοσκόπησης και της διεύρυνσης της συνειδητότητάς του;
Και αν «ναι» ποια είναι αυτή η διαφορά;

---

Η φαινομενολογία ασχολείται με τα ίδια τα πράγματα, όπως στέκονται μπροστά στη συνείδησή μας, όπως “φαίνονται” και αυτοαποκαλύπτονται σε μας. Ενδιαφέρεται δηλαδή για τα πράγματα καθεαυτά, για την ουσία τους, και θέλει να τα συλλάβει με ενορατική καθαρότητα (ενάργεια). Πρόκειται επομένως ξεκάθαρα για μια μορφή ενδοσκόπησης μεταφυσικού χαρακτήρα.

Η μεταφυσική, ωστόσο, ως κλάδος της φιλοσοφίας, αναπόφευκτα είναι κάτι γενικότερο (και ευρύτερο) από ένα της ρεύμα. Επομένως και το πώς πραγματώνεται η ενδοσκόπηση και η διεύρυνση της συνειδητότητας “μεταφυσικά” διαφέρει από σχολή σε σχολή, από ρεύμα σε ρεύμα. Κάποιοι μπορεί να χρησιμοποιούν αρχαίες παραδόσεις, άλλοι τον διαλογισμό, άλλοι το LSD ή πρακτικές όπως η μαγεία προκειμένου να διευρύνουν τη συνειδητότητά τους.

Θα μου πεις πως όλα αυτά δεν είναι φιλοσοφία. Στον βαθμό όμως που η μεταφυσική είναι η μελέτη πραγματικοτήτων που δεν βλέπουμε, αφορά σκέψεις που δεν αντιστοιχούν σε κάτι ορατό και διαμορφώνει ωστόσο πεποιθήσεις για την εικαζόμενη σύλληψη της ουσίας του κόσμου, χωράει μέσα της τη θρησκεία, τη μαγεία, τον μύθο και διάφορα άλλα πράγματα που δεν είναι φιλοσοφία.

quote:

---

Δηλαδή η διαφορά της «Μεταφυσικής» της Φαινομενολογίας από την καθεαυτή «Μεταφυσική» είναι, κατά τον Φουκώ, το ότι δεν μπορεί η πρώτη να χειριστεί θέματα όπως η γλώσσα και τα νοήματα που αναδύονται μέσα από τη γλώσσα;

---

Όχι. Ίσως να μην εκφράστηκα σωστά, ίσως να μην κατάλαβες καλά εσύ. Κατά τον Φουκώ, η διαφορά της φαινομενολογίας και γενικά οποιουδήποτε άλλου ρεύματος εμπίπτει στον μεταφυσικό φιλοσοφικό κλάδο από την επιστήμη (και όχι η διαφορά μεταξύ διαφόρων ρευμάτων της μεταφυσικής) είναι ότι δεν μπορεί να δώσει ερμηνείες για νοήματα που αναδύονται από απτές δομές, όπως η γλώσσα. Ππόσο μάλλον από πραγματικότητες που βρίσκονται στο επέκεινα της ανθρώπινης εμπειρίας, ενδεχομένως και διάνοιας... Επομένως η φαινομενολογία κ.τ.ό. δεν είναι επιστήμη.

Και μην ξεχνάμε ότι τόσο ο Φουκώ όσο και άλλοι (όπως ο Saussure που συχνά αναφέρω) υποστήριξαν την άποψη ότι “ο ορίζοντας της γλώσσας μας συμπίπτει με τον ορίζοντα του κόσμου”, λέγοντας με άλλα λόγια πως ό,τι δεν μπορούμε να ονομάσουμε ή να περιγράψουμε με τη γλώσσα, ουσιαστικά δεν υπάρχει. Δεν είναι τυχαίο δηλαδή που η καθοριστική μάχη δόθηκε στο πεδίο της γλώσσας.

quote:

---

… και γι’αυτό το υποκείμενο μόνο του στερείται νοήματος;

---

Ε, ναι. Τίποτα δεν στέκεται μόνο του, είπε, όλα αποκτούν νόημα μόνο μέσα σε κάποια δομή. Όπως αν πάρουμε μια λέξη, π.χ. τη λέξη “αφαιρείται”. Μόνη της δεν στέκεται στον λόγο: δεν ξέρουμε αν αυτός που τη λέει εννοεί πως αφαιρείται κάτι από κάτι άλλο ή ότι κάποιος άνθρωπος αφαιρείται και ονειροπολεί σε μια δεδομένη στιγμή, δεν ξέρουμε τίποτα αν δεν βάλουμε τη λέξη μέσα σε κάποιο συγκείμενο. Παρομοίως, υποστήριξε ο Φουκώ, η ανθρώπινη συνείδηση (το υποκείμενο) δεν έχει νόημα από μόνη της, αποκτά νόημα όταν εντάσσεται σε κάποιο πλαίσιο, πολιτισμικό, γλωσσικό, κοινωνικό, θρησκευτικό ή άλλο. Αφού λοιπόν δεν “στέκεται” μόνη της, δεν μπορούμε να περιμένουμε από αυτήν να συλλάβει οποιαδήποτε αλήθεια. Κάθε σκέψη που αναδύεται μέσα της, κάθε εικόνα, κάθε σύλληψη δεν είναι δική της, είναι η φωνή του πλαισίου, της δομής στην οποία εντάσσεται αυτή η συνείδηση, η οποία μιλά μέσα της. Η ατομική συνείδηση, συμπέρανε ο Φουκώ, δεν μπορεί να φτάσει σε καμία αλήθεια, δεν μπορεί να συλλάβει καμία ουσία. Ελπίζω να έγινα πιο κατανοητή τώρα.

quote:

---

Τελικά έχουν καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα;

---

Ασφαλώς. Ότι η μεταφυσική δεν είναι επιστήμη, επομένως δεν μπορεί να ενταχθεί στη φιλοσοφία. Γι' αυτό και η μεταφυσική μετέπεσε και ταυτίστηκε τα τελευταία χρόνια με την οντολογία.

quote:

---

Υπάρχει σχέση μεταξύ Μεταφυσικής και «Φιλοσοφικών ρευμάτων»;

---

Αφού είναι κλάδος της φιλοσοφίας, αυτό δεν σημαίνει ότι περικλείει στους κόλπους της φιλοσοφικά ρεύματα; Εσύ τι γράφεις τόσο καιρό στο τόπικ; Η μεταφυσική ερευνά, είπαμε, το “όντως ον”, τις σταθερές ουσίες πίσω από τα φαινόμενα. Όλοι οι φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με μεταφυσικά ζητήματα. Ο Πλάτωνας ήταν νομίζω ο κατ'εξοχήν μεταφυσικός φιλόσοφος (που έβλεπε πίσω από τον αισθητό κόσμο τον κόσμο των ιδεών). Ο Πλωτίνος πάλι έβλεπε πίσω από τον αισθητό κόσμο το Ένα, οι Στωικοί τον λόγο, ο Λάιμπνιτς τις πνευματικές μονάδες, ο Έγκελ την απόλυτη ιδέα, ο Σόπεναουερ την τυφλή βούληση κ.ο.κ.

Ωστόσο, η μεταφυσική δεν κατόρθωσε να κρατήσει τη θέση της στη φιλοσοφία. Κι αυτό δεν είναι η δική μου άποψη, είναι η κρατούσα άποψη. Φταίει ίσως και το ότι η ομπρέλα της ήταν πολύ πλατιά, ώστε να χωρούν όπως έγραψα παραπάνω αμφιλεγόμενες πρακτικές και ξένα πεδία, όπως η θρησκεία. Έτσι, δεν την έσωσε ούτε η ταύτισή της με την οντολογία: παραμένει αμφίβολο γιατί θα πρέπει η οντολογία να ονομάζεται και μεταφυσική... Και, όπως υποστήριξα στο προηγούμενο ποστ μου, δεν είναι ούτε οι προσπάθειες “παντρέματος” της μεταφυσικής με τις θετικές επιστήμες (κυρίως τη φυσική) που θα μπορέσουν να τη σώσουν...

Καλησπέρα,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

Edited by - Unseen on 12/05/2008 15:53:13

Διάβασα το μήνυμά σου και σ'ευχαριστώ για τις διευκρινίσεις σου.
Ο διάλογος, όταν γίνεται με καλές προϋποθέσεις, είναι πάντα εποικοδομητικός.

Καλημέρα

Κηφεύς

Θα εξετάσουμε σήμερα τις Μεταφυσικές απόψεις του Δημόκριτου που θα είναι και ο τελευταίος Προσωκρατικός φιλόσοφος στον οποίο θα αναφερθώ.

Δημόκριτος (460–370 π.Χ) : Δυϊστικός ψυχολογικός υλιστής φιλόσοφος
και κριτικός ρεαλιστής από τα Άβδηρα. Θεωρείται, ιδρυτής της επιστημολογίας. Ο κυριότερος εκπρόσωπος της ατομικής θεωρίας στην αρχαιότητα.

Υπήρξε μαθητής του Λεύκιππου από τον οποίο έχομε τις περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή του.

Ο Δημόκριτος πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στην Μικρά Ασία, Περσία, Βαβυλώνα και Αίγυπτο.

Υπήρξε πολυγραφότατος και ασχολήθηκε με όλα τα είδη επί "του επιστητού". Διακρίθηκε σαν συγγραφέας όχι μόνον από το πλήθος των συγγραμμάτων του, αλλά και δια το ύφος συγγραφής του. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς τοποθετεί από την άποψη του λεκτικού ύφους, τον Δημόκριτο παραπλεύρως του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

Σαν φιλόσοφος και μαθηματικός βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας διανόησης. Συγχρόνως ασχολήθηκε με την φυσική, την ηθική, την ανθρωπολογία, την τεχνολογία, την αισθητική, την γραμματική και την ιστορία του πολιτισμού.

Κατά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τιβέριου, εξέδωσε τα έργα του Αβδηρίτη σοφού ο Θράσσυλος, κατά τετραλογίες. Σύμφωνα με το περιεχόμενό τους τα συγγράμματα διαιρέθηκαν σε πέντε ομάδες:
Στα "Φυσικά", "Ηθικά", "Μαθηματικά", "Μουσικά" και "Τεχνικά".

Στις γενικές δοξασίες του για το σύμπαν ακολουθεί τις θεωρίες που διατυπώθηκαν από τον Λεύκιππο. Προχωρεί, όμως, παραπέρα διασαφηνίζοντας και συμπληρώνοντας αυτές.

Σπουδαιότατη είναι η συμπλήρωση που αναφέρεται στις ιδιότητες των πραγμάτων που εκφράζεται με την πρόταση:

"Νόμω χροιή, νόμω γλυκύ, νόμω πικρόν. Ετεή δε άτομα και κενόν".
"Τα χρώματα υπάρχουν φαινομενικώς (δηλαδή σύμφωνα με υποκειμενική σύμβαση), φαινομενική είναι και η γλυκύτητα, και η αίσθηση του πικρού. Στην πραγματικότητα υπάρχουν τα άτομα και το κενό".

Με τις παραπάνω δοξασίες προλαμβάνει τους νεώτερους φιλοσόφους και επιστήμονες ο Αβδηρίτης σοφός, διαχωρίζοντας τις ιδιότητες των πραγμάτων σε πρωτεύουσες (αντικειμενικές) και δευτερεύουσες (υποκειμενικές).

Την ίδια αντίληψη εξέφρασε και ο Γαλιλαίος σε σύγγραμμά του που εκδόθηκε κατά το 1623 στο οποίο γράφει:
"Όταν συλλαμβάνω με τη σκέψη μου μία ύλη ή σωματική ουσία, δεν μπορώ να μη σκεφθώ συγχρόνως ότι είναι πεπερασμένη και ότι έχει αυτήν ή εκείνη την μορφή … ότι βρίσκεται σ’αυτόν ή εκείνον τον τόπο, ότι έχει επαφή ή δεν έχει με τούτο ή εκείνο το σώμα.
Αντιθέτως είμαι πεπεισμένος ότι η γεύση, η οσμή και τα χρώματα εν σχέσει με το αντικείμενο στο οποίο έχουν την έδρα τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά καθαρά ονόματα: "NON SIENO ALTRO CHE PURI NOM".

Αν προσέξει κανείς σ’αυτό το απόσπασμα του Γαλιλαίου βρίσκει μέσα σ’αυτόν και τον "ρυσμόν" (μορφή), και την "τροπήν" (θέση) και την "διαθιγήν" (αμοιβαία επαφή) του Δημόκριτου, όπως και τον διαχωρισμό των ιδιοτήτων σε αντικειμενικές και υποκειμενικές.

Σπουδαιότατο ζήτημα είναι ακόμη, η αντίληψη που είχε ο Δημόκριτος περί των ατόμων, και η οποία δεν έχει διευκρινισθεί ακόμη.

Δύο είναι οι υποστηριζόμενες εν σχέσει με αυτό το ζήτημα απόψεις:

Η μία υποστηρίζει ότι ο Αβδηρίτης σοφός λέγοντας άτομα εννοεί τα απειροελάχιστα συστατικά της ύλης.

Η άλλη υποστηρίζει ότι έκανε διάκριση μεταξύ των ατόμων ως υλικών δεδομένων και ως καθαρώς γεωμετρικών στοιχείων.

Κατά τους υποστηρίζοντας την δεύτερη θέση τα άτομα του Δημόκριτου πρέπει να ταυτισθούν με τα αδιαίρετα (INDIVISIDILIA) του Καβαλιέρι (1598–1647), τα "ελάχιστα μέρη" (PARTES MINUTISSIME) του Κέπλερ (1571–1630), τους "παράγοντες ή ρύσεις" (MOMENTE, FLUXIONEN) του Νεύτωνα (1642–1727) και τα διαφορικά του Λάϊμπνιτς (1646–1716).

Συνεπώς ο Δημόκριτος έκανε διάκριση μεταξύ των φυσικών και μαθηματικών ατόμων.

Τον μαθηματικό αυτόν ατομισμό έχει υπ’όψη του, ο Πλάτωνας στον Τίμαιο, όπου διδάσκει ότι τα σώματα συνίστανται από στοιχειώδη πρωταρχικά τρίγωνα.

Και οι γνωσιολογικές αντιλήψεις του Δημόκριτου φαίνεται να ευνοούν την δεύτερη άποψη.

Είναι γνωστό ότι ο Δημόκριτος διέκρινε δύο είδη γνώσεως, την επιπόλαιη και την βαθύτερη.
"Γνώμης δε δύο εισίν ιδέαι , η μεν γνησίη η δε σκοτίη" .

Έλεγε δε ότι η αλήθεια υπάρχει εις τον βυθό.
"Ετεή δε ουδέν ίδμεν. Εν βυθώ γαρ αλήθεια".
(Πραγματικά τίποτα δεν γνωρίζουμε, διότι η αλήθεια κρύβεται στο βάθος).
Δεν είναι συνεπώς απίθανο τα σωματικά χαρακτηριστικά των ατόμων να τα εναποθέτει στην "σκοτιήν" γνώμη, οπότε έμενε μόνο στον μαθηματικό λογισμό η προσιτή γνώση.

Σε ένα απόσπασμά του γράφει:
"Γνώμης δε δύο εισίν ιδέαι . Η μεν γνησίη , η δε σκοτίη . Και σκοτίης μεν τήνδε σύμπαντα , όψις , ακοή , οσμή , γεύσις , ψαύσις , η δε γνησίη , απεκεκριμένη δε ταύτης . Όταν η σκοτίη μηκέτι δύνειται μήτε ορήν επ’έλαττον μήτε ακούειν μήτε οδμείσθαι μήτε γεύεσθαι μήτε εν τη ψεύση αισθάνεσθαι , αλλ’επί λεπτότερον (δέη) ζητείο , τότε επιγίνεται η γνησίη άτε όργανον έχουσα του νώσαι λεπτότερον" .
(Υπάρχουν δύο είδη γνώσεως, η μία γνήσια, η δε άλλη νόθος. Και εις μεν την νόθο ανήκουν όλα τα ακόλουθα, η όψη, ακοή, οσμή, γεύση, αφή. Η δε γνήσια γνώση είναι ξεχωρισμένη από αυτήν. Όταν το αντικείμενο είναι υπερβολικά μικρό ώστε η νόθος γνώση να μην μπορεί να το δει, να το ακούσει, να το δοκιμάσει με την οσμή, γεύση και την αφή, τότε υπάρχει η ανάγκη της επεμβάσεως μιας λεπτότερης ζητήσεως, τότε εμφανίζεται η γνήσια γνώση, επειδή έχει όργανο λεπτότερο, δηλαδή την σκέψη).

Ο Δημόκριτος λέγει ότι η αληθινή γνώση είναι εκείνη που χρησιμοποιεί την σκέψη, απαλλασσόμενη από τους δεσμούς της αίσθησης. Δεν διασαφηνίζει όμως αν το αντικείμενό της είναι κάτι το σωματικό ή το νοητό. Αρκείται μόνο να σημειώσει ότι είναι απειροελάχιστο ευρισκόμενο κάτω από το κατώφλι των αισθήσεων.

Φιλικά

Κηφεύς

Συνεχίζουμε με τη Μεταφυσική του Δημόκριτου.

Η ατομική θεωρία αποτελεί άφθαρτη δόξα για τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο, που την διατύπωσαν.

Η ατομική θεωρία της εποχής μας πήγασε από την ιδέα περί ατομικής σύστασης της ύλης, που μας κληροδότησαν οι δύο αυτοί αρχαίοι σοφοί.

Κατά τις αφηγήσεις του Αριστοτέλη και των μεταγενέστερων φιλοσόφων, ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος δέχθηκαν σαν αρχικώς υφιστάμενα στον κόσμο στοιχεία τα άτομα αφ’ενός και αφ’ετέρου τον κενό χώρο, το κενό.

Σαν άτομα θεώρησαν τα ελάχιστα τμήματα της ύλης στα οποία σταματά η διάσπαση αυτής.
Όταν συνεχώς διαιρούμε μια δεδομένη ύλη, θα φθάσουμε σε ένα σημείο όπου δεν θα είναι δυνατή η περαιτέρω διάσπασή της.
Αυτά τα μη διασπώμενα περαιτέρω στοιχεία της ύλης καλούν οι δύο φιλόσοφοι άτομα:

"οι τας ατόμους , περί τα αμερή ίστασθαι και μη εις άπειρον είναι την τομήν " (Αέτιος 1 , 16,2) .
(Οι οπαδοί της ατομικής θεωρίας λέγουν ότι η διάσπαση της ύλης σταματά στα μη μεριζόμενα και δεν βαδίζει επ’άπειρον).

Τα άτομα ονομάζονται και "ναστά", από το ρήμα νάσσω, που σημαίνει γεμίζω πλήρως, στοιβάζω, διότι εντός αυτών δεν υπάρχει κενό. Δια τούτο αποτελούν το "πλήρως", το "στερεό" τμήμα της ύπαρξης.

Ούτε ο Λεύκιππος ούτε ο Δημόκριτος καθόρισαν ποιοτικά τα άτομα. Είπαν μόνο ότι έχουν την ίδια σύσταση αφού απέκλεισαν κάθε ποιοτική διαφορά τους.
Απέδιδαν στα άτομα διαφορές μόνο ως προς το μέγεθος και το σχήμα.

Εκτός όμως των ατόμων υπάρχει και ένα δεύτερο στοιχείο. Αυτό είναι ο κενός χώρος, το "μανόν", δηλαδή μη συμπυκνομένο, το "κενόν".

Τα άτομα είναι άφθαρτα και άθραυστα, αντιτίθενται σε κάθε φθορά και διάσπαση.
Επίσης, όμως και ο κενός χώρος έχει κατά τους ατομικούς φιλόσοφους πραγματική ύπαρξη παρόμοια προς εκείνη την οποία έχουν και τα άτομα.
Αυτό ήθελε να δηλώσει ο Δημόκριτος όταν έλεγε "μη μάλλον το δεν ή το μηδέν είναι".

Αποτελεί ιδιοτυπία του συστήματος του Δημόκριτου ότι αυτός δεν αναγνωρίζει μόνο σαν υπαρκτή την δεδομένη ύλη αλλά αποδίδει ύπαρξη και στον κενό χώρο, ο οποίος δεν είναι υλικό δεδομένο και γι’αυτό καλείται απ’αυτόν "μη όν".

Αυτή η αντίληψή του, περί των οντολογικών δεδομένων διαφορίζει την θεωρία του Δημόκριτου από τον κοινώς νοούμενο "υλισμό" και φέρει αυτήν σε συσχέτιση με την διαλεκτική θεώρηση της πραγματικότητας.

Στον κενό χώρο που είναι χωρίς όρια, βρίσκεται κατά τον Δημόκριτο άπειρο πλήθος ατόμων.

Τα τέσσερα στοιχεία, γη, αέρας, φωτιά, νερό, καθώς και οιοδήποτε πράγμα, έμψυχο ή άψυχο, συναπαρτίζεται από συνδυασμούς ατόμων.

Ο Πλούταρχος (Ηθικά 1110 Ε) μας λέγει τα ακόλουθα (σε μετάφραση):
( Τι λέγει ο Δημόκριτος; Λέγει ότι οι ουσίες οι οποίες είναι άπειροι κατά το πλήθος, που δεν μπορούν να διαιρεθούν και που δεν επιδέχονται μεταβολή ως προς την ουσία τους, είναι χωρίς ποιοτικές διαφορές και άφθαρτες κινούνται διεσπαρμένες μέσα στον κενό χώρο. Όταν δε έλθουν σε επαφή μεταξύ τους ή όταν έλθουν σε σύγκρουση ή όταν αποτελέσουν σύμπλεγμα, σαν αποτέλεσμα της συνένωσής τους εμφανίζεται κάτι το οποίο μπορεί να είναι άλλοτε νερό, άλλοτε φωτιά, άλλοτε φυτό, άλλοτε άνθρωπος. Όλα αυτά τα πράγματα δεν είναι τίποτα άλλο παρά άτομα τα οποία αυτός (ο Δημόκριτος) ονομάζει και ιδέες (δηλαδή στοιχειώδεις μορφές). Διότι τίποτε δεν μπορεί να γεννηθεί από το μη όν. Από εκείνα, όμως, τα οποία υπάρχουν δεν μπορεί να λάβει υπόσταση κάτι το οποίο να είναι διαφορετικό από αυτά, επειδή τα άτομα λόγω της στερεότητάς τους δεν υπόκεινται σε καμιά επίδραση και σε καμιά μεταβολή).

Είναι φανερό ότι η ατομική θεωρία του Δημόκριτου αντιτίθεται προς τις διδασκαλίες του Αναξαγόρα, ο οποίος δεχόταν μεν την ύπαρξη πρωταρχικών στοιχείων, τα οποία ονόμαζε "σπέρματα", δίδασκε όμως ότι αυτά παρουσιάζουν ποιοτικές διαφορές μεταξύ τους.
Από αυτό εξηγείται η πολεμική την οποία είχε ασκήσει ο Δημόκριτος κατά του Αναξαγόρα όπως πληροφορούμαστε από το απόσπασμά του που διασώθηκε από τον "Μικρόν διάκοσμον".

Κατά τον ιδρυτή της ατομικής θεωρίας, τα άτομα είναι "άποια", δεν έχουν αισθητές ιδιότητες, ούτε χρώμα, ούτε γεύση, ούτε ήχο, ούτε θερμότητα ή ψύχος, έχουν μόνο τις γενικές ιδιότητες της ύλης, δηλαδή την ιδιότητα να πληρούν χώρο και να ανθίστανται σε κάθε επίδραση για διάσπασή τους. Οι μόνες διαφορές που παρουσιάζουν είναι διαφορές γεωμετρικής μορφής.

Φιλικά

Κηφεύς

quote:

---

Αγαπητή Unseen

Διάβασα το μήνυμά σου και σ'ευχαριστώ για τις διευκρινίσεις σου.
Ο διάλογος, όταν γίνεται με καλές προϋποθέσεις, είναι πάντα εποικοδομητικός.

---

Κι εγώ σ' ευχαριστώ, αν και δεν μου διευκρίνισες αν συμφωνείς ή όχι ή τι πιστεύεις για τη θέση και την πορεία της μεταφυσικής στον σύγχρονο κόσμο.

Ελπίζω μόνο αυτό να μη σημαίνει ότι είναι ακατανόητα τα όσα έγραψα...

Καλημέρα
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

Παραθέτω την πρώτη φράση του πρώτου σου μηνύματος και το σύνολο του τελευταίου.

quote:

---

Συγνώμη που διακόπτω τη ροή, αλλά βρήκα σήμερα την ευκαιρία να παραθέσω κάποιες απόψεις, συμβάλλοντας στο θέμα με κάτι διαφορετικό. Θα αναφερθώ στους λόγους για τους οποίους η μεταφυσική παραμένει στο περιθώριο στη Δύση, μέσα από μια ιστορική-φιλοσοφική διαδρομή.

---

Πολύ ενδιαφέρουσα η συγκριτική ανάλυση που παρέθεσες.

quote:

---

Επίσης πρέπει να έχει γίνει σαφές, μέσα από τα μέχρι τώρα γραφόμενά μου ότι έχω τοποθετηθεί υπέρ της χρησιμότητας της Μεταφυσικής.

---

Ποιας Μεταφυσικής όμως; Της Μεταφυσικής ως κλάδου της Φιλοσοφίας; Ή της Μεταφυσικής που το όνομά της επικαλείται κάθε αμφιλεγόμενη πρακτική που με σημαία τη “Νέα Εποχή” ευθύνεται για έναν άνευ προηγουμένου εμπορικό λαϊκισμό που ελάχιστη σχέση έχει με την ενδοσκόπηση και την αυτογνωσία, υπόσχεται όμως σωτηρία, δύναμη και ό,τι άλλο επιθυμεί ο καθένας;

Νομίζω ότι τη μεγαλύτερη ευθύνη για την περιθωριοποίηση της Μεταφυσικής στον δυτικό κόσμο φέρει το ξεχείλωμά της προκειμένου να χωρέσει ένα κάρο αναξιόπιστες χαζομάρες...

Θα ήθελα να σχολιάσω και άλλα από τα γραφόμενά σου, ο χρόνος όμως με πιέζει για μια ακόμη φορά.

Καλό μεσημέρι,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

quote:

---

Νομίζω ότι τη μεγαλύτερη ευθύνη για την περιθωριοποίηση της Μεταφυσικής στον δυτικό κόσμο φέρει το ξεχείλωμά της προκειμένου να χωρέσει ένα κάρο αναξιόπιστες χαζομάρες...

---

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά.

Από κει και πέρα όμως δεν παύω να πιστεύω ότι για τους ανθρώπους που βρίσκουν παρηγοριά και καταφύγιο σε τέτοιες πρακτικές, αυτού του είδους η (πάντα αμφιλεγόμενη για μένα) Μεταφυσική είναι χρήσιμη... Κανείς δεν μπορεί να μπει στην ψυχή του άλλου και να του συστήσει τι είναι σωστό και τι λάθος ή να του δανείσει τη νηφαλιότητά του όταν εκείνος πονά.

Παρακολούθησα λίγο την εκπομπή του Χαρδαβέλλα το προηγούμενο Σάββατο, είχε προσκαλεσμένο ένα διάμεσο, τον Gordon Smith και μέσα εκεί, στο κοινό, υπήρχαν δεκάδες άνθρωποι που είχαν χάσει αγαπημένους ανθρώπους, οι περισσότεροι τα παιδιά τους. Είναι από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη τραγωδία που μπορεί να συμβεί σε άνθρωπο, πιστεύω. Ποιος λοιπόν μπορεί να μιλήσει στους ανθρώπους αυτούς εκείνη τη στιγμή, τη στιγμή που λαχταρούν λίγη παρηγοριά, για τη βλάβη που υφίσταται ενδεχομένως η Μεταφυσική με όλα αυτά;

Τελικά τι είναι αυτό που μετράει περισσότερο, αγαπητέ Κηφέα;...

Καλό μεσημέρι,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

quote:

---

Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η Μεταφυσική βλάφθηκε και συνεχίζει να βλάπτεται ανεπανόρθωτα από διάφορες πρακτικές και θεωρίες που ξεκινούν από εσφαλμένη ή λειψή γνώση όσων πραγματεύονται και είναι συνήθως εμπορικά προσανατολισμένες. Και είμαι απόλυτη, όσο μου επιτρέπει ο χαρακτήρας μου να είμαι απόλυτη, σε αυτό.

---

Ου τα πάντα τις πάσι ρητά.

Ακόμη κι αν πεις ότι δεν υπάρχουν καινούριες ιδέες αλλά ότι ο άνθρωπος ανακαλύπτει σταδιακά την αλήθεια που βρίσκεται μπροστά στα μάτια του, αυτό δεν σημαίνει πως καταργείται η ταυτότητα αυτού που κάνει την ανακάλυψη. Γιατί τότε είναι σαν να συμφωνείς με τον Φουκώ και να σκοτώνεις το υποκείμενο, το άτομο, χάριν μιας κάποιας αλήθειας που το υπερβαίνει και πάντα θα το υπερβαίνει.

Είναι ένα πολύ λεπτό σημείο.

Το ότι μια ιδέα, από τη στιγμή που συλλαμβάνεται από κάποιο άτομο, αναπόφευκτα παραδίδεται από αυτό στο σύνολο της ανθρωπότητας και αποτελεί από εκείνη τη στιγμή κοινό κτήμα και παρακαταθήκη, είναι για μένα κάτι το εντελώς ξεχωριστό.

Μιλάω όμως για αυθεντικές νέες ιδέες και όχι για πονηρά σχέδια επί χάρτου που γίνονται για ιδιοτελείς σκοπούς (χρήματα ή δόξα). Στα τελευταία βρίσκεται η προσωπική μου ένσταση. Και ακόμη και σε τέτοια πλαίσια, έχω δει ανθρώπους να πετούν (έστω στιγμιαία) σε μεγάλα διανοητικά και πνευματικά ύψη, οπότε πάλι θα ήμουν διστακτική να τα ρίξω όλα στον κάλαθο των αχρήστων, όσο κι αν θα το ήθελα πραγματικά πολύ. Δεν ξέρεις ποτέ τι μπορεί να δώσει την τελική ώθηση σε έναν άνθρωπο... Έχω πια δεχθεί ότι το Πνεύμα εργάζεται με ακατανόητους τρόπους.

Καλό απόγευμα,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

Φιλικά

Κηφεύς

Καλημέρα,
Unseen

Στον κόσμο του Πνεύματος είμαστε πάντα στην αρχή.

Σήμερα, συνεχίζω και τελειώνω τις Μεταφυσικές θέσεις του Δημόκριτου.

Ο Αριστοτέλης ("Μετά τα φυσικά" 985 α 13) μας πληροφορεί ότι οι ατομικοί φιλόσοφοι απέδιδαν στα άτομα τρείς διαφορές από τις οποίες παράγονται οι μεταξύ των όντων υφιστάμενες φαινομενικές ποικιλίες. (Παρατίθεται μόνο η μετάφραση):

"Αυτές οι ιδιότητες λέγουν ότι είναι τρείς, το σχήμα, η τάξη και η τοποθέτηση. Διότι τα άτομα που αποτελούν την ύπαρξη διαφέρουν κατά τον "ρυσμόν", την "διαθιγήν" και την "τροπήν". Από αυτές δε (τις ιδιότητες) ο μεν ρυσμός σημαίνει σχήμα, η διαθιγή τάξη, η δε τροπή τοποθέτηση. Διότι τα άτομα που αποτελούν την ύπαρξη διαφέρουν κατά τον "ρυσμόν" την "διαθιγήν" και την "τροπήν".

Τα άτομα ποικίλλουν κατά το μέγεθος, πάντοτε όμως έχουν διαστάσεις οι οποίες δεν είναι αντιληπτές από τις αισθήσεις.

Αποτελεί ένα πρόβλημα αν ο Αβδηρίτης φιλόσοφος δεχόταν ότι τα άτομα έχουν βάρος. Ο Αέτιος (1, 3, 18) λέγει ρητά ότι δεν αποδιδόταν σ’αυτά βάρος από τον Δημόκριτο.

Επομένως ο Αβδηρίτης φιλόσοφος εκτός του σχήματος και του μεγέθους, καμιά άλλη ουσιαστική ιδιότητα δεν απέδιδε στα άτομα. Κανένα άλλο προσδιορισμό δεν έδιδε περί της εσωτερικής κατασκευής του ατόμου.

Ισχυριζόταν μόνο ότι ήταν "ομοφυή" και είχαν την ίδια φυσική σύσταση.

Τα μόνα ουσιαστικά χαρακτηριστικά τους ήταν γι’αυτόν ότι κατέχουν χώρο χωρίς να αφήνουν εντός του υπ’αυτών κατεχομένου χώρου κενό και το ότι ανθίστανται σε κάθε απόπειρα για διάσπασή τους.

Έτσι οι κύριες ιδιότητες των ατόμων ήταν η κατοχή χώρου και το αδιαχώρητο.

Καθένα από τα άτομα έχει την οντολογική πληρότητα και αυτοτέλεια την οποία απέδιδε εις το όν ο Παρμενίδης.

Για την ιδιότητα της βαρύτητας ήταν δυνατόν να γίνει, κατά τον Δημόκριτο, λόγος μόνον προκειμένου περί σωμάτων που συγκροτούνται από την συνένωση ατόμων.

Ένα σώμα μεταξύ των μορίων του οποίου μεσολαβούν περισσότεροι κενοί χώροι είναι ελαφρότερο σε σύγκριση με ένα σώμα μεταξύ των ατόμων του οποίου υπάρχουν μικρότερα κενά.

Γι’αυτό μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης (326 α 9) γράφοντας:
" Δημόκριτος βαρύτερόν φησί είναι έκαστον κατά την υπεροχήν των αδιαιρέτων " .
(Ο Δημόκριτος λέγει ότι το κάθε πράγμα είναι βαρύτερο από ένα άλλο εφ’όσον αποτελείται από περισσότερα εν συγκρίσει με το άλλο αδιαίρετα στοιχεία, δηλ. άτομα).

Ο Αριστοτέλης θεώρησε σαν ατέλεια της ατομικής θεωρίας ότι δεν παρέχει εξήγηση ως προς την αρχική αιτία η οποία έχει θέσει σε κίνηση τα άτομα.

Στα "Μετά τα φυσικά" (985 β 19) γράφει σχετικά (μόνο μετάφραση):
"Ως προς την κίνηση όμως, ποια είναι η πηγή της και πώς είναι δυνατόν να υπάρξει στα όντα, και αυτοί (ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος) ομοίως όπως και οι άλλοι λόγω ελλείψεως θεληματικότητας για έρευνα αυτό ο ζήτημα το άφησαν ανεξέταστο".

Φαίνεται ότι ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος δεν χώριζαν την κίνηση από την ύλη. Πίστευαν ότι τα άτομα που αποτελούν την ύλη βρίσκονται προαιώνια σε κίνηση.

Θεωρούσαν τα άτομα ως "άπειρα, αεικίνητα και ελάχιστα".

Ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι με την περιδυνητική κίνηση των εκάστοτε συγκεντρωμένων ατόμων, γεννώνται διάφοροι κόσμοι στο κενό διάστημα, από τους οποίους μερικοί μοιάζουν με τον δικό μας κόσμο, άλλοι όμως δεν μοιάζουν με αυτόν. "Οι κόσμοι αυτοί δεν έχουν αιώνια διάρκεια, αλλά φθείρονται συγκρουόμενοι ο ένας με τον άλλο. Οι κόσμοι είναι άπειροι και διαφορετικοί σε μέγεθος. Σε μερικούς από τους κόσμους δεν υπάρχει ούτε ήλιος ούτε σελήνη, σε άλλους υπάρχουν με μεγαλύτερο μέγεθος και σε άλλους υπάρχουν περισσότεροι ήλιοι και σελήνες. Τα μεταξύ των κόσμων διαστήματα είναι άνισα και σ’αυτό μεν το μέρος του κενού χώρου υπάρχουν περισσότεροι κόσμοι, σε ένα δε άλλο λιγότεροι. Και άλλοι μεν από τους κόσμους βρίσκονται στην αύξησή τους, άλλοι στην ακμή τους και άλλοι στην παρακμή τους, άλλοι γεννώνται και άλλοι εξαφανίζονται. Καταστρέφονται δε οι κόσμοι με αλληλοσυγκρούσεις. Υπάρχουν και μερικοί κόσμοι έρημοι από ζώα και φυτά και στερημένοι από κάθε υγρασία".

Αυτό το απόσπασμα πιστοποιεί ότι ο Δημόκριτος είχε αφήσει πίσω του τις γεωκεντρικές αντιλήψεις της αρχαιότητας και την δοξασία ότι υπάρχει ένας και μόνος κόσμος, ο δικός μας. Ως προς τον Γαλαξία είχε κατανοήσει ο Δημόκριτος ότι αυτός αποτελείται από πλήθος "μικρών αστέρων" που αλληλοφωτίζονται.

Οι αντιλήψεις του περί κοσμολογίας είναι σε όλα τους σχεδόν τα σημεία συμβιβαστές με τις σημερινές.

Ως προς τον χρόνο πιστεύει ο Δημόκριτος ότι αυτός είναι αιώνιος και αγέννητος, όπως και η κίνηση.

Τον χώρο χαρακτήριζε, όπως προαναφέρθηκε, ως "μη όν", απέδιδε όμως σ’αυτόν ύπαρξη.

Ο Αβδηρίτης φιλόσοφος διέκρινε δύο είδη ατόμων, τα φυσικά άτομα αφ’ενός και τα απαρτίζοντα τον χώρο μαθηματικά άτομα. Η διάκριση αυτή μεταξύ φυσικών και μαθηματικών ατόμων μπορεί να συσχετισθεί με την θεωρία του Πλάτωνα στον "Τίμαιο" περί των αρχικών τριγώνων στα οποία αναλύονται τα αισθητά σώματα.

Κάνοντας μιαν ανασκόπηση γενικά της θεωρίας περί ατόμων των δύο ατομικών φιλοσόφων, διαπιστώνουμε ότι αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως ρίζα, από την οποία αναπτύχθηκε η ατομική θεωρία της νεώτερης εποχής.

Ο 20ος αιώνας επιβεβαίωσε την διδασκαλία του Δημόκριτου σύμφωνα προς την οποία η ύλη αποτελείται από άτομα.

Προχώρησε ακόμη περισσότερο διότι κατόρθωσε να διασπάσει το άτομο εις τα συστατικά του.

Μία τέτοια πρόοδος είναι νοητή μέσα στα πλαίσια της γνωσιολογικής θεωρίας του Δημόκριτου, ο οποίος δίδασκε ότι η σκέψη προχωρεί διαρκώς πέρα των αισθήσεων προς την αλήθεια η οποία βρίσκεται στον βυθό της πραγματικότητας.

ΥΓ.: Αγαπητοί φίλοι, θα συμπεριλάβω στο επόμενο μήνυμά μου και τον Αναξαγόρα σαν τον τελευταίο Μεταφυσικό φιλόσοφο.

Φιλικά

Κηφεύς

Ου τα πάντα τοις πάσι ρητά.

Μ'αυτό το μήνυμα θα κλείσω την αναφορά μου στους Πρσωκρατικούς, εξετάζοντας τις Μεταφυσικές τοποθετήσεις του Αναξαγόρα.

Αναξαγόρας (500–428 π.Χ.): Προσωκρατικός σκεπτικιστής φιλόσοφος από
τις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας. Υπήρξε Δάσκαλος του Περικλή, Ευριπίδη και του Σωκράτη.

Πατέρας του ήταν ο Ηγησίβουλος ή Εύβουλος, ανήκε δε σε πλούσιο και αριστοκρατικό γένος.

Ο Αναξαγόρας από το εικοστό έτος της ηλικίας του επιδόθηκε στις φιλοσοφικές σπουδές με μεγάλο ζήλο, παραμέλησε δε εντελώς την εποπτεία της περιουσίας του.

Ποιούς είχε δασκάλους δεν γνωρίζομε.

Απασχολήθηκε όχι μόνο με την φιλοσοφία, αλλά και με την γεωμετρία και την αστρονομία. Είναι δε ο πρώτος συγγραφέας ο οποίος περιέλαβε σε φιλοσοφικό βιβλίο και γεωμετρικά διαγράμματα.

Ο Αναξαγόρας υπήρξε το πρότυπο σοφού, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην έρευνα και ανακάλυψη της αλήθειας. Δικαίως θεωρήθηκε η ζωή του υπόδειγμα θεωρητικού βίου. Δεν αισθανόταν καμία μεταμέλεια για το ότι η θεωρητική του απασχόληση τον οδήγησε σε υλική ζημιά.

Κατά το 462 π.Χ. ήλθε στην Αθήνα, όπου συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Περικλή. Κατηγορήθηκε για ασέβεια κατά το 432 π.Χ. και φυλακίστηκε. Με την βοήθεια όμως του Περικλή κατόρθωσε να διαφύγει την θανατική ποινή και να αποσυρθεί στην Λάμψακο, όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή.

Τις δοξασίες του εξέθεσε στο σύγγραμμά του "Περί φύσεως" το οποίο διαβαζόταν από ευρύτατους κύκλους στην Αθήνα.

Από το έργο του διασώθηκαν μόνο αποσπάσματα.

Τα γενικότερα φιλοσοφικά προβλήματα, τα οποία τον απασχόλησαν ήταν δύο:

Αυτό που αναφερόταν στην ύλη και αυτό της αρχής της κινήσεως.

Συμμερίζεται κατ’αρχήν στην δοξασία του Παρμενίδη ότι το όν δεν μπορεί να παραχθεί από το μηδέν ούτε αν εξαφανισθεί στο μηδέν.

Γένεση και φθορά δεν υπάρχει, αλλά μόνο ανάμιξη και διαχωρισμός των αρχικών υλών. "Το δε γίνεσθαι και απόλλυσθαι ουκ ορθώς νομίζουσιν οι Έλληνες. Ουδέν γαρ χρήμα γίνεται ουδέ απόλλυται, αλλ’απ’εόντων χρημάτων συμμίγεταί τε και διακρίνεται. Και ούτως όν ορθώς καλοίεν το τε γίνεσθαι συμμίγνυσθαι και το απόλλυσθαι διακρίνεσθαι".
(Τις λέξεις γίγνεσθαι και απόλυσθαι εσφαλμένα τις χρησιμοποιούν οι Έλληνες, διότι κανένα πράγμα δεν γίνεται και δεν χάνεται, αλλά εμφανίζεται κατόπιν αναμίξεως και αποχωρισμού από πράγματα τα οποία υπάρχουν. Και έτσι θα ήταν σωστό να χρησιμοποιούν(οι Έλληνες) αντί της λέξης "εξαφανισμός" την λέξη "αποχωρισμός").

Στην φύση είναι δεδομένα ορισμένα υλικά στοιχεία, τα οποία ο Αναξαγόρας καλούσε "σπέρματα" ή "σπέρματα χρημάτων" ή "χρήματα", οι δε μεταγενέστεροι μετά από εισήγηση του Αριστοτέλη τα ονόμασαν "ομοιομερή". Αυτά είναι ένα άπειρο αιωνίως υφισταμένων σωματιδίων, τα οποία μπορούν να καταταχθούν σε ομάδες ουσιών οι οποίες έχουν την ίδια ποιότητα. Η ύλη κατά την αντίληψή του, δεν αποτελείται από τέσσερα απλά στοιχεία, όπως δίδασκε ο Εμπεδοκλής, αλλά από σωματίδια τα οποία εμφανίζουν μεγάλες ποικιλίες.

Η θεωρία του Κλαζομένιου σοφού πλησιάζει προς τις αντιλήψεις των χημικών της νεώτερης εποχής οι οποίοι μιλούν περί υπάρξεως χημικών στοιχείων, από τα οποία το καθένα εμφανίζει ορισμένες χαρακτηριστικές ιδιότητες. Η σύγχρονη χημική έρευνα προσπαθεί να αναγάγει τις ποικίλες συνθέσεις της ύλης σε αρχικά στοιχεία.

Ο Αναξαγόρας δεχόταν μια άπειρη ποικιλία αρχικών ουσιών και κατέτασσε σ’αυτές ενώσεις τις οποίες η σημερινή χημεία θεωρεί οργανικές συνθέσεις.

Δεχόταν δε την επ’άπειρον διαιρετότητα της ύλης. Όσο και αν διαιρούμε την ύλη, έλεγε, ποτέ δεν θα φθάσομε σε κάτι, το οποίο θα είναι ελάχιστο.

Εκτός αυτού η ύλη δίδεται πάντοτε σε ανάμιξη. Σε κάθε πράγμα υπάρχει, έλεγε, μέρος από όλα τα αρχικά σωματίδια.

Σαν κινητική αρχή θεωρεί ο Κλαζομένιος σοφός τον νου.

Σ’αυτόν αποδίδει ιδιότητες οι οποίες διαφέρουν από τις υλικές. Είναι εο λεπτότατο και καθαρότατο από όλα τα όντα: "Έστι γαρ λεπτότατόν τε πάντων χρημάτων και καθαρώτατον και γνώμην γε περί παντός ίσχει και ισχύει μέγιστον . Και τα συμμισγύμενά τε και αποκρινόμενα και διακρινόμενα πάντα έγνω νους και οποία έμελλεν έσεσθαι και οποία ην , άσσα νυν μη έστι , πάντα διεκόσμησε νους» . (Διότι είναι το λεπτότατο και καθαρότατο από όλα τα πράγματα και κατέχει ολοκληρωτική κατανόηση όλων των πραγμάτων και ασκεί μεγίστη κυριαρχία πάνω τους … και όλα όσα αναμιγνύονται και διακρίνονται και ξεχωρίζονται , τα γνώρισε ο νους , καθορίζοντας με ποιο τρόπο έπρεπε να γίνουν και τον τρόπο της ύπαρξης εκείνων τα οποία υπήρχαν προηγουμένως , τα οποία τώρα δεν υπάρχουν και τον τρόπο της ύπαρξης των πραγμάτων που υπάρχουν τώρα) .

Ο νους, κατά τον Αναξαγόρα, δίδει την πρώτη ώθηση στο άπειρο μίγμα των άπειρων σπερμάτων και μετά από αυτήν αρχίζει να δημιουργείται ο κόσμος.

Η πρώτη κινητική ώθηση προκαλεί στο σύμπαν κυκλική
κίνηση, "περιχώρησιν", η οποία διαρκώς εξαπλώνεται σε ευρύτερη περιοχή και δημιουργεί με την δράση της φυγοκέντρου και της κεντρομόλου δυνάμεως την συγκέντρωση των ομοιογενών σπερμάτων σε ιδιαίτερους χώρους.

Τα άστρα σχηματίζονται επειδή η φυγόκεντρος δύναμη εκσφενδονίζει γήινους όγκους προς την περιφέρεια της περιστρεφόμενης κοσμικής μάζας.
Επειδή δε η περιστροφή γίνεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα, οι εκσφενδονισθέντες όγκοι γίνονται διάπυροι.

Ο Αναξαγόρας εξηγεί την δημιουργία του σύμπαντος κατά τρόπο, ο οποίος προλαμβάνει την νεώτερη θεωρία του Kant και του Laplace.

Με την εισαγωγή του νου σαν κινητική αιτία ανοίχθηκε νέος δρόμος στην φιλοσοφική διανόηση. Ο νους θεωρείται όχι μηχανική αιτία, αλλά οντότητα, η οποία είναι προικισμένη με αυτοσυνείδηση, με δύναμη κατανοήσεως των όντων και ικανότητα να προκαλεί ενέργειες που εξυπηρετούν καθορισμένους σκοπούς.

Ο ύψιστος σκοπός τον οποίο εξυπηρετεί η προκαλούμενη από τον νου κίνηση, είναι η επιβολή στο σύμπαν μιας καθορισμένης τάξης, "της διακοσμήσεως".

Έτσι εισάγεται η τελολογική θεώρηση του κόσμου.
Το κοσμικό γεγονός εμφανίζεται να πραγματοποιείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετεί σκοπούς που έχουν τεθεί εκ των προτέρων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Αναξαγόρας έφθασε στην τελολογική θεώρηση ορμώμενος από τις αστρονομικές του παρατηρήσεις.

Παρατήρησε ότι στον ουράνιο κόσμο τα αστέρια εκτελούν περιοδικές κανονικές κινήσεις και από αυτό πήρε αφορμή να επεκτείνει τις παρατηρήσεις του και στην λογική και ανθρωπολογική περιοχή στην οποία βρήκε να επικρατεί η ίδια τελολογική σκοπιμότητα.

Επειδή δε παρατήρησε ότι στον άνθρωπο η ψυχή εμφανίζεται σαν πηγή τελολογικής ενέργειας, συνταύτισε τον νου με την ψυχικότητα.

Ο νους είναι ένα ανάλογο με την ανθρώπινη ψυχή και καθαρό από κάθε ανάμιξη με υλικές ουσίες.

Ένα όμως όν με τέτοιες ιδιότητες ταυτίζεται με εκείνο το οποίο η νεώτερη εποχή ονομάζει πνεύμα.

Συνεπώς δίκαια θεωρείται ο Αναξαγόρας σαν αρχηγέτης, όχι μόνο της τελολογικής θεώρησης του κοσμικού γεγονότος, αλλά και σαν τον φιλόσοφο που έθεσε τα θεμέλια για την οικοδόμηση της πνευματοκρατικής νοολογίας.

Φιλικά

Κηφεύς

Συμπερασματικά: Από αυτά που εξέθεσα παραπάνω, φαίνεται ότι η εξέλιξη των Μεταφυσικών αντιλήψεων από τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους, από ό,τι είδαμε, παρουσίασε πολλές μεταλλαγές.

Οι πρώτες μεταφυσικές έρευνες έγιναν από τους Μιλήσιους φιλοσόφους, οι οποίοι έθεσαν το πρόβλημα περί της πρώτης αρχής των όντων.

Ο Θαλής είπε ότι την πρώτη αρχή και την ουσία της πραγματικότητας την αποτελεί το νερό, για τον Αναξίμανδρο αυτή η αρχή είναι το άπειρο και για τον Αναξιμένη ο αέρας.

Κατά τους Πυθαγόρειους η σταθερή ουσία των όντων είναι ο αριθμός.

Στην ιστορία της φιλοσοφίας, θεωρούμε ότι ανήκουν στην Ελεατική φιλοσοφική σχολή, τον Ξενοφάνη, τον Παρμενίδη, τον Ζήνωνα και τον Μέλισσο. Κατά χρονολογική δε σειρά τελευταίοι αντιπρόσωποί της είναι οι σοφιστές Γοργίας και Αντιφών.
Εποπτικά οι πιο θεμελιώδεις δοξασίες των Ελεατών ήταν:

Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (570–480 π.Χ): Καταπολέμηση του μυθολογικού ανθρωπομορφισμού. – Ένας Θεός μέγιστος υπάρχει, ο οποίος μένει σε ηρεμία – Ο Θεός είναι εξ ολοκλήρου όραση, ακοή και νόηση. – Ο κόσμος είναι ενιαίος και θείος.

Παρμενίδης ο Ελεάτης (540–475 π.Χ.): Το όν υπάρχει, το μη όν είναι ανύπαρκτο. – Το όν είναι ένα και συνεχές χωρίς αρχή και τέλος. – Στην νόηση αντιστοιχεί το όν. – Ο κόσμος είναι σύνθεση φωτός και σκότους.

Ζήνων ο Ελεάτης 490–415 π.Χ.): Το ένα είναι τελείως αόριστο. – Δεν υπάρχει ούτε πολλότης, ούτε χώρος, ούτε κίνηση. – Ο κόσμος παράγεται από τη σύνθεση θερμού και ψυχρού.

Μέλισσος ο Σάμιος (5ος π.Χ. αιώνας): Το όν είναι αΐδιο και άπειρο. – Το όν είναι ενιαίο, ποσοτικά και ποιοτικά αμετάβλητο. – Στον κόσμο υπάρχει μία ακίνητη και θεία αρχή.

Γοργίας (485–380 π.Χ.): Ουδέν υπάρχει. Και αν υπάρχει κάτι, δεν μπορεί να μαθευτεί. Αν δεν μαθευτεί δεν μπορεί να μεταδοθεί με τον λόγο.

Ο Παρμενίδης έγινε εισηγητής της μεταφυσικής αντίληψης, που δέχεται, ότι υφίσταται σταθερά και αναλλοίωτη μια κλειστή και ανεπίδεκτη φθοράς οντολογική πραγματικότητα. Διαχώρισε έτσι ο Παρμενίδης την οντολογικά υφιστάμενη πραγματικότητα από τον απατηλό κόσμο της "δόξης", δηλαδή των φαινομένων.

Κατά τον Ηράκλειτο, την αληθινή ουσία του κόσμου την αποτελεί ο λόγος, κατά δε τον Λεύκιππο και Δημόκριτο τα άτομα και το κενό.

Ο Εμπεδοκλής ακολουθώντας τον Παρμενίδη θεωρούσε το όν σφαιρικό σύνολο "Σφαίρον", μέσα στο οποίο δρουν και επικρατούν σε εναλλασσόμενες περιόδους οι μεταξύ τους αντιτιθέμενες δυνάμεις της Φιλίας και του Νείκους.

Μία νοολογική εκδοχή για την μεταφυσική πραγματικότητα διατύπωσε ο Αναξαγόρας λέγοντας ότι την βαθύτερη ουσία της πραγματικότητας την αποτελεί ο Νους.

ΥΓ.: Οι Μεταφυσικές απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη έχουν αναπτυχθεί σε άλλο topic (στο "ομοιότητες και διαφορές μεταξύ Πλάτωνος και Αριστοτέλη". Επειδή όμως εκεί αφορούν και αναφορές και σε θέματα άλλα (πλην Μεταφυσικής), πιθανόν να παραθέσω (αργότερα), περιληπτικά, μόνον τις Μεταφυσικές τους θέσεις.

Φιλικά

Κηφεύς

ESOTERICA.gr Forums !

© 2010-11 ESOTERICA.gr