Ευρήματα υπάρχουν απλά η ερμηνεία τους υπόκειται σε μια σειρά φύσει αμφισβητούμενων θεωριών για τις οποίες κανείς δεν μπορεί να αποφανθεί οριστικά και αμετάκλητα. Το τι έλαβε χώρα στην προϊστορία δεν είναι απαραίτητο να αναφέρεται σε κείμενο αρχαίου συγγραφέα ειδικά αν αυτός έχει ζήσει μετά το 1000 π.Χ. Οπως δεν αναφέρει κανείς τους λαούς των προϊστορικών πολιτισμών Τριπόλιε και Μπάντεν της Βαλκανικής οι οποίοι γνωρίζουν εμφανή εξάπλωση(ο δεύτερος μέχρι το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία), έτσι είναι μάλλον απίθανο να αναφέρει μια μετανάστευση που μπορεί να έγινε μιαμιση χιλιετία πριν την εποχή του ή ακόμη παλιότερα.

Από την άλλη, γνωρίζουμε παραδείγματα ιστορικά μαρτυρημένων μεταναστεύσεων που δεν θα μπορούσαν να αποδειχθούν μόνο από το αρχαιολογικό υλικό αλλά τις γνωρίζουμε χάρει στις φιλολογικές και τις γλωσσικές μαρτυρίες (που προϋποθέτουν εμφάνιση γραφής όμως)

Για παράδειγμα η εισβολή των Κελτών στην Ελλάδα δεν τεκμηριώνεται αρχαιολογικά, ούτε θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί αρχαιολογικώς η μετανάστευση 20.000 Κελτών στη Μικρά Ασία. Αν δεν είχαμε μαρτυρίες του Παυσανία, του Στράβωνα, του Λίβιου, του Πολύβιου και μερικών άλλων δεν θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την μετακίνηση των Κελτών στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Αν δεν υπήρχε η ιστορική μαρτυρία του Παυσανία, ένα σημαντικό γεγονός που συγκλόνισε τον ελληνικό κόσμο το 279 π.Χ. θα ήταν άγνωστο αν έπρεπε να βασιστούμε μόνο στα αρχαιολογικά ευρήματα. Αδύνατη θα ήταν και η ανίχνευση της μετανάστευσης 20.000 Κελτών με γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους στη Μικρά Ασία χωρίς τις ιστορικές μαρτυρίες όπως του Λίβιου και του Πολύβιου. Εχουν βρεθεί σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία τέσσερα βραχιόλια και είκοσι πόρπες του κελτικού πολιτισμού Λα Τεν, τα δε γαλατικά "φρούρια" που έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους οφείλονται σε μαρτυρίες κυρίως του Στράβωνα. Για βγάλε τώρα τις ιστορικές μαρτυρίες...και τα κελτικά βραχιόλια και οι πόρπες μπορούν να ερμηνευτούν ως "εμπορικές επαφές", ενώ τα φρούρια τα έχτισαν οι "αυτόχθονες".

Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί και για τη μετανάστευση των Σλάβων στην Ελλάδα η οποία χωρίς τις μαρτυρίες των μεσαιωνικών συγγραφέων και της γλωσσολογίας(π.χ. ορισμένα Σλαβικά τοπωνύμια στην Ελλάδα) δεν θα μπορούσαν να ανιχνευθούν αρχαιολογικά και να ταυτιστούν με Σλαβόφωνους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Επίσης, οι Βάνδαλοι από την Πολωνία που ήταν εγκατεστημένοι έκαναν ένα τεράστιο μεταναστευτικό ταξίδι μεσα από εδάφη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας για να καταλήξουν στη βόρεια Αφρική. Ομως δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που να αποδεικνύουν τις μεταναστεύσεις και εισβολές του συγκεκριμένου γερμανικού φύλου που μιλούσε μια ανατολική γερμανική γλώσσα.
Ομοίως, ιστορικές μαρτυρίες αφηγούνται ότι άνθρωποι από το Όλστερ μετανάστευσαν στη δυτική Σκωτία κατά τον 5ο έως 6ο αιώνα μ.Χ. Οι γλωσσικές μαρτυρίες πριν από αυτή την εποχή υποδεικνύουν σαφώς ότι διάφορες βρετονικές γλώσσες ομιλούνταν στη Σκωτία πριν από αυτόν τον εποικισμό και μετά από αυτόν βρίσκουμε τη μεταφυτευμένη γοϊδελική να επεκτείνεται σε όλη τη Σκωτία. Ωστόσο κανένας αρχαιολόγος που θα εξέταζε τις σποραδικές μαρτυρίες για το Ολστερ και τη δυτική Σκωτία δεν θα δήλωνε ανεξάρτητα από τις ιστορικές μαρτυρίες ότι υπάρχουν επαρκείς μαρτυρίες για να υποστηριχθεί μια γλωσσική επέκταση από το Ολστερ στη Σκωτία. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί για την εισαγωγή της βρετονικής στη Βρετάνη από τη νότια Βρετανία. Αν δεν διαθέταμε γλωσσικές μαρτυρίες (τοπωνύμια) που προυποθέτουν εμφάνιση γραφής(ένας παράγοντας που απουσιάζει από την προϊστορία) καθώς και συλλογές από "συναξάρια", δεν θα μπορούσαμε να επιβεβαιώσουμε αρχαιολογικά μια μετανάστευση από τη νοτιοδυτική Βρετανία στην απέναντι χερσόνησο της Αρμορίκης.

Υπάρχει και το πρόσθετο πρόβλημα της σταδιακής ενσωμάτωσης ξένων πληθυσμών και πολιτισμικών στοιχείων στον αρχικό όγκο των μεταναστών η οποία συν τω χρόνω αλλοιώνει την ευδιάκριτη πολιτισμική εικόνα του αρχικού μεταναστευτικού πληθυσμού. Επί παραδείγματι, οι Ούννοι που έφτασαν στα σύνορα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δεν ήταν ακριβως Ούννοι, αλλά ένας αχταρμάς από Ούννους, Αλανούς, Γότθους και λοιπούς βάρβαρους. Επιπροσθέτως, σχετικά με την εξάπλωση των Ινδιάνων Αθαμπάσκαν στη βόρεια Αμερική, βρίσκουμε να διαθέτουν αρχικά έναν υποαρκτικό πολιτισμό στην κοιτίδα τους στην Αλάσκα και τον Καναδά. Ομάδες Αθαμπάσκαν που μετανάστευσαν νοτιότερα στον βορειοδυτικό Ειρηνικό αφομοιώθηκαν από τους γειτονικούς κλασικούς πολιτισμούς που διακατέχονταν από την έμμονη ιδέα του πλούτου και του κύρους. Οσοι μετανάστευσαν ακόμη νοτιότερα προσαρμόστηκαν στο νέο περιβάλλον και αφομοίωσαν τα πολιτισμικά γνωρίσματα των γηγενών κατοίκων της νοτιοδυτικής Αμερικής. Η γλώσσα των Αθαμπάσκαν διατηρήθηκε(π.χ. Ναβάχο, Απάτσι κλπ), αλλά οι μαρτυρίες για τον πολιτισμό αυτών που τη μιλούσαν χάνονταν κάθε φορά που αυτοί έρχονταν σε μια νέα περιοχή.

http://www.sciencedaily.com/releases/2008/07/080715104932.htm

A large-scale genetic study of native North Americans offers new insights into the migration of a small group of Athapaskan natives from their subarctic home in northwest North America to the southwestern United States. The migration, which left no known archaeological trace, is believed to have occurred about 500 years ago.

Ολοι αυτοί οι παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από κάθε σοβαρό ερευνητή που προσπαθεί να ταυτίσει εξάπλωση γλωσσών, μεταναστεύσεις και εισβολές λαών με αρχαιολογικά ευρήματα. Υπάρχουν μεταναστεύσεις που υποστηρίζονται από τα αρχαιoλογικά ευρήματα, αλλά κι αυτές που δύσκολα βρίσκουν στήριξη σ'αυτά(χωρίς να σημαίνει ότι δεν έγιναν). Ομως μπορεί να βοηθήσει και η γλωσσολογία σ'αυτό το σημείο. Π.χ. η προέλευση των Τσιγγάνων από την Ινδία μπορεί να διπιστωθεί από τη συγγένεια της γλώσσας τους με τις γλώσσες της Ινδίας παρ'ότι οι ίδιοι δεν έχουν παραδόσεις για μακρινή πατρίδα στην Ινδία και μετανάστευση από αυτήν. Ούτε κάποιος αρχαιολόγος θα μπορούσε να ανιχνεύσει ποτέ τα αρχαιολογικά τους ίχνη, τα οποία είναι σχεδόν ανύπαρκτα.